1. Unnur Steina Björnsdóttir læknir Dósent Læknadeild HÍ
Lyfjaofnæmi
Unnur Steina Björnsdóttir læknir
Dósent Læknadeild HÍ

2. Lyfjaofnæmi Skilgreining Tíðni Ofnæmisviðbragð Einkenni Greining
Meðferð
Horfur
Samantekt

3. Skilgreining. 1) Sértækt ónæmissvar gegn lyfi
sýklalyf , insulin, krampalyf, heparin, protamine…Hvaða lyf sem er…..
2) Ósértæk ræsing á ónæmiskerfi (gerfiofnæmi)
ópíöt, röntgenskuggaefni, aspirín og skyld lyf
3) Sjálfsofnæmi af völdum lyfja
Hydralazine, procainamide, isomiazid (t.d. lyfjalupus)

4. Lyfjaofnæmi er algengt og getur orsakast af flestum lyfjum.
Hættan er um 1-3 % af hverji lyfjatöku

5. Tíðni lyfjaofnæmis Oftast :einkenni frá húð : 94 % morbilliform
5 % urticaria

6. Algengustu lyfin sem valda ofnæmi
Amoxacilln 5,1%,
Sulfa-Trim 3,4%,
Ampicilliin 3,3%,
Cephalosporin 2,2%,
Semisynthetic penicillins 2,1%,
Erythtomycin 2,0%,
Penicillin G 1,8%.
% með sögu um ofnæmi fyrir penisillíni

7. Ofnæmisviðbrögð við lyfjum
Gell & Coombs:
Typa I: Bráðaofnæmi
Typa II: Frumudrepandi mótefni
Typa III: Mótefnafléttur
Typa IV: Frumubundið ofnæmi

8. HYPERSENSITIVITY “Gel & Coombs”
Týpa I : Anaphylactic/Immediate (Penicillin/insulin : urticaria/anaphylaxis)
Týpa II : Cytotoxic (drug induced hemollytic anemia or thrombocytopenia:penicillin)
Týpa III : Immune Complex (serum sickness type drug reaction: penicillin)
Týpa IV : Cell mediated or delayed type hypersensitvitity (contact dermatitis : neomycin)
Ab mediated

9. Flokkun ofnæmis Typa I Typa II Typa III Typa IV 30 - 90 mín.
Kleyfkjarna fruma
Ofnæmisvaki
Antigen
T-fruma
Fc-viðtaki
Mótefnafléttur
Antigen
Fc-viðtaki
IgE-
mótefni
Komplíment
Lymphokín
Mótefni
-fruma
Frumudráp
Bólguviðbrögð
Antigen
Mótefni
Vefur
Komplíment
Komplíment-
miðlað rof á
frumuhimnu
Fórnarlamb
Grunnhimna
Átfruma,
Mastfruma losar boðefni
mín.
8 -72 klst.

10. Skilgreining. 1) Type I : Sértækt ónæmissvar gegn lyfi
Sýklalyf td penicillin insulin, krampalyf, heparin, protamine… Hvaða lyf sem er…..

11. Penicillin  

12. Bráðaofnæmi - ofsakláði, ofsabjúgur

14. Typa I: Ofnæmislost (Anaphylaxis)
urticaria, angioedema, kláði, roði, berkjuspasmi, barkabjúgur, hyperperistalsis, blóðþrýstingsfall
Viðbragð á mínútum og getur leitt til dauða á mínútum (lost eða lokun öndunarvegar)
Því fyrr sem ofnæmisviðbragð kemur fram því alvarlegra
Svarar yfirleitt fljótt réttri meðferð - fjarlægja lyf ef hægt, adrenalín, antihistamín, sterar
Síðkomið svar (4 - 8 klst) getur einnig verið hættulegt!

15. Penisillín sem allergen
Fig. 1.General structure of penicillins and structures of the major and minor penicillin antigenic-allergenic determinants, showing point of attachment of the drug to the carrier. From Baldo B. Penicillins and cephalosporins as allergens—structural aspects of recognition and cross-reactions. Clin Exp Allergy 1999;29:745. Used with permission.
Balbo et. al: Clin Exp Allergy 1999;29:745

16. Lyf sem ofnæmisvakar
Flest lyf eru litlar sameindir og ræsa ekki ónæmiskerfið ein sér
Lyf sem mynda “fullkominn ofnæmisvaka”
t.d. insulin, storkufaktorar s.s. Factor VIII, frumuboðefni, ofnæmisextract
Lyf sem bindast próteini sem hapten og ræsa þannig ónæmiskerfið.
t.d. penisillín, súlfalyf

17. Beta lactam lyfin

18. Penisillín ofnæmi og krossun við cefalóspórin
% PNC ofnæmra sjúklinga fá ofnæmisviðbrögð við 1. ættlið cefalóspórína (t.d. Keflex, Velocef)
Ef PNC húðpróf jákvæð þá eru allt að 50% með ofnæmi fyrir 1. ættlið cephaolosporina
PNC húðpróf hafa ekki spágildi um ofnæmi gegn 3. ættlið cefalóspórína.

19. semisynthetic penisillín
Penisillín og
semisynthetic penisillín
Krossnæmi fer eftir
β-lactam eða thiazolidin
hring en getur einnig
farið eftir hliðarkeðju

20. Greining penicillin ofnæmis

21. Penisillín húðpróf. 1. Major determinat:
benzylpenicilloyl (90% spágildi)
2. Minor determinants: (97% spágildi)
penicillin G (benzylpenicillin)
penicilloate
penilloate

22. Hversu áreiðanlegt er penicillin prófið ?
<1% þeirra sem telja sig hafa fengið PNC ofnæmi fá almenn einkenni við húðpróf.
Hversu áreiðanlegt er penicillin prófið ?
97-99%.

25. Staðbundin lyfjaútbrot
Örlítið upplyft roðaútbrot
sem kom 30 mínútum eftir
inntöku á cotrimaoxazole. Sama
lyf veldur útbroti á sama stað.
Sama barn 3 mánuðum eftir
að útbrotið leið hjá. Eftir situr
blettur með auknu litarefni

26. Morbilliform amoxicilin útbrot

27. Súlfaofnæmi getur verið mjög alvarlegt

28. Steven-Johnson syndrome
Sulfonamide, penicillin,
barbituröt, allopurinol,
NSAID, phenytoin

29. Krossun við önnur “Súlfa” lyf
en lyf sem innihalda súlfat, brennistein og súlfít (-SO3) valda ekki krossofnæmi.
Heldur ekki lyf sem flokkast sem súlfónamíðar en eru ekki sýklalyf
Og ekki heldur Fúrósemíð og celecoxíb

30. Periorbital bólga : Proton pump inhibitor

31. HYPERSENSITIVITY “Gel & Coombs” Týpa II : Cytotoxic t.d Penicillin
drug induced hemolytic anemia
thrombocytopenia:penicillin
Ab mediated

32. Typa II: Cytotoxic Anaemia Thrombocytopenia
lyf á yfirborði blóðkorna (hapten carrier), mótefnafléttur, autoimmune
hætta lyfjagjöf - hemolysa hættir eftir ca 1 -2 vikur
Thrombocytopenia
Neutropenia (yfirleitt vegna mergáhrifa)

33. HYPERSENSITIVITY “Gel & Coombs”
Týpa III : Immune Complex-Serum Sickness (serum sickness type drug reaction: penicillin)
Ab mediated

35. Serum sickness Serum sickness í sjúklingi sem fékk antithymocyte
globuline vegna
beinmergshöfnunar.

36. serum sickness type drug reaction: penicillin

37. Typa III: Serum Sickness
Hiti
Urticaria
Eitlastækkanir
Liðverkir, liðbólgur
Einkenni koma fram 3-10 dögum eftir að meðferð hefst
sökk, væg neutropenia, væg próteinuria, microscopísk hematuria, hemoglobinuria
lækkað CH50, C3 eða C4, eða hækkað C3a, C3b, C3d

38. case Rx: antihistamín v/urticaria
corticosteroids v/ nýrna eða liðeinkenna
(smá minnka á dögum)

39. HYPERSENSITIVITY “Gel & Coombs”
Týpa IV : Cell mediated or delayed type hypersensitvitity (contact dermatitis : neomycin)
Ab mediated

40. Anaphylactoid viðbrögð
Losun boðefna frá mastfrumum og basophilum án þátttöku IgE
skuggaefni, barbituröt, codein, opíöt, vöðvaslakandi lyf
“red man syndrome” - Vancomycin
Einkenni m.a. roði, kláði, urticaria, angioedema, berkjusamdrættir, barkabjúgur, hyperperistalsis, hypotension, hjartsláttartruflun
Meðferð sú sama og við ofnæmislost
Má fyrirbyggja með sterum og antihistamínum

41. Lyfjaóþol Þegar lyf valda líkamlegum óþægindum
án þess að ræsa ónæmissvar
Sýklalyf
niðurgangur, ógleði, uppköst

42. Hver er tíðnin hjá inniliggjandi sjúklingum ?
15-30 % sjúklinga á lyfjadeildum fá aukaverkanir vegna lyfja : 1/3
Tíðni aukaverkana fyrir hvert lyf allt að 5 % (1/20 meðferða)
6-10 % aukaverkana lyfja talið vera ofnæmi
Lyfjaofnæmi leiðir til dauða
1:1000 á lyflæknisdeildum
1: á skurðdeildum

43. Lyfjahiti Byrjar ca 7 - 10 dögum eftir upphaf meðferðar
Hiti getur verið einu einkennin, stundum útbrot
hækkað sökk,  HBK með vinstri hneygð, brengluð lifrarpróf, mild eosinophilia.
Hiti yfirleitt eðlilegur klst eftir að lyfjagjöf er hætt
Ef lyf gefið aftur veldur það hita innan klukkustunda
Getur þróast í almenn einkenni með liðbólgum, staðbundinni necrosu í lungum, lifur, hjarta og öðrum líffærum ef lyfjagjöf er haldið áfram

44. Aspirín og önnur NSAID lyf
Hindra cyclooxygenasa og valda framleiðslu á lypoxygenasa afleiðum LTC,D,E4
veldur berkjsamdrætti, ofsakláðaútbrotum, ofsabjúg og ofnæmislosti
Ef ASA ofnæmi:
LTE4 í þvagi hækka meira en x 4

45. Lyfjaofnæmi - greining
Húðpróf:
penisillín, staðdeyfilyf, insulin, bóluefni
Þolpróf/Áreiti
Aspirín, NSAID, flest lyf
Blóðpróf:
RAST (penisillín, ampicillín, amoxacillín. Hjálpat ef jákvætt
Tryptase: boðefni frá mast frumum sem losnar við ofnæmið

46. Horfur
Stór hluti (1/3) þeirra sem eru með staðfest ofnæmi fyrir penicillíni tapa næminu á nokkrum árum.
Aukin hætta á að fá ofnæmi aftur sé miðað við þá sem aldrei hafa fengið lyfjaofnæmi.

47. Meðferð Fræðsla ! Medicalert og Epipen Afnæming möguleg
Lyfjaofnæmi getur verið lífshættulegt
Mikilvægt að vita hvaða lyf olli ofnæminu!
Aldrei að taka ofnæmisvaldandi lyf aftur
Medicalert og Epipen
Afnæming möguleg

48. Ertu með ofnæmi fyrir einhverjum lyfjum?
Ráðlagt lesefni:
Gruchalla et al: J All Clin Immunol 2003;111,2: S548-S559