1. (Master) Ligjërata 2 Globalizimi dhe tranzicioni Prof. dr
(Master) Ligjërata 2 Globalizimi dhe tranzicioni Prof.dr. Avdullah Hoti 1 1 1 1 1 1

2. Permbajtja e ligjerates
Globalizimi dhe tranzicioni
Rialokimi i punës
Progresi dhe Pengesat
Teoria: si te sigurohet tranzicion i lehtë
Kostot e tranzicionit
Faktorët që determinojnë shpejtësinë e tranzicionit

3. Literatura
Boeri, T. (1997): Labour market reforms in transition economies; Oxford Review Economic Policy, 13(2):
Boeri, T. (2001): Transition with labour supply; IZA, Discussion paper 257
Boeri, T. and Terrell, K. (2002): Institutional determinants of labour reallocation in transition; Journal of Economic Perspectives, 16(1): 51-76
World Bank (2002a): Transition – the first ten years: Analysis and lessons for Eastern Europe and the Former Soviet Union; World Bank, Washington D.C.
Rutkowski, J. (2006): Labor market developments during economic transition; World Bank Policy Research, Working paper 3894

4. Globalizimi - zhvillimet kryesore
Fillimisht, mobiliteti i kapitalit
Kosto e ulët apo zero e mobilitetit të kapitalit
Integrim i plotë i tregjeve financiare
Por, zhvillimet teknologjike mundësuan mobilitetin e ideve dhe shërbimeve
Thomas Freeman: “The world is flat”
Konkurenca e hapur
Kontabilistet ne Indi konkurojne me kontabilistet ne BE dhe SHBA

5. Tranzicioni: ndryshimet fillestare
Çfarë dini për tranzicionin?
Çfarë kuptoni me tranzicionin?

6. Tranzicioni: ndryshimet fillestare
Tranzicioni: kuptimi dhe shfaqja
Në periudha afatshkurtra:
Ndryshime strukturore në ekonomi
Ndryshon përbërja e GDP dhe punësimit sipas sektorëve të ekonomisë në nivele të pakrahasueshme
Shpesh përcillet me ndryshime politike dhe shoqërore
Mbani mend: e gjithë bota është në një lloj tranzicioni
Arsyet?

7. Tranzicioni: ndryshimet fillestare
Çrregullimet ekonomike pas renjes se komunizmit:
Renja e GDP,
Rritja e inflacionit në disa vende,
Rritja e papunësisë.
Renja fillestare e GDP ishte e papritshme:
Liberalizimi i cmimeve,
heqja e barrierave tregtare dhe
eliminimi i rolit te shtetit
eshte dashur te rezultojne ne rritje te efiqiences dhe rritje te GDP-së

8. Tranzicioni: ndryshimet fillestare
Teorite ekonomike ekzistuese nuk mundën të shpjegonin ndryshimet qe ndodhen ne keto vende
Hipotezat që u ngritën për të shpjeguar rënien e GDP-së gjatë tranzicionit:
Recenzioni Kejnzian: Renja e kerkeses
Transformimi recesional:
Sistemi socialist: integrimi ekonomik i ndermarrjeve
“A” prodhon inpute per “B”, “B” per “C” e kështu me radhë.
Me rënien e sistemit socialist:
Mungesë e koordinimit
Mungesë e mekanizmave te tregut
Sistemi financiar mungon
Komunikimi jo adekuat

9. Pershtatjet gjate tranzicionit
Statistikat tregojnë se:
Ne fillim te gjitha vendet përjetuan ndryshime te njejta
Por, pershtatja ishte e ndryshme:
CEE:
GDP dhe punesimi kishin formen e shkronjes “U”
Renje fillestare pastaj ngritje
FSE:
GDP dhe punesimi kishin formen e shkronjes “L”
rane fillimisht dhe pastaj u stabilizuan ne nivele te ulta

10. Pershtatjet gjate tranzicionit
Punësimi arrin nivelin e vitit 1989 rreth 9 vite më vonë
GDP arrin nivelin e vitit 1989 rreth 7 vite më vonë
Në vendet FSE, GDP dhe punësimi janë nën nivelin e 1989 edhe pas 10 vite tranzicion.

11. Pershtatjet gjate tranzicionit
Pershtatja varej nga vendimi i firmave:
Disa e zvogeluan punesimin, pagat i mbane te njejta
Disa i zvogeluan pagat, punesimin e mbane te njejte
Disa i zvogeluan te dyjat
Qasja qe moren firmat varej nga legjislacioni ne fuqi
Ligji i punes dhe restriksionet ne largimin e punetoreve nga puna
Dinamika e pagave ishte e ndryshme per vende te ndryshme

12. Pershtatjet gjate tranzicionit Paga reale (1989=100, adjusted by CPI)
Në CEEC, pagat ranë më pak, por u rrit produktiviteti më vonë
Në FSE, përshtatja e pagave mundësoi mbajtjen e punësimit të pandryshuar

13. Rialokimi i punesimit ne mes te sektoreve rezultoi ne:
Rialokimi i punesimit nëpër sektorë
Rialokimi i punesimit ne mes te sektoreve rezultoi ne:
Rritje te papunesise,
Rritje te joaktivitetit etj.
Burda (1993): papunesia eshte e nevojshme per te kryer tranzicionin:
mjet diciplinues per punetoret sa i përket kërkesave të tyre për paga më të larta
e nevojshme per te kontrolluar rritjen e pagave reale
e nevojshme per te mundesuar rritjen e sektorit privat.

14. RRJEDHAT NË TREGUN E PUNËS GJATË TRANZICIONIT
Të papunët
Sektori Privat
Sektori shtetëror
Jashtë forcës së punës
Edukimi
Pensionimi
Amviset
Emigrimi
Informal
Formal
Nga privatizimi
Të rinj
Ndihmësit nga familja
Të punësuar të përkohshëm
NSH-ve
Qeveria
Benefitet
Pa benefite

15. Dinamika e papunesise

16. Teoria e Shpejtesise Optimale te Tranzicionit
“Optimal Speed of Transition Theory”
ose “Optimal Speed of Sectoral Reallocation”
E barabarte me
shpejtesine e punesimit
te ri qe ben sektori privat
Shpejtesia e largimit te
punetoreve nga sektori
shteteror (te trasheguar
gjate socializmit) =

17. Teoria e Shpejtesise Optimale te Tranzicionit
“Flow Analysis” e tregut te punes
Rialokimi i punesimit nga sektoret ne renje tek sektoret ne rrijte
Ne nje bote me konkurence perfekte:
alokimi ndersektorial ndodh menjehere,
duke rritur keshtu efiqiencen e faktorit pune
Por, hipoteza:
Per shkak te problemeve ne tregun e punes,
duhet te ekzistoje nje shpejtesi optimale per te siguruar qe papunesia mbahet nen kontroll.

18. Teoria e Shpejtesise Optimale te Tranzicionit
Pse duhet siguruar shpejtesine optimale te tranzicionit?
Largimi i punetoreve nga sektori publik mund te ndikoi negativisht ne rritjen e sektorit privat ne dy menyra:
Ngadalesia ne largimin e punetoreve  papunesi e ulet  presion mbi pagat  rritje e ngadalshme e sektorit privat dhe kerkese e ulet per pune e firmave;
Shpjetesia e madhe e largimit te punetoreve  papunesi e larte  rritje e barres fiskale per te financuar papunesine  kosto totale e punes e larte  rritje e ngadalshme e sektorit privat dhe kerkese e ulet per pune.

19. Teoria e Shpejtesise Optimale te Tranzicionit
Evidenca empirike:
Renje e punesimit ne sektorin publik
Rritje e punesimit ne sektorin privat
Por edhe rritje e papunesise;
Ne prezence te pagave minimale,
rritje masive te numrit te te larguarve nga puna
pasi firmat nuk mund t’i pershtasin pagat, por punesimin

20. Optimal Speed of Transition (OST) models
Por (Boeri, 1997; Boeri and Terrell, 2002):
Shume punetore e lane punen vullnetarisht;
Femrat në veçanti
Levizjet nga “punesimi” ne “jashte forces se punes” ishin me te larta se levizjet nga “punesimi” ne “papunesi”;
Papunesia mbetej e njejte apo rritet per shkak te normes se vogel te levizjes jashte “papunesise”
papunesi stagnate dhe afatgjate
Levizjet nga “puna” ne “pune” janë te rendesishme, sidomos per nje numer te punetoreve;
Ne pergjithesi, mobilitet i ulet i punetoreve ne vendet ne tranzicion.

21. Levizjet e punetoreve gjate tranzicionit
Probabiliteti që një punëtorë të lëvizë nga punësimi (e) në papunësi (u)
e=punësim o=jashtë tregut të punës u=papunësia

22. Rialokimi i punes ne mes te sektoreve, madhesise se firma dhe pronesise
Renje e:
industrise së rëndë
Bujqësisë në disa vende
Rritje e:
sherbimeve
sektorit privat
firmave te vogla
vetepunesimit

23. Rialokimi i punes ne mes te sektoreve, madhesise se firma dhe pronesise60

24. KOSTOT E PAPUNËSIS KOSTOT EKONOMIKE
Humbjet ne GDP, buxhet, te ardhura etj
KOSTOT SOCIALE TË PAPUNËSISË
Veshtire te matshme, por shume te rendesishme
Zhvleresimi i kapitalit njerezor
Çrregullimet politike

25. Llojet e papunësisë gjate tranzicionit
Llojet e papunesise
Friksionale
Strukturore (tranzicioni)
Imobiliteti profesional
Imobiliteti gjeografik
Ciklike
Me kohe, papunesia eshte bere ciklike
Sezonale

26. POLITIKAT E TREGUT TË PUNËS GJATË TRANZICIONIT
Qeveria duhet të gjejë një balancë në mes të:
reduktimit të intervenimit të shtetit
Promovimi i veprimit të lirë të tregut
sigurimit të një politike sociale që siguron përkrahje për procesin e tranzicionit
Qe siguron “Optimal Speed of Transition”
Masat kundër papunësisë:
Politikat pasive të tregut të punës:
beneficionet për të papunët
Politikat aktive të tregut të punës:
trajnimet, subvencionet, etj.

27. POLITIKAT E TREGUT TË PUNËS GJATË TRANZICIONIT
Politikat e tregut te punes kane te bejne me kapitalin njerezor (KNJ)
KNJ determinant kryesor i rritjes ekonomike
KNJ i rendesishem per tranzicion te suksesshem
KNJ i vendeve ish socialiste mendohej se eshte me i larte se i vende perendimore
Por kualiteti i KNJ?
Papunesia e larte dhe afatgjate e zhvleresoj kapitalin njerezor
Eshte rritur norma e kthimit nga arsimi per disa profesione

28. Stabilizimi i afatgjate i vendeve ne tranzicion
Disa faktore e percaktojne stabilizimin afatgjate
Sindikatat
Benefitet për të papunët
Paga minimale

29. Stabilizimi i afatgjate i vendeve ne tranzicion
Sindikatat
Nëse janë të forta:
I pamundesojne reformat e shpejta
E ngadalesojne OST,
E ngadalesojne rritjen e punesimit ne sektorin privat,
E ngadalësojnë renjen e pagave etj.)
Fuqia e tyre përgjithësisht ka rënë.

30. Stabilizimi i afatgjate i vendeve ne tranzicion
Paga minimale
Ndikon negativisht ne pershtatjen e pages,
I bene firmat te reagojne me pershtatje te punesimit (rritet papunësia)
Lidhet shpesh edhe me çmimet dhe shërben si mjet rregullues në ekonomi

31. Stabilizimi i afatgjate i vendeve ne tranzicion
Benefitet per te papunet
sa me e madhe papunesia,
barra fiskale per qeverine me e madhe.
sa me te larta benefitet per te papunet,
e zvogelojne gadishmerine e te papuneve te dalin nga “papunesia”
Shpesh lidhen me pagën mesatare, duke shërbyer si rregullator i pagave dhe çmimeve
Kjo zvogëlon fleksibilitetin e pagave

32. Permbledhje Cilat jane zhvillimet kryesore gjate tranzicionit?
Cilat jane pengesat e rialokimit te punesimit ne mes te sektoreve gjate procesit te tranzicionit?
Cfare thote teoria lidhur me zhvillimet gjate tranzicionit?
Si te sigurohet nje shpejtesi optimale e tranzicionit?
Cilat jane pengesat per kete proces optimal?

33. Përse GDP dhe punësimi ranë gjatë tranzicionit?
Pyetje per diskutimi
Diskutoni ndryshimet kryesore pas rënie së socializmit në Evropën Qëndrore dhe Lindore.
Përse GDP dhe punësimi ranë gjatë tranzicionit?
Diskutoni rialokimin e punësimit në mes të sektorëve ekonomik gjatë procesit të tranzicionit.
Diskutoni teorinë e shpejtësisë optimale të tranzicionit:
Efektet e ngadalësisë së madhe në largimin e punëtorëve
Efektet e shpejtësisë së madhe në largimin e punëtorëve
Diskutoni faktorët institucional të tregut të punës që ndikojnë në shpejtësinë e tranzicionit/përshtatjes afatgjate të ekonomive ish socialiste. 33 33 33 33