1. جنبه های حقوقی کارت های پرداخت الکترونیکی
نسرین شاهین
تینا صدقیانی
دکتر فیضی چکاب
پاییز 92

2. سیستم های پرداخت الکترونیکی
انچه می تواند در پرداخت های الکترونیکی، موضوع پرداخت باشد، پول است.
پرداخت الکترونیکی، لزوما برای ایفای تعهد نیست، پرداخت کننده ممکن است از حساب خود پول واریز یا از ان برداشت کند یا بدون عوض به دیگری پول پرداخت کند.
صرف نظر از رابطه اصلی، پرداختی که از طریق نظام بانکی به هر عنوان انجام می شود، نتیجه قراردادی است که میان بانک با پرداخت کننده وگاه میان بانک های مختلف با همدیگر و با مشتریان خود منعقد می شود.

3. مزایای پرداخت الکترونیک
مدیریت بهتر مالی
ثبت و بایگانی فیشهای پرداخت
ثبت کتبی رسید پرداخت امکان تعویض و پس دادن کالا را تسهیل می کند.
تسریع و تسهیل خرید
قابل استفاده در تمام فروشگاهها از جمله فروشگاههای اینترنتی
ریسک کمتر حمل و نقل و سرقت
صرفه جویی در وقت
کاهش ریسک ناشی از اشتباهات
کارمندان برای تاجر
انتقال ریسک عدم پرداخت مشتری
از تاجر به ثالث

4. اجزای سیستم های پرداخت موسسات ارایه دهنده خدمات مالی ابزارهای پرداخت
موسسات ارایه دهنده خدمات مالی
ابزارهای پرداخت
سیستمهای تسویه و پایاپا
قوانین حاکم بر این سیستم

5. اولا: تعدادی موسسه ارائه دهنده ی خدمات پرداخت وجود دارد.
ثانیا: این موسسات از طریق معرفی یک دسته ابزارهای پرداخت به ارائه خدمات می پردازند.
ثالثا: مبادلات انجام شده فیمابین موسسات، از طریق تعدادی از سیستم ها پایاپای و تسویه می گردند.
رابعا:این ترتیبات بر اساس یک سری قوانین و مقررات اداره و اجرا می شوند. در صورت بروز خطا با استفاده از همین قوانین و مقررات اتفاقات رتق و فتق می شود.بانک مرکزی بر عملکرد درست این سیستم ها نظارت می کند و یا حتی قسمتی از سیستم را در دست می گیرد.

6. ویژگی های سیستم های پرداخت
گمنامی
قابلیت کاربرد
تایید
قابلیت تبدیل
کارایی
قابلیت تعامل
چند واحد پولی
قابلیت اعتماد
توانایی رشد
امنیت
قابلیت ردگیری
اطمینان
قابلیت استفاده

7. انواع کارتهای پرداخت

8. 1. کارتهای برداشت موجودی Debit Card
مدت زمان خاصی برای استفاده از کارت مشخص نشده است. ارزش لحاظ شده در کارت بر اساس میزان پولی است که از حساب دارنده ی کارت، بدهکار شده است. در کارت بدهی دارنده کارت، موجودی نقدی نزد بانک ناشر کارت واریز می نماید و از محل ان، برداشت صورت می گیرد.
1.کارتهای خودپرداز: برداشت از طریق دستگاه خودپرداز است.
2.کارتهای خرید نقدی: دارنده کارت، بعد از خرید کالا یا خدمات، کارت خود را وارد دستگاه می کند و دستگاه از موجودی حساب او خارج کرده به موجودی حساب فروشنده می افزاید.

9. هنگامی که از طریق خودپرداز برداشت صورت گیرد رابطه حقوقی عقد قرض است.
هنگامی که در مراکز خرید از ان استفاده شودرایطه حقوقی بین انها قراردادی مرکب از عقد قرض و حواله است. مشتری با افتتاح حساب پول خود را به بانک قرض می دهد از هر مرکز تجاری بانکی طرف قراردا خرید کند با استفاده از کارت ،پذیرنده را برای دریافت بهای کالا و خدمات به بانک حواله داده می شود. بانک از محل موجودی دارنده وجه حواله را می دهد.

10. 2. کارت های وام بدون بهره یا هزینه Charge Card
دارنده کارت شارژ از صادر کننده برای مدت 30الی 45 روز وامی برابر با تراز صورت حساب ماهیانه دریافت می کند. تراز کارت شارژ باید با دریافت صورت حساب ماهیانه کاملا پرداخت شود، یعنی صفر گردد. ساختار کارت هزینه بسیار شبیه کارت اعتباری است، با این تفاوت که دارنده کارت پول نمی تواند تراز اعتباری خود را تمدید کند. دارندگان این کارت باید مبلغ بدهی خود را به طور کامل در پایان دوره زمانی اعتبار کارت (دوره تعیین شده برای استفاده از کارت) باز پرداخت کنند.
1.کارتهای استقراض بدون بهره: از دستگاههای خودپرداز قرض بدون بهره دریافت کنند.
2. کارتهای خرید نسیه بدون بهره: از طریق ان در مراکز تجاری تا سقف معین خرید می کنند.

11. در نوع اول ان کارت های استقراض بدون بهره رابطه حقوقی قرارداد قرض بدون بهره است.
کارت خرید نسیه بدون بهره، عناصر تشکیل دهنده دارنده و صادر کننده و پذیزنده کارت است و رابطه حقوقی بین انها عقد حواله است.

12. 3. کارت های وام با بهره یا اعتباری Credit Card
دارنده کارت اعتباری با ارائه ان می تواند اقدام به خرید کالا و خدمات می کند. طو ل دوره اعتبار کارت بستگی به ناشر ان دارد. بعد اتمام دوره، دارنده کارت باید مبلغ اعتبار استفاده شده، به علاوه نرخ سود ان را با ناشر بپردازد. بر اساس شرایط توافقی ناشر، دارنده کارت می تواند مبلغ بدهی خود به ناشر را بعد از اتمام دوره، به طور کامل پرداخت کند یا با پردازش وپرداخت هزینه مربوطه، تراز اعتباری خود یا به عبارتی قرارداد اعتباری خود با ناشر را تمدید کند.اگر مبلغ استفاده شده از اعتبار داده شده، در مدت مشخص شده، توسط دارنده کارت بازپرداخت نشود سود بالایی دریافت می شود.

13. 1. کارتهای استقراض با بهره: با رعایت سقف اعتباری، هر زمان هر مبلغی را که لازم داشتند، از دستگاه های خودپرداز بانک یا موسسات مالی، پول نقد دریافت کنند. 2. کارتهای خرید نسیه با بهره: صادر کنندگان ان بعد توافق با مراکز تجاری و خدماتی طرف قرارداد، به دارندگان فرصت می دهند با مراجعه به فروشگاه ها و مراکز خدماتی طرف قرارداد،با رعایت سقف اعتباری خرید کالا و خدمات کرده فروشنده را برای دریافت بهای ان به صادر کننده کارت حواله دهند

14. در نوع اول ان کارتهای استقراض با بهره، عناصر تشکیل دهنده ان، صادرکننده و دارنده کارت است. رابطه حقوقی انها قراردادقرض با بهره است. دارنده با استفاده از کارت، قرض می گیرد و با بازپرداخت اصل و بهره ان قرض را تصفیه می کند
در کارت خرید نسیه با بهره، عناصر تشکیل دهنده ان صادرکننده و دارنده و پذیرنده کارت است رابطه حقوقی بین انها حواله است. مشتری پس از خرید فروشنده را برای دریافت بهای ان به صادرکننده حواله می دهد. صادرکننده باپرداخت، بدهی مشتری را تصفیه می کند

15. عناصر دخیل در کارت های پرداخت
صادر کننده کارت
بانک یا موسسه مالی به انتشار کارت های پرداخت اقدام کرده، طی ضوابط خاص، در اختیار مشتریان می گذارد. بانک یا موسسه ناشر افزون بر عملیات انتشار، با مراکز تجاری و خدماتی، قرارداد منعقد می کند که در صورت مراجعه دارندگان کارت، مطابق ضوابط، کالا، خدمات و پول در اختیار انان قرار دهد.
دارنده کارت
هر شخص حقیقی یا حقوقی واجد شرایطی است که با مراجعه به بانک یا موسسه مالی صادر کننده کارت، ان را دریافت می کند تا به وسیله ان بتواند بدون چرداخت وجه نقد، کالاها و خدمات مورد نیاز را بخرد یا در مواقع لزوم، پول نقد دریافت کند

16. پذیرنده کارت
کلیه مراکز تجاری، خدماتی و مالی که بر اساس قراردادی با صادر کننده کارت توافق می کنند تا در صورت مراجعه دارندگان کارت، خدمات یا پول نقد مورد نیاز او را، فقط در قبال ارائه کارت، تقدیم کنند. سپس طبق قرارداد، بهای کالاها و خدمات و معادل پول نقد را از صادر کننده دریافت کنند
کارگزار تهاتر یا تسویه
صادر کننده کارت می خواهد دایره پذیرش کارت را فراتر از منطقه و کشور گسترس دهد، نیازمند بانک و موسسات مالی است که نقش واسطه را در تسویه ایفا کنند. در این موارد، بانک یا موسسه مالی واسطه، با پذیرنده کارت (کسانی که صادر کننده کارت را نمی شناسد یا با او قراردادی ندارند.) قرارداد می بندد تا در مقابل اسناد دریافتی طبق مقررات، پس از کسر کارمزد، حساب او را بستانکار کند، سپس طبق قراردادی که با صادر کننده کارت دارد، از او بگیرد

17. ساختار اجزای شرکت کننده در فرآیند کارتهای اعتباری در ایران
شبکه شتاب
شبکه تبادل اطلاعات بانکی
مشتری
فروشنده کالا
بانک فروشنده
بانک مشتری
ایجاد خط اعتباری برای مشتری
خرید کالا و دریافت خدمات
ارسال
ارسال رسید
حسابهای مشتری
ارسال وجه
ارسال رسید

18. ناشران عمده کارت های پرداخت الکترونیک در جهان
موسسه ویزا
یکی از ناشران اصلی کارت های فوق، موسسه ویزا است. موسسه ویزا، سه نوع کارت منتشر می کند که شامل کارت اعتباری، کارت بدهی و کارت های پیش پرداخته است. به منظور حفظ امنیت و جلوگیری از سو استفاده دیگران از کارت فرد دیگر، هر یک از انواع کارت فوق دارای یک کد رمزی است که در اختیاز صاحب کارت است. در کارت های پیش پرداخته، دارنده کارت ارزش لحاظ در کارت را می پردازد و کارت را خریداری می کند.
موسسه مستر:
موسسه ای امریکایی است که چهار نوع کارت را توسط موسسات مالی و بانک های عضو منتشر می کند که شامل کارت اعتباری، کارت بدهی، کارت پیش پرداخت و کارت پس پرداخت است. کارت های اعتباری با توجه به مزیت خاص و خدمات ارائه داده به کارت اعتباری استاندارد، کارت اعتباری طلایی، کارت اعتباری پلاتینی و کارت اعتباری جهانی منتشر می شوند.و کارت بدهی مستر در سه گروه کارت بدهی استاندارد، طلایی و پلاتینی نقسیم می شود.

19. قوانین و پروتکل های شناخته شده کارتهای پرداخت الکترونیکی در جهان:
EMV(Europay, MasterCard, Visa)
SET(Secure Electronic Transaction)
3-D Secure
SSL(Secure Sockets Layer)

20. EMV(Europay, MasterCard, Visa)
تعریف
یک استاندارد جهانی برای عملیات میانی کارتهای آی سی و پایانه های خرید فعال و خودپردازها جهت تایید معاملات کارتهای اعتباری و کارتهای بدهی.
پیشینه
در ابتدا این تلاش مشترک یوروپی، مسترکارت و ویزا بود که ای ام وی را تشکیل داد. این استاندارد اکنون توسط شرکت عام ای ام وی مدیریت میشود. جی سی بی و امریکن اکسپرس به ترتیب در سالهای 2004 و 2009 به این ای ام و ی پیوستند. و نهایتا در ماه مه 2013 چاینا یونیون پی به عضویت این استاندارد در آمد.
استاندارد ای ام وی تعاملات را در سطوح فیزیکی، الکترونیکی، داده و اجرایی بین کارتهای آی سی و ابزارهای شناسایی کارت آی سی برای معاملات بازرگانی تعریف میکند.
EMV(Europay, MasterCard, Visa)

21. SET(Secure Electronic Transaction) معامله (تراکنش) ایمن الکترونیکی
تعریف
پروتکل استاندارد ارتباطات برای ایمن سازی معاملات کارتهای اعتباری از طریق شبکه های غیرامن به خصوص اینترنت.
نه سیستم پرداخت بلکه مجموعه پروتکلها و چارچوبهایی است که به کاربر ها اجازه استفاده از ساختار سیستم پرداخت موجود کارتهای اعتباری را در یک شبکه باز به صورت امن میدهد.اما در جذب توجه بازار شکست خورد.

22. 3-D Secure
پروتکلی است که به عنوان یک لایه امنیتی اضافی برای معاملات و تراکنشهای آنلاین کارتهای اعتباری و بدهی طراحی شده است.
این پروتکل توسط ویزا با انگیزه افزایش امنیت پرداختهای اینترنتی تدوین شد و اکنون نیز تحت نام «تایید شده توسط ویزا» به مشتریان ارائه میشود.
خدمات مبتنی بر این پروتکل همچنین توسط مسترکارت، با نام و « رمز امن مسترکارت»MasterCard Secure Code
و همچنین توسط
American Express و JCB International
مورد استفاده قرار میگیرد و ارائه میگردد.

23. SSL(Secure Sockets Layer) لایه امن پریزها!
یک تکنولوژی استاندارد امنیتی است جهت ایجاد ارتباط رمزگذاری شده بین سرور و مشتری
اس اس ال امکان انتقال امن داده های حساس مانند شماره کارتهای اعتباری و شماره های امنیت اجتماعی را فراهم می آورد.
به طور عادی داده ای که بین جستجو گرهای اینترنتی و سرور های اینترنتی فرستاده میشوند به زبان ساده هستند که شما را در مقابل استراق سمع آسیب پذیر میکنند.
اس اس ال به طور خاص یک پروتکل امنیتی است که چگونگی استفاده الگوریتمها را توصیف و تعیین میکند. پروتکل اس اس ال متغیرهای رمزگذاری برای لینک و داده را که منتقل میشوند تعیین میکند.

24. ماهیت حقوقی پرداخت الکترونیک
اعتقاد بر این است که در کارتهای پرداخت، عقد بین دارنده کارت و بانک عقد قرض است در حالی که عقد بین شخص ثالث(گیرنده کارت یا فروشنده) و بانک حواله است.
ماهیت قابل برگشت یا غیرقابل برگشت دستور پرداخت
پرداخت الکترونیکی که در آن از شماره کارت پرداخت و رمز استفاده می شود غیر قابل برگشت است و نمی توان متعرض چنین پرداختی شد.
اما پرداختی که با انتقال شماره کارت صورت می گیرد قابل برگشت(فسخ) است.
دستور واریز
اگر ارائه شماره کارت را توسط دارنده کارت بیان اراده وی برای جابه جای وجوه از حسابی به حساب دیگر یا اذن دادن به طلب کار برای برداشت وجه بدانیم، این عملیات در حقوق اقتصادی همان واریز است.

25. دلیل پرداخت
اگر پرداخت را واقعه حقوقی بدانیم، ارائه دلیل به هر شکل و با هر ابزاری ممکن است. و اگر پرداخت را عمل حقوقی بدانیم، دلیل باید با رعایت قواعد جدید نوشته های الکترونیکی ارائه شود. اکنون با پذیرش دلایل رایانه ای صرف نظر از اینکه پرداخت واقعه حقوقی یا عمل حقوقی است باید قرینه های یکسانی برای اثبات آن ارائه گردد. در بیشتر موارد تولید پیام الکترونیکی از جانب فروشنده مبنی بر دریافت وجه دلیل پرداخت محسوب می گردد.
در فرض عدم پرداخت بدهکاری دارنده کارت به بانک صادر کننده، موسسه صادر کننده تا وصول وجه بدهی پیگیری خواهد کرد. و موسسات مالی و اعتباری این بدهکاری ها را بیمه می نمایند.

26. ضمانت اجرا در زمینه کارت های اعتباری
برخی از خطرهایی که در مورد کارتهای پرداخت اعتباری وجود دارند به شرح زیر است:
کارتهای سرقتی
اصل بر مسئولیت دارنده و صاحب کارت در موارد سرقت است و بانک صادر کننده هیچ گونه مسئولیتی در موارد سرقت، جعل یا کلاهبرداری ندارد. و بانکهای صادر کننده خود را از این مسئولیتها بری میدانند.
گرچه در موارد استثنایی که اشتباه در عملکرد انتقال پول ناشی از اشتباه در عملکرد بانک است، مسئولیت متوجه بانک خواهد بود.

27. سرقت جزئیات ذخیره شده کارت از رایانه بازرگان
امکان دارد هکرها به رایانهی بازرگان نفوذ نموده و اطلاعات کارتهای اعتباری آن را سرقت نمایند. برای مقابله با این خطر می توان رایانه ای که این اطلاعات را ذخیره نموده، به طور منفرد نگهداشت تا نتوان ازطریق اینترنت به آنها دست پیدا کرد.
در قانون تجارت الکترونیکی ایران در این زمینه مطلبی بیان نگردیده و به تبع آن ضمانت اجرایی خاص در پرداخت الکترونیکی بیان نشده است، مگر اینکه از عمومات باب چهارم قانون تجارت الکترونیکی که در خصوص جرائم و مجازاتهاست، مانند مواد 67 و 68 و 75 ق.ت.ا ایران استفاده نمائیم.

28. تعیین محل پرداخت در پرداخت های الکترونیکی برای تعیین دادگاه صالح
محل استقرار بانک خریدار محل اجرای تعهد پرداخت و دادگاه این محل صالح به رسیدگی خواهد بود. این به ان معناست که محل استقرار خریدار خواه مصرف کننده باشد و خواه تاجر موثر نخواهد .
اولا: باید محل پرداخت را محلی که بانک دارنده حساب در ان مستقر است محسوب کرد.
ثانیا: به صرف دستور پرداخت از سوی پرداخت کننده، پرداخت صورت نمی گیرد بلکه باید بانک پرداخت کننده دستور پرداخت وی را تائید کند. لذا نقش اصلی و تعیین کننده در پرداخت بر دوش بانک پرداخت کننده است.

29. گاهی امکان دارد فردی در یکی از شعب بانک بین المللی در محل اقامت خود حساب باز کند، به طوری که پرداخت های اینترنتی وی در حقیقت از طریق شعبه اصلی یا مادر این بانک در منطقه جغرافیایی دیگر صورت می گیرد. حساب وی در نزد بانک شعبه است نه بانک مادر برای تکمیل دستور پرداخت، اطلاعات حساب وی را از بانک شعبه می گیرد و در صورت تائید پرداخت از طرف بانک شعبه، دستور پرداخت را تائید و نهایی می کند، لذا محل پرداخت بانک شعبه خواهد بود. در اینجا نمی توان محل استقرار پرداخت کننده را ملاک دانست.

30. منابع: کتب: مقالات: پایگاه های اینترنتی:
قواعد حقوق تجارت الکترونیک، قربانوند، با بررسی دکتر غلام نبی فیضی چکاب، معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه
تجارت الکترونیک، علیخانزاده، امیر؛خانی، نصرالله؛ نشر علوم رایانه، 1385
حقوق تجارت الکترونیک همران با قانون تجارت الکترونیک ایران؛ زرکلام، ستار، موسسه مطالعات و پژوهش های حقوقی شهر دانش، 1388
مقالات:
انواع کارتهای هوشمند، دور اندیش، پژمان؛ ماهنامه آموزشی، پژوهشی و اطلاع رسانی، سال هشتم، شماره 91، دی ماه 1386
کارتهای پرداخت الکترونیک، نیازها و ضرورتهای آن برای اقتصاد ایران، کشتکار، مریم، تازه های اقتصاد، سال پنجم، شماره یکصد و بیستم
مسائل قانونی و مقرراتی پول الکترونیک، آرمیان، لیلا
PAYMENT CARD REGULATION AND THE (MIS)APPLICATION OF THE ECONOMICS OF TWO-SIDED MARKETS; J. Muris, Timothy; Columbia Business Law Review; 2005;
پایگاه های اینترنتی:
“Verified by Visa and MasterCard SecureCode: or, How Not to Design Authentication”