2. Medication Errors خطاهای دارویی
ارایه دهنده
صدیقه فرضی
دانشجوی دکتری پرستاری

3. خطای دارویی
هدف غایی همه دست اندر کاران سیستم سلامت، تأمین سلامت جامعه بشری و حفاظت از آن می باشد در حالی که انستیتوی پزشکی آمریکا در گزارش سال 2000 خود ضمن بیان این جمله که انسان آفریده شده خطا می کند، توجه را به اشتباهات و خطاهای پزشکی جلب نمود و در نتیجه برداشت رایج جامعه از تیم مراقبت و سلامت را مبنی بر این که اشتباهات حرفه ای در آن ها نادر است را تغییر داد و از بین برد، نتیجه تحقیق بعدی و منابع دیگر گزارش این مؤسسه را تأیید کرد که سیستم های مراقبت سلامت از خطاهای انجام گرفته در آن ها گیج و سردرگم هستند.

4. یکی از زیر مجمو عه های مهم خطاهای پزشکی که از چالش های مهم تهدیدکننده نظام سلامت در تمام کشورها محسوب می شود، خطاهای دارویی می باشد. خطای دارویی به تجویز داروی اشتباه، دوز دارویی اشتباه، حذف دارو، نادیده گرفتن علائم مسمومیت، راه نادرست جهت تزریق دارو اطلاق می شود و در واقع یک قصور در فرایند درمان است که منجر به آسیب و صدمه در بیمار می شود.

5. امروزه در نظام ارایه خدمات سلامت، حفاظت بیمار مفهومی کلیدی و به عنوان عامل بقای نظام ارایه خدمات و یکی از شاخص های مهم در کنترل کیفیت خدمات سلامت محسوب می شود، حفاظت بیمار به عنوان یک اولویت در مراکز مراقبت سلامتی مورد توجه است و نقش برجسته ای در مراقبت سلامت ایفا می کند. اخیراً خطاهای دارویی به علت شیوع زیاد، رایج بودن و خطرات بالقوه برای بیماران، شاخصی برای تعیین میزان ایمنی بیمار محسوب می شود.

6. بیش از 140 سال پیش فلورانس ناینتینگل آن چه را که برای مراکز درمانی با اهمیت تلقی کرد این بود که باید برای بیمار فعالیتی بدون ایجاد آسیب در بیمار انجام داد، انجمن بین المللی پرستاران(ICN) حفاظت بیمار را در ارایه مراقبت سلامتی به عنوان یک اصل پذیرفته است و همه ی پرستاران باید حفاظت بیمار را در کلیه جنبه های مراقبتی شامل آگاهی دادن به بیمار، کاهش خطر، حمایت از ایمنی بیمار و گزارش اثرات زیان آور را به عنوان اصل و پایه بپذیرند.

7. تجویز دارو یکی از با اهمیت ترین فعالیت های پرستار و یک وظیفه پیچیده و زمان بر پرستار محسوب می شود که حدود 1/3 زمان کاری پرستار را به خود اختصاص می دهد، از آنجایی که دارودرمانی یک فعالیت پیچیده محسوب می شود، احتمال خطاهای زیادی در این فرایند وجود دارد و چون پرستاران دارو را به بیمار می دهند; اغلب آن ها مسئول اصلی خطا در نظر گرفته می شوند، اما علل و افراد مختلفی در بروز خطای دارویی نقش دارند. علی رغم اینکه افراد مختلفی درگیر فرایند تجویز، نسخه نویسی و تزریق دارو هستند، اما پرستاران نسبت به پزشکان، داروسازان یا سایر افراد مراقبت سلامتی بیشتر دچار خطای دارویی می شوند.

8. خطاهای دارویی در مراحل مختلف فرایند دارو درمانی شامل نسخه نویسی، نسخه برداری از دستورات پزشک، توزیع و پخش دارو، مرحله رساندن دارو به بیمار یا کنترل کردن داروها ممکن است اتفاق بیافتد. بر اساس تحقیقات صورت گرفته مشخص شده است که اکثر خطاها در زمان تجویز دارو و رساندن دارو به بیمار رخ می دهد.

9. خطاهای دارویی به شکل های مختلفی صورت می گیرد
خطاهای دارویی به شکل های مختلفی صورت می گیرد. شش نوع شایع از خطاهای شناسایی شده در تجویز دارو عبارتند از:
اشتباه در تجویز دارو،
عدم رعایت زمان صحیح دارو،
دارو دادن به میزان بیش از دستور درمانی تجویز شده،
اشتباه در غلظت دارو،
رعایت نکردن راه صحیح تجویز دارو،
رساندن دارو به بیمار دیگر به دلیل شناسایی اشتباه بیمار.

10. اولین گزارشات درباره اشتباهات دارویی در سال 1940 مطرح شد و توجه دست اندرکاران را به خود جلب نمود، خطاهای دارویی هشتمین علت مرگ در آمریکا می باشد و در کشورهای مختلف نیز باعث آسیب رسانی و مرگ و افزایش هزینه های درمانی شده است.

11. مطالعه ای که در مرکز پزشکی هاروارد انجام شده است، نشان داد که 19
مطالعه ای که در مرکز پزشکی هاروارد انجام شده است، نشان داد که 19.4% از کل خطاهای پزشکی به خطای دارویی اختصاص دارد، خطای دارویی باعث صدمه به حدود 1/5میلیون نفر در سال می شود و هزینه های پزشکی ناشی از درمان خطاهای پزشکی در بیمارستان ها 3/5 بیلیون دلار در سال می باشد. میزان خطای دارویی در بین بیماران بستری در بیمارستان از 14-2% متغیر است. تعداد مرگ و میر ناشی از خطای دارویی در آمریکا بین نفر در سال تخمین زده شده است که این میزان از مرگ و میر ناشی از حوادث موتوری، سرطان سینه و ایدز بیشتر است.

12. متأسفانه آمار دقیقی در مورد اشتباهات دارویی در کشور ما وجود ندارد ولی عدم وجود آمار دقیق به معنای نبود اشتباهات دارویی نیست. به عنوان مثال، مطالعات پراکنده نشان دهنده ی 16/7% خطای دارویی در بیمارستان های آموزشی شهر سنندج، 10% خطای دارویی و 41/66% خطای دارویی در شرف وقوع در بین دانشجویان پرستاری شهرستان اراک و 19/5 خطای دارویی برای هر پرستار در مدت سه ماه در بیمارستان های مورد مطالعه در تهران می باشد. در اصفهان میزان بروز خطای دارویی در بخش مراقبت های ویژه 80% می باشد(1394).

13. ردیف کدهای سطح دوم تم ها 1 بستر مهیا کننده ی محیطی خطا
بستر مهیا کننده ی فردی خطا
بستر مهیا کننده ی گروهی خطا
بستر مهیا کننده ی خطا مربوط به دارو
بستر مهیا کننده ی خطا مربوط به بیمار
بستر مهیا کننده ی مدیریتی خطا
بستر مهیا کننده ی خطا 2
خطای جزیی
خطای مشترک
خطای در شرف وقوع
خطای مرگ آور
گستره ی خطا 3
پیامد فردی خطا
تاوان جمعی خطا
پیامد خطا در بیماران
پیامد شغلی خطا
پیامد خطا 4
وزن دادن به خطا
نادیده گرفتن داروی خوراکی
اغماض 5
مسبب فردی کتمان خطا
مسبب گروهی کتمان خطا
مسبب مدیریتی کتمان خطا
کتمان خطا 6
شیوه ه ی گزارش دهی خطا
هدف از گزارش دهی خطا
گزارش دهی خطا

15. جولایی و همکاران (2011) مطالعه ای با هدف تعیین فراوانی خطای دارویی و گزارش آن ها توسط پرستاران شاغل در بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی ایران و ارتباط آن با وضعیت کاری بیمارستان انجام دادند. در این مطالعه توصیفی- تحلیلی ، اطلاعات از 300 پرستار شاغل در بخش های مختلف با استفاده از یک پرسشنامه گردآوری شد. میانگین خطای دارویی پرستاران19/5%، میانگین گزارش خطا 1/3 مورد در طول سه ماه مورد مطالعه بود.

16. هاشمی و همکاران (1390) مطالعه ای کیفی با عنوان نگرانی های درک شده پرستاران از آشکار سازی خطاهای پرستاری انجام دادند. اطلاعات از طریق روش بحث گروهی متمرکز از 115 پرستار شاغل در مراکز درمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران و شیراز گردآوری شد. 115 شرکت کننده به 17 گروه همگن متشکل از مدیر خدمات پرستاری، سوپروایزر، سر پرستار و پرستار تقسیم شدند ، تعداد افراد هر گروه 7-5 نفر بود. یافته ها در 4 طبقه شامل نگرانی از واکنش بیمار، نگرانی از واکنش مدیران، نگرانی از موقعیت شغلی، تجارب منفی از برخوردهای قبلی با گزارش خطا به بیمار قرار گرفت. با توجه به تأثیر انکارناپذیر اظهار خطا به بیمار و خانواده بر افزایش مراقبت ایمن و کاهش وقوع خطا، لازم است نظام خدمات سلامت نگرانی های ارایه دهندگان مراقبت سلامت را در این زمینه تعدیل نموده و بستر را برای مداخلات پرستاری فراهم نماید.

17. انوشه و همکاران (2008) مطالعه ای کمی با عنوان «علت و مدیریت خطاهای فعالیت پرستاری در پرستاران بیمارستان های ایران» انجام دادند. در این مطالعه توصیفی اطلاعات از 96 پرستار و مدیر پرستاری از طریق پرسشنامه از سه بیمارستان در شهر تهران گردآوری شد. یافته ها نشان داد که تعداد ناکافی پرسنل 88/5% در حیطه ی مدیریت، کمبود تجهیزات در مراقبت های پرستاری 84/4% در حیطه ی محیط و کمبود دانش پرستاری 77/1 % در حیطه ی مراقبت پرستاری باعث بروز خطا شد.

18. ولی زاده و همکاران (1387) مطالعه ای با عنوان «بررسی اشتباهات دارویی در پرونده های بیمارستانی کودکان شهر خرم آباد» انجام دادند. این مطالعه توصیفی مقطعی مبتنی بر اطلاعات بیمارستانی بود که نمونه شامل 898 پرونده بیماران بستری در مرکز آموزشی درمانی کودکان شهید آیت اله مدنی خرم آباد در شش ماه اول سال 1383 بود که به روش تصادفی انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات شامل پرسشنامه مشخصات فردی بیمار، پزشک و پرستار، چک لیست اصول نوشتن دستورات دارویی و چک لیست نحوه ی اجرای دستورات دارویی در گزارش پرستاری بود که با مطالعه و بررسی اولین دستور پزشک و اولین گزارش پرستاری موجود در پرونده تکمیل می شد. بررسی گزارش های پرستاری نشان داد که در 77/5% احتیاط های مربوط به اجرای دستورات دارویی رعایت نشده بود، در 14/9% به تداخلات دارویی توجه نشده بود، در 14/8% فواصل یا ساعت داروی داده شده مطابق دستور پزشک نبود و در 6/3% موارد دستور دارویی توسط پرستار اجرا نشده بود.

19. گاسپر و همکاران (2011) در مطالعه ای دیگر با عنوان «مدیریت خطر و درک پرسنل پرستاری از خطا در مورد داروهای آنتی میکروبیال» در یک انستیتو سلامتی در برزیل در ارتباط با خطا در تجویز داروهای آنتی میکروبیال انجام دادند. اطلاعات از طریق یک پرسشنامه با سوألات باز و بسته جمع آوری گردید. یافته ها نشان داد که خطای دارویی فعالیتی است که فاکتورهای متعددی در بروز آن دخیل است و مسئولیت عمده آن به عهده پرستار است. تعداد شرکت کنندگان 30 پرستار بود که 58% آن ها تأخیر در تجویز آنتی بیوتیک را به عنوان خطا در نظر نمی گرفتند.

20. اسپین و همکاران (2010) مطالعه ای کیفی با هدف نشان دادن فاکتورهای نوظهور که روی گزارش خطا پرستاران بخش مراقبت ویژه تأثیر دارد، انجام دادند. در این مطالعه 37 شرکت کننده(پرستار) حضور داشتند و اطلاعات از سه بخش ویژه در بیمارستان های عمومی، اطفال و تأمین اجتماعی در کانادا با استفاده از مصاحبه نیمه ساختاری جمع آوری شد. یافته ها نشان داد که 81% از شرکت کنندگان اظهار داشتند که خطا را به شکل سناریو گزارش می دهند و دلیل خطا را انحراف از استانداردها ذکر کردند.

21. ساروادیکار و همکاران (2010)، مطالعه ای با هدف بررسی نگرش متخصصین مراکز سلامتی (پزشکان، پرستاران و داروسازان) در گزارش خطای دارویی انجام دادند. اطلاعات از طریق پرسشنامه به همراه دو سناریو در مورد خطای دارویی از 56 پرسنل که در بیمارستان 900 تختی فعالیت داشتند، گردآوری شد. یافته ها نشان داد که پرستاران و داروسازان علی رغم ترس از گزارش خطا، اما آن را مهم می دانستند. پزشکان اظهار داشتند که گزارش خطا خیلی مهم نیست. به طور کلی گزارش خطا به علت شناسایی سیستم های درگیر در خطا مهم می باشد.

22. جونز و همکاران (2010)، مطالعه ای توصیفی با هدف مطالعه در مورد چرایی و چگونگی رخ دادن خطای دارویی و تجارب پرستاران در مورد خطای دارویی، انجام دادند. اطلاعات از طریق یک پرسشنامه که مشتمل بر داده ای کیفی و کمی بود از میان 202 پرستار شرکت کننده به دست آمد. 79% از شرکت کنندگان اعتقاد داشتند که به علت عدم رعایت قانون 5 صحیح، خطای دارویی رخ می دهد. اطلاعات کیفی به دست آمده از پرسشنامه که در بروز خطای دارویی نقش داشت، شامل خستگی پرستار، حواس پرتی و وقفه در حین تجویز دارو، تازه کار بودن و نداشتن تجربه کافی بود.

23. ویلکینز و شیلد (2008)، مطالعه ای کمی با عنوان ارتباط خطاهای دارویی و فاکتورهای مختلف محیط کاری در کانادا انجام دادند. اطلاعات از سال 2005 از مرکز سلامتی و کار پرستاران در کانادا و از میان 143هزار پرستار، جمع آوری گردید. یافته ها نشان داد که پرسنل ناکافی و اضافه کاری پرستاران، ارتباط ضعیف پزشک و پرستار، پایین بودن امنیت شغلی و کاهش همکاری در بین پرسنل با بروز خطا در ارتباط است.

24. علل خطای دارویی
دانش و مهارت ناکافی پرستار از قبیل فقدان آگاهی در مورد نام و تشخیص بیمار، هدف از تجویز دارو، اشتباه گرفتن خطوط وریدی با لوله معده، ناتوانی در آماده کردن دارو قبل از تجویز دارو و ...
شکست در پیروی از خط مشی انجام فرایند دارودرمانی از قبیل عدم آشنایی با پروتکل های خاص تجویز دارو مثل داروهای شیمی درمانی، آنتی آریتمی، شل کننده های عضلات تنفسی و ...
مشکل ارتباطات کادر درمانی از قبیل استفاده از اختصارات پزشکی، نسخه های بدخط؛
شکست در موارد مربوط به سیستم ها و افراد از قبیل سابقه ی کاری پرستار، شیفت در گردش بودن، حواس پرتی و ... اشاره نمود.

25. پیامد خطای دارویی
خطاهای دارویی پیامدهای مختلفی را به دنبال دارد از جمله این که می تواند به افزایش مرگ و میر بیماران، طول مدت بستری و هزینه ها گردد. بروز چنین اشتباهاتی هم چنین موجب سلب اعتماد و به دنبال آن نارضایتی بیماران از سیستم های ارایه دهنده خدمات سلامت می شود و می تواند منجر به ایجاد استرس و تعارضات اخلاقی برای پرستاران گردد.

26. با وجود این که اجرای دستورات دارویی از وظایف متداول و پرخطر پرستاری محسوب می شود و بیماران قربانیان واقعی خطای دارویی هستند، پرستاران نیز از این قضیه متأثر خواهند شد و مشکلات قانونی را برای آن ها در پی خواهد داشت که باعث اختلال در کار و زندگی پرستاران خواهد شد و حتی ایده ترک شغل را برای تعدادی از پرستاران در پی خواهد داشت.

27. راهکارهای پیشگیرانه
مانیتورینگ مداوم پرستاران از نظر رعایت قانون 5 صحیح،
برنامه ریزی صحیح جهت شیفت های کاری به صورتی که شیفت ها طولانی و پشت سر هم نباشند،
آماده سازی و تزریق دارو در زمان تجویز دارو توسط یک پرستار،
انجام چک دوباره توسط دو پرستار در مورد داروهای پرخطر،
برنامه ریزی جهت سیستم های گزارش دهی خطای دارویی،
ایجاد محیط عاری از ترس و سرزنش جهت گزارش خطا و حتی تشویق افرادی که دچار خطا می شوند از جمله استراتژی های به کار گرفته شده در جهت کاهش خطاهای دارویی می باشد.

28. References
Anoosheh M, Ahmadi F, Faghihzadeh S, Vaismoradi M Causes and management of nursing practice errors: A questionnaire survey of hospital nurses in Iran. International Nursing Review, Burns N, Grove S Understanding Nursing Research. 4th ed, Philadelphia: Saunders com, 750p. Espin Sh, Wickson A, Wilson M, Lingard L To report or not to report: A descriptive Study exploring Icu nurses perceptions of error and error reporting. Intensive and Critical Care Nursing, 26: 1- 9.

29. Gasper M, Silva C, Cavalheiro M, Charneski S, Pipino O, Baglie S. 2011
Gasper M, Silva C, Cavalheiro M, Charneski S, Pipino O, Baglie S Risk management and the perception of the nursing staff on the error in the administration of antimicrobial. BMC Proceedings, 5(6): 150. Green J, Thorogood N Qualitative Method for Health Research. 2th ed, London:SAGE, 304p. Hohenhaus S Emergency nursing and medical error: A survey of two states. Journal of Emergency Nursing, 34(1): Holloway I, Fresh water D Narriative Research in Nursing. Australia: Black well publishing, 174p. Holloway I, Wheeler S Qualitative Research in Nursing and Healthcare. 3th ed, London: WILEY- BLACKWELL, 351p.

30. Jones J, Treiber L When the 5 righrs go wrong medication errors from the nursing perspective. J Nurse Care Qual, 25(3): Joolaee S, Hajibabaee F, Peyrovi H, Haghani H, Bahrani N The relationship between incidence and report of medication errors and working conditions. International Nursing Review, Kim K, Kwon S, Kim J, Cho S Nurse perceptins of medication errors and their contributing factors in South Korea. Journal of Nursing Management, 19: Koepple R What nurses can do right now to reduce medication errors in the neonatal intensive care unite. NewBorn& Infant Nursing Review, 8(2):

31. Koohestani H, Baghcheghi N. 2009
Koohestani H, Baghcheghi N Barriers to the reporting of medication administration errors among nursing student. Australian Journal of Advanced Nursing ,27(1): Patrician P, Broscb L Medication error reporting and the work environment in a military setting. J Nurse Care Qual, 24(4): Polit DF, Beck CT Essential of Nursing Research: appraising evidence for nursing practice. 7th ed, Philadelphia: Wolters Kluwer, Lippincott , Williams& wilkins 610p. Sanghera S, Franklin B, Dhillon S The attitudes and beliefs of healthcare professionals on the causes and reporting of medication errors in a UK intensive care unit. The Association of Anaesthetists of Great Britain and Irland, 62:

32. Sarvadikar A, Prescott G, Williams D. 2010
Sarvadikar A, Prescott G, Williams D Attitudes to reporting medication error among differing health care professionals. Eur J Clin Pharmacol, 66: Streubert HJ, Carpenter DR Qualitative Research in Nursing: advanced the humanistic imperative. 5th ed, Philadelphia: Wolters Kluwer, Lippincott Williams& wilkins,470p. Tang F, Sheu SH, Yu SH, Wei L, Chein CH Nurses relate the contributing factors involved in medication errors. Journal of Clinical Nursing, 16: Tappen RM Advanced nursing research from theory to practice, Mississauga: Jones& Bartelett Learning,504p.

33. Wagner L, Harkness K, Gallagber T. 2011
Wagner L, Harkness K, Gallagber T Nurse perceptions of error reporting and disclosure in nursing homes. J Nurse Care Qual, Wakefield B, Wakefield D, Holman T, Blegan M. administration errors. MedSurg Nursing, Nurse perceptions of why medication 7(1): Wilkins K, Shields M Correlates of medication error in hospital. Health Reports, 19(2):

34. انسان برکه ای است که بدون تغییر مداوم، مرداب خواهد شد.