1. Námskrárfræði og námsmat 2. misseri – vor 2004
Skipulag náms og kennslu
Mat á skólastarfi
Fjölbreytt námsmat – inngangur
Meyvant Þórólfsson
janúar-2004

2. Skipulag náms og kennslu
Kerfið sbr.
TIMSS-rannsóknina
Raunverulegur árangur
Attained curriculum
Aðgerðir skólanna
Implemented curriculum
Aðstæður nemandans, árangurinn sbr. námsmat
Opinber fyrirmæli
Intended curriculum
Skólinn/skólaumhverfið
Samfélagið

3. Skipulag náms og kennslu
Markmið og inntak – Hvað á að læra?
Ferlið – Hvernig á námið að fara fram, í hvaða röð og við hvaða aðstæður?
Mat – Hvernig á að meta árangur og framvindu námsins og hvernig á að halda því gangandi (örva)?

4. Ralph W.Tyler Fjórar meginspurningar:
1. What are the purposes of the school? -Kennari (skóli) verður að hugsa um, geta réttlætt og sett skipulega fram hvað hann ætlar sér (markmið). Hann verður að geta rökstutt hvers vegna það sem á að læra og kenna er mikilvægara en eitthvað annað.
2. What educational experiences are related to those purposes? - Hvaða viðfangsefni og námsaðstæður stuðla best að því að þessi tilgangur náist?

5. Ralph W.Tyler Fjórar meginspurningar:
3. What are the organizational methods which will be used in relation to those purposes? – Hvaða kennsluhættir og kennsluaðferðir falla best að þessum tilgangi og viðfangsefnum?
4. How will those purposes be evaluated? –Hvernig ætlar kennari (skóli) að meta hvað lærðist af því sem átti að læra?
Tyler, R. W. (1949) Basic principles of curriculum and instruction

6. Ralph W.Tyler Kerfi Tylers til að velja markmið:
Áhersla á skýra og rækilega tilgreiningu markmiða
Til að verðug markmið finnist þarf að leita í þrjár meginuppsprettulindir: Námsgreinar, samfélagið og nemandann (einstaklinginn) sjálfan
Úr þessu verða til almenn markmið og nákvæm námsmarkmið (t.d. atferlismarkmið).

7. Kerfi Tylers Almenn markmið Nákvæm námsmarkmið Nem-andinn Sam-félagið
Náms-greinin
Almenn markmið
Uppeldis-heimspeki
Sálarfræði
náms
Nákvæm námsmarkmið

8. Tilgangur og markmið – til hvers?
Til hvers þurfum við að tilgreina markmið og tilgang náms og kennslu?
Auðvelt er að rökstyðja mikilvægi þess að útskýra tilgang skólastarfs og setja markmið.
Einnig auðvelt að sýna fram á fjölmörg vandamál sem því fylgja að setja skýr, stýrandi og bindandi markmið.

9. Langdræg og skammdræg markmið
Langdræg markmið: langtímamarkmið  yfirmarkmið  “sýn”  meginmarkmið  almenn markmið  lokamarkmið
Skammdræg markmið: skammtímamarkmið  námsmarkmið  kennslumarkmið  undirmarkmið  sértæk markmið  atferlismarkmið

10. Atferlismarkmið Áhrif frá atferlisstefnu (behaviorism)
Dæmi um framsetningu atferlismarkmiða: Nemandi geti breytt endanlegum tugabrotum í almenn brot og almennum brotum í tugabrot með gefinni nákvæmni (fjölda aukastafa) AG99
Til hvaða sviða mannlegra eiginleika skyldu markmiðin að taka? Þekkingar, skilnings, rökhugsunar, sköpunar, viðhorfa, leikni ...?
Flokkun námsmarkmiða samkvæmt kerfi Blooms (1956) og félaga svaraði þessu þokkalega vel.

11. Flokkunarkerfi Blooms og félaga
Stigskipt kerfi:
Cognitive domain (þekkingarsviðið - vitsmunasviðið): Bein kunnátta, skilningur, beiting, greining, nýmyndun (nýsköpun, tenging) og mat
Affective domain (viðhorfa- og tilfinningasviðið): Eftirtekt, viðbrögð (svörun), alúð/gildismat, heildarsýn/skipulegt gildismat, hugsjónakerfi/heildstætt gildismat
Psychomotor domain (leiknisviðið).

12. Ýmis flokkunarkerfi
Hilda Taba og Robert Gagné – svipuð kerfi, en að nokkru frábrugðin. Ath. hugtakið “learning hierarchy”.
James S. Cangelosi (1992): Einföldun á kerfi Blooms.
Kenningar um fjölgreindir kalla á aðra sýn á markmiðssetningu

13. Gagnrýni á atferlismarkmið, flokkunarkerfi og hefðir í námskrárfræðum
Josep S. Schwab: The Practical: A Language for Curriculum – Raunhæft skipulag: Tungumál námskrárfræða
Engin ein kenning nær yfir svo flókið fyrirbæri sem skólastarf er
Þörf á vali og sveigjanleika
Námskrárgerð verður að eiga sér upptök í skólastarfinu sjálfu, ekki síður en fyrirframskrifuðum kerfum
Taka mið af sérstöðu skóla, sérþekkingu starfsmanna > skólanámskrár
Getur skólastarfið fylgt fyrirframskrifuðu handriti?

14. Stefnur og straumar...
Þversagnir: Viðurkenning á margbreytileika, fjölmenningu, fjölgreind og einstaklingsþörfum. Á sama tíma: Sammótun – samræmd markmið og samræmd próf.
Áhrif námskenninga - Dæmi: Hugsmíðihyggja (e. constructivist theory) og fjölgreindarkenning (MI theory).
Hlutverk miðla í menntun að breytast: “Tvívíður gerviveruleiki” og “þrívíður raunveruleiki”? “Eiginleikar miðla stjórna ekki síður hugmyndum og hegðun en inntak þeirra.”
Marshall MacLuhan

15. Við verðum að íhuga ferlið bæði frá sjónarhóli nemandans og kennarans
2. Nám og kennsla
Inntak og aðferðir
Nemandi - kennari
1. Undirbúningur
Markmiðssetning
Námskrárgerð
Nemandi - kennari
4. Ákvarðanir
Teknar um framhald
Nemandi - kennari
3. Mat við lok (upphaf) náms
Túlkun matsniðurstaðna
Nemandi - Kennari

16. MAT (assessment/evaluation) í skólastarfi Námsmat og mat á skólastarfi
1. Undirbúningur
Markmiðssetning
Námskrárgerð
Byggt á mati
2. Nám og kennsla
Inntak og aðferðir
Mat samofið
4. Matsniðurstöður
Nýttar. Ákvarðanir
Teknar um framhald
3. Mat við lok (upphaf) náms
Túlkun matsniðurstaðna
Þær skýrðar og ræddar

17. Mat á skólastarfi – innra mat
Mat á skólastarfi beinist að þeim ytri þáttum sem hafa áhrif á námið, þ.e. námsgögnum, kennsluaðferðum og aðstæðum til náms.
D. Rowntree 1983
Skóli geri sjálfur grein fyrir stöðu sinni hvað varðar mikilvægustu þætti starfsins, s.s. stjórnun, forystu, námi og kennslu, námskrá, árangri, starfsanda, samskiptum við heimilin og fleira.
Viðmið menntamálaráðuneytisins: Matið sé formlegt, altækt, áreiðanlegt, samstarfsmiðað, umbótamiðað, árangursmiðað, stofnana- og einstaklingsmiðað, lýsandi, greinandi og opinbert.

18. Hvers vegna formlegt mat á skólastarfi? Ytri ástæður:
Samkvæmt lögum er öllum skólum gert að stunda sjálfsmat (Grunnskólalög 1995)
Áhersla á upplýsingaskyldu og skilaskyldu opinberra stofnana óx til muna með tilkomu nýrra laga á síðasta áratug, sbr. stjórnsýslulög (1994), grunnskólalög (1995) og upplýsingalög (1997).
Krafa er gerð um formlegt mat sem nær til allra þátta skólastarfsins, lýsing þarf að liggja fyrir á aðferðinni og það þarf að vera byggt á markvissri upplýsingaöflun um skólastarfið.

19. Hvers vegna formlegt mat á skólastarfi? Innri ástæður:
Ef skólinn skoðar starf sitt og metur kerfisbundið er hann betur í stakk búinn að útskýra það og réttlæta.
Mat á skólastarfi er vænlegasta leiðin til að efla kennarastéttina og um leið sú einfaldasta til að auðvelda skólum að standa skil á vinnu sinni gagnvart ytra umhverfi á eigin forsendum (Steinunn Lárusdóttir).
Schools must speak for themselves: „Allir sem koma að stjórnun og starfi skóla ættu að fá tækifæri til að meta og gera grein fyrir frammistöðu skólans. Þar með taldir kennarar, nemendur, foreldrar og stjórnendur.“
(John Macbeath, Strathclyde Univ.)

20. Námsmat: Að meta hugsun, verk og hugmyndir barna
David Ausubel 1968:
“...Það sem hefur mest áhrif á námsárangur er það sem nemandinn veit fyrir. Sannreyndu hvað það er og kenndu honum svo í samræmi við það.”
M.ö.o. ⇒: Vænlegra er að meta hvað nemandi veit og kann og skipuleggja nám í samræmi við það í stað þess að meta hvað hann veit ekki og kann ekki og dæma út frá því.

21. Námsmat: Að meta hugsun, hugmyndir og verk barna
Hvernig komumst við að því hvað nem. vita og
hugsa?
Við komumst reyndar aldrei að því. Þessu má
líkja við rannsóknir fjarlægustu stjarna.
Við sjáum aldrei fjarlægar stjörnur, hvorki með berum augum né sjónauka. En vísindamenn reyna að átta sig á eiginleikum þeirra með því að skoða bylgjur og geisla frá þeim.
Við sjáum aldrei hvað nemendur okkar hugsa og skynja. En verk þeirra og athafnir gefa það til kynna.

22. Námsmat
Ekkert fyrirbæri í skólamálaumræðu veldur eins miklum deilum, er eins oft misnotað, misskilið og mistúlkað og námsmat.
–Wynne Harlen 2001 , Ingvar Sigurgeirsson 1998 o.fl.
Um hvað er deilt, hvað er misnotað, misskilið, mistúlkað...?
Einkunnagjöf og vitnisburðir, kvarðar, merking orða, tilgangur matsins, hvað er metið, hvernig er metið, framsetning á matsniðurstöðum og hvernig á að nýta niðurstöðurnar.

23. Námsmat Námsmat (e.assessment, evaluation, n.vurdering):
Námsmat felst í fjölmörgum aðferðum sem beitt er til að safna upplýsingum um námsárangur nemenda, þar á meðal hefðbundnum skriflegum prófum, verkefnum (t.d. ritgerðum) og verklegum æfingum (t.d. tilraunum).
Linn & Gronlund þýð. Ólafur Proppé
Í námsmati felst öflun upplýsinga um námsárangur og framvindu náms einstakra nemenda.
D. Rowntree 1983

24. Námsmat - einkunnagjöf
Einkunnagjöf er gamalkunnugt fyrirbæri. Hugtakið námsmat ótrúlega ungt í íslenskri skólamálaumræðu (1968?)
Umhugsunarvert um einkunnagjöf:
“Einkunn er ófullkominn vitnisburður um ónákvæman dóm hlutdrægs og óstöðugs dómara um það hversu vel nemandi hefur náð óskilgreindu kunnáttustigi í óþekktum hluta af óákveðnu magni námsefnis.”
P. Dressel 1957

25. Námsmat Tilgangur námsmats Áreiðanleiki og réttmæti
Álitamál, t.d. sanngirni, tillitssemi, heiðarleiki
Viðmið
Hvað á að meta?
Hvernig á að meta?
Huglægt-hlutlægt. Eigindlegt-megindlegt
Hvernig á að birta/fjalla um niðurstöður?
Hvernig á að nýta niðurstöður?