1. به نام او

2. ارائه دهنده: دکتر فیروزه زارع فراشبندی
کلیات استناد
ارائه دهنده:
دکتر فیروزه زارع فراشبندی

3. استناد فرایندی ذهنی و فرهنگی و در عین حال عملی اجتماعی است.
از مهمترین اجزاء همه آثار تحقیقی و تألیفی است.
زایمن: مقاله علمی به تنهایی وجود ندارد بلکه ساخته و پرداخته متون آن موضوع است. در وادی علم و تحقیق، هیچ اثری قائم به ذات نیست و هر مقاله در حلقه متون موضوعی پیش از خود محصور است.
گارفیلد: هر جمله یک مقاله که به بررسی متون می پردازد، با یک استناد پشتیبانی میشود.
شیوه نامه شیکاگو: هر اثری که داستان یا گزارش مبتنی بر تجربه های شخصی فرد نباشد، حداقل متکی بر بخشی از یک یا چند منبع است.
بنابراین: طبق قانون حق مؤلف و نیز اخلاق بایستی مؤلفان و محققان به معرفی منابع و مستنداتی بپردازند که در پی ریزی اثر تألیفی یا تحقیقی آنان نقش داشته اند.

4. تعریف استناد
آیه، حدیث یا سخنی و مانند آن را سند قرار دادن و بدان تمسک جستن (فرهنگ معین)
استناد به معنای مدرک و ملاک قرار دادن چیزی و آن را پشتوانه عمل یا گفته خود کردن است (فرهنگ بزرگ سخن، انوری)
ذکر مطلبی به عنوان دلیل، مثال یا به منظور حمایت آن چه بیان شده است (واژه نامه آکسفورد)
اشاره به سخن یا سند پیشین (حری، 1362)
ارجاعات یک نویسنده به آثار پیشین مرتبط با موضوع نوشته اش (دایره المعارف کنت)
...

5. تاریخچه استناد به این آثار نیز، هم عمر تألیف است.
از آنجایی که هیچ کس نمی تواند به طور مستقل و بی نیاز از دانش تولید شده دیگران مبادرت به تولید دانش جدیدی کند، می توان گفت که بهره گیری از آثار دیگران برای تولید اثری جدید، پیشینه ای به قدمت علم دارد
و بنابراین:
تاریخچه استناد به این آثار نیز، هم عمر تألیف است.

6. استناد در جهان اسلام پیشینه استناد در اسلام مربوط به روایت است.
روایت شعر شعرا جزء نخستین حرکات برای رسمیت بخشیدن به استناد بوده است.
پس از ظهور اسلام، شاخه جدیدی از علم به نام علم الحدیث در قرن اول هجری شکل گرفت.
در این علم، امر استناد یا اسناد به دلیل نقش حساسی که در انعکاس احادیث و سخن معصومین داشت از اهمیت خاصی برخوردار بود.
در علم الحدیث، اسناد هر حدیث به زنجیره ناقلان (سلسله سند) عنصر اساسی تشخیص صحت و اعتبار احادیث شمرده میشد (حری، 1362).
احتمالاً این علم، تنها حوزه ای است که به سبب طبیعت موضوعی اش، مسأله استناد را با دقت بررسی کرده و برای آن قواعد و شرایطی مقرر داشته است.
پس از این علم، حلقه های درس و استناد به سخنان و تقریرات کلاسی اساتید در زمینه استناد در جهان اسلام مطرح است.
از قرن سوم، به دلیل گسترش دانش و اخص گرایی، ضرورت ذکر نام اساتید کمرنگ تر شد و به جای آن نویسندگان فهرست مآخذی را که از آن ها در تألیف اثر خود استفاده کرده بودند، به کتاب افزودند (مانند معجم الادباء از یاقوت حموی).

7. استناد در غرب
دو سو لاپرایس: ارجاعات به آثار پیشین از حدود 1850 م. در مجلات علمی ظاهر شده است.
اما شواهد نشان می دهد که پیشینیان به ضرورت درج استنادها واقف بوده اند، به عنوان مثال:
هرودت (قرن 5 ق. م.) به بیتی از اودیسه هومر استناد کرده است،
پلینی ( م.) در مجموعه تاریخ طبیعی خود، مآخذی را که برای نوشتن کتاب خود از آن ها استفاده کرده است، صادقانه نام برده است.

8. دیوید ریزمن و مفهوم منش
ریزمن (جامعه شناس) در کتاب اجتماع غریب خود افراد بشر را در غرب از نظر تاریخی به سه نوع منش خاص تقسیم می کند:
منش معطوف به عرف: مطابق هنجارهای مورد انتظار عصر خود، خانواده، عقایدشان و رسومات اجتماعی رفتار می کنند. تغییر در این دسته از نسلی به نسل دیگر به کندی صورت می گیرد (افراد رشد نیافته)
منش معطوف به درون: بر اساس هدایت درونی حرکت می کنند. کار، تولید، رقابت، مبارزه از مختصات آنان است. دوره اوج شکوفایی آنان قرن نوزده بود.
منش معطوف به غیر: جامعه آمریکا در قرن بیستم. تولید در برابر مصرف تبدیل به نوعی ویژگی ثانوی شد. رهنمودهای آنان از طریق همترازان، معاصران، حرفه مندان و رسانه های جمعی دریافت می شود.

9. مفهوم منش ریزمن و استناد کتابشناختی
دوره معطوف به عرف: در غرب معرف یک کتاب، عنوان آن بود و نه مؤلف آن. اعتقاد به این که نویسنده و هنرمند و ... فقط وسیله هستند و همه چیز از آن خداست. پس کتابشناسیچها بر حسب عنوان بود و نام مؤلف بعد از آن می آمد یا حذف میشد.
دوره معطوف به درون: بعد از رنسانس اتفاق افتاد و مؤلف به عنوان سرشناسه رسمیت یافت. اولین کتابشناسی بر اساس نام مؤلف از بوهانس تریتمیس در قرن 15 بود.
دوره معطوف به غیر: سال های دهه 1940 تغییرات چشمگیری در مفهوم استناد کتابشناختی رخ داد. دو کارکرد اصلی برای آن تعیین شد:
مشخص کردن منبع یک جمله مشخص،
شرح ماهیت و دامنه منبع مورد استناد که جمله در آن آمده است.

10. دوره معطوف به غیر
یوجین گارفیلد در سال 1955 با طرح ایجاد نمایه استنادی، فکر استفاده از استنادها را به عنوان نمادهای موضوعی مطرح کرد (اساس همان ISI معروف)
در دوره معطوف به غیر دو تفکر اساسی در مورد استنادها رخ داد:
استنادها به عنوان شناسه های موضوعی،
رعایت مالکیت معنوی.
در این دوره برای اولین بار استنادهای کتابشناختی به عنوان بخش مکمل آثار تحقیقی مدنظر قرار گرفتند.
در این دوره استنادهای کتابشناختی صورت بندی شدند.
و بالاخره در این دوره استنادها به عنوان نمادهایی برای بیان محتوای اثر و حفظ مالکیت معنوی آثار مورد استناد تبدیل شدند.

11. طبیعت رفتار استنادی
گارفیلد در طی یک دوره ده ساله در دهه 1960 آزمون معروف به آزمون گارفیلد را بر روی دانشجویان خود انجام داد.
وی مقاله ای از خود را که فاقد هر گونه استنادی بود به دانشجویان خود می داد و از آن ها می خواست که در هر قسمت از مقاله که لازم می دانند، جای یک رفرنس جا افتاده را مشخص کنند.
تعداد این استنادهای پیشنهادی بین 15 تا 74 بود که میانگین آن ها رقم 45 بود. این رقم به تعداد واقعی رفرنس های مقاله (41) بسیار نزدیک بود.
نتیجه: هرگز گمان نبرید که دیگران نمی فهمند که شما رفرنسی را حذف کرده اید یا بدان استناد نداده اید!!!

12. عوامل انگیزشی در رفتار استنادی
وینکلر انگیزه های استناد به منابع مختلف را دو دسته می داند:
انگیزه های حرفه ای: به ارتباط نویسنده استنادکننده و پژوهش وی مربوط است و به دلیل تردید در محتوای یک استناد یا به منظور کسب اعتبار صورت می گیرد. شامل:
انگیزش های مستندسازی: مروری بر متون مربوط به موضوع
انگیزش های کاربردی: استناد با هدف ارائه بخشی از اثر یا همه آن
انگیزش های تأییدی: استناد با هدف تأیید نتایج پژوهش خود
انگیزه های پیوندی: از پیوند میان نویسنده استنادکننده با نویسندگان استنادشونده نشأت می گیرد. همه عوامل شخصی، اجتماعی یا محیطی در آن نقش دارند.

13. دلایل استناد تجلیل از پیشکسوتان
اعتباربخشی به آثار مرتبط (تجلیل از همکاران)
شناسایی روش و ابزار پژوهش و جز آن
ارائه زمینه های مطالعاتی
اصلاح اثر خود
اصلاح اثر دیگران
نقد آثار پیشین
اثبات ادعا
آگاه سازی محققان از آثار در دست انتشار
هدایت مخاطبان به آثاری که نمایه نشده اند یا به شکلی مطلوب منتشر نشده اند
سندیت بخشی به داده ها و مقوله های مسلم
رسمیت بخشی به آثار بنیادی که در آن ها اندیشه یا مفهومی بدیع مورد بحث قرار گرفته است
شناسایی آثار بنیادی که به تبیین مفاهیمی چون بیماری هوچکین و ... مبادرت کرده اند.
انکار آثار یا اندیشه های دیگران (دعاوی منفی)
منازعه با دعاوی دیگران (تجلیل منفی)

14. کاربرد استناد تحلیل استنادی و نمایه استنادی
پیگیری خط سیر و تحول یک اندیشه در طول زمان
رعایت حق مالکیت معنوی پدیدآورندگان
تمیز اندیشه ها و یافته های حاصل از اندیشه ها و اطلاعات وام گرفته از آثار دیگران
هدایت مخاطب به سرچشمه اصلی اندیشه ها و اطلاعات
....

15. آسیب شناسی استناد
خطاهای محتوایی
خطاهای صوری

16. خطاهای محتوایی ذکر نکردن منبع به قصد سرقت ادبی
ذکر نکردن منبع واسط و استناد به منبع اصلی بدون مراجعه به آن (حذف حلقه واسط استناد)
انتقال اشتباهات استنادی موجود در منابع واسط به زنجیره های بعدی استناد به دلیل عدم مراجعه به منبع اصلی
استناد به منبعی بدون مراجعه به آن و حتی در مواردی بدون وجود خارجی ( به ویژه در مورد منابع به زبان خارجی)
استناد کذب به افراد موثق
جعل داده ها و اطلاعات یک سند
نادیده گرفتن و پنهان کردن اطلاعات یک سند
عدم اشراف به موضع مورد استناد
عدم تسلط کافی به متن مورد استناد از نظر لفظی یا محتوایی
عدم تسلط بر مهارت های نوشتاری یا فقدان قدرت بیان
ناتوانی در بازگویی صحیح و موجز اطلاعات متراکم مآخذ
عدم تشخیص زمان صحیح استناد
عدم تشخیص جایگاه صحیح استناد
عدم توانایی در بهره گیری به جا و مناسب از شکل های مختلف استناد (مانند نقل قول مستقیم و غیرمستقیم)

17. خطاهای صوری
خواسته یا ناخواسته در اطلاعات کتابشناختی سند یا در متن یا فهرست مآخذ و پانویس ها رخ می دهند. مانند:
خطاهای مربوط به استناد در متن (مربوط به جایگاه استناد یا شماره استناد)
خطاهای مربوط به سطوح توصیف که شامل حذف عمدی یا سهوی یک یا چند سطح توصیف مانند عنوان، نام نویسنده و ... می شود.
خطاهای مربوط به علائم سجاوندی هر فیلد و منطقه.
خطاهای مربوط به ترتیب حضور منابع در فهرست مآخذ.

18. تنظيم منابع و مآخذ (رفرنس نويسي)

19. گردآوري اطلاعات مربوط به رفرنس ها
زمان: هنگام يافتن هر منبع مرتبط با موضوع تحقيق، اطلاعات كامل آن را يادداشت کنید.
تعداد: منابع را به مواردي محدود كنيد كه ارتباط مستقيم با كار شما دارند.
اهميت بخش منابع را دست كم نگيريد (دستيابي خوانندگان، دستيابي مجدد نويسنده، ارزيابي سردبير)
سبك نگارش منابع را مشخص کنید.
استناد نكردن به منابع استفاده نشده، مشاهدات چاپ نشده، ارتباط هاي شخصي
مي توان به مقالات زيرچاپ استناد كرد ( با ذكر عبارت زيرچاپ به جاي شماره صفحه و جلد)

20. شيوه هاي رفرنس نويسي ونكوور هاروارد تورابيان شيكاگو A شيكاگو B
IPA (انجمن بين المللي روانشناسي)
شيوه هاي خاص مجامع، نشریات و مؤسسات علمي مختلف

21. شیوه ها یا انواع استناد
برون متنی (شمارشی): سند مورد ارجاع در جایی خارج از متن (پایین صفحه، پایان فصل یا انتهای متن) درج می شود. رفرنس ها به صورت نماد عددی در متن می آیند. مانند شیوه ونکوور
درون متنی (نام- سال): مشخصات کوتاهی از رفرنس در داخل پرانتز در متن ارائه می شود که اغلب شامل نام نویسنده و تاریخ و مواردی شماره صفحه است. مانند شیوه هاروارد و شیوه ای. پی. ای. (انجمن روانشناسان امریکا)

22. اجزاي يك رفرنس مشخصات پديدآورندگان ( نويسنده، مترجم، ويرايشگر و ...)
مشخصات منبع اطلاعاتي
( عنوان مقاله، كتاب و ...)
مشخصات انتشار
( محل نشر، ناشر، سال نشر، نام مجله)

23. شیوه های رفرنس نویسی رایج در حوزه پزشکی
ونکوور (برون متنی)
هاروارد (درون متنی)

24. ارجاع درون متني در سيستم ونكوور
شماره گذاري منابع به ترتيبي است كه در متن مقاله ذكر مي شوند.
نوشتن شماره ها در داخل قلاب، پرانتز يا بالاي سطر صورت می گیرد:
ذكر چند منبع متوالي (8-3)
ذكر چند منبع غيرمتوالي (8-3، 11)
ذكر نام نويسندگان به عنوان قسمتي از جمله:
تا سه نويسنده جونز، هال ‍]23]
بيش از سه نويسنده جونز و همكاران (23)

25. ارجاع درون متني در سيستم هاروارد
ذكر نام نويسنده و سال چاپ در پرانتز: (هال، 1988)
ذكر نام نويسنده به عنوان بخشي از جمله: هال (1988) نشان داد كه...
ذكر چند منبع مشترك ( به ترتيب زماني با گذاشتن علامت ويرگول)
ذكر دو منبع با نويسنده و سال انتشار مشابه
(هال، 1988a) و (هال، 1988b)
ذكر نام بيش از دو نويسنده: در اولين نوبت ذكر منبع، نام هر دو مي آيد، پس از آن فقط نام نويسنده اول و كلمه et al

26. قالب فهرست منابع كتاب يا تك نگاشت:
نام خانوادگي و ابتداي نام كوچك نويسندگان، عنوان كامل كتاب، شماره ويرايش، محل نشر، ناشر، سال نشر( در موارد ضروري ذكر صفحه كتاب).
مقاله نشريه:
نام خانوادگي و ابتداي نام كوچك نويسندگان، عنوان كامل مقاله، عنوان كامل نشريه، سال انتشار، شماره جلد، صفحه اول و آخر مقاله.
بخشي از يك كتاب:
نام خانوادگي و ابتداي نام كوچك نويسنده، عنوان بخش، نام خانوادگي و ابتداي نام كوچك نويسندگان يا ويراستاران كتاب، عنوان كتاب، محل نشر، ناشر، سال نشر، اولين و آخرين صفحات.
كنفرانس ها: در صورتي از آن ها استفاده كنيد كه يا در يك كتاب شناخته شده چاپ شده باشند و يا در يك ايندكس معروف، نمايه شده باشند.

27. كتاب يا تك نگاشت ونكوور:
Getzen TE. Health economics: fundamentals of founds. 4th ed. New York: Wiley; 1977.
هاروارد:
Getzen,TE 1977, Health economics: fundamentals of founds, 4th ed, Wiley, New York.

28. بخشي از يك كتاب
ونكوور:
Porter RJ. Antiepileptic drugs, In: Katzung BG, editor. Basic and clinical pharmacology. 6th ed. Oxford: Oxford, 1988.
هاروارد:
Porter, RJ 1988, “Antiepileptic drugs”, In: Katzung, BG (ed.), Basic and clinical pharmacology, 6th ed. Oxford, Oxford. .

29. مقاله
ونكوور:
Russell FD, Coppell AL. Coffee drinking and cancer of the pancreas. Biochem Pharmacol 1998 mar 1;55(5):
هاروارد:
Russell, FD & Coppell AL 1998, “Coffee drinking and cancer of the pancreas”, Biochem Pharmacol vol. 1, no.55(5):pp

30. منبع مورد استفاده
حری، عباس و شاهبداغی، اعظم. شیوه های استناد در نگارش های علمی: رهنمودهای بین المللی. تهران: دانشگاه تهران، 1387.
مرکز تحقیقات ملی پزشکی ایران. مرجع نگاری. تهران: 1383؟.

31. از توجه و همراهی شما سپاسگزارم.

32. سيستم عامل