1. Teknologji Informative
Ligjeratë 7
Teknologji Informative

2. 7.1 Karakteristikat e Databazës (Bazës së të dhënave)
Të dhënat ruhen në tabela, të cilat kanë rreshta dhe kolona. Databaza mund të ketë shumë tabela, ku çdo tabelë ruan të dhëna për gjëra të ndryshme
Çdo rresht në tabelë përmban të dhëna për ndodhi ose instanca të gjërave në interes
Databaza përmban të dhëna dhe relacione

3. Të dhënat në tabela

4. Relacionet ndërmjet tabelave

5. Disa konventa STUDENT, CLASS, GRADE
Emrat e Tabelave janë të shënuara me shkronja të mëdha:
STUDENT, CLASS, GRADE
Emrat e kolonave janë të shënuara me një shkrronjë të madhe në fillim, dhe emrat e përbëra shënohen me shkronja të mësha në fillim të çdo fjale:
Term, Section, ClassNumber, StudentName

6. Databaza krijon informacion
Të dhëna = Fakte dhe ndodhi të regjistruara/verifikuara
Informacioni = Njohuri të nxjerra nga të dhënat
Databaza përmban të dhëna, por në atë mënyrë që mund të nxjerrim informata nga të dhënat
Të dhënat në tabelat STUDENT, CLASS and GRADE mund të prodhojnë informacione për secilin student

7. Shembuj të databazave

8. Komponentat e Sistemit të Databazës: Microsoft Access

9. MS Access në detaje

10. Aplikacionet, DBMS dhe SQL
Aplikacionet janë programe kompjuterike me anë të cilave punojnë përdoruesit
Sistemi për Menaxhim të Databazës - Database Management System (DBMS) krijon, proceson dhe administron databazën
Structured Query Language (SQL) është një gjuhë standarde e databazave që përdoret nga të gjitha DMBS-et komerciale

11. Çfarë është MS Access?
MS Access është DBMS plus gjenerues aplikacionesh:
DBMS krijon, proceson dhe administron MS Access databazën
Gjeneruesi i aplikacionit përfshin komponentat pyetësore, të formave dhe raporteve
DBMS makina e MS Access DBMS quhet Jet, e cila nuk shitet si produkt i veçantë
MS Access 2000 dhe më vonë mund të përdoren si gjenerues aplikacionesh për MS SQL Server DBMS

12. Sistemet e Databazave të klasit Enterprise

13. DBMS Produkte më të njohura
Microsoft Access
Microsoft SQL Server
IBM DB2
Oracle Corporation ORACLE
Sybase
Informix
Ingress
Dhe mos e anashkaloni MySQL

14. Databaza
Databaza është koleksion vetë-përshkrues me tabela të integruara
Tabelat quhet të integruara sepse ato përmbajnë të dhëna për relacionet ndërmjet rreshtave me të dhëna
Databaza quhet vetë-përshkruese pasiqë përmban përshkrim të vetvehtes
Të dhënat vetë-përshkruese quhen metadata, që janë të dhëna për të dhënat

15. Metadata Tabelë tipike

16. Përmbajtja e Databazës
Tabela
Metadata
Indekse
Stored procedures
Triggers
Të dhëna sigurie
Të dhëna për Backup

17. Tre tipe të dizajnit të Databazës
1. Nga të dhënat ekzistuese
Analizimi i tabelave dhe tekst fajlleve të ndryshme
Nxjerrja e të dhënave nga databaza ekzistuese
Dizajni me anë të normalizimit
2. Zhvillimi i ri i Sistemeve
- Krijohet modeli i të dhënave për nevojat e aplikacionit
- Transformimi i modelit të të dhënave në dizajn të databazës
3. Ridizajnimi i Databazës
- Migrimi i databazës në databazë të re
- Integrimi i dy apo më shumë databazave

18. Dizajnimi i databazës nga të dhënat ekzistuese

19. Importimi i të dhënave: Një apo dy Tabela?
Kjo është një vendim-marrje e rëndësishme, bazohet në rregullat e normalizimit

20. Dizajnimi i Databazës duke zhvilluar sistem/aplikacion

21. Dizajnimi i Databazës me anë të ridizajnimit të databazës ekzistuese

22. Structured Query Language - SQL
Structured Query Language (SQL) u zhvillua nga IBM në fund të viteve 1970.
SQL është bërë standard nacionnal në SHBA nga American National Standards Institute (ANSI) në 1992 [SQL-92].
Verzioni më i ri [SQL3] ekziston dhe inkorporon disa koncepte të orientuara në objekte, por nuk përdoret gjërësisht nga DBMS produktet komerciale.

23. SQL si Nëngjuhë e të dhënave
SQL nuk është gjuhë e plotë programore si C, C#, edhe Java.
SQL ëshë nëngjuhë për të dhëna për krijimin dhe procesimin e të dhënave dhe meta të dhënave (metadata) të databazës.
SQL është i gjithëpranishëm në DBMS produktet komerciale të klasave - enterprise.

24. SQL DDL dhe DML
SQL formulimet/pyetësorët mund të ndahen në dy kategori:
Data definition language (DDL) formulime
Për krijimin e tabelave, relacioneve, dhe strukturave tjera.
Data manipulation language (DML) formulimet.
Për pyetësor dhe modifikim të të dhënave

25. Gjuhët e databazave
Gjuha për definimin e të dhënave - Data Definition Language (DDL)
I mundëson DBA ose përdoruesit të përshkruaj dhe emërojë entietete, atribute dhe relacione të nevojshme për aplikacionin.
CREATE, ALTER, DROP.

26. Gjuhët e databazave
Gjuha për Manipulimin e të dhënave- Data Manipulation Language (DML)
Ofrom operacione për manipulim bazik të të dhënave në databazë.
DML procedurale- iu mundëson përdoruesve saktësisht se si ti manipulojnë të dhënat.
DML jo procedurale- iu mundëson përdoruesve në çfarë gjendje nevojiten të dhënat dhe jo në çmënyrë duhet të nxirren nga baza.
INSERT, UPDETE, DELETE.

27. Funksionet e DBMS
Ruajtja, nxjerrja dhe përditësimi i të dhënave.
Duhet tju mundësoj përdoruesve të ruajnë nxjerrin dhe ti përditësojnë/ndryshojnë të dhënat në databazë.
Katalog për qasje nga përdoruesi.
Duhet të mundësoj katalogimin e të dhënave ku përshkrimet e elementëve të të dhënave do të ruhen dhe që janë të qasshme nga ana e përdoruesit.

28. Funksionet e DBMS
Mbështetje e transakcioneve
Duhet të shërbejë si mekanizëm që ose të gjitha përditësimet që korespondojnë me një transakcion të dhënë janë kryer ose asnjë prej tyre nuk është kryer.
Shërbime për kontrollin e konkurencës
Duhet të shërbejë si mekanizëm që mundëson që databaza është përditësuar korrektësisht atëherë kur përdorues të shumëfishtë e përditësojnë databazën në mënyrë konkurente.

29. Funksionet e DBMS
Shërbimet e rigjenerimit (recovery services)
Duhet të shërbejë si mekanizëm për rigjenerimin e databazës në raste kur dëmtohet databaza në mënyra të shumta.
Shërbimet e autorizimit
Duhet të shërbejë si mekanizëm që do të sigurojë se vetëm persona të autorizuar mund ti qasen databazës.

30. Funksionet e DBMS Mbështetje për komunikimin e të dhënave
Duhet ë jetë në gjendje të integrohet me softverët për komunikim.
Shërbimet e integritetit
Duhet të shërbejë si mekanizëm që do të mundësojë se edhe të dhënat e databazës edhe ndryshimet ndaj të dhënave të pasojnë rregulla të caktuara.

31. Komponentat e DBMS Procesuesi i pyetësorëve
Menaxhuesi i databazës (DM)
Menaxhuesi i fajllave
DML preprocesuesi
DDL kompajleri
Menaxhuesi i katalogut

32. Modeli Relacional-Terminologjia
Kemi pranuar një apo më shumë tabela me të dhëna.
Të dhënat duhet të ruhen në databazë të re.
PYETJE: A duhet që të dhënat të ruhen ashtu si i kemi pranuar, ose duhet që të njëjtat të transformohen për tu ruajtur?

33. Sa tabela?
A duhet ti ruajmë këto dy tabela kështu si janë, ose duhet ti kombinojmë ato në një tabelë në databazën tonë të re?

34. 7.2 Modeli Relacional Futet në përdorim në 1970 Krijuar nga E.F. Codd
Ai ishte një inzhiner i IBM
Modeli shfrytëzon fushën e matematikës e quajtur si “algjebra relacionale”
Tani përdoret si model standard për DBMS produktet komerciale

35. Terminet e rëndësishme të Modelit Relacional
Entity - Entiteti
Relation - Relacioni
Functional Dependency – Varshmëria funksionale
Determinant - Përcaktues
Candidate Key – Çelës kandidat
Composite Key – Çelës i përbërë
Primary Key – Çelës primar
Surrogate Key – Çelës surogat
Foreign Key – Çelës i jashtëm
Referential integrity constraint – Rregulla e integritetit referencial
Normal Form – Forma normale
Multivalued Dependency – Varshmëria shumëvlerëshe

36. Entiteti - përsëritje
Entiteti është diçka që mund të identifikohet e që përdoruesit mund ta hetojnë/gjurmojnë:
Klientët
Kompjuterët

37. Relacioni
Produktet relacionale të DBMS i ruajnë të dhënat e entiteteve në relacione, të cilat janë tipe speciale të tabelave
Relacioni është tabelë dydimensionale që i posedon këto karakteristika:
Rreshtat përmbajnë të dhëna për entitetin
Kolonat ruajnë të dhëna për atributet e entitetit
Të gjithë entitetet në kolonë janë të të njëjtit tip
Secila kolonë ka emër unik
Qelitë e tabelës kanë vlera të veçantë
Rradhitja e kolonave është e parëndësishme
Rradhitja e rreshtave është e parëndësishme
Dy rreshta nuk mund të jenë identike

38. Një relacion

39. Relacion me vlera me gjatësi të ndryshme

40. Tabelat që nuk janë relacione: Të hyra të shumëfishta për një qeli

41. Tabelat që nuk janë relacione: : Tabelë me rradhitje të kërkuar të rreshtave

42. Terminologji Alternative
Edhe pse jo të gjitha tabelat janë relacione, terminet tabelë dhe relacion përdoret në mënyrë të këmbyeshme Këto termine janë ekuivalente:

43. Varshmëria funksionale
Varshmëria funksionale ndodh kur vlera e një atributit(teve) përcakton vlerat e atributit(teve) tjetër:
StudentID  EmriStudentit
StudentID  (NrKampusit, NrDhomes, Pagesa)
Atributi në anën e majtë të varshmërisë funksionale quhet përcaktues (determinant)
Varshmëritë funksionale mund të bazohen edhe në ekuacione:
Totali = Sasia X Çmimi
(Quantity, UnitPrice)  ExtendedPrice
(Sasia, Çmimi)  Totali
Varshmëritë funksionale nuk janë ekuacione!

44. Varshmëritë funksionale nuk janë ekuacione!
ObjectColor  Weight
ObjectColor  Shape
ObjectColor  (Weight, Shape)

45. Përcaktuesit e përbërë
Përcaktuesit e përbërë: Përcaktues i një varshmërie funksionale që përbëhet nga më shumë se një atribut
(StudentName, ClassName)  (Grade)
(EmriStudentit, Lënda)  (Nota)

46. Rregullat e varshmërisë funksionale
Nëse A  (B, C), atëherë
A  B edhe A C
Nëse (A,B)  C, atëherë as A edhe as B nuk përcakton C vetëvetiu

47. Varshmëritë funksionale në tabelën SKU_DATA

48. Varshmëritë funksionale në tabelën SKU_DATA
SKU  (SKU_Description, Department, Buyer)
SKU_Description  (SKU, Department, Buyer)
Buyer  Department

49. Varshmëritë funksionale në tabelën ORDER_ITEM

50. Varshmëritë funksionale në tabelën ORDER_ITEM
(OrderNumber, SKU)  (Quantity, Price, ExtendedPrice)
(Quantity, Price)  (ExtendedPrice)

51. Çelsat
Një çelës është një kombinim i një apo më shumë kolonave që përdoret për identifikim të rreshtave në relacion
Çelësi i përbërë është çelës që përbëhet nga dy apo më shumë kolona

52. Çelësi kandidat dhe primar
Çelësi kandidat është çelës që përcakton të gjitha kolonat tjera të relacionit
Çelësi primar është çelës kandidat i zgjedhur si primar
Ka një dhe vetëm një çelës primar për një relacion
Çelësi primar mund të jetë çelës i përbërë
Çelësi primar ideal është i shkurtërm numerik dhe që nuk ndryshon kurrë

53. Çelësat surrogat
Çelësi surrogat është një kolonë artificiale e shtuar në relacion që të shërbejë si çelës primar:
E shton DBMS
I shkurtër, numerik dhe nuk ndryshon kurrë - çelës primar ideal!
Ka vlera artificial që nuk kanë kuptim për shfrytëzuesit
Normalisht fshihet në forma apo raporte

54. Çelësat surrogat RENTAL_PROPERTY pa çelës surrogat:
SHËNIM: Çelësi primar është i nënvizuar:
RENTAL_PROPERTY pa çelës surrogat:
RENTAL_PROPERTY (Street, City, State/Province, Zip/PostalCode, Country, Rental_Rate)
RENTAL_PROPERTY me çelës surrogat:
RENTAL_PROPERTY (PropertyID, Street, City,
State/Province, Zip/PostalCode, Country, Rental_Rate)

55. Çelësat e jashtëm
Çelës i jashtëm është çelës primar i një relacioni që vendoset në një relacion tjetër për të formuar link ndërmjet relacioneve:
Çelësi i jashtëm mund të jetë kolonë e vetme ose çelës i përbërë

56. Çelësat e jashtëm
SHËNIM: Çelësat primar të relacioneve janë nënvizuar dhe çelësat e jashtëm janë në italics :
DEPARTMENT (DepartmentName, BudgetCode, ManagerName)
EMPLOYEE(EmployeeNumber, EmployeeName, DepartmentName)

57. Rregulla e integritetit regerencial
Rregulla e integritetit referencial është fjali që kufizon vlerat e çelësit të jashtëm me vlerat për çelsin primar ekzistues në relacionin korespondues
Çelësi i jashtëm me rregullën e integritetit referencial
SHËNIM: Çelësi primar i relacionit është nënvizuar dhe çelësi i jashtëm është në italics:
SKU_DATA (SKU, SKU_Description, Department, Buyer)
ORDER_ITEM (OrderNumber, SKU, Quantity, Price, ExtendedPrice)
Where ORDER_ITEM.SKU must exist in SKU_DATA.SKU

58. Thank You!
PYETJE???