1. Can mining play a key role in Armenia’s economic growth ?
Կարող է արդյոք հանքագործությունը էական դերակատարում ունենալ Հայաստանի տնտեսական աճի մեջ
Can mining play a key role in Armenia’s economic growth ?

2. Բարգավաճման հավասարում Equation for Prosperity
Մոլորակի բնակչության աճ + Զարգացող շուկա = Աճող համաշխարհային պահանջարկ
Population Growth + Emerging Markets = Growing Global Demand
Բնական ռեսուրսներ + Տեղադրություն = ՀՀ առաջարկ
Natural Resources + Location + People = Armenia Supply
Աճող համաշխարհային պահանջարկ + ՀՀ առաջարկ = ՀՀ տնտեսական բարգավաճում
Growing Global Demand + Armenia Supply = Armenia Economic Prosperity

3. ՀՀ ՀԱՆՔԱԳՈՐԾՈւԹՅՈւՆԸ RA MINING

4. ՀՀ չվերականգնվող ռեսուրսները և հանքագործության հիմնական ցուցանիշները Non-renewable resources of RA and the key indicators of industry
ՀՀ հանքագործական արտադրանքի արտադրման տարեկան ծավալները Mining product yearly volume of RA
2007
2008
2009
2010
2011
Մետաղական հանքային արտադրատեսակների արտադրություն
Manufacture of basic metals
Պղինձ պղնձի խտանյութում, տ, Copper, t
17400
18540
22968
30707
33213
Ցինկ ցինկի խտանյությում, տ, Zinc, t
2270
3430
3215
6600
7170
Մոլիբդեն մոլիբդենի խտանյութում, տ, Molybdenum concentrate, t
4211
4385
4280
4292
4722
Ֆեռոմոլիբդեն, տ, Ferro-molybdenum, t
5977
5323
5144
5126
5525
Պղինձ կոնվերտորային, տ, Smelter production of copper, t
6954
6480
6858
7644
8876
Ոսկի, կգ, Gold, kg
565
682
1033 -
Արծաթ, կգ, Silver, kg
6900
9200
9000
16400
Ոչ մետաղային հանքային արտադրատեսակների արտադրություն
Manufacture of non-metallic mineral products
Ապրանքային բետոն, 1000մ3, Concrete, 1000m3
141.6
216.8
410.0
413.2
330.8
Ցեմենտ, 1000տ, Cement, 1000t
722
770
467
488
422
Գաջ, 1000տ, Gypsum, 1000t
54.6
45.9
40.1
38.7
34.0
Որմնանյութեր, 1000 մ3, Mural materials, 1000 m3,
101.4
121.8
91.2
143.4
141.7
Ոչ հանքային շինանյութեր, 1000մ3, Non metallic bulding materials, 1000m3
700
757
737
1285
1144
Ծակոտկեն լցանյութեր, 1000մ3, Porous filler, 1000m3
274
303
269
228
Երեսապտման սալեր բնական քարից, 1000մ2, Decorative tiles from natural stone, 1000m2
221
214.8
291.2
21.8
25.9
Հանքային ջրեր, 1000լիտր, Mineral water, 1000 liter
32227
35873
25459
30000
29233
Աղ, 1000տ, Salt, 1000t
34.8
37.3
29.4
35.6

5. (ընթացիկ գներով, մլն. դրամ), in present prices , mln. dram
Արդյունաբերական արտադրանքի ծավալն ըստ տնտեսական գործունեության տեսակների
Volume of industrial production by types of economic activity
(ընթացիկ գներով, մլն. դրամ), in present prices , mln. dram
2007
2008
2009
2010
2011
Ամբողջ արդյունաբերությունը
Total industry
Հանքագործական արդյունաբերություն, այդ թվում`
Mining and quarrying, in wich:
Հանքագործական արդյունաբերություն, %
Mining and quarrying, by percent
15.9
12.6
13.2
17.7
17.0
մետաղական հանքաքարի արդյունահանում
Mining and metal ore
հանքագործական արդյունաբերության այլ ճյուղեր
Other mining and quarrying
6967.5
7936.6
4318.7
5090.6
4573.5
Մշակող արդյունաբերություն, այդ թվում`
Manufacturing, in wich:
մետաղագործական արդյունաբերություն
Manufacture of basic metals
Այլ ոչ մետաղական հանքային արտադրատեսակների արտադրություն
Manufacture of other non-metallic mineral products
Էլեկտրաէներգիայի, գազի, ջրի արտադրություն և բաշխում,
Electricity, gas, water supply

6. Կազմակերպությունների արտադրանքի շահութաբերության մակարդակը Profibility of organisations products
(%)
2005
2006
2007
2008
2009
Ընդամենը, Total
Արտադրանքի շահութաբերություն, Products profibility
19.5
17.5
15.4
11.3
9.6
Հանքագործական արդյունաբերություն, Mining
107.4
79.5
80.2
10.0
31.7
Մշակող արդյունաբերություն, Manufatcuring
12.2
9.0
11.9
7.8
3.6
Էլեկտրաէներգիայի, գազի, ջրի արտադրություն և բաշխում, Էլեկտրաէներգիայի, գազի, ջրի արտադրություն և բաշխում,
Production and distribution of electricity, gas and water
3.8
5.2
1.2
1.4
-3.0
Շինարարություն, Construction
Արտադրնաքի շահութաբերություն, Products profibility
2.9
6.3
8.4
8.3
16.6
Առևտուր, ավտոմեքենաների, կենցաղային արտադրատեսակների և անձնական օգտագործման իրերի նորոգում,
Wholesale and retail trade, repair of motor wehicles
6.5
10.5
9.4
9.9
9.2
Տրանսպորտ և կապ, Information and camunication
33.7
28.1
34.4
32.9
28.8
Ցուցանիշ, Index
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
Հասույթ, մլրդ. դոլլար, Revenue, bln. USD
435
325
349
312
249
222
184
Զուտ շահույթ, մլրդ դոլլար, Net profit, bln. USD
110 49 57 80 66 45 28
Զուտ շահույթի նորմը, %, Net profit norm, % 25 15 16 26 27 20

7. Հանքագործական արդյունաբերության ներդրումը ՀՀ տնտեսական զարգացմանը Mining industry contribution to the economic development of RA
2007
2008
2009
2010
2011
Մասնաբաժինը ՀՆԱ-ում, %,
Share in GDP, %
3.6
2.6
2.8
4.2
4.5
Մասնաբաժինը արդյունաբերության մեջ, %
Share in industry, %
15.9
12.6
13.2
17.7
17.0
Հանքագործական արդյունաբերության համախառն եկամուտը, մլն. դրամ
Mining industriy’s gross revenue, mln. dram
113824
93266
88557
145537
170168
Տնտեսապես ակտիվ բնակչության մասնաբաժինը հանքագործությունում, %
Mining's share of the economically active population, %
0.78
0.74
0.67
0.69
1.3
ՀՀ արտահանման ծավալները, մլն. ԱՄՆ դոլար
Export volume of RA, mln. USD
1152.3
1057.2
710.2
1041.1
1334.3
Հանքագործական արտադրանքի արտահանման ծավալը, մլն. ԱՄՆ դոլար
Mining products export volume, mln. USD
174
173
146
307
404
Հանքագործական արտադրանքի մասնաբաժինը արտահանման մեջ, %
Share of mining products in export, %
15.1
16.4
20.5
29.5
30.3
ՀՀ ներմուծման ծավալները, մլն. ԱՄՆ դոլար
Import volume of RA, mln. USD
3267.7
4426.1
3321.1
3748.9
4145.3
Հանքագործական արտադրանքի ներմուծման ծավալը, մլն. ԱՄՆ դոլար
Mining products import volume, mln. USD
516
665
541
666
822
Հանքագործական արտադրանքի մասնաբաժինը ներմուծման մեջ, %
Share of mining products in import, %
15.8
15.0
16.3
19.8
Մասնաբաժինը հարկային եկամտի մեջ, %
Share in tax incomes, % -
2.5
7.4

8. ԶԲԱՂՎԱԾՈւԹՅՈւՆ EMPLOYED

9. Զբաղվածներն ըստ տնտեսական գործունեության տեսակների, Employed population by types of economic activity
Միջին տարեկան, 1000 մարդ
Average annual, 1000 persons
2007
2008
2009
2010
2011
Զբաղվածները, ընդամենը,
Employed, total
1101.5
1117.6
1089.4
1104.8
1175.1
100
Հանքագործական արդյունաբերություն,
Mining
8.6
8.3
7.3
7.6
15.5*
1.3
Անուղղակի զբաղվածներ-մոտ մարդ
Indirectly employed – about person
Ընդամենը զբաղվածներ – մոտ մարդ կամ բնակչության զբաղված մասի 3.4%:
Total employed in mining – about person or 3.4% employed population.
Միջին ամսական անվանական աշխատավարձն ըստ տնտեսական գործունեության տեսակների Average monthly nominal wages by types of economic activity
ՀՀ դրամ, (AMD)
2009
2010
2011
Ընդամենը միջինն ըստ ՀՀ, Total average in RA
96019
102652
108092 1
Ֆինանսական և ապահովագրական գործունեություն, (Financial and insurance activities)
274838
276150
283200 2
Հանքագործական արդյունաբերություն, (Mining and quarrying)
175983
216883
237672 3
Տրանսպորտ և կապ, (Information and camunication)
184755
216038
227936 4
Էլեկտրականություն, գազի, գոլորշու և լավորալ օդի մատակարարում,
(Electricity, gas, steam and air conditioning supply)
140366
149779
152193 5
Շինարարություն, (Construction)
122396
137036
137673

10. ՀԱՆՔԱԳՈՐԾԱԿԱՆ ԱՐԴՅՈւՆԱԲԵՐՈւԹՅՈւՆՆ ԻԲՐԵՎ ՀՀ ՏՆՏԵՍՈւԹՅԱՆ ԱՅԼ ՃՅՈւՂԵՐԻ ՇՈԳԵՔԱՐՇ MINING INDUSTRY AS A LOCOMATIVE FOR OTHER SECTORS OF RA ECONOMY

13. ՀԱՆՔԱԳՈՐԾՈւԹՅԱՆ ՀԱՐԿԵՐԸ MINING TAXES
1.Ռոյալթիներ
2.Շահութահարկ
3.Ակցիզային հարկ
4.Ռեսուրսային ռենտայի հարկ
5.Անուղղակի հարկեր
6. Թույլատվությունների վճարներ
7. Պետական տուրքեր
8. Գույքահարկ

14. Դրվակ ՀՀ պետական Բյուջեից State buget of RA
(մլն. դրամ)
2007
2008
2009
2010
2011
Եկամուտներ և պաշտոնական տրանսֆերտներ, ընդամենը
Incomes and offi cial transfers, total
Հարկային եկամուտներ, այդ թվում`
Tax incomes, of wich:
Ավելացված արժեքի հարկ
value added tax
Շահութահարկ
Profit tax
Եկամտահարկ
Income tax
Ակցիզային հարկ
Excise tax
Գույքահարկ
Property tax
1.5
7928.8
Հողի հարկ
Land tax
23.3
4974.3
4585.7
4429.0
Մաքսային տուրք
Customs duty
Հաստատագրված վճարներ
Fixed payments
Բնական պաշարների օգտ. և շրջակա միջավայրի պահպ. վճարներ
Payments for the utilization of natural resources and environment protection
9184.4
9966.3
6120.5
9102.5
1.89%
1.63%
1.18%
1.54%
1.88%
Պարզեցված հարկ
Simplified tax
6724.1
330.4
-50.4
-50.0
Այլ հարկեր
Other tax incomes
9998.3
Պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարներ
Compulsory social insurance contributions

15. Հանքագործական խոշոր ընկերությունների կողմից վճարված հարկերը, հազ
Հանքագործական խոշոր ընկերությունների կողմից վճարված հարկերը, հազ. դրամ Taxes paid by large mining companies, 1000 dram
2010թ.
2011թ.
2012թ.
հունվար-սեպտեմբեր
ԶՊՄԿ, ZCMC
ԴԻՆՈ ԳՈԼԴ ՄԱՅՆԻՆԳ ՔԱՄՓՆԻ, DINO GOLD MINING COMPANY
ԱԳԱՐԱԿԻ ՊՂՆՁԱՄՈԼԻԲԴԵՆԱՅԻՆ ԿՈՄԲԻՆԱՏ, ACMC
ԳԵՈ ՊՐՈ ՄԱՅՆԻՆԳ ԳՈԼԴ, GEO PRO MINING GOLD
ՋԵՐՄՈւԿ ԳՐՈւՊ, JERMUK GROUP
ԱՐԱՐԱՏ ՑԵՄԵՆՏ, ARARAT CEMENT
ԲՋՆԻ ՀԱՆՔԱՅԻՆ ՋՐԵՐԻ ԳՈՐԾԱՐԱՆ, BJNI CJSC  -
ԱՎԱՆԻ ԱՂԻ ԿՈՄԲԻՆԱՏ, AVAN SALT PLANT
ՄԻԿԱ ՑԵՄԵՆՏ, MIKA CEMENT
ԱԽԹԱԼԱՅԻՆ ԼՀ Կ, AKHTALA MOUNTAIN-ENRICH COMBINAT CJSC
ՍԱՄԱԳԱՐ, SAMAGAR
ԹԵՂՈւՏ, TEGHUT
ԳԵՈԹԻՄ, GEOTEAM
ՋԵՐՄՈւԿԻ ՄԱՅՐ ԳՈՐԾԱՐԱՆ, JERMUK MAJR PLANT - 
ԽՃԱՔԱՐ – ՄՈւՍԱ, MUSA
ԳԱՋ, GAJ
ԳԵՏՆ ԳՐՈւՊ, GETN GROUP
ԳԱՋԵԳՈՐԾ, GAJEGORC
ՌՌՌ ՀԱՆՔԱՅԻՆ ՋՐԵՐԻ ԳՈՐԾԱՐԱՆ, RRR MINERAL WATER PLANT
ԼԵՌ-ԷՔՍ, LER-EX
ՄԵՂՐԱՁՈՐ ԳՈԼԴ, MEGRADZOR GOLD
ՄԵԳՈ ԳՈԼԴ, MEGO GOLD
ԼԵՌՆԱՄԵՏԱԼՈւՐԳԻԱՅԻ ԻՆՍՏԻՏՈւՏ, LERNAMETALURGY INSTITUTE
ԱՊԱՌԱԺ ՄԱՅՆԻՆԳ, APARAGH MINING
ԸՆԴԱՄԵՆԸ, 1000դրամ, TOTAL, 1000 dram
ԸՆԴԱՄԵՆԸ, 1000 ԱՄՆ դոլար, TOTAL, USD
Հարկային եկամտի նկատմամբ, %, by percent to tax income
2.2
7.55
5.2

16. Մետալուրգիական խոշոր ընկերությունների կողմից վճարված հարկերը, հազ
Մետալուրգիական խոշոր ընկերությունների կողմից վճարված հարկերը, հազ. դրամ Taxes paid by large metallurgy companies, 1000 dram
2010թ.
2011թ.
2012թ.
հունվար-սեպտեմբեր
ԷՅ ՍԻ ՓԻ, ACP
ՄԱՔՈւՐ ԵՐԿԱԹԻ ԳՈՐԾԱՐԱՆ, PURE IRON PLANT
ՁՈւԼԱԿԵՆՏՐՈՆ, DZULAKENTRON
ԱՐՄԵՆԻԱՆ ՄՈԼԻԲԴԵՆ ՓՐՈԴԱՔՇՆ, AMP
ԶԱՆԳԵԶՈւՐ ՄԱՅՆԻՆԳ, ZANGEZOUR MINING
ԸՆԴԱՄԵՆԸ, 1000 դրամ, TOTAL, 1000 dram
ԸՆԴԱՄԵՆԸ, 1000 ԱՄՆ դոլար, TOTAL, 1000USD
9443.1
9459.1
8716.3

17. Ռոյալթիների կիրառման միջազգային լավագույն փորձ
The best practice of using royalties
Երկիր
Ոսկի
Պլատին
Ադամանդ
Ածուխ
Արդ. միներալներ
Երկաթ
Պղինձ
Արգենտինա 3
ՉԺՀ 4 - 1 2 ՌԴ 6 8
4.8
Ինդոնեզիա 10
13.5
2.5
Մեքսիկա
1.5
ՀԱՀ
Պապուա Նոր Գվինեա
Ֆիլիպիններ
Լեհաստան
Ուզբեկստան 24
5.4
1.5-3
7.9
Ավստրալիա 5
7.5
2-7.5
5-7.5
Բոլիվիա
1-7
Բոթսվանա
3-10
Ընդամենը միջին
4.14

18. Շահութահարկի միջոցով ռենտայի գանձման դինամիկան գների փոփոխման դեպքում
Ռոյալթիի և շահութահարկի միջոցով ռենտայի գանձման դինամիկան գների փոփոխման դեպքում

19. R = 4 + [Շ/(Հx8)]x100, R – ռոյալթիի դրույքաչափն է տոկոսով,
Շ – շահույթն է նախքան հարկումը՝ դրամով,
Հ-արտադրանքի իրացումից հասույթն է՝ առանց ԱԱՀ-ի՝ դրամով:
Առավելություններ
Վարչարարության տեսանկյունից ունի պարզ կիրառում
Ապահովում է կառավարությանը երաշխավորված եկամուտ
Թերություններ
Առաջ է բերում հանքագործության ինտենսիֆիկացիա և ընդերքի ոչ ռացիոնալ յուրացում
Համեմատաբար փոքր շահութաբերությամբ հանքերը գտնվում են ռիսկային գոտում

20. Նոր սահմանված դրույքաչափը մոտեցվել է հանքագործության համաշխարհային միջին ցուցանիշին (4.14 %): Սակայն համաձայն ՀՀ Պետական Եկամուտների Կոմիտեի տվյալների 2012 թ.-ի հունվար-հուլիսին ՀՀ պետական բյուջե են մուտքագրվել 13.3 մլրդ դրամ բնօգտագործման և բնապահպանական վճարներ` կազմելով հարկերի և տուրքերի 3.3%-ը: Նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ նշված եկամուտներն աճել են 81.3%-ով (6.0 մլրդ դրամով): Հաշվետու ժամանակահատվածում այս աղբյուրից ՀՀ պետական բյուջե է մուտքագրվել շուրջ 7.7 մլրդ դրամ:
Նախորդ տարվա հունվար-հուլիսի համեմատ այլ հարկերը նվազել են 40.6%-ով կամ 4.2 մլրդ դրամով` հիմնականում պայմանավորված օրենսդրական փոփոխություններով, որոնց արդյունքում հանքարդյունահանողների կողմից նախկինում վճարվող և այլ հարկային եկամուտներում հաշվառվող բոնուսի, կոնցեսիոն վճարի և ռոյալթիների փոխարեն սահմանված ռոյալթիները հաշվառվում են որպես բնօգտագործման վճարներ:
Այսպիսով ակնհայտ է, որ վճարի դրույքաչափի մոտ 4 անգամ բարձրացումը չի հանգեցրել համապատասխան մուտքերի ավելացման: Սակայն դա կարող է պայմանավորված լինել նաև շուկայում մետաղների գների անկմամբ:

21. ԵԶՐԱԿԱՑՈւԹՅՈւՆՆԵՐ
Հանքագործական արդյունաբերությունը հանդիսանում է ՀՀ արդյունաբերության կարևորագույն ճյուղերից մեկը (17% արդյունաբերության մեջ),
Հանքագործական արդյունաբերությունը ներկայումս հանդիսանում է շոգեքարշ ՀՀ տնտեսության մի շարք ճյուղերի համար (մեքենաշինություն, շինարարություն, մետալուրգիա) և կարող է ապագայում ապահովել աճ նաև ՀՀ տնտեսության և արդյունաբերության այլ ճյուղերի զարգացումը (գյուղատնտեսություն, քիմիական արդյունաբերություն, հաստոցաշինություն, ոսկերչություն, էլեկտրոնիկա և այլն),
Հանքագործական արդյունաբերությունն ունի կարևոր սոցիալ-տնտեսական դերակատարում, ՀՀ մարզերում և ամբողջ հանրապետությունում, լուծում է զբաղվածության կարևորագույն խնդիր՝ հատկապես սահմանային տարածաշրջաններում,
2011թ-ի նոյեմբերի 28-ին ընդունվել է ՀՀ Ընդերքի մասին “նոր” օրենսգիրք, որն ունի որոշակի առաջադիմական դրույթներ, ինչպես հարկման, այնպես էլ հանքերի փակման, շրջակա միջավայրի ազդեցության հետ կապված,
Հանքագործական արդյունաբերությունը ապահովում է հարկային մուտքերի ավելի քան 5%-ը, սակայն հարկ է նշել, որ հանքագործության հարկման լավագույն համակարգը և հարկերի, վճարների օպտիմալ դրույքաչափերը և կիրառման մեխանիզմները դեռ գտնված չեն,

22. ՇՆՈՐՀԱԿԱԼՈւԹՅՈւՆ ՈւՇԱԴՐՈւԹՅԱՆ ՀԱՄԱՐ
THANK YOU FOR ATTENTION!
ՀՊՃՀ, Դ.Ա. Անդրոյան