1. Transformacija poljoprivrede od tradicionalne do moderne
Posmatano iz današnje perspektive, najteži i najkomplikovaniji zadaci koje treba da reši svaka zemlja u domenu agrara odnose se na utvrđivanje mesta ove oblasti u ukupnom privrednom razvoju, a odnose se na pitanja:
 Kako uklopiti poljoprivredu (agroprivredu) u celokupni razvoj ekonomije?
Kako dizajnirati proces transformacije poljoprivrede?
(ponavljanje)

2. Transformacija poljoprivrede od tradicionalne do moderne
Kompleksan sistem prevođenja poljoprivrede iz tradicionalne u modernu može se posmatrati:
istorijski, kroz procese prevođenja iz naturalne u robnu proizvodnju (modele transformacije poljoprivrede u Velikoj Britaniji, Japanu, Nemačkoj, SAD i Francuskoj, kao i različite pokušaje rešenja seljačkog pitanja u bivšim socijalističkim zemljama), ali i kroz aktuelne procese transformacije poljoprivrede kako u razvijenim tržišnim ekonomijama, tako i u zemljama u tranziciji;
Nezavisno od pojedinačnog pristupa pojedinih zemalja, danas je to proces reintegracije poljoprivrede i industrije u sistem agroindustrijskog kompleksa koji se odvija uz primenu osnovnih dostignuća Zelene revolucije.

3. Kontrasti tradicionalne i moderne poljoprivrede – komparacija karakteristika
Tradicionalna poljoprivreda
Moderna poljoprivreda
Bazira na porodičnom gazdinstvu tradicionalnog usmerenja
Bazira na različitim tipovima gazdinstava
Osnovni faktor proizvodnje uz porodičnu radnu snagu jeste zemljište
Faktori proizvodnje su zemljište,radna snaga, kapital i znanje
Faktori proizvodnje se prenose u neizmenjenom ili neznatno izmenjenom obimu
Povezanost i zavisnost svih segmenata agrokompleksa uz mogućnost veće specijalizacije u okviru vertikalne integracije
Struktura proizvodnje je svaštarska uz naglašen naturalni karakter
Primarna polj.proizvodnja gubi svoju autarkiju
Odnosi ljudi se regulišu običajima
Opasnost zloupotrebe novih dostignuća
Motiv: dohodak i obezbeđenje sigurnosti vlastite porodice
Motiv: profit

4. Kontrasti tradicionalne i moderne poljoprivrede – komparacija funkcija
Tradiconalna poljoprivreda
Moderna poljoprivreda
Obezbeđenje hrane za stalno rastuće stanovništvo angažovano u poljoprivredi i van nje
Proizvodnja sirovina za niz industrijskih grana koje se bave doradom i preradom
Obezbeđenje akumulacije za razvoj vanpolj.sektora
Obezbeđenje tržišta za industrijske proizvode
Oslobađanje viškova radne snage za razvoj vanpolj.sektora
Značajnija uloga u regulisanju odnosa uvoz-izvoz
Kako definišemo ulogu poljoprivrede u kontekstu doprinosa privrednom razvoju zemlje? Koji su aspekti doprinosa zastupljeni u ova dva sistema?

5. Transformacija poljoprivrede od tradicionalne do moderne – definisanje osnovnih elemenata
Pojam transformacije poljoprivrede
Da li se termini put rekontstrukcije, podruštvljavanje proizvodnje, strategija razvoja ili koncept razvoja odnose na istu suštinu?
Osnovni elementi procesa transformacije poljoprivrede identični za sve zemlje nezavisno od uređenja ili stepena razvijenosti su:
Prihvatanje apsolutne neminovnosti razvoja poljoprivrede
Postojanje određenog odnosa na relaciji poljoprivreda-ostali sektori privrede
Cilj procesa transformacije poljoprivrede je koncentracija osnovnih faktora proizvodnje uz uvažavanje principa podele rada i specijalizacije
Opšti smisao transformacije dobija specifičan ugao ukoliko se posmatraju načini koncentracije faktora proizvodnje, tj. osnovni mehanizmi ovog procesa
Organizacioni oblici transformacije poljoprivrede su u prvoj fazi različiti, dok su u drugoj fazi identični nezavisno od zemlje, a to su:
krupna gazdinstva (agrobiznis korporacije),
porodične farme i
zadruge.

6. Opšti smisao transformacije poljoprivrede
Proces transformacije poljoprivrede jeste suma komplementarnih aktivnosti usmerenih:
1. ka njenom pretvaranju u stabilan izvor hrane za stalno rastuće stanovništvo kao osnove stvaranja prehrambene sigurnosti nacije;
2. ka stvaranju integralnog sistema veza i odnosa između segmenata agrobiznis kompleksa (agroprivrede).
Da li različite zemlje zadržavaju mogućnost specifičnog pristupa procesu transformacije poljoprivrede?

7. Seljačka ekonomija Ruralna ekonomija
Osnovni elementi seljačke ekonomije
Analiza osnovnih karakteristika seljačkih društava
Višedimenzionalno poimanje seljačkog gazdinstva
Ekonomska definicija seljaka
Ruralna ekonomija

8. Modeli porodične poljoprivrede
Predmet posmatranja

9. Seljačko gazdinstvo je proizvodna jedinica polunaturalnog karaktera koja se zadržala u zemljama u razvoju
U analizi osnovnih karakteristika seljačkog društva mogu se primeniti dva pristupa:
Antropološki – koji seljake posmatra u smislu socijalnih karakteristika koje ih odvajaju od drugih društvenih grupa (najčešće je zastupljen stav prema kome se ova grupa ljudi u realizaciji svojih profesionalnih opredelenja nalazi “na pola puta”)
Ekonomski:
Seljaci su reprezenti tranzicije
Tržište i robna razmena su neizbežni faktori transformacije
Podređeni položaj seljaka
Interna diferencijacija seljaka

10. Višedimenzionalno poimanje seljačkog gazdinstva
Seljačko gazdinstvo je tip poljoprivrednog preduzeća u kome je seljak istovremeno vlasnik (ili zakupac resurs), menadžer i neposredni izvršilac radnih zadataka.
Ekonomska osnova analize seljačkog gazdinstva je porodica (domaćinstvo), što mu daje dualni karakter – istovremeno je ekonomska i socijalna kategorija.
Osnovni elementi diferencijacije seljačkog gazdinstva u odnosu na druge aktere u tržišnoj ekonomiji su:
dualni karakter
delatnost gazdinstva
osnovni faktori proizvodnje
potrošnja i interni odnosi

11. Ekonomska definicija seljaka
Bitni elementi definicije su:
Istaći elemente diferencijacije
Seljaci nisu statička kategorija, već su osnova transformacije u moderni tip gazdinstva
Osnova analize je domaćinstvo
Postoji samo parcijalna integracija sejaka u tržište
Relativna rezistentnost na promene i manji uticaj tržišnih potresa na poslovnu orijentaciju
Seljak je odrasli član seljačkog domaćinstva koji ima pristup zemljištu kao osnovnom izvoru egzistencije, a svojom delatnošću uvek je lociran unutar većeg ekonomskog sistema uz delimičnu integraciju u tržište koje je, obično, nedovoljno razvijeno.

12. Ekonomska definicija seljaka
Na osnovu definicje seljaka može se zaključiti:
Seljaci ili “ruralni svet” nestaju sa privredne scene samo uz šire uključivanje u proces robne proizvodnje svojstven razvijenim tržišnim ekonomijama
Transformacija seljačkih u porodična komercijalna gazdinstva je cilj koji se ne ostvaruje zapostavljanjem ove kategorije, već aktivnim merama u okviru agrarne ili šire posmatrano ruralne politike.

13. Različiti pristupi izučavanju procesa transformacije poljoprivrede
Početni oblici prodora kapitalizma u poljoprivredu
Model transformacije poljoprivrede u Velikoj Britaniji
Model transformacije poljoprivrede u Nemačkoj
Model transformacije poljoprivrede u SAD
Model transformacije poljoprivrede u Japanu
Model transformacije poljoprivrede u Francuskoj
Pokušaj rešenja agrarnog pitanja u socijalističkim zemljama
Sovjetski model kolektivizacije poljoprivrede
Kineska komuna kao model preobražaja poljoprivrede
Kooperacija kao Yu model transformacije poljoprivrede
Savremena iskustva zemalja razvijene tržišne ekonomije u usmeravanju farmerske proizvodnje
Poljoprivreda u tranziciji – uočeni problemi i perspektive

14. Model transformacije poljoprivrede u Velikoj Britaniji – osnovne karakteristike
Klasični model prodora kapitalizma u poljoprivredu
Privatna svojina nad osnovnim uslovom polj.proizvodnje stvorena je zakonskim putem u procesu tzv. ograđivanja poseda koji se odvija
tokom XV-XVI veka kroz stvaranje privatnih pašnjaka
tokom XVIII veka kroz pretvaranja opštinskog (javnog) zemljišta u privatne proizvodne jedinice
Organizaciona forma za transformaciju poljoprivrede je zakupno gazdinstvo
Krupna gazdinstva su jedinice vlasništva a ne proizvodnje
Novostvorena vrednost u poljoprivredi je zbir rente, profita i najamnina
Tehničku stranu transformacije čini četvoropoljni sistem obrade zemljišta
Domaća poljoprivreda je od druge polovine XVII veka do kraja 50 godina XIX veka bila zaštićena tzv. žitnim zakonima (protekcionistička politika koja odgovara sistemu prag cena praktikovanim u EU)

15. Model transformacije poljoprivrede u Francuskoj – osnovne karakteristike
Francuska je kolevka fiziokratske škole.
Klasični model prodora kapitalizma u poljoprivredu.
Rušenjem apsolutističke monarhije oduzeto zemljište postaje opštinsko vlasništvo i deli se buržoaziji (srednji posed) i seljaštvu (sitni posed), dok krupni posed ostaje u vlasništvu francuskih veleposednika – formiraju se zakupni odnosi.
Preko carinskih tarifa sprečavan je uvoz i stimulisan izvoz žitarica.
Tehnička strana transformacije: poljoprivrednici ulažu u kupovinu zemljišta, a ne u novu tehnologiju i opremu na gazdinstvu, te do sredine XIX veka Francuska ostaje agrarno nerazvijena zemlja sa seljačkim staležom kao najbrojnijim delom populacije.
Posebnost modela je mit porodičnog gazdinstva.

16. Model transformacije poljoprivrede u Nemačkoj – osnovne karakteristike
Specifičnosti modela se vezuju za feudalno-vojnički tip države kakva je bila Pruska (pruski model) u periodu od XVII-XIX veka.
Pruski put prodora kapitalizma u poljoprivredu je mešavina klasičnog (zakupnog) sistema i održanja poseda junkera (plemstva koji su oficiri u pruskoj vojsci).
Organizaciona forma za transformaciju poljoprivrede je krupni posed koji se ne rasparčava, već se transformiše u kapitalističko gazdinstvo, a junkeri postaju preduzetnici.
Tehnička strana transformacije: država finansira istraživačko-razvojne institucije, čime se napušta sistem “laisser-faire”.
Ciklična kretanja poljoprivredne proizvodnje iziskivala su primenu mera protekcionističke politike (carine na uvoz žitarica su uvedene 1879.godine).

17. Model transformacije poljoprivrede u SAD – osnovne karakteristike
Specifičnost modela: osvajački karakter – prvo je zauzimano zemljište, a potom je vršena njegova raspodela koja je zavisila od odnosa javnih i privatnih snaga.
Osnovni slogan modela je “slobodno gazdinstvo slobodnog seljaka na slobodnoj zemlji”.
Veliki zemljišni fond raspodeljen je uz postojanje sistema darivanja (plemstvu, crkvi, ratnicima i doseljenicima) i mogućnost kupovine zemljišta za male svote novca (Agrarni zakon iz 1804.godine).
Tehnička strana transformacije: krejem XIX veka država finansira eksperimentalne stanice i poljoprivredne škole utičući na pozicioniranje znanja kao osnovnog faktora privrednog napretka.
Američki nacionalni ideal je porodično gazdinstvo.

18. Model transformacije poljoprivrede u Japanu – osnovne karakteristike
Posebnost transformacije japanske poljoprivrede ogleda se u njenom nacionalnom karakteru.
Japansku poljoprivredu karakteriše izrazito mali posed (1-1.5 ha)
Kraj XIX i početak XX veka karakteriše postojanje ilegalnog zakupa i naturalne rente. Zakupni odnosi zasnivani su na 40-45% obradivog zemljišta čiji su vlasnici relativno mali broj lendlordova – pripadnika gono klase.
Agrarna reforma ( ) vodi rešavanju socijalno-strukturalnog problema japanske poljoprivrede tako što je oko 2 miliona ha obradivog zemljišta oduzeto lendlorodovima i prodato bivšim zakupcima uz uslov da ga efikasno obrađuju.
Krupniji posedi nosioci su tehnoloških promena u poljoprivredi, ali i institucionalne transformacije putem osnivanja poljoprivrednih asocijacija i vertikalne integracije investiranjem u prerađivačke kapacitete...
Tehnička strana: Ministarstvo za poljoprivredu i tehnologiju formira poljoprivredne škole i koledž, inicira se sistem putujućih učitelja koji vrše grupnu obuku seljaka za primenu nove tehnologije, formirane su nacionalne eksperimentalne stanice...Država ohrabruje širok spektar aktivnosti zadruga.

19. Pokušaj rešenja agrarnog pitanja u socijalističkim zemljama
Agrarno pitanje – šta je to?
Programi “rekonstrukcije poljoprivrede” primenjivani u zemljama istočnog bloka temelje se na isključivoj prednosti krupnih gazdinstava, baziranih na kolekvitnoj i državnoj svojini.
Definisana su dva moguća puta koja vode rešenju agrarnog pitanja u socijalističkim zemljama:
Kooperacija zadružnog tipa (Yu model)
Kolektivizacija kolhoznog tipa (sovjetski i kineski model)

20. Sovjetski model kolektivizacije poljoprivrede
Realizovan je blic metodom ( ) – ocenjen kao najbrži proces koncentracije i centralizacije osnovnih faktora poljoprivredne proizvodnje praćen nacionalizacijom zemljišta.
Teoijski posmatrano, postojale su dve forme za transformaciju poljoprivrede:
Sovhoz – zadružni tip koji je smatran nedgovarajućom formom, tj. “prelaznom formom” ili “nižom formom”
Kolhoz – državno gazdinstvo kao viši, složeniji oblik kojim se najbrže i najviše podruštvljuje proizvodnja u poljoprivredi.
Sve socijalističke zemlje koje su se pojavile na istorijskoj pozornici posle drugog sv.rata prihvatile su, u manjoj ili većoj meri, model kolektivizacije u izgranji krupnog gazdinstva kao nosioca transformacije poljoprivrede. Izuzetak je naša zemlja koja nakon direktnog prototipa kolhoza ( ) napušta ovaj model i prelazi na prvi – model kooperacije.

21. Uspešnost procesa bila je merena procentom kolektiviziranog zemljišta i zastupljenošću seljačkih domaćinstava kao nosioca privatne svojine u poljoprivredi.
Tabela 1: Rezultati kolektivizacije u periodu godina (izraženi u % kolektivizacije seljaštva)
Zemlja
% kolektivizacije
Albanija
100.00
SSSR
99.9
Čehoslovačka
99.4
Kina
99.1
Mongolija
99.0
Bugarska
98.0
Istočna Nemačka
96.0
Mađarska
94.0
Rumunija
90.0
Vijetnam
76.0
Poljska
14.3
Izvor: Z.Zakić (2001) Agrarna ekonomija, Ekonomski fakultet Beograd, str. 220

22. Ocena sovjetskog modela kolektivizacije
Pozitivne ocene:
Najbrža koncentracija i centralizacija osnovnih faktora polj.proizvodnje
Veoma brza adaptacija i efikasna upotreba najmodernije mehanizacije u poljoprivredi i primena tehničko-tehnoloških mera unapređenja proizvodnje
Negativne ocene:
Kolektivizacija kolhoznog tipa je u prvom redu “model socijalističke rekonstrukcije poljoprivrede” - vođen ideologijom, a ne ekonomskim merilima.
Osnovni principi udruživanja seljaka (postepenost transformisanja, dobrovoljnost ulaska u kolhoze i ekonomska zainteresovanost za rad u kolhozu) su narušeni.

23. Kineska komuna kao model socijalističkog preobražaja poljoprivrede
Da li je kineska komuna poseban model ili pripada modelu kolektivizacije?
Kineski model agrarne revolucije ne bazira na prevelikom korišćenju moderne tehnike i smatra se opštim uzorom oslanjanja na sopstvene snage.
Osnovne razlike na relaciji kineski-sovjetski model socijalističke rekonstrukcije poljoprivrede identifikovane su u sledećem:
U kontekstu iskorišćenja svih mogućnosti za povećanje polj.proizvodnje u Kini su zadržani izvesni buržoaski elementi ( ): bogati seljaci (15%) su uključeni u “polusocijalističke” zadruge
Postepenost transformacije uticala je na izostanak otpora seljaka procesu udruživanja u Kini
Komune nemaju samo proizvodnu, već i vaspitnu funkciju i funkciju vlasti
U oceni konačne (ne)uspešnosti modela u obzir treba uzeti Malenbaum-ove kriterijume kineske strategije privrednog razvoja

24. Kooperacija kao Yu model transformacije poljoprivrede
Osnovne ideje Yu modela transformacije poljoprivrede:
Nosilac proširene reprodukcije je krupno socijalistično gazdinstvo
Sponu između individualnih gazdinstava i krupnih državnih/društvenih preduzeća predstavlja kooperativa koja ima dvojaki zadatak: (1) da pomogne tehničko-tehnološku transformaciju na individualnom gazdinstvu; (2) da transformiše postojeće društvene odnose u poljoprivredi.
U funkcionisanju kooperacije kao Yu modela transformacije poljoprivrede mogu se izdvojiti karakteristični periodi:
I faza: funkcionišu seljačke radne zadruge (SRZ) koje su kopije sovjetskog kolhoza
II faza: 1953(57) praksu kooperacije čine tzv. niži oblici saradnje koji se odnose na pružanje usluga seljacima.
III faza: karakteriše se prerastanjem nižih u više oblike saradnje na način da su zadruge utopljene u velike kombinate kao osnovne organizacije udruženog rada (OOUR u sklopu SOUR-a)

25. Kooperacija kao Yu model transformacije poljoprivrede
Usvajanje ustavnih amandmana godine koji donose ukidanje zemljišnog maksimuma znači konačno napuštanje modela kooperacije jer krupno socijalistično gazdinstvo nije jedini nosilac proširene reprodukcije u poljoprivredi.
Ocena Yu modela kooperacije
Pozitivne strane: kršenje vekovnog konzervativizma seljaka, pristup povoljnijim uslovima kreditiranja, korišćenje savetodavne službe (izmena proizvodne strukture i upotreba modernih inputa)...
Kritika: poljoprivreda je, uprkos brojnim deklaracijama, ostala na periferiji industrijalizacije, zadruga je pretvorena u običnu trgovinsku organizaciju, osnovni zadatak zadruga bio je obezbeđenje sirovina za kombinatsku industriju, manja pažnja je posvećena organizovanom informisanju seljaka...

26. Transformacija poljoprivrede – kuda i kako dalje?
Osnovna područja transformacije poljoprivrede u bivšim socijalističkim zemljama danas su:
Optimizacija odnosa na relaciji veliki-mali u poljorpivredi
Svojinsko restrukturiranje mereno tempom promena i oblicima vlasništva
Porodično gazdinstvo se vraća na scenu kao značajna jedinica unapređenja ruralne ekonomije
Dominantni izbor zemalja u tranziciji jeste farmerski model kao poželjni model razvoja poljoprivrede
Šta podrazumevamo pod terminom farmerski model?
Kako zemlje razvijene tržišne ekonomije usmeravaju razvoj farmerske proizvodnje?

27. Farmerski model Farma je
određena zemljišna ili vodena površina namenjena proizvodnji useva, gajenju stoke ili ribe;
poljoprivredno gazdinstvo ratarsko stočarskog smera ili ribnjak.
Praksa razvijenih ekonomija pokazuje širok spektar mogućnosti za formiranje farmi. Tako postoje:
porodična farma i korporacijska farma,
mala, mini, hobi farma i super (mega) farma
Part-time i full-time farma
Konvencionalna i organska farma
Ko je farmer?
Šta podrazumevamo pod pojmom farmerski model?

28. Farmerski model
Farmer = preduzetnički-usmeren poljoprivredni proizvođač (preduzetnik)
Farmerski model se izjednačava sa dominantnim modelom u okviru moderne poljoprivrede gde je bavljenje ovom delatnošću predstavljeno kao biznis.
Najznačajnija iskustva Zapada u usmeravanju razvoja farmerske proizvodnje vezuju se za:
Strukturne promene poljoprivrede vezane za veličinu gazdinstva, karakter radne snage i način upravljanja
Posledice strukturnih promena u poljoprivredi na dohodak, tržište, održanje ruralnog načina života i očuvanje prirodnih resursa
Uticaj agrarne politike na razvoj pojedinih tipova polj.gazdinstava
Perspektive i alternative za budućnost u okviru porodičnog sistema poljoprivrede

29. Strukturne promene: proces tehnološke revolucije u poljoprivredi potvrđuje univerzalno dejstvo zakona koncentracije
Iako su se procesi strukturnih promena odvijali različitim tempom u različitim zemljama, njihove zajedničke karakteristike mogu se pratiti po tipičnim sloganima
1950-te se odivjaju u znaku “povećati ili napustiti”
1960-te su obeležene zahtevom “adaptirati se novoj tehnologiji i specijalizaciji ili propasti”
1970-te ističu mit “veliko je bolje”
1980-te ističu pitanje “alternativni način proizvodnje ili bankrotstvo”
1990-te su u znaku nove dileme “porodično gazdinstvo: mit ili vizija za XXI vek”
Rezultat forsiranja strukturnih promena jeste bimodalni tip restrukturiranja savremenog agrara

30. Posledice strukturnih i tehnoloških promena u poljoprivredi
Kako rešiti konfliktne vrednosti tržišne ekonomije? Suština problema nalazi se u sledećim odnosima:
potrošač želi jevtinu hranu
veliki polj. proizvođači žele profit
mali farmer želi sigurnost vlastite porodice
Rešenje: sve veća proizvodnja hrane moguća je uz korišćenje moderne tehnologije, ali da li svi imaju jednak pristup modernoj tehnologiji?
Posledice strukturnih i tehnoloških promena u agraru
Dohodovni jaz između velikih i malih, siromašnih i bogatih postaje sve izraženiji (da li su mešovita gazdinstvau novoj fazi razvoja kapitalizma preovlađujući model – iskustva Francuske)
Hemijska strategija u proizvodnji hrane iznedrila je ozbiljne ekološke probleme vezane za korišćenje prirodnih resursa

31. Agrarna politika je samo pratilac tržišnih zakonitosti
Mereama agrarne politike vođene tokom XX veka u zemljama razvijene tržišne ekonomije ostvarivani su različiti ciljevi:
Postizanje određenog nivoa polj. proizvodnje na kome se bazira željena samodovoljnost i mogućnosti izvoza
Usporavanje procesa koncentracije
Ublažavanje dohodovnih dispariteta
Ublažavanje regionalnih razlika
Rešavanje problema nezaposlenosti preko modela tzv. ruralizacije
Održivi razvoj poljoprivrede i čovečanstva
Primenjivane mere doprinosile su ubrzanju pojava kriza, te se savremena agrarna politika realizuje u kontekstu zahteva liberalizacije tržišta polj.proizvoda (STO). Nova agrarna politika samo je pratilac tržišnih zakonitosti.

32. Porodično gazdinstvo ostaje u zanaku dileme
Kako definišemo porodično gazdinstvo?
Poljoprivredno gazdinstvo bazirano na porodici je višesmerno značajno: socijalno, politički i ekonomski.
Strukturu savremenog agrara čine velika, korporativna gazdinstva ali i porodično gazdinstvo (full-time) i mepovito gazdinstvo (part-time) farm. Dok je prema mešovitom gazdinstvu agarana politika u većini zemalja indiferentna, porodično gazdinstvo je svuda u centru pažnje javnog mnjenja.
Porodično gazdinstvo ostaje kao idealna struktura u regulisanju kriza i postavljanju novog modela razvoja u okviru programa “ruralne industrijalizacje”.

33. Aktuelni problemi uklapanja poljoprivrede u procese tranzicije
Da li izemđu termina transformacija polj. i tranzicija poljoprivrede možemo staviti znak jednakosti?
Rezultat primenjivanih programa reformi jeste, bez izuzetka, pad poljoprivredne proizvodnje za 25-50% poena u svim zemljama centralne i istočne Evrope, kao i u zemljama koje su nastale raspadom bivšeg SSSR-a.
Da li je u ovim zemljama ugrožena elementarna prehrambena sigurnost?

34. Pad poljoprivredne i industrijske proizvodnje i GDP u zemljama u tranziciji

35. Tranzicija / strukturno prilagođavanje
Tranzicija podrazumeva uvek određenu politiku i akcije kao što su:
političke promene koje se specifično odnose na socijalne, prostorne ili privredne oblasti;
veće promene pravila kojima se rukovodi celokupna privreda zemlje.
Osnovni stub tranzicije čini strukturno prilagođavanje koje podrazumeva:
deregulaciju određenih privrednih grana,
privatizaciju društvenih/državnih preduzeća,
liberalizaciju trgovinske politike,
makroekonomsku stabilizaciju i
demokratizaciju društva.

36. Tranzicioni procesi u poljoprivredi
Reforma agrarnog i prehrambenog sistema ekonomija u tranziciji uključuje četiri osnovna elementa:
liberalizaciju tržišta
restrukturiranje polj. gazdinstava
reformisanje unutar agroprivrede čiji je glasni nosilac privatizacija državnih/društvenih preduzeća u agroprivredi – predfarmerski i dofarmerski sektor
kreiranje odgovarajuće tržišne infrastrukture
Kako se prate efekti reformi?
Stručnjaci Svetske banke prate reforme realizovane u sektoru poljoprivrede kroz sledeće elemente: cenovna i tržišna liberalizacija, reforma zemljišne politiike i privatizacija, reformisanje i privatizacija agroindustrije i proizvođača inputa za poljoprivredu, ruralno finansiranje i izgradnja tržišne infrastrukture.

37. Rezultati merenja razloga koji objašnjavaju pad poljoprivredne proizvodnje u zemljama u tranziciji

38. Agroprivatizacija i strateška prehrambena sigurnost – iskustva prvih godina tranzicije
Grafikon 1: Osnovni razlozi pada ratarske proizvodnje u izabranim zemljama u tranziciji
(preuzeto: M.Karen and JFM Swinnen (2000): Causes of Output Decline in Economic Transition: The Case of Central and Eastern European Agriculture, Journal of Compartive Economic 28-1: , March 2000)

39. “Strategija poljoprivrede Srbije”
Vlasništvo nad zemljištem
Struktura u %
Broj farmi
Društveno/državne farme
Prosečno 700 ha 10
549
Zadruge
Prosečno 400 ha 5
510
Mikro porodične farme
Manje od 1 ha 4
200000
Mala porodične farme
Od 1 do 5 ha 35
400000
Komercijalne porodične farme
Preko 5 ha 46
179000
Privatizacija i restrukturiranje
First, we will start with answering on the question how privatization process is understood in the government nearly adopted paper named “Strategy of Serbian Agriculture”.
Serbian agriculture (primary sector of agribusiness) is formed from tree parts: Socially/state owned farms, cooperatives and family holdings. As a specifity of Serbian agriculture, structure of land ownership has to be point out: at the beginning of privatization process, 85% of land was already private – concentrated in family farms sector. Strategy of Serbian agriculture predict different processes that have to take place in socially/stated owned enterprises, and in the sector of family farming. First group of agricultural producers has to be restructured and privatized. In the second group micro farms (less than 1 ha of land ownership) takes important role in the food safety concerns, will not be any more subject of agricultural but rural policy measures. For small family holdings (from 1 to 5 ha) structural adjusting is predicted, and for commercial family holdings agricultural policy measures will be oriented on creation of economy conditions for progressive development.
Van komercijalne proizvodnje, ali imaju bitnu ulogu u kontekstu bezbednosti hrane
Strukturno prilagođavanje
Progresivan razvoj

40. Postavljeni strateški ciljevi:
“Strategija poljoprivrede Srbije” i status agrokombinata u postupku privatizacije
Postavljeni strateški ciljevi:
(1) izgradnja održive i efikasne agroprivrede,
(2) obezbeđenje zdravstveno-bezbedne hrane,
(3) podrška životnom standardu za poljoprivrednike,
(4) podrška održivom razvoju sela,
(5) očuvanje životne sredine.
Strukturne reforme
Razvijanje tržišta i tržišnih mehanizama u agroprivredi
Unapređenje sektora komercijalnih porodičnih farmi
Status agrokombinata u postupku privatizacije
«znatno veći nego većina komercijalnih farmi u Zapadnoj Evropi – čak i do tačke neekonomičnosti»
predloženo njihovo «blokiranje» u više manjih fleksibilnih jedinica (od ha) koje treba prodati (u kratkom roku dati u zakup)

41. Privatizacija i restrukturiranje društveno/državnih preduzeća agroprivrede u Srbiji
Tabela 4 – Pregled broja ponuđenih i privatizovanih preduzeća, stanje avgust 2005.
Privatization Agency, The Republic of Serbia,
First process that has to be analyzed is privatization and restructuring of socially/state owned enterprises “in and around” agriculture in Serbia. “In and around” agriculture means agribusiness. Modern agribusiness is consist of input supply sector, production sector and processing sector. Table shows percents of privatized firms by identified agribusiness sectors. That includes auctions and tender privatization took by Privatization Agency, independent institution formed by government of Serbia.
It is important to know that:
1. Above 86% of privatized farms in the production sector are dedicated to crop production.
2. In the processing sector best investitures interest is shown for dairy industry, industry of alcoholic drinks, sugar industry, industry for stock feed production and tobacco industry.
3. Significant number of firms that have been included in the process of restructuring are from input supply sector.
Generally, investitures showed significant interest in privatization process in agribusiness.

42. Tabela 5: Pregled statusa preduzeća iz primarnog sektora agroprivrede Srbije u postupku privatizacije – metod aukcijske i tendreske prodaje, stanje god

43. Tabela 6: Pregled toka privatizacije u dofarmerskom i postfarmerskom sektoru agroprivrede Srbije – metod aukcijske i tenderske prodaje, stanje god

44. VAŽNE NAPOMENE
Preko 86% privatizovanih farmi bave se ratarskom proizvodnjom.
Najveći interes investitora u postfarmerskom sektoru pokazan je za duvansku industriju, industriju alkoholnih pića, industriju šećera, mlekarsku industriju i mlinsko-pekarsku industriju.
Procesom restrukturiranja obuhvaćena su uglavnom preduzeća iz predfarmerskog sektora.

45. Tabela 5 - Najvažnije transakcije na i van BB (2003-feb. 2005)
Previous statement can also be proved by next two tables. First table point out ten most important capital market transactions on Belgrade Stock Exchange during the period of to february this year. Only two companies qualified to be on this list are not from agribusiness (number 3 and 8 on the list).
Investment Oportunities on Serbian Capital Market, Capital Market Center, Privatization Agency, Republic of Serbia, March 2005., p. 10,

46. Osnovni procesi agrotranzicije
Liberalizacija trgovine i cena
promocije tržišnog mehanizma kao osnovnog vodiča za efikasnu alokaciju resursa
Restrukturiranje agrosektora
privatizacija agrokombinata i izgradnja tržišta faktora proizvodnje (zemljišta i kapitala)
Reforma dofarmerskog i postfarmerskog sektora
privatizacija i restrukturiranje
Institucionalne reforme
kreiranje institucija i usluga ponuđenih na komercijalnim ili javnim osnovama koje čine neizostavnu bazu dobro-organizovane, tržišno-orijentisane agroprivrede. (adekvatan sistem poljoprivrednog bankarstva i finansija, tržišnih informacija i legislativu koja treba da podrži privatno vlasništvo i razvoj preduzetništva) ?!