1. - اختلال خلقی دو قطبی اختلال خلقی دو قطبی
تشخیص هیپومانیا: در صورتیکه نشانه های مانیا به مدت 4 روزوجود داشته باشد و اختلال عملکرد نداده باشد.
نکته مهم در تشخیص اختلال دوقطبی: مثل بقیه اختلالات روانپزشکی، اختلال دوقطبی فقط از طریق نشانه های گفته شده و مصاحبه و گرفتن سابقه خانوادگی قابل تشخیص میباشد و نمیتوان در تصاویر اسکن یا ام آر آی از مغز آن را شناسایی کرد.همچنین سوء مصرف الکل و سایر مواد مانندتریاک، شیشه، و حشیش باعث تشدید علایم اختلال دوقطبی میشوند.
سایکوز:گاهی در مراحل خیلی شدید مانیا/شیدایی یااافسردگی/دپرسیو ویا مختلط، واقعیت سنجی مختل میشودو علایمی به نام سایکوز بروز میکند.
توهم: درک ازوقایع مختل شود و آنچه که واقعی نیست، به نظر واقعی برسد، مثلا تصویر اشیایی را که نیستند ببینیم یا صداهایی که وجود ندارند بشنویم یا درحالیکه بویی نیست، بوی عجیبی را استشمام کنیم یا حس کنیم که چیزی بدنمان را لمس میکند .
هذیان:روندی که طی آن تفکر به هم ریخته و عقایدی شکل میگیرند که پایه و اساسی در واقعیت ندارند، مثلا فرد معتقد شود که فرد بسیار مشهور و مهم و قدرتمندی است یا دایم بترسد و نگران باشد که توسط افرادی تحت تعقیب است یا با دوربین کنترل میشود یا به غذا شک کند یا بترسد که به وی آسیبی برسانند درحالیکه هیچکدام واقعی نیستند.
رفتار آشفته: فرد اقدام به انجام کارهای عجیب، غیرمعمول یا خارج از عرف میکند مثلا بدون لباس و لخت بیرون میرود..
درمان:
چرا باید اختلال روانپزشکی را درمان کرد؟
. اختلالات روانپزشکی هم مثل بیماری دیابت یا فشارخون بالا یا بیماریهای قلبی نیازمند مراقبت و پیگیری در طول دوره زندگی میباشد و خوشبختانه درمان شدنی است ولی در طول درمان باید صبرو حوصله نمود زیرا در صورت قطع زودرس درمان دارویی شانس عود بسیار بالا رفته و در صورت عود احتمال مقاومت به داروها نیز وجود دارد. داروها شانس عود و شدت علایم را کمتر میکنند.
درمان اصلی اختلال دوقطبی دارودرمانی است و دارو توسط روانپزشک تجویز میشود.تغییر دوز یا قطع دارو فقط باید بانظر روانپزشک معالج باشد. هر دارویی طبیعتا عوارضی ممکن است داشته باشد که وقتی مزایای شروع دارو بیشتر از عدم شروع آن شد، دارو آغاز میگردد.توصیه میشود در صورت مواجهه با عوارض احتمالی داروها، به هیچ وجه خودسرانه داروها قطع نشوند بلکه سریعا به روانپزشک معالج اطلاع داده شود تا با تنظیم داروها، عوارض به حداقل برسند.
شیوع و سیر:
اختلالات طیف دوقطبی در دنیا در 5-3 % مردم رخ میدهد. سن رایج اختلال دوقطبی، اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی است ولی گاهی در کودکی یا سالمندی نیز بروز میکند.
علل اختلال دو قطبی
علل اختلالات روانپزشکی زیستی روانی اجتماعی است و دارای زمینه های ژنتیکی، محیطی و بیولوژیکی و ... میباشند یعنی انتقال یک سری ژنها فرد را مستعد بیماری میکند و بعد قرارگیری در معرض استرسهای محیطی باعث فعال شدن ژنهای بیماریزا میشوند و با فعال شدن این ژنها و ایجاد تغییرات بیولوزیک، بیماریهای روانپزشکی از جمله اختلال دوقطبی بروز میکند.
علایم و نشانه های مرحله شیدایی یا مانیا:
روحیه خیلی بالا و احساس شادی بسیار شدید یا خلق تحریک پذیر و عصبانی،احساس اعتماد بنفس خیلی بالا یا خود بزرگ بینی( اعتقاد غیرواقعی در مورد توانایی و قدرت بیش از حد خود)،کاهش نیاز به خواب صحبت کردن بیش از معمول، احساس اینکه فکرها از هم سبقت میگیرند، حواسپرتی و اختلال تمرکز
افزایش فعالیتهای هدفمند در زمینه اجتماعی یا شغلی یا تحصیلی یا جنسی- بی قراری ذهنی و جسمی
تمایل زیاد به فعالیتهای لذت بخش با عواقب وخیم از جمله ولخرجی زیاد، افزایش میل جنسی، یا خرید وفروش غیر منطقی
برای تشخیص باید به مدت یک هفته، سه مورد ازعلایم ذکر شده در بالا را فرد داشته باشد. البته اگر خلق و روحیه به جای شاد بودن، تحریک پذیر باشد باید 4 مورد از نشانه های بالا باشد. علایم و نشانه های مرحله افسردگی/دپرسیو:
روحیه غمگین در اکثر ساعات روز و تقریبا هر روز( در نوجوانان و کودکان شاید به جای غمگینی، عصبانیت و تحریک پذیری دیده شود)،کاهش بارز علاقه و لذت در همه چیز که قبلا برای فرد لذت بخش بوده،تغییر اشتها و افزایش یا کاهش وزن به صورت ناخواسته،بی خوابی یا پرخوابی ،بی قراری ذهنی و حرکتی یا کندی بیش از حد،خستگی یا کمبود انرژی،احساس بی ارزشی و گناه نامتناسب و زیاد، ناامیدی،کاهش قدرت تفکر و تمرکز،افکار راجعه در مورد مرگ یاافکارخودکشی
برای تشخیص حداقل دو هفته، 5 نشانه از موارد فوق باید وجود داشته باشد.
علایم دوقطبی مختلط: در تعدادی از بیماران نشانه های مانیا/شیدایی و افسردگی همزمان رخ میدهد و اغلب شامل مشکلات خواب، کاهش یا افزایش اشتها، بی قراری و تحریک پذیری، افکار خودکشی و سایکوز است.مثلا درحالیکه خیلی غمگین است احساس انرژی زیاد بکند یا پر حرف باشد.   
مقدمه: همه ما بیماریهای جسمی مانند دیابت رامیشناسیم . میدانیم در اثر بیماری دیابت، قند خون افزایش یافته ونیاز است که فرد جهت کنترل قند خون دارو مصرف کند. همینطور در اثر افزایش فشار خون احتمال سکته قلبی یا مغزی وجود دارد و لازم است که فرد برای کنترل فشارخون دارو مصرف نماید و یا گاهی با ضعف در بینایی، به چشممان عینک میزنیم تا اختلال موجود اصلاح شود، اختلال روانپزشکی نیز همینگونه است. با این تفاوت که اختلال در تفکر، درک، رفتار یا احساس ایجاد میشود که سبب می شود کارکرد فرد درحیطه های مختلف شغلی فردی خانوادگی و اجتماعی مختل گردد. برای درمان و بهبود این اختلال نیز مثل مثالهای ذکر شده به دارودرمانی، رواندرمانی وآموزش بیمار و خانواده احتیاج است. تفاوتی که شاید بین بیماریهای روانپزشکی با سایر بیماریها وجود داشته باشد این است که بیماریهای روانپزشکی معمولا برای درمان نیازمند زمان طولانی تری هستند و این امر اهمیت صبور بودن بیمار و خانواده در روند درمان این بیماریها را نشان میدهد.
روحیه و خلق در واقع همان حالت هیجانی نسبتا پایداری است که هر فرد معمولا احساس میکند. در حالت عادی روحیه افراد نیز معمولی است، یعنی نه زیاد شاد است و نه غمگین. اما در طی روز در اثر مسائل خوشحال کننده بیرونی یا افکار خوشایند، شاد میشویم و در اینصورت خلق و روحیه را شاد و بالا مینامیم. وقتی در اثر مسائل ناراحت کننده یا افکار ناخوشایند،غمگین میشویم،خلق را پایین و افسرده مینامیم. خلق روحیه میتواند در طی روز به یکی از جهار حالت شاد، غمگین، عصبانی و تحریک پذیر و معمولی احساس شود.
تعریف اختلال دوقطبی:نامهای دیگر این اختلال مانیک دپرسیو یا شیدایی/مانیا-افسردگی هم نامیده میشود.نوعی اختلال روانپزشکی است که درآن خلق یا روحیه به صورت غیر طبیعی بیش از حد معمول بالا رفته و شاد یا تحریک پذیر میشود که به این مرحله مانیا یا شیدایی میگویند، یا خلق بیش از حد طبیعی غمگین و افسرده میشود که مرحله دپرسیو یا افسردگی مینامند ویا به صورت علایمی از هردو مرحله بروز میکند که مختلط مینامند.این نوسان شدید باعث آسیب به وجهه اجتماعی شخص، تخریب روابط بین فردی و اختلال عملکرد شغلی و تحصیلی میشود. .
اختلالات روانپزشکی
اختلال خلقی دو قطبی
جزوه شماره 1
تهیه و تنظیم:
دکتر الهام رزاق کریمی دستیار روانپزشکی
زیر نظر:
دکتر سپیده هریزچی قدیم استادیار روانپزشکی
مرکز تحقیقات روانپزشکی و علوم رفتاری
اختلالات روانپزشکی
اختلال خلقی دو قطبی
جزوه شماره 1
تهیه و تنظیم:
دکتر الهام رزاق کریمی دستیار روانپزشکی -

2. 7-تا حد امکان بهتر است در مورد اختلال دوقطبی آموخت.
علایم هشدار دهنده عود وبرگشت بیماری:
1-بی خوابی یا به هم خوردن نظم خواب
2-کناره گیری از اجتماع و گوشه گیری و ترس و بدگمانی(دوره افسردگی)
3-صمیمیت بیش از حد و خارج از عرف با اطرافیان(دوره مانیا)
4-غیبت کردن از کار یا کلاس درس و یا خارج نشدن از منزل
5-ناتوانی در تمرکز، خیره شدن، نامفهوم بودن کلام
6-پرحرفی، انرژی زیاد، خستگی ناپذیری
7-تمایل به مصرف مواد یا الکل
8-کاهش توجه به بهداشت فردی
9-لباس پوشیدن غیر متعارف و نامتناسب
10-تحریک پذیری و عصبانیت زودرس
11-رفتار عجیب و غریب
12-اشتهای بیش از حد زیاد و یا امتناع از خوردن
نگام بروز علایم هشدار چه کنیم؟
1-مراجعه سریع به روانپزشک معالج
2-مصرف منظم داروها
3-تنظیم ساعات خواب راحت و کامل
4-دوری از عوامل تنش زا و هیجانی و استرس آور
5-مصرف نکردن مواد و الکل
6-صحبت کردن با افراد خانواده پیرامون نگرانی ها و احتمال عود بیماری
نکات مهم برای زندگی مطلوب همراه بیماری دوقطبی:
1-رسیدگی به سرو وضع خود و ورزش دسته جمعی در هوای آزاد، ملاقات با دوستان و حضور در مهمانیها، حتی اگر حوصله کافی هم نداشته باشیم در بهبود و ارتقای سلامت روان بسیار موثر است.
2-شرکت در گروههایی که برای بیماران دوقطبی تشکیل میشود و مشورت در مورد افکار منفی میتواند بسیار مفید باشد.
3-الکل و مواد نباید مصرف شوند زیرا باعث تشدید بیماری و عود علایم شده و عوارض داروها را بیشتر میکنند.
4-مراجعه منظم روانپزشکی و مصرف منظم داروها در بهبودی و تداوم آن بسیار مهم میباشد.
5-نباید طبق نظر خود یا با نظر اطرافیان داروها را کم و زیاد کرد.
6-تا حد امکان باید از موقعیتهای پراسترس و فعالیتهای پرهیجان دوری کرد. 7
داروهای معمول در درمان اختلال دوقطبی و عوارض احتمالی
1-لیتیم کربنات: جزو موثرترین داروهای تثبیت کننده خلق است.باید طبق دستور پزشک مصرف شود و کم و زیاد نشود.نمک مصرفی غذا باید متعادل باشد.روزانه 8 لیوان آب مصرف گردد.تا حد امکان خوردن چای و قهوه (حاوی کافئین) محدود شود.
عوارض احتمالی: لرزش خفیف بویژه در دستها - تهوع ودل درد - افزایش اشتها - تشنگی - افزایش ادرار –تغییر مزه دهان
عوارض بسیار مهم: در صورتیکه لرزش بسیار شدید شود و علایمی همچون تکلم نامفهوم، اختلال تعادل، اسهال و استفراغ شدید به علایم اضافه شود، احتمال مسمومیت مطرح است که باید بلافاصله به پزشک مراجعه شود.
2- سدیم والپروات: ازداروهای تثبیت کننده خلق
عوارض احتمالی: لرزش خفیف - علایم گوارشی در ابتدای درمان – خواب آلودگی خفیف – افزایش اشتها
عوارض بسیار مهم: کاهش اشتها و تورم صورت و احساس ضعف و تهوع و استفراغ و دل درد و لکه های قرمز پوستی، که درصورت بروز این علایم فورا باید به پزشک مراجعه نمود.
ضمنا خانمهای سنین باروری باید روش پیشگیری از بارداری مناسب استفاده نمایند.
3- کاربامازپین: از داروهای تثبیت کننده خلق
عوارض احتمالی: اوایل درمان احساس خفیف سرگیجه
عوارض بسیار مهم: بروز لکه های پوستی، تب و گلودرد و زخمهای دهانی و پوستی و کاهش اشتها بلافاصله به پزشک مراجعه شود.
ضمنا خانمهای ستین باروری باید روش پیشگیری از بارداری مناسب استفاده نمایند.
4-لاموتریژین: جزو داروهای تثبیت کننده خلق
عارضه بسیار مهم: در صورت بروز ضایعات پوستی با مصرف دارو سریعا به پزشک مراجعه شده و دارو قطع شود.
5-بنزودیازپینها ( مثل کلونازپام، لورازپامبرای درمان اضطراب و بی خوابی
عوارض احتمالی: خواب آلودگی و کاهش تمرکز .به علت احتمال وابستگی نباید بیش از مقدار تجویز شده پزشک مصرف شود.
5-پروپرانولول: برای درمان اضطراب و همین طور لرزش
عوارض احتمالی: سرگیجه، احساس گیجی
6-ضد سایکوزها( مثل ریسپریدون، الانزاپین، کوئتیاپین، هالوپریدول، پرفنازین کلرپرومازین)برای علایم سایکوز از جمله توهم و هذیان و درموارد شدید و یا در درمان بی خوابی های شدید
عوارض احتمالی: بی قراری، لرزش بدن، خشکی عضلانی خفیف، حساسیت به نور آفتاب، افزایش وزن، تاری دید، خواب آلودگی، تغییر در سیکل قاعدگی خانمها
عوارض بسیار جدی: تب و خشکی عضلانی شدید، پوست یا چشم زرد رنگ، حرکات تکراری شبیه جویدن و لیس زدن دور دهان، که بلافاصله باید به پزشک مراجعه شود.
7-بی پریدین و تری هگزی فنیدیل: برای کاهش عوارض داروهای ضد سلیکوز داده میشود، که بهتر است همراه غذا مصرف شود و جهت کاهش یبوست و خشکی دهان، مایعات کافی باید مصرف شود و در صورت خشکی دهان از تکه های یخ، آدامس بدون قند،یا آبنبات ترش استفاده گردد.
عوارض احتمالی: خشکی دهان، تاری دید، یبوست،کاهش
تعریق
**نکته: در اختلال دوقطبی در فاز افسردگی دپرسیو یا دروجود وسواس به صورت همزمان، ممکن است از داروهای دسته ضد افسردگی-ضداضطرابی(شامل فلوکستین، سیتالوپرام، ایمی پرامین دوکسپین....) استفاده شود که باید در اینچنین مواقع هم خود بیمارهم هم خانواده بسیار هوشیار باشند، زیرا این داروها احتمال دارد سبب تغییر مرحله بیماری از فاز افسردگی به فاز شیدایی/مانیا شود.
درمانهای غیر دارویی:
الکتروشوک: در مواردی که بیماری به درمان دارویی مقاوم باشد یا علایم شدید از جمله افکار خودکشی یا سایکوز شدید باشد یا فرد، خانم باردار باشد و داروها برای جنین خطراتی داشته باشد، از الکتروشوک استفاده میشود.
روان درمانی:برای سازگاری بیشتر و بهبود عملکرد بیمار در کنار درمان دارویی به کار میروند. از جمله این درمانها آموزش خانواده وآموزش مهارتهای اجتماعی هستند.
نکات آموزشی برای خانواده ها: بیماران دوقطبی مانند بسیاری از بیماران نیازمند حمایت، درک و توجه و همراهی خانواده و اطرافیان هستند تا عملکردشان بهتر شود.
خانواده ها باید بدانند که سطح انتظاراتشان را در حد واقعی و متادل نگه دارند تا بیمار بتواند با تلاش خود و برآورده کردن انتظارات معقول خانواده، تشویق شود.اعضای خانواده باید با بیمار در مواقع عصبانیت و ناراحتی بحث نکنند.خانواده مکررا از بیمار انتقاد نکنند.
به بیمار مسئولیت در حد توان وی بدهند.
خانواده باید مراقب زمان و نحوه مصرف داروها توسط بیمار باشند، البته به نحوی که به استقلال بیمار توهین نشود و هم بیمار و هم خانواده کاملا توجیه شوند که نباید داروها خودسرانه قطع شوند یا کاهش داده شوند، زیرا عود افزایش میابد.
بهتر است داروها و نحوه مصرف آنها و زمان ملاقات روانپزشک در دفتر یادداشت کوچکی ثبت شود سیر علایم بیمار نیز نوشته شود.  
7-تا حد امکان بهتر است در مورد اختلال دوقطبی آموخت.
8-در صورت بروز مشکلی که نشود آن حل کرد بهتر است از روانپزشک خود یا مشاوران کمک خواست.
ادامه تحصیل به شدت اختلال و تاثیر آن بر عملکرد ذهن بستگی دارد.اگر عملکردذهن خوب باشد میتوان در کنار بیماری مدارج عالی تحصیلی راطی کرد ولی به هر حال بی خوابی شب امتحان مضر است.
10-در صورتیکه بیماری کنترل شده باشد و مرحله حاد را گذرانده باشد، ازدواج کردن منعی ندارد ولی باید دانست که به هر حال ازدواج کردن برای هرکسی درجاتی از استرس را به همراه دارد، ضمنا شریک زندگی هر فرد لازم است که صادقانه در مورد بیماری وی آگاهی یابد، یعنی در مورد ماهیت عودکننده بیماری و لزوم مصرف طولانی مدت داروها اطلاعات کافی کسب کند.
11-منعی برای بچه دار شدن افراد مبتلا به اختلال دوقطبی وجود ندارد ولی این اختلال جنبه ژنتیکی نیز دارد و در صورت ابتلای یک والد 25-10% احتمال دارد که فرزند مبتلا باشد لذا این یک تصمیم شخصی است.
12-در صورتیکه خانم مبتلا به اختلال دو قطبی تحت درمان دارویی تصمیم به بارداری بگیرد باید از قبل بارداری به روانپزشک اطلاع دهند تا داروها به انواعی که برای جنین مضر نیستند تبدیل شوند.
منابع
Comprehensive textbook of psychiatry, Sadock B.J
Synopsis of psychiatry, Sadock B.J
آموزش بیماری اختلال دوقطبی ویژه بیماران، دکتر طباطبایی، دکتر متقی پور، ضرغامی
آموزش بیماری اسکیزوفرنیا و اختلال دو قطبی ویژه خانواده، دکتر متقی پور