1. Rekstrarhagfræði III Einokun, fákeppni og samkeppni3
Rekstrarhagfræði III Einokun, fákeppni og samkeppni

2. Hagnaðarhámörkun Hagnaður = heildartekjur - heildarkostnaður: R = PQ
TC = rK + wL
Hagnaður í hagfræðilegum skilningi:
π = R - TC = PQ - rK - wL = Pf(K,L) - rK – wL
w = tekjur sem L hefði fengið annars staðar
r = tekjur sem K hefði fengið annars staðar

3. Hagnaðarhámörkun
Þar sem R-línan og TC-línan hafa sama halla er π hámarkaður, þ.e. þar sem
MR = MC
Costs (TC)
Revenues (R)
Costs,
Revenue
(a)
Output
per week
Profits
(b)
Output
per week q1 q* q2
Profits

4. Hagnaðarhámörkun
Price MC P* MR q*
Quantity

5. Hagnaðarhámörkun
Tvennskonar tilfelli: P breytist ekki við breytingu á Q, þ.e. MR = P, því dP/dQ = 0
og P breytist við breytingu á Q, þ.e. dP/dQ < 0

6. Hagnaðarhámörkun
Price
P = MR =AR
Quantity

7. Hagnaðarhámörkun
Við fullkomna samkeppni:

8. Hagnaðarhámörkun eQ,P < -1 eQ,P = -1 MR < P eQ,P > -1 Price
D=P=AR
Quantity MR

9. Hagnaðarhámörkun
Ef eq,P væri verðteygni eftirspurnar fyrir eitt tiltekið fyrirtæki, þá
eq,P < 0 alltaf, nema við fullkomna samkeppni, en þá er eQ,P < 0
Ef eq,P < -1, teygin eftirspurn MR > 0
Ef eq,P = -1, hlutfallslega teygin eftirspurn MR = 0
Ef eq,P > -1, óteygin eftirspurn MR < 0

10. Hagnaðarhámörkun Ef við setjum MC = MR
sem segir að bilið milli P og MC minnki með aukinni verðteygni eftirspurnarkúrfunnar

11. Hagnaðarhámörkun
Price MC
P = MR q
Quantity

12. Skammtíma- og langtímaviðhorf
Cost per unit MC a AC
AVC b
Quantity, q

13. Framboð
Framboðskúrfa fyrirtækis til skemmri tíma er MC kúrfan, fyrir P > AVC
Price MC
Price S AC
AVC
Quantity
Quantity

14. Framboð Ef við gerum ráð fyrir fullkominni samkeppni:
Mörg fyrirtæki, sem selja einsleita vöru
Öll fyrirtækin hámarka hagnað
Öll fyrirtækin eru verðþegar, öll telja að hegðun þeirra hafi ekki áhrif á markaðsverð
Framleiðsluþættir eru fullkomlega hreyfanlegir
Fyrirtæki og neytendur þekkja öll verð, hafa fullkomnar upplýsingar
Viðskipti eru kostnaðarlaus, enginn viðskiptakostnaður
Þá má leggja saman framboðskúrfur allra fyrirtækjanna til að fá markaðsframboð
Því gildir (ceteris paribus) að

15. Framboð Price Price SA P Output Output Quantity q (a) Fyrirtæki Aq A 1
(a) Fyrirtæki A
(b) Fyrirtæki B
(c) Markaðurinn

16. Framboð Price Price SB SA P Output Output Quantity q q (a) Fyrirtæki Aq A q B 1 1
(a) Fyrirtæki A
(b) Fyrirtæki B
(c) Markaðurinn

17. Framboð Price Price SB S SA P Output Output Quantity q q Q1q A q B Q1 1 1
(a) Fyrirtæki A
(b) Fyrirtæki B
(c) Markaðurinn

18. Framboð
Ceteris paripus þýðir í raun að ef aðeins eitt fyrirtæki breytir einhverju í sinni framleiðslu, hefur það engin áhrif á heild markaðarins
Hins vegar ef öll fyrirtækin breyta samtímis þá heldur ceteris paribus ekki
Ef öll fyrirtækin auka framboð, þá er líklegt að það hafi áhrif á verð, bæði framleiðsluþátta og framleiðsluvörunnar
Ef t.d. Verð framleiðsluþátta breytist við breytt framboð þá er líklegt að S sé óteygnari en SA og SB (SA og SB eru ceteris paribus kúrfur markaðarins)
Þannig gæti verðteygni markaðsframboðs (til skemmri tíma) verið minni (eða ekki meiri) en verðteygni framboðs einstakra fyrirtækja
Price S SA SB
Quantity

19. Framboð
AC, MC
LMC
LAC
SMC
SAC Q* Q

20. Framboð
Til að finna langtímaframboðskúrfu á markaði má leggja saman kúrfur einstakra fyrirtækja (þ.e. við ceteris paribus skilyrði)
Verðteygni langtímaframboðskúrfunnar er minni en verðteygni hvers fyrirtækis fyrir sig (sjá þó hér á eftir varðandi stærðarhagkvæmni)
Verðteygni skammtímaframboðskúrfa er síðan minni en verðteygni langtímaframboðskúrfa, því fleiri þættir eru breytanlegir til lengri tíma séð

21. Framboð
Almennt má segja að fyrirtæki í atvinnugrein sem hefur U-laga LAC kúrfu og óhindraður aðgangur er að markaðnum stendur frammi fyrir því að fyrirtækjum mun fjölga meðan hagfræðilegur hagnaður er til staðar, allt þar til að eftirtöldum skilyrðum er fullnægt:
1) P* = min(LAC)
2) Öll fyrirtækin hafa aðlagað fjármagnsstig á þann hátt að tilheyrandi SAC kúrfa snertir LAC kúrfuna í lágmarkspunkti þeirrar síðarnefndu.

22. Framboð Langtíma framboðskúrfur
Langtíma framboðskúrfa á samkeppnismarkaði með föstu aðfangaverði, er lárétt lína við minnsta gildi LAC kúrfunar. Forsendan um fast aðfangaverð þýðir að markaðurinn er hlutfallslega lítill. Ef markaðurinn væri hlutfallslega stór, þá myndu aðfangaverð breytast.
Vaxandi langtíma kostnaðarfall. Ef aðfangaverð hækkar við aukna framleiðslu þá er langtíma LAC fallið vaxandi (hækkar upp á við).
Minnkandi langtíma kostnaðarfall. Ef aðfangaverð lækkar við aukna framleiðslu þá er langtíma LAC fallið minnkandi (lækkar niður á við).

23. Framboð
Fyrirtækin aðlaga fjármagnsnotkun sína að nýjum aðstæðum og minnka framleitt magn
Hagfræðilegur hagnaður er í raun gulrót fyrir þá sem standa utan atvinnugreinar
Myndirnar hér á eftir sýna að þegar þessu ferli er lokið þá eru fyrirtækin rekin með eðlilegum (normal) hagnaði, eða engum hagfræðilegum hagnaði.
Ferlið væri öfugt ef tap hefði verið til staðar.

24. Langtímajafnvægi á markaði fullkominnar samkeppni Hlutfallslegur kostnaður
Price
Price
SMC MC S AC P1 D q1
Output Q1
Quantity
(a) Dæmigert fyrirtæki
(b) Markaðurinn

25. Langtímajafnvægi á markaði fullkominnar samkeppni Hlutfallslegur kostnaður
Price
Price
SMC MC S AC P2 P1 D D q1 q2
Output Q1
Quantity Q2
(a) Dæmigert fyrirtæki
(b) Markaðurinn

26. Langtímajafnvægi á markaði fullkominnar samkeppni Hlutfallslegur kostnaður
Price
Price
SMC MC S AC S’ P2 P1 LS D D q1 q2
Output Q1 Q3
Quantity Q2
(a) Dæmigert fyrirtæki
(b) Markaðurinn

27. Aukinn kostnaður leiðir til þess að langtímaframboðsfallið hefur jákvæðan halla
Price
Price
SMC
Price S MC
SMC D AC MC P2 AC P3 P3 P1 P1 2 q1 q2
Output q3
Output Q1
Quantity
Dæmigert fyrirtæki fyrir
aðgang
(b) Dæmigert fyrirtæki eftir
aðgang
(c) Markaðurinn

28. Aukinn kostnaður leiðir til þess að langtímaframboðsfallið hefur jákvæðan halla
Price D’
Price
SMC
Price S MC
SMC D AC P2 MC P2 AC P1 P1 2 q1 q2
Output q3
Output Q2 Q3 Q1
Quantity
(a) Dæmigert fyrirtæki fyrir
aðgang
(b) Dæmigert fyrirtæki eftir
aðgang
(c) Markaðurinn

29. Aukinn kostnaður leiðir til þess að langtímaframboðsfallið hefur jákvæðan halla
Price D’
Price
SMC
Price S S’ MC
SMC D AC LS P2 MC P2 AC P3 P3 P1 P1 2 q1 q2
Output q3
Output Q2 Q3 Q1
Quantity
(a) Dæmigert fyrirtæki fyrir
aðgang
(b) Dæmigert fyrirtæki eftir
aðgang
(c) Markaðurinn

30. Minnkandi kostnaður leiðir til þess að langtímaframboðsfallið hefur neikvæðan halla
Price S
Price
Price
SMC D P2 MC AC
SMC MC P1 AC P1 2 q1
Output
Output Q1
Quantity
(a) Dæmigert fyrirtæki fyrir
aðgang
(b) Dæmigert fyrirtæki eftir
aðgang
(c) Markaðurinn

31. Minnkandi kostnaður leiðir til þess að langtímaframboðsfallið hefur neikvæðan halla
Price D’ S
Price
Price
SMC D P2 MC P2 AC
SMC MC P1 AC P1 2 q1 q2
Output
Output Q2 Q1
Quantity
(a) Dæmigert fyrirtæki fyrir
aðgang
(b) Dæmigert fyrirtæki eftir
aðgang
(c) Markaðurinn

32. Minnkandi kostnaður leiðir til þess að langtímaframboðsfallið hefur neikvæðan halla
Price D’ S
Price
Price
SMC D P2 MC P2 S’ AC
SMC MC P1 AC P1 2 P3 P3 LS q1 q2
Output q3
Output Q2 Q3 Q1
Quantity
(a) Dæmigert fyrirtæki fyrir
aðgang
(b) Dæmigert fyrirtæki eftir
aðgang
(c) Markaðurinn

33. Langtíma jafnvægi
Langtímajafnvægi á samkeppnismarkaði hefur nokkra athyglisverða eiginleika:
1) P = MC, bæði til langs tíma og skamms tíma,þýðir að samkeppnisjafnvægi er skilvirkt (efficient)
2) Jafnvægið upprætir allan hvata til frekari ábatasamra viðskipta sem skapa umframhagnað.
3) Síðasta einingin sem er framleidd, er jafnmikils virði fyrir kaupandann og virði auðlindana sem þarf til að framleiða eininguna.
4) P = min(LAC), sem þýðir að það er ekki hægt að framleiða vöruna með lægri tilkostnaði.
5) Allir framleiðendurnir fá eðlilegan (normal) hagnað, sem er í raun fórnarkostnaður þeirra auðlinda/fjármagns sem þeir fjárfestu í fyrirtækjum sínum.

34. Verðteygni
Verðteygni langtímaframboðs:

35. Einokun Hagnaður hámarkaður við MR = MC
og P breytist við breytingu á Q, þ.e. dP/dQ < 0
Ath. q = Q hjá einokun
Ef t.d. eq,P = -2, þá er P = 2 MR
Ef t.d. eq,P = -10, þá er P = 1,11MR

36. Einokun MC
Price AC E P*
MR=MC A C D MR
Quantity Q*
per week

37. Einokun
Price MR D
MR=MC
P** B
MC ( =AC) A
Q**
Quantity

38. Einokun m.v. fullkomna samkeppni
Price MR D
MC=MR<P
P** B
MC=P E P*
MC ( =AC) A
Q** Q*
Quantity

39. Einokun m.v. fullkomna samkeppni
Price MR D
P** B E P*
MC ( =AC) A
Virði aðfanga
sem fara annað
Q** Q*
Quantity

40. Einokun m.v. fullkomna samkeppni
Price MR D
P** B
Tilfærsla
frá
neytendum
til fyrirtækis E P*
MC ( =AC) A
Virði aðfanga
sem fara annað
Q** Q*
Quantity

41. Einokun m.v. fullkomna samkeppni
Price MR D
P** B
Tilfærsla
frá
neytendur
til fyrirtækis
Allratap E P*
MC ( =AC) A
Virði aðfanga
sem fara annað
Q** Q*
Quantity

42. Hagnaður einokunar veltur á samspili eftirspurnar og meðalkostnaðarfalla
Price
Price MC AC MC AC P*
P*=AC AC D D MR MR
Quantity Q*
Quantity Q*
(a) Einokun með mikinn hagnað
(b) Einokun með engan hagnað

43. Verðaðgreining Verðaðgreining: stig eða þrep verðaðgreiningar
Fyrsta stigs (þreps) verðaðgreining: Fullkominn verðaðgreining.
Annars stigs (þreps) verðaðgreining: Magnverðlagning.
Þriðja stigs (þreps) verðaðgreining: Sala á mismunandi mörkuðum.
Hurdle verðaðgreining: Verðaðgreining með hindrun.

44. Fyrsta stigs: Fullkominn verðaðgreiningp
, $ per unit p 1 MC A e p s s B C e p = MC c c c E D MC s
Demand, MR d MC 1 MR s Q Q = Q Q
, Units per day s c d

45. Fyrsta stigs: Fullkominn verðaðgreining
Athugið að MR línan fyrir einokun við fyrstu gráðu verðaðgreiningu er nákvæmlega sama línan og eftirspurnarlínan. Verð og MR taka því sömu gildin. Þar sem einokunin getur fullkomnað verðaðgreininguna, getur hún lækkað verð og selt eina viðbótareiningu án þess að þurfa að lækka verðið á fyrri einingum, sem hún hefur þegar selt. P = MR á sama hátt og í líkaninu um fullkomna samkeppni.
Tvennt aðskilur einokun sem býr við fullkomna verðaðgreiningu og þá sem gerir það ekki.
1. Einokun sem býr við fullkomna verðaðgreiningu framleiðir eða selur meira magn af vörunni. Ástæða þess er sú að ekki þarf að huga að afleiðingum verðlækkunar á heildartekjur. Einokun lækkar verð til þeirra sem hefðu hvort eð er ekki greitt verðið sem fyrri vörueiningar voru seldar á.
2. Neytendaábatinn rennur allur til þess sem nær að verðaðgreina fullkomlega.
Fullkomin verðaðgreining er erfið í framkvæmd, ef ekki ómöguleg, þar sem einokunin þarf að vita lögun eftirspurnar hjá hverjum viðskiptavini.

46. Annars stigs verðaðgreiningp 1
, $ per unit 30 50 70 90 Q
, Units per day 20 40 m
(a) Annars stigs verðaðgreining: Magnverðlagning
Demand A =
$200 C B
$1,200 D

47. Hefðbundin einokun p , $ per unit 30 60 90 Q , Units per day m2
, $ per unit 30 60 90 Q
, Units per day m
(b) Hefðbundin einokun: Eitt verð
Demand F =
$900 G
$450 MR E

48. Þriðja stigs verðaðgreining: Sala á mismunandi mörkuðum
Price P 1 P 2 D 2 MC D 1 MR MR 1 2
Quantity in market 1 Q* Q*
Quantity in market 2 1 2

49. Þriðja stigs: Sala á mismunandi mörkuðum

50. Verðaðgreining með hindrun
Fyrirtæki setja upp ákveðnar hindranir í þeim tilgangi að fá þá viðskiptavini sem eru með teygnustu eftirspurnina til að sýna sig.
Grunnhugmyndin er, að seljandin setur upp hindrun og setur jafnframt fram afsláttartilboð sem stendur þeim til boða sem “hoppa yfir hindrunina.” Hindrunin gæti verið í formi eyðublaðs sem gefur ákveðin afslátt, ef það er fyllt út og sent inn. Fyrirtæki gera þetta í trausti þess að þeir sem hafa óteygnari eftirspurn hugsi minna um verð vörunnar og hafa ekki fyrir því að finna frímerki.
Hægt er að hafa fleiri en eitt hindrunarverð. Reyna má að finna það verð sem hentar hverjum kaupanda fyrir sig, líkt og tilgangurinn með fyrsta stigs verðaðgreiningu var. Hindrunarverðaðgreinig nær þó aldrei til sín öllum neytendaábata.

51. Verðaðgreining með hindrun
(a) Neytandi 1 p
, $ per unit
Ef allir neytendur eru
eins, þá setur fyrirtækið
meðlimagjald að upphæð
$2.450 og síðan $10 á
hverja einingu 80 D 1 A =
$1,800 1 C =
$50 20 1 B =
$600 1 10 m 60 70 80 q
, Units per day 1

52. Verðaðgreining með hindrun
(b) Neytandi 2 p
, $ per unit
Ef neytandi 2 hefur aðra
eftirspurn en neytandi 1,
Og hægt er að aðgreina,
þá er sett mismundandi
meðlimagjald. Neytandi 2
greiðir $ Síðan er
hver eining seld á $10
Ef ekki er hægt að
aðgreina, þá verður
meðlimagjaldið $1.800
og síðan er hver eining
seld á $20. Hagnaðurinn
verður þá $5.000
100 D 2 A =
$3,200 2 C =
$50 2 20 B =
$800 2 10 m 80 90
100 q
, Units per day 2

53. Verðaðgreining
Consider the market for airline travel where the MC per traveler is $100.
If the airline charges all customers the same price, profits will be maximized where MC = MR (P = $400 and q = 100). Net Operating Revenue is equal to TR ($40,000) - operating costs ($10,000).
If the airline charges different prices (price discrimination), it will be able to increase net revenues. If the firm charges a higher price ($600) to business travelers (who have a highly inelastic demand) and a lower price ($300) to other travelers (who have a more elastic demand), it is able to increase Net Operating Revenue to $42,000.
If sellers can segment their market, they can gain by charging higher prices to consumers with a less elastic demand and offering discounts to those with a more elastic demand.
Quantity / Time
Price
Single Price
Price Discrimination
$400
$200
$300
$100
$500
$600
$700 MC D
Net Operating Revenue from Business Travelers ($500*60) = $30,000
Net Operating Revenue ($300*100) = $30,000 MR
Net Operating Revenue from Others ($200*60) = $12,000
100 60
120

54. Verðlagning kapalsjónvarps

55. Verðeftirlit með náttúrlegri einokun
Price P A A B C AC MC MR D Q Q
Quantity A R

56. Stefna gagnvart náttúrulegri einokun
Stefnumótun stjórnvalda varðandi náttúrulega einokun:
1. Fyrirtækið í eigu hins opinbera og stjórnað af því
2. Regluveldi gegn nátturulegri einokun
3. Samningsstjórnun
4. Ströng framfylgd samkeppnislaga
5. Afskiptaleysi gagnvart einokun

57. Náttúrleg einokun: jaðarkostnaðarverðlagning
Jaðarkostnaðarverðlagning við PR leiðir til þess að eftirspurnarmagnið QR myndar tap jafnt svæðinu GFEPR þar sem PR < AC
Price P A A B C F H G AC E P MC R J MR D Q Q
Quantity A R

58. Náttúrleg einokun: verðeftirlit
Ein leið til að hafa verðeftirlit með einokun er að leyfa einokuninni að setja verð sem er hærra en meðalkostnaður, sem nemur einhverri eðlilegri ávöxtun á fjármagn
Q = f(K,L)
Ávöxtun fyrirtækisins er lýst með
Fyrirtækinu er leyfð ávöxtunin og hámörkunin er því skilyrt:
= Pf(K,L) – wL – rK + λ[wL + K – Pf(K,L)]
L = PfL – w + λ(w -PfL) = 0
K = PfK – r + λ( -PfK) = 0
λ = wL + K – PfK(K,L) = 0

59. Náttúrleg einokun: verðeftirlit
Stundum kallað gullhúðunaráhrif

60. Samkeppnislíking (quasi-competitive)
Price C P MC C D MR Q
Quantity C

61. Ófullkomin samkeppni Price P M M P A A C P MC C D MR Q Q Q Quantity MM A C

62. Samtök (cartel)

63. Cournot líkanið
Þ.e., þau átta sig á að aukið magnframboð á markaði hefur áhrif á verð, en telja ekki að magnbreyting eins fyrirtækis hafi áhrif á magnframboð annarra

64. P1 = a - b (Q1 + Q2) = (a - bQ2) - bQ1
Cournot líkanið
Cournot tvíkeppnislíkanið er ein útfærsla af fákeppnislíkani. Cournot líkanið gerir ráð fyriri að hvor framleiðandi líti á magn hins sem fasta stærð. Heildareftirspurn er:
P = a - b(Q1 + Q2)
þar sem stuðlanir a og b eru pósitívar tölur og Qn stendur fyrir magn hvors fyrirtækis um sig. Til einföldunar er MC = 0.
Fyrirtæki 1 hámarkar hagnað miðað við að framleiðsla fyrirtækis 2 sé föst. Eftirspurnarjafna fyrirtækis 1 er þá (mynd 13-1):
P1 = a - b (Q1 + Q2) = (a - bQ2) - bQ1 og
MR1 = (a - bQ2) - 2bQ1
setjum jafnt og núll og fáum viðbragðsjöfnuna:

65. Cournot líkanið q1 a/b Viðbragðsjafns fyrirtækis 2 a/2b Jafnvægi a/3b
Viðbragðsjafna
Fyrirtækis 1 q2
a/3b
a/2b
a/b

66. Conjectural variation líkanið

67. Verðleiðsögn D = markaðseftirspurnin
SC = framboð annarra fyrirtækja á markaðnum
Price SC D
Quantity

68. Verðleiðsögn
Ef verð er hærra en P1 þá sjá hin fyrirtækin um allt framboðið
Ef verð er milli P1 og P2 þá má finna línuna D’ sem sýnir mismuninn
á D og SC á því verðsvæði
Price SC P 1 D’ P 2 D
Quantity

69. Verðleiðsögn Heildarframboð verður QT = QL + QC Price SC P 1 D’ P L P2 MC
MR’ D
Quantity
per week Q Q Q C L T

70. Samanburður líkana

71. Samanburður líkana Líkan Q1 Q2 Q1+Q2 P Hagn 1 Hagn 2 Heildar- hagnaður
Samstarf um
einkasölu a/4b a/4b a/2b a/2 a2/8b a2/8b a2/4b
Cournot a/3b a/3b 2a/3b a/3 a2/9b a2/9b 2a2/9b
Bertrand a/2b a/2b a/b
Stackelberg a/2b a/4b 3a/4b a/4 a2/8b a2/16b 3a2/16b

72. Cournot líkanið

73. Bertrand líkanið

74. Markaður án aðgangshindrana
Price,
costs d mr AC MC P*
Quantity q*

75. Markaður án aðgangshindrana
Price,
costs d mr AC MC d’
mr’ P* P’
Quantity q’ q* qm

76. Opnir markaðir Opnir markaðir (Contestable Markets)
Markaðir eru opnir (contestable markets) ef að aðgengi inn og út af markaðnum er frjálst.
Ef einhver umframgróði er í atvinnugrein, geta utanaðkomandi aðilar reynt að hirða þann hagnað með innkomu sinni (hit and run).
Þetta veltur þó á því hversu miklum sokknum kostnaði fyrirtæki lenda í við slíka hegðun.

77. Samanburður líkana
Líkönin um fullkomna samkeppni og um einokun eru bæði einföld líkön og almenn. Forsendur eru einfaldar, en eflaust óraunhæfar.
Líkön um ófullkomna samkeppni, fákeppni, verðsamráð, og allt það, eru mörg og ekkert þeirra er almennt líkan. Forsendur eru oft flóknari, en kannski raunhæfari.
Fyrri líkönin eru gagnleg við að skoða raunveruleikann. Síðari líkönin eru fyrst og fremst gagnleg við fræðilega nálgun.
Fyrri líkönin lýsa þó ekki raunveruleikanum.