2. تغذيه، امنيت غذايي و يادگيري
مينا مينائي
كارشناس دفتر بهبود تغذيه جامعه

3. :امنيت غذايي
بر اساس تعریف سازمان جهانی خواربار و کشاورزی، امنیت غذایی عبارتست از دسترسی فیزیکی، اقتصادی و اجتماعی تمام مردم در تمام اوقات به غذای کافی، مغذی و سالم به منظور تامین نیازهای تغدیه ای برای یک زندگی سالم و فعال
بر اساس گزارش سازمان جهانی خواربار و کشاورزی و برنامه جهانی غذا در سال 2013 میلادی، 842 میلیون نفر در جهان دچار ناامنی غذایی بودند. ( از هر 8 نفر یک نفر در جهان)
بر اساس گزارش برنامه جهاني غذا در سال 2012 ، تعداد 66 ميليون كودك سنين مدرسه دچار ناامني غذايي بودند.

4. امنیت غذایی و دريافت غذايي:
ناامني غذايي بر روي انتخاب و دريافت مواد غذايي خانواده و از جمله دانش‌آموزان تاثير گذاشته و در نهايت با تغيير دركميت و كيفيت غذاي دريافتي بر روی رشد و تكامل کودکان اثر مي گذارد.
ناامنی غذایی می‌تواند الگوی مصرف مواد غذایی را با کاهش مصرف منابع پروتئین حیوانی، میوه‌ها و سبزی‌ها و افزایش مصرف کربوهیدراتها و چربیها تغییر دهد.
به عنوان مثال، مصرف منابع پروتئین حیوانی مانند گوشت، مرغ، پنیر و ماست در کودکان خانوارهای ناامن غذایی به طور قابل توجهي كمتر است.

5. امنیت غذایی و دريافت غذايي:
مطالعه ای در سال2002 جهت تعیین ارتباط بین امنیت غذایی خانوار، دریافت غذایی و نمایه توده بدنی دانش‌آموزان نشان داد که مصرف گوشت در دانش‌آموزان خانوارهای ناامن غذایی به طور قابل توجهی کمتر است .
میانگین نمایه توده بدنی این دانش‌آموزان نیز بيشتر از دانش‌آموزانی است که درخانوارهایی زندگی می کنند که مشکل ناامنی غذایی ندارند.

6. امنیت غذایی و دريافت غذايي:
مطالعه اي در شهر اصفهان نشان داد كه دفعات مصرف ماهانه نان، ماكاروني، سيب زميني، حبوبات و تخم مرغ در ميان دانش‌آموزان خانوارهاي ناامن غذايي بيشتر از دانش‌آموزاني است كه در خانوارهاي زندگی می کنند که مشکل ناامنی غذایی ندارند.
در ميان دانش‌آموزان خانوارهاي ناامن غذايي دفعات مصرف گوشت، مرغ، ماهي، سبزي و ميوه پايين تر بوده است.

7. بنابراين:
با تغییر الگوی غذایی دركودكان خانوارهاي دچار ناامني غذايي ، آنان با كاهش دريافت ويتامين هاي B6، B12، C و اسيد فوليك و املاحي نظير كلسيم، روي، آهن و پتاسيم مواجه هستند.

8. امنیت غذایی و تكامل شناختی :
تغذيه بر تکامل شناختي كودكان مانند هوش، حافظه و تمركز نقش موثري به عهده دارد.
ناامنی غذایی اثرات نامطلوبی بر وضعیت تکامل شناختی دانش‌آموزان می گذارد، چرا كه کمیت و کیفیت مواد غذایی یکی ازعوامل موثر در تکامل شناختی دانش‌آموزان هستند.
نمرات ریاضی در دانش‌آموزان خانوارهای دچار ناامنی غذایی به طور قابل توجهی کمتر از سایر دانش‌آموزان است.

9. امنیت غذایی و تكامل شناختی :
دانش‌آموزان خانوارهای دچار ناامني غذايي، نه تنها نمره رياضي بلكه قدرت يادگيريشان در كليه مباحث درسي كاهش مي يابد.
افت تحصيلي اين دانش‌آموزان موجب عدم موفقيت آنان در سالهاي آتي می شود.
احساس گرسنگي موجب كاهش يادگيري مي شود.
مشكلات روحي خانواده در تامين غذا موجب مشكلات ذهني، رفتاري و كاهش تمركز ويادگيري مي گردد.

10. امنیت غذایی و تكامل شناختی:
دانش‌آموزان خانوارهاي دچار ناامني غذايي ممكن است دچار افسردگي، بيش فعالي، خشونت و اختلالات رفتاري شوند.
در ضمن، مطالعات نشان داده‌اند كه بهره هوشي دانش‌آموزان در معرض خطر ناامني غذايي به ميزان قابل توجهي پايين‌تر از دانش‌آموزاني است كه در خانواده هاي دارای امنيت غذايي زندگي مي كنند.

11. تغذیه و یادگیری :
بهره هوشي بستگي به عوامل محيطي و بيولوژيكي دارد و تغذيه به عنوان يكي از مهمترين عوامل بيولوژيكي موثر بر بهره هوشي مطرح است .
تغذيه يكي از عوامل موثر بر تكامل ادراكي در كودكان است ، بنابراين سوء تغذيه مي تواند اثرات نامطلوبي بر بهره هوشي و تكامل ادراكي كودكان بگذارد.

12. سوء تغذیه ویادگیری : ريز مغذي ها آهن:
خطر كم خوني ناشي از فقر آهن در كودكان خانوارهاي دچار ناامنی غذايي سه برابر بيشتر از ساير كودكان است.
كاهش امتياز بهره هوشي دانش آموزان به دليل كمبود آهن
خستگي ،اختلال در ياد گيري و كاهش موفقيت درسي در كودكان دچار كم خوني
ید:
كاهش نمره بهره هوشي به ميزان به دليل كمبود يد
افزایش اختلالات در یادگیری در صورت کم خونی ناشی از فقر آهن و کمبود ید

13. نتايج ارزيابي برنامه غني سازي نمك با يد در يكي از استانهاي چين با شيوع بالاي كمبود يد طي سالهاي 1995 تا 2005 بر روي كودكان 8 تا 10 ساله نشان داد كه بهره هوشي كودكان در طي ده سال از 91 به 96.9 افزايش نشان داده است.

14. ادامه :
درشت مغذی ها
مصرف پروتئين موجب ارتقاي يادگيري دانش آموزان می گردد. به عنوان مثال مصرف ماهي حداقل هفته اي يك بار مي تواند منجر به افزايش بهره هوشي دانش آموزان شود.
مصرف مکمل غذایی حاوی گوشت تاثیر مثبتی بر روی تکامل شناختی کودکان سنین مدرسه داشته است.
افزایش دریافت انرژی به تنهائی جهت تکامل کافی نیست و پروتئین حتی به مقدار کم باید در مکمل های غذایی گنجانده شود.

15. سوء تغذیه و یادگیری :
نتايج مطالعه اي نشان داد كه نمرات آزمونهاي تعيين كننده تكامل شناختي دركودكان سنین مدرسه مبتلا به سوء تغذيه پروتئين انرژي به طور معناداري كمتر از ساير كودكان بوده است.
دقت و حافظه در اين كودكان بطور قابل توجهي كمتر از كودكاني بوده كه مبتلا به سوء تغذيه نبوده اند. بهره هوشی با شدت سوء تغذیه کاهش می یابد.
مطالعات نشان داده اندكه مصرف اسيدهاي چرب چند غير اشباع منجر به افزايش عملكرد ادراكي دانش آموزان مي گردد.
در حالي كه مصرف زياد كلسترول در برنامه غذايي روزانه دانش آموزان منجر به كاهش عملكرد شناختي آنان شده است.

16. سوء تغذیه و یادگیری :
بهره هوشی در کودکان سنین مدرسه با شدت سوء تغذیه کاهش می یابد.
در79 کشور بر اساس اطلاعات موجود (وضعيت آموزش وشيوع کوتاه قدی كودكان) با افزایش هر 10 درصد در شيوع کوتاه قدی ( کمتر از منهای 2SD) درصد کودکانی که سالهای اولیه مدرسه را به اتمام می رسانند تا 9/7 درصد کاهش می یابد.
دانش آموزانی که وزن برای قد یا قد برای سن آنان کمتر از منهای دو انحراف معیار می باشد نمرات درسی ، توجه و تمرکزشان کمتر از سایر دانش آموزان است.

17. صبحانه و یادگیری :
کودکانی که صبحانه نمی خورند و به جای آن میان وعده های شیرین مصرف می کنند علاوه بر این که دچار اضافه وزن می شوند ، تمرکز حواس کمتری داشته و نمرات درسی کمتری کسب می کنند.
کودکانی که صبحانه نمی خورند میزان انرژی و ریز مغذی های دریافتی آنان کاهش یافته و دچار کاهش تمرکز حواس و بهره هوشی می شوندو نسبت به محیط بی تفاوت هستند.
کودکانی که صبحانه مناسب می خورند ، عملکرد درسی مطلوبی داشته و کمتر غیبت می کنند.
کودکانی که صبحانه نمی خورند توانایی یادگیری دروس اول وقت را ندارند.

18. برنامه تغذيه در مدارس: اهداف :
مطالعه مروري اثربخشي برنامه تغذيه مدارس در 18 كشور ( 9 كشور كم درآمد و 9 كشور پردرآمد)
اهداف :
كاهش ورفع گرسنگي هاي كوتاه مدت، بهبود وضع ريزمغذيها و رشد دانش آموزان، افزايش عملكرد شناختی و درسي دانش آموزان در کشورهای کم درآمد و پرآمد
افزایش حضور دانش آموزان در کلاس درس و ثبت نام در مدرسه در کشورهای در حال توسعه
برنامه جهانی غذا در سال 2004، برنامه تغذیه مدارس را برای حدود 17 میلیون دانش آموز در 72 کشور اجرا نمود.

19. برنامه تغذيه در مدارس:
تغذیه مدارس : صبحانه یا ناهار یا یک میان وعده مانند شیر
گروه هدف : كودكان 5 تا 19 سال (بيشتر كودكان مدارس ابتدايي )
در کشورهای کم درآمد دانش آموزان ساکن روستا و در صورت سکونت در شهر دانش آموزان خانوارهای فقیر
در کشورهای پردرآمد دانش آموزان خانوارهای فقیر
انرژی: ( تامین کمتر از 15 % انرژی روزانه یا 15% یا بیشتر)

20. وضعیت تغذیه (شاخص های تن سنجی و ریز مغذی ها)
برنامه تغذيه در مدارس:
برخی از شاخص های مورد بررسی:
وضعیت تغذیه (شاخص های تن سنجی و ریز مغذی ها)
روانی اجتماعی (موفقیت در درس ریاضی، ثبت نام و حضور در مدرسه) ، بهره هوشی ، حافظه

21. برنامه تغذيه در مدارس:
9 مطالعه در کشورهای کم درآمد
4 برنامه توزیع صبحانه
1 برنامه توزیع ناهار
4 برنامه توزیع شیر
انرژی: کیلو کالری در روز
پروتئین: گرم در روز
گروه کنترل: عدم دریافت غذا یا فقط یک میان وعده جزئی یا قرص یا شربت آهن

22. برنامه تغذيه در مدارس:
9 مطالعه در کشورهای پر درآمد
4 برنامه توزیع صبحانه
1 برنامه توزیع ناهار
4 برنامه توزیع شیر
انرژی: کیلو کالری در روز
پروتئین: 26-3 گرم در روز

23. برنامه تغذيه در مدارس:
افزایش وزن:
در كشورهاي كم درآمد
در سه مطالعه دانش آموزانی كه تحت پوشش برنامه تغذيه مدارس بودند نسبت به كودكان هم سن خود كه تغذيه نمی گرفتند وزنشان به طور معناداری 0.39 كيلوگرم بیشتر بود(طی 19 ماه یا کیلوگرم در سال )
همچنین درسه مطالعه دیگر وزن گروه مداخله0.71 کیلوگرم بیشتراز گروه کنترل بود( 10 تا 12 ماه)
در كشورهاي پردرآمد، در چهار مطالعه پسراني كه در مدرسه شير به عنوان میان وعده می خوردند، وزنشان 1.42 كيلوگرم بيشتر از گروه كنترل بود. ( مدت یک سال)

24. برنامه تغذيه در مدارس:
افزایش قد:
در كشورهاي كم در آمد در سه مطالعه تغذيه مدرسه موجب افزايش قد كودكان به ميزان1.43 سانتي متر شده است.
مصرف شير در كشورهاي پردرآمد نيز موجب افزايش قد دانش آموزان به ميزان92. سانتيمتر شده است. ( مدت 7 ماه)
نتايج اين مطالعات نشان داد كه تغذيه رايگان در مدرسه موجب افزايش بهره هوشي و نمرات رياضي در كودكان مورد گرديده است

25. برنامه تغذيه در مدارس:
وضعیت ریز مغذی ها :
در کشورهای کم درآمد پس از یک سال مداخله ، ویتامین B12 سرم بطور معناداری در دانش آموزان افزایش یافته بود ( در گروهی که غذایشان حاوی گوشت بود) ولی افزایش هموگلوبین معنادار نبود.
همچنین وضعیت هموگلوبین در گروه کنترل که مکمل آهن دریافت کرده بودند نیز تغییری نشان نداد.
در کشورهای پردرآمد نیز افزایش هموگلوبین معنادار نبود.

26. حضور در مدرسه، نمرات ریاضی و بهره هوشی:
برنامه تغذيه در مدارس:
حضور در مدرسه، نمرات ریاضی و بهره هوشی:
در کشورهای کم درآمد و پردرآمد تعداد روزهای حضور در مدرسه در گروه مداخله به طور معناداری افزایش یافت.
در کشورهای کم درآمد نمرات ریاضی دردانش آموزانی که تحت پوشش برنامه تغذیه مدرسه بودند بطور معناداری افزایش یافت.
در کشورهای کم درآمد بهره هوشی دردانش آموزانی که تحت پوشش برنامه تغذیه مدرسه بودند بطور معناداری افزایش یافت.(4 نمره )

27. كاهش نمرات رياضي، غيبت در كلاس، نگراني ، تاخير حضور در كلاس ، مشكل در برقراري ارتباط، کاهش یادگیری، عدم تمرکز، کاهش دقت از مشكلات دانش آموزانی است كه در خانوارهاي دچار ناامني غذايي زندگي مي كنند.بنابراین برنامه های تغذیه در مدارس باید درمناطق محروم و نیازمند حمایتهای تغذیه ای انجام گردد.

28. منابع:
Kristjansson B, Petticrew M, MacDonald B, Krasevec J, Janzen L, Greenhalgh T, Wells GA, MacGowan J, Farmer AP, Shea B, Mayhew A, Tugwell P& Welch V (2009). School feeding for improving the physical and psychosocial health of disadvantaged students. The Cochrane Library Issue 1
Theodore , R.F., Thompson , J.M.D., Waldie , K.E., Wall, C., Becroft, D.M.O., Robinson. E., Wild, C.J., Clark, P.M. &Mitchell, E.A (2009). Dietary patterns and intelligence in early and middle childhood. Intelligence
Bhoomika , R.K., Shobini, L. R.& , Chandramouli, B.A(2007). Cognitive development in children with chronic protein energy malnutrition.Behavioral and Brain Functions, 4:31

29. منابع:
Wang, Y., Zhang†,Z., , Ge, P., Wang, Y. & Wang, S(2008). Iodine deficiency disorders after a decade of universal salt iodization in a severe iodine deficiency region in China. Indian J Med Res 130,
Monika ,J. & Chandra, S (2012). Correlation between haematological and cognitive profile of anaemic and non anaemic school age girls. Curr Pediatr Res 16 (2):
Jyoti, D.F., Frongillo, E.A., & Jones, S.J. (2005). Food insecurity affects school children’s academic performance, weight gain, and social skills.
Journal of Nutrition, 135, 2831–2839.
Alaimo, K., Olson, C.M., Fronjillo Jr, E.A. & Briefel, R.R. (2001). Food insufficiency, family income and health in US preschool and school- aged children. American Journal of public Health, 91 (5),

30. از توجه شما سپاسگزارم