1. استاد مربوطه:اقای دکتر نکویی
به نام خدا
موضوع : بازار
استاد مربوطه:اقای دکتر نکویی
ارائه دهندگان:
سید حسین برهانی
سعیده زین الدینی
عالیه شکاریان
وحیده منوچهری
تابستان94

2. تاریخچه بازار
بازار به معني محل خريد و فروش و عرضه کالاست. واژه بازار قد مت بسياری دارد و در فارسی ميانه به صورت "وازار" و در بعضی جاهای دیگر به صورت "واژار" مورد استفاده قرار می گرفته است. اين واژه فارسی به زبان های عربی، ترکی، عثمانی و برخی از کشورهای اروپايی راه يافته است.
تاريخجه بازار با شکل گيری شهرنشينی در ايران همزمان است و به حدود ده هزار سال پيش باز مي گردد.
یکی از عمده عوامل ایجاد کانون های اولیه بشری و اجتماعات انسانی مکان های مبادله(بازار)و بازار های محلی بوده است.چرا که مازاد محصول حاصل از زندگی یکجانشینی ,هسته اولیه تجارت ها و بازرگانی های بشر را بوجود اورد.هر جا که مازاد محصول و تولید بیشتر به وجود امده, مکانی به نام بازار برای خرید و فروش این محصول به وجود امده است.بازارها حاصل روابط اقتصادی و اجتماعی دو گروه عرضه کننده و مصرف کننده در طول تاریخ می باشد.

3. تعریف بازار
واژه بازار در طول سالیان متمادی دارای معانی مختلفی بوده که معانی اولیه آن ،مکان فیزیکی خاصی است که در آن خریداران وفروشندگان برای مبادله کالاها و خدمات دور هم جمع می‌شوند.
محل تجمع عده ای از عرضه کنندگان و تقاضا کنندگان بالقوه و بالفعل که دارای نیازهای مشترک بوده و از وسیله ی مبادله یا پول مشترکی استفاده می کنند, بازار market نیز نامیده می شود.

4. نمودار سیر تکاملی بازار
شکارچی
ماهیگیر
شکارچی
ماهیگیر
شکارچی
ماهیگیر
بازرگان
کشاورز
کوزه گر
کشاورز
کوزه گر
کشاورز
کوزه گر
خود کفایی
مبادله غیر متمرکز
مبادله متمرکز
جوامع امروزی
جوامع اولیه

5. چهار عامل جهت تشکیل بازار عبارتند از:
عرضه کننده
تقاضا کننده
نیاز یا احتیاج
قدرت خرید

6. بازارها از سه دیدگاه طبقه بندی می شوند
از دیدگاه نوع فعالیت از دیدگاه سازمانی از دیدگاه اقتصادی

7. انواع بازارها از دیدگاه فعالیت
انواع بازارها از دیدگاه فعالیت
از این دید بازارها به شکل زیر طبقه بندی می گردند:
از نظر کالا و فر آورده ها : مثل بازارهای فرش،نفت،پسته،پنبه و...
از نظر کار و خدمات: مانند بازارهای کار، بیمه،حمل و نقل و فنی و مهندسی...
از نظر پول و سرمایه : مثل بازارهای بورس ,اوراق بهادار،سرمایه گذاریهای کوتاه مدت و بلند مدت...

8. انواع بازارها از دیدگاه سازمانی
بازار صنعتی
بازار دولتی
بازار واسطه
این بازار، بازار بسیار بزرگی است که در بعضی از کشورها احتمال دارد در بر گیرنده هزاران و حتی میلیونها شرکت و مؤسسه باشدو حجم دادوستد کالاها و خدمات در آن بازارسالانه بالغ برچندین میلیارد دلاردرکشورهای صنعتی می باشد. بنابراین ، بازار کالای صنعتی ، بزرگترین و متنوع ترین بازار سازمانی به شمار می رود.

9. بازار دولتی بازار واسطه
این بازار نیز بازار بزرگی بوده که در آن کالاها و خدماتی خریداری می شوند که عمدتاً دارای مصارف دفاعی،آموزشی،رفاه عمومی و سایر نیازهای جامعه می باشند. خریدهای دولتی بسیار تخصصی،روشن و صریح بوده و تحت نظارت مجالس قانونگذاری و هیئتهای نظارت بر بودجه صورت می گیرند.
بازار واسطه
این بازار از افراد و سازمانهایی تشکیل می شود که کالاهای تولید شده توسط دیگران را به منظور فروش مجدد خریداری می کنند یا پس از خرید آنها را به دیگران اجاره می دهند.

10. انواع بازاراز دیدگاه اقتصادی
در اقتصاد منظور از ساختار بازار، تعداد شرکت‌هایی است که در حال تولید محصول یکسانی هستند.
انواع حالت‌های ساختار بازار به صورت زیر است:
ساختار رقابت کامل (perfect competition): در این حالت، تعداد زیادی خریدار و تعداد زیادی فروشنده در بازار وجود دارند.
ساختار رقابت انحصاری (Monopolistic competition): در این حالت نیز تعداد زیادی فروشنده یک نوع محصول خاص و تعداد زیادی خریدار وجود دارند، ولی فروشندگان از طریق ایجاد تمایز در محصولات خود مانند تغییر بسته بندی، ارتقای کیفیت و به رقابت می‌پردازند.

11. انواع حالت‌های ساختار بازار
ساختار انحصار کامل (Complete monopoly): این حالت، زمانی است که فقط یک فروشنده و تعداد زیادی خریدار در بازار وجود داشته باشد.
ساختار انحصارکامل در طرف تقاضا (Monopsony): هنگامی که تنها یک خریدار و تعداد زیادی عرضه کننده در بازار وجود داشته باشند.

12. انواع حالت‌های ساختار بازار
ساختار انحصار چندجانبه (Oligapoly): در این حالت، تعداد کمی فروشنده و تعداد زیادی خریدار وجود دارد. در حالت خاصی که تنها دو فروشنده در بازار وجود دارند را Duapoly می‌نامند.
ساختار انحصار چندجانبه در طرف تقاضا (Oligopsony): در این حالت، تعداد فروشندگان محصول در بازار بسیاز زیاد است، ولی تعداد کمی خریدار در بازار وجود دارد.
هر کدام از موارد فوق، دارای شرایط و ویژگی‌هایی هستند که در میان آنها، ساختار رقابت کامل، مفیدترین است

13. چرا ساختار رقابت کامل مفیدترین ساختار است؟
زیرا دراین حالت، تقاضای واقعی مشتریان آشکار شده و تمامی عرضه کنندگان محصولات خود را در سطح قیمت و کیفیتی عرضه خواهند کرد که خریداران می‌خواهند، در صورتی که هزینه‌های فروشنده نیز تأمین بشود. به عبارت دیگر، رقابت کامل موجب می‌شود علایق تولیدکنندگان و مصرف کنندگان با یکدیگر تراز شده و باعث می‌شود که فروشندگان هزینه‌های واقعی خود را آشکار کنند.

14. رقابت کامل (Perfect Competition)
یکی از حالت‌های ساختار بازار، رقابت کامل است که در آن تعداد زیادی تولیدکننده و تعداد زیادی مصرف کننده وجود دارد. در یک بازار رقابت کامل، همه بنگاه‌ها قیمت پذیر هستند. به عبارت دیگر، هیچ بنگاهی توانایی تأثیرگذاری بر قیمت محصولات بازار را ندارد.

15. ویژگی های اصلی رقابت کامل:
تعداد بسیار زیاد فروشنده و خریدار
عدم وجود مانع برای ورود و خروج
اطلاعات کامل
بدون هزینه بودن مبادلات
ماکزیمم سازی سود
محصولات همگن
عدم وجود تبانی و سازش

16. در این نوع بازار، فرض بر این است که هر بنگاهی، با دسترسی آسان به تکنولوژی تولید محصول، می تواند سریع و راحت به این بازار وارد شود. در واقع این ویژگی موجب می‌شود امکان رخ دادن هیچ گونه سازش و تبانی در این نوع بازار وجود نداشته باشد. همچنین این ویژگی باعث می شود، هیچ بنگاهی در این نوع بازار، قدرت بازار نداشته باشد.

17. قدرت بازار:
قدرت بازار، توانمندی تأثیرگذاری بر روابط و شرایط مبادلات در بازار است , که قیمت محصول توسط شرکت انحصارگر تنظیم می‌شود. (قیمت بوسیله بازار تحت شرایط رقابت کامل تحمیل نمی‌شود). اگرچه قدرت بازار انحصارگر بالا است، ولی انحصارگر توسط طرف تقاضای بازار محدود می‌شود.هرچه قیمت افزایش یابد، انحصارگر تعدادی از مشتریان خود را از دست خواهد داد.

18. انحصار کامل )Monopoly)
در اقتصاد، انحصار در حالتی است که یک شرکت تسلط کامل و کافی بر روی کالا یا محصولی خاص دارد و می‌تواند مانعی برای ورود دیگر شرکتها در بازار ایجاد کند. در این حالت انحصارگر تنظیم کننده قیمت است و قدرت کامل بازار دارد. به همین دلیل انحصارگر معمولاً تعداد کمتری کالا تولید کرده و با قیمت بالاتری به فروش می‌رساند که در نتیجه آن منجر به ایجاد سود اقتصادی برای آن می‌شود. در برخی از کشورها قوانین رقابت وجود دارند که محدودیت‌هایی را برای انحصارگران اجبار می‌کند. با این وجود، برخی از فعالیت‌های شرکت انحصارگر برای فضای کسب و کارنامناسب است و به وسیله قوانین ضد انحصار، از این موارد جلوگیری به عمل می‌آید.

19. انحصارکامل در طرف تقاضا )Monopsony)
انحصارکامل در طرف تقاضا، حالتی از ساختار بازار است که در آن تنها یک خریدار و تعداد زیادی فروشنده وجود دارد.به صورتی که تنها خریدار آن محصول در بازار، ممکن است که شرایط معامله را به عرضه کنندگان تحمیل کند. مانند شرایطی که انحصارگر طرف عرضه بر روی بازار کنترل دارد و شرایط معاملات را به بازار تحمیل می‌کند. همانطوری که قدرت انحصارگر در حالت انحصار طرف عرضه وجود داشت، در این حالت نیز قدرت انحصار گر در طرف تقاضا وجود دارد.
مثال این حالت در ایران بازار گندم است که در آنان تعداد زیادی تولیدکننده گندم وجود دارد، ولی تنها خریدار دولت است.

20. رقابت انحصاری (Monopolistic Competition)
رقابت انحصاری یکی دیگر از اشکال ساختار بازار است که تعداد زیادی تولیدکننده، محصولات خود را متمایز از یکدیگر به بازار عرضه می‌کنند. (این محصولات یکسان هستند، ولی در برخی از موارد مانند نوع دسته بندی، برند و با یکدیگر متفاوتند). در رقابت انحصاری، شرکت‌ها می‌توانند در کوتاه مدت، شبیه انحصارگر عمل کنند و با استفاده از قدرت بازار سود کسب کنند، ولی در بلندمدت، شرکت‌های دیگر نیز وارد بازار شده و از طریق ایجاد تمایز در محصولات، منجر به ایجاد رقابت کامل در بازار می‌شوند و با افزایش تعداد شرکتها، آنها نمی‌توانند سود اقتصادی کسب کنند. مدل‌های رقابت انحصاری اغلب برای مدل سازی صنایع به کار می‌روند. تئوری رقابت انحصاری را Edward hasting chambrlin در سال ۱۹۹۳ ارائه نموده‌است.

21. بازارهای رقابت انحصاری دارای ویژگی‌های زیر هستند:
تعداد زیادی تولید کننده و تعداد زیادی مصرف کننده در بازار وجود دارند، ولی هیچ بنگاهی توان کنترل کامل قیمت بازار را ندارد.
مصرف کنندگان در می‌یابند که تفاوت قیمتی میان محصولات رقبا وجود ندارد.
تولیدکنندگان بر روی قیمت بازار درجه‌ای از کنترل را دارند.

22. ویژگی‌های بلندمدت رقابت انحصاری، شبیه رقابت کامل است
ویژگی‌های بلندمدت رقابت انحصاری، شبیه رقابت کامل است. با این تفاوت که در رقابت انحصاری، کالاها ناهمگون هستند. ولی در رقابت کامل، همگی کالاها همگن هستند. در این حالت، شرکت می‌تواند در کوتاه مدت سود اقتصادی کسب کند. ولی در بلندمدت، به دلیل افزایش تعداد تولیدکنندگان و کاهش تقاضا و افزایش هزینه متوسط کل ، سود اقتصادی شرکتها به صفر میل می‌کند. در این حالت، بعضاً به دلیل وفاداری مشتریان به یک برند خاص، شرکت می‌تواند قیمتهای خود را بدون کاهش در مشتریان خود افزایش دهد.
انحصار کامل حالت مقابل رقابت کامل است که در ان تولید کننده عنان قیمت و مقدار تولید را در اختیار دارد.معمولا هر انحرافی از شرایط رقابت کامل باعث انحصار خواهد شد و هر چقدر شدت این انحراف بیشتر باشد میزان انحصار شدید تر خواهد بود.

23. ویژگی های اصلی رقابت انحصاری:
تمایز در محصولات
آزادی ورود و خروج به بازار در بلندمدت
استقلال در تصمیم گیری
قدرت بازار
اطلاعات کامل:
در این حالت، خریداران به صورت دقیق می‌دانند که چه کالاهایی وجود دارند؟ در کجا عرضه می‌شوند؟ کالاها چه تمایزاتی با یکدیگر دارند؟ چه قیمتی دارند؟
مثال حالت بازار رقابت انحصاری:
مثال بازار لوازم ساختمانی در ایران است که در آن تعداد تولیدکنندگان و تعداد مصرف کنندگان زیاد است و هر تولید کننده نشان تجاری، کیفیت و قیمت مخصوص خود را دارد.

24. انحصارچندجانبه(Oligopoly)
در اقتصاد انحصارچندجانبه حالتی از ساختار بازار است که در آن تعداد کمی از تولیدکنندگان بر بازار یا صنعتی خاص تسلط دارند.. چون تعداد کمی تولید کننده مسلط بر بازار وجود دارد، هر کدام از آنها از فعالیت‌های دیگر تولید کننده‌ها آگاه است. تصمیم یکی از آنها بر تصمیم دیگران تأثیرگذار است و از تصمیمات آنها تأثیرپذیر است.

25. انحصارچندجانبه(Oligopoly)
در این حالت، برنامه ریزی استراتژیک توسط هر کدام از آنها نیاز به این دارد که پاسخ هر یک از رقبا را نیز مورد ملاحظه قرار دهد. رقابت در فضای انحصار چندجانبه، می‌تواند در محدوده وسیعی از محصولات مختلف صورت پذیرد. در این موقعیت‌ها، شرکتها ممکن است فعالیت‌های محدودکننده‌ای را مانند تبانی کردن، تقسیم بازار و انجام دهند و تولید را محدود و قیمت‌ها را بالا ببرند که تا حدی شرایط انحصار کامل ایجاد می‌شود.

26. ویژگی‌های انحصار چندجانبه:
توانمندی تنظیم قیمت
ورود و خروج
تعداد شرکتها
سودهای بلندمدت
  تمایز در محصولات
اطلاعات کامل
وابستگی متقابل

27. ویژگی‌های انحصار چندجانبه:
این موضوع بدان معنی است که هر شرکت، برای انجام هر عملی در بازار، باید پاسخ‌های رقبای خود را نیز در نظر بگیرد و متناسب با پاسخ‌های آنان فعالیت‌های خود را تنظیم کند. برای مثال، اگر شرکتی بخواهد تصمیم بگیرد که قیمت محصولات خود را کاهش دهد، می‌تواند تخمین بزند که رقبای خود نیز قیمت محصولات خود را بیشتر کاهش دهند و این منجر به یک رقابت شدید در قیمت شود. یا اگر شرکت بخواهد قیمت محصولات خود را افزایش دهد، باید تخمین بزند که رقبا، قیمت محصولات خود را افزایش می‌دهند و یا کاهش خواهند داد. این موضوع نشان دهنده درجه بسیار زیاد وابستگی متقابل در بازارهای انحصار چندجانبه است که در دیگر ساختارها وجود ندارد.
مثال بازار انحصار چندجانبه در ایران، صنعت خودروسازی است که در آن تعداد کمی تولیدکننده و تعداد زیادی مصرف کننده وجود دارد.

28. انحصار چندجانبه در طرف تقاضا )Oligopsony)
انحصار چندجانبه در طرف تقاضا، حالتی از بازار است که تعداد خریداران در بازار کم است، در صورتی که تعداد فروشندگان می‌تواند بسیار زیاد باشد. این حالت، معمولاً در بازار عوامل تولید (به ویژه نیروی انسانی) اتفاق می‌افتد که تعداد کمی از شرکتها جهت به دست آوردن عوامل تولید با یکدیگر به رقابت می‌پردازند.

29. علل قدرت انحصارگر:
قدرت بازار انحصارگران، به دلیل موانعی است که بر سر راه دیگر رقبا در ورود به بازار ایجاد می‌کند و یا توانایی رقابت رقبا را از آنها می‌گیرد. به طور کلی سه نوع مانع ورود به بازار وجود دارد.
موانع اقتصادی
موانع حقوقی
موانع عمدی

30. موانع اقتصادی:
صرفه‌های حاصل از مقیاس:انحصارگران می‌توانند بوسیله تولید انبوه و مقیاس گسترده تولید، هزینه‌های خود را کاهش دهند. همچنین انحصارگران می‌توانند قیمت‌های خود را پایین تر از هزینه‌های عملیاتی تازه واردان قرار دهند و آنها را از صنعت بیرون برانند.
نیازمندی‌های سرمایه گذاری: فرایندهای تولیدی که نیاز به سرمایه گذاری اولیه بالا یا هزینه‌های بالای تحقیق و توسعه دارند، تعداد شرکتهای ورودی به این صنعت را محدود می‌کند. همچنین هزینه‌های بالا، ورود شرکت‌های کوچک را به صنعت و رشد آنها با مشکل روبرو می‌سازد.
تفوق تکنولوژیک:انحصارگر ممکن است بهتر بتواند بهترین تکنولوژی ممکن در فرایند تولید محصولات کسب و استفاده نماید، در حالیکه دیگر تازه واردان به صنعت توان مالی استفاده از این بهترین تکنولوژی ممکن را ندارند.
عدم وجود کالاهای جانشین: یک انحصارگر، محصولی را به فروش می‌رساند که هیچ جایگزین نزدیکی برای آن وجود ندارد. فقدان کالاهای جانشین، منجر به بی کشش شدن محصولات می‌شود و انحصارگران را قادر می‌سازد تا سود اقتصادی مثبت کسب نمایند.

31. موانع حقوقی و قانونی: موانع عمدی:
حقوق قانونی می‌تواند فرصت‌هایی را برای انحصارگران در بازار یک محصول فراهم کند. حقوق مالکیت معنوی، شامل حق ثبت پتنت وکپی
رایت، به انحصارگران اجازه می‌دهد که برای تولید و فروش محصولاتی خاص کنترل داشته باشند. حقوق مالکیت معنوی به شرکت اجازه می‌دهد تا بر روی مواد لازم جهت تولید محصولاتی خاص تسلط داشته باشد.
موانع عمدی:
شرکتی که می‌خواهد در بازاری انحصارگر شود، انواع فعالیت‌های عمدی مختلف را جهت حذف رقابت و خروج رقبا از بازار انجام می‌دهد. این چنین فعالیت‌هایی شامل تبانی کردن، لابی نمودن با سازمان‌های دولتی و حاکمیتی و استفاده از زور و اجبار است.

32. به طور خلاصه در جدول زیر، حالت‌های مختلف ساختار بازار بیان گردیده‌است.