1. Računarski softver

2. za upravljanje sistemom
Kompjuterski softver
Aplikativni
softver
Sistemski
softver
Programi
opšte
namjene
Programi
specifične
namjene
Programi
za upravljanje sistemom
Programi
za razvoj sistema
Operativni sistemi
Mrežni softver
DBMS
Server aplikacija
Uslužni sistemski programi
Programi za praćenje performansi i zaštite
Web Browsers
Tekst procesori
Spreadsheet programi
Programi za prezentacije
Groupware
Poslovni IS (Računovodstvene aplikacije, procesiranje transakcija, prodaja, planiranje, E-Commerc…)
Nauka i inžinjerstvo,
Obrazovanje
Prevodioci programskih jezika
Programski editori i alati
CASE alati

3. Mjesto i uloga sistemskog i aplikativnog softvera
KORISNIK
APLIKATIVNI SOFTVER
SISTEMSKI SOFTVER
HARDVER

4. za upravljanje sistemom
Sistemski
softver
Programi
za upravljanje sistemom

5. Operativni sistemi
Skup programa koji omogućavaju funkcionisanje računara tj. efikasno korišćenje njegovih resursa za izvršavanje korisničkih aplikacija
Uravlja operacijama CPU , ulazno/izlaznim operacijama, dodjeljivanjem memorije, izvršavanjem programa i datotekama, omogućava pristupanje mreži, štampanje, ekranske prikaze itd…
Nalazi se na disku a kada se sistem pokrene prebacuje se tj. učitava u OM.

6. Pet osnovnih funkcija OS
Krajnji korisnik/ sistemske i mrežne komunikacije
Korisnički interfejs
Upravljanje resursima
Upravljanje zadatkom
Upravljanje datotekama
Uslužne i druge
funkcije
Upravljanje i upotreba hardverskih resursa
Upravljanje izvršavanjem zadatka
Upravljanje podacima i programskim datotekama
Obezbjeđivanje različitih servisa podrške

7. Korisnički interfejs (UI)
Omogućava komunikaciju korisnika sa OS-om :
pokretanje programa
pristup fajlovima (datotekama)
Tipovi UI-a: komandni, pomoću menija i GUI
print ugovor.doc
dir poslovanje

8. Korisnički interfejs (UI)
Omogućava komunikaciju korisnika sa OS-om :
pokretanje programa
pristup fajlovima (datotekama)
Tipovi UI-a: komandni, pomoću menija i GUI
print ugovor.doc
dir poslovanje

9. Korisnički interfejs (UI)
Omogućava komunikaciju korisnika sa OS-om :
pokretanje programa
pristup fajlovima (datotekama)
Tipovi UI-a: komandni, pomoću menija i GUI
print ugovor.doc
dir poslovanje

10. Upravljanje resursima
Upravljanje hardverskim komponentama :
(CPU, memorija, sekundarna memorija, ulazno/izlazne periferije, telekomunikacioni procesori)
Realizacija koncepta virtuelne memorije

11. Podjela OM na particije - Virtuelna memorija
Program za ažuriranje zaliha
Apsolutna adresa
Relativna adresa
Program za ažuriranje zaliha
Program za štampanje faktura
Program finansijskog knjigovodstva
Ostatak memorije
0110..
Particije
...
Operativna memorija i sistemski softver
Aplikativni i
ostali softver

12. Upravljanje datotekama
Kreiranje, brisanje i pristup datotekama
Održavanje informacija o fizičkoj lokaciji na disku i karakteristikama dataoteka

13. Upravljanje datotekama
Kreiranje, brisanje i pristup datotekama
Održavanje informacija o fizičkoj lokaciji na disku i karakteristikama dataoteka

14. Upravljanje datotekama
Kreiranje, brisanje i pristup datotekama
Održavanje informacija o fizičkoj lokaciji na disku i karakteristikama dataoteka

15. Upravljanje zadatkom
Dodjeljivanje procesora programskim zadacima i prekidanje operacija CPU
Multitasking - korisnik može istovremeno obavljati dvije ili više operacija sa jednim programom ( kucati tekst nekog dokumenta dok se neki drugi štampa)
Multiprogramiranje - raditi sa više aplikacija (programa) (na primjer kucati tekst i pretraživati Web).
Timesharing -istovremeno izvršavanje programa od više različitih korisnika
Multiprocesiranje - izvršavanje programa na više procesora

16. Uslužne funkcije
Sortiranje i spajanje datoteka, kopiranje datoteka, formatiranje, podrška procesorskih programa (punjenje programa, povezivanje relativnih i apsolutnih adresa itd…)

17. OS mikroračunara
MS DOS (Disk Operating System) (80 -tih godina), komandni UI
Windows (90-tih), GUI
Windows 95, GUI, multitasking, multiprogramiranje
Windows NT, 98, 2000, XP
podržavaju multitasking, multiprogramiranje, timesharing (mrežni- višekorisnički)
podržavaju multimediju (tekst, grafika, zvuk, animacija)

18. OS mikroračunara

19. OS velikih računara
Višekorisnički (multiuser), multitasking i multiprograming sistemi
UNIX, LINUX,…
UNIX je najčešći izbor za Web servere
Linux je jeftinija verzija UNIX operativnog sistema koja se i danas može nabaviti besplatno ili po veoma niskoj cijeni preko Interneta.

20. Programi za upravljanje mrežom
kontrolišu input/output aktivnosti radnih stanica i terminala
dodjeljuju prioritete njihovim komunikacionim zahtjevima
otkrivaju i eliminišu grešake prilikom transmisije
nalaze se na mrežnim serverima ali i na drugim kompjuterima i uređajima u mreži

21. mrežni operativni sistemi (Novell NetWare za komplekse međusobno povezanih LAN mreža)
telekomunikacioni monitori - CICS (Customer Identification and Control System) za WAN mreže
monitori mrežnih performansi

22. Sistemi za upravljanje bazama podataka
DBMS (Data Base Management System)
Aktivnosti DBMS-a : realizacija, održavanje i korišćenje baze podataka
Projektanti i aplikativni programi su oslobođeni metoda za kreiranje, unošenje, izmjene i pretraživanje podataka
Poznati DBMS paketi su Oracle 9i, IBM-ov DB2 kao i MS Access, Lotus Approach i Corel Paradox za mikrokompjutere.

23. Jezici DBMS-a
Programski jezici za kreiranje aplikacionih programa ( 4GL jezici)
DDL (Data Definition Language) jezik za definisanje podataka tj. njihove logičke (konceptualne) strukture
DML (Data Manipulation Language) jezik za manipulisanje podacima (pretraživanje, unošenje, brisanje i izmjene)- upitni jezici (SQL)

25. Uslužni programi
Uslužni programi samostalno ili kao dio operativnog sistema omogućavaju različite upravljačke i fajl-konverzione funkcije: backup i recovery podataka,
zaštita od virusa,
kompresija, kopiranje, sortiranje, spajanje i defragmentaciju fajlova

26. Programi za praćenje performansi i zaštite
Prate performanse i stepen iskorištenosti računarskog sistema tj. obezbjeđuju optimalnu efikasnost sistema
Prate i zapisuju neautorizovane pristupe računarskom sistemu i o tome porukom obavještavaju korisnika

27. Sistemski
softver
Programi
za razvoj sistema

28. Programski jezici
Jezik je sistem znakova koji služi kao sredstvo za komunikaciju između učesnika u komunikacionom procesu
čovjek (prirodni jezik)-računar (jezik od dva znaka 0 i 1)
Kako ostvariti komunikaciju ?
Pomoću programskih jezika koji se sastoje od skupa unaprijed utvrđenih instrukcija ili komandi

29. Generacije programskih jezika
1. Mašinski jezici
2. Asemblerski jezici
3. Viši programski jezici
4. Jezici četvrte generacije 4GL
5. Objektno orijentisani jezici
6. HTML, XML i Java Web orijentisani jezici

30. Prva generacija- mašinski jezici
Jezik najnižeg nivoa blizak računaru
Zavisi od strukture i karakteristika konkretnog hardvera - mašinski zavisan
Instrukcije se kodiraju binarnim riječima (kombinacije 0 i 1)
Programi su teški za pisanje, glomazni, monolitni i nepregledni
Prednost, izuzetno brzo se izvršavaju

31. Instrukcija mašinskog jezika
1010
11001
Operacioni kod
Sabiranje
Učitavanje
Prenošenje
Štampanje
Operand
Lokacija tj. adresa podatka u memoriji

32. Kako izgledaju instrukcije prirodnim jezikom?
— » Dodaj sadržaj polja podatka sa lokacije 2500 sadržaju polja podatka na lokaciji 3250.« — »Uporedi sadržaj polja podatka sa lokacije 3000 sa sadržajem polja podatka na lokaciji 8085.« — »Prenesi saidržaj polja podatika sa lokacije 5200 na lokaciju 7500.» — »Štampaj sadržaj sa lokacije 5500."

33. Program na mašinskom jeziku

34. Druga generacija- asemblerski jezici
Mnemonički jezik, koriste simboličke oznake za mašinske instrukcije
Zasnivaju se na algoritmima kao jezici III generacije
Pregledniji su i lakši za programiranje
Neophodno je prevođenje instrukcija na mašinski jezik pa se sporije izvršavaju
ADD X

35. Treća generacija-viši programski jezici
Sintaksa zasnovana na Engleskom jeziku
Lakši su za programiranje
Problemski orjentisani (na određenu klasu problema)
Kompatibilni su tj. nezavisni od mašine
Obavezno se prevode što donekle usporava rad
Algoritamski, proceduralni, strukturirani, modularni, strukture podataka

36. Algoritam
Skup jednostavnih pravila (ulaza, izlaza, obrade i uslova) formulisanih u cilju rješavanja nekog zadatka
1.Ulazne veličine su X i Y
2. Saberi X i Y i prenesi dobijenu
vrijednost u Z
3. Izlazna veličina je Z

37. Algoritamska šema
Grafički zapis algoritma P
X,Y
Z X+Y Z K

38. Procedure - potprogrami i moduli
Procedura -potprogram
Program …
POV_KOCKE = 6* pov_kvadrata (a)
pov_kvadrata ( X )
...
P= X*X
RETURN P
Modul 2
Modul 1

39. Strukturirano programiranje
FOR I=1 TO N DO
uslov
WHILE uslov DO
GO TO

40. Strukture podataka struct ime_studenta { char ime[20];
char prezime[30]; };

42. Jezici četvrte generacije - 4GL
Uglavnom se odnose na razvoj aplikacija za baze podataka
Neproceduralni, deklarativni i konverzacioni jezici, programer i korisnik specificira rezultate koje želi da dobije (npr upitnim jeziokom SQL) ali ne i kako se dobijaju

43. Jezici četvrte generacije - 4GL
SELECT IME, PREZIME, BR_IND
FROM studenti
WHERE BR_IND=ANY
(SELECT BR_IND
FROM prijave
WHERE OCJENA>5 AND
DATUM=”januar04”)

44. Jezici četvrte generacije - 4GL
Nemaju efikasnost i fleksibilnost jezika treće generacije ali su jednostavni za upotrebu
Kompromis kombinovanjem : pretraživanje podataka korišćenjem SQL-a a upravljanje programom putem proceduralnih jezika (C, PL/1,…)

46. Objektni jezici
Objekat se sastoji od podataka i operacija koje mogu biti izvršene nad podacima.(primjer štedni račun i obračun interesa)
Kod objektnih jezika objekti aktiviraju druge objekte da izvršavaju operacije nad sobom (primjer otvaranje prozora)
Mogućnost višestrukog korištenja jednom definisanog objekta je glavna prednost objektnog programiranja.
Većina objektno orijentisanih paketa za programiranje obezbjeđuje GUI tj. point and click i drag and drop vizuelno sastavljanje objekata ili tzv. vizuelno programsko okruženje (Visual Basic, Visual C++ i drugi).

47. Vizuelno kreiranje forme za unos podataka

48. Web orijentisani jezici
HTML (Hypertext Markup Language) je jezik za kreiranje hypertext i hypermedia dokumenata.
XML (eXtensibile Markup Language) nije jezik za formatiranje Web strana već on opisuje njihov sadržaj primjenom identifikacionih tagova ili kontekstualnih labela za podatke na Web strani. (primjer označavanje proizvoda na zalihama na Web strani, sa tagovima vrsta, cijena, veličina ubrzava pretragu)
XML omogućava jednostavniji i efektivniji e- commerce, podržavajući i unapređujući elektronsku razmjenu poslovnih podataka između kompanija i njihovih klijenata

49. Primjer HTML dokumenta
<!DOCTYPE HTML PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.01//EN" "
<HTML>
<HEAD>
<TITLE>A study of population dynamics</TITLE>
<STYLE type="text/css">
BODY { background: white; color: black}
A:link { color: red }
A:visited { color: maroon }
A:active { color: fuchsia }
</STYLE>
</HEAD>
<BODY>
... document body...
</BODY>
</HTML>

50. Primjer XML dokumenta
<?xml version="1.0" encoding="ISO " ?>
- <!--
Edited by XMLSpy®
  -->
- <CATALOG>
- <PLANT>
  <COMMON>Bloodroot</COMMON>
  <BOTANICAL>Sanguinaria canadensis</BOTANICAL>
  <ZONE>4</ZONE>
  <LIGHT>Mostly Shady</LIGHT>
  <PRICE>$2.44</PRICE>
  <AVAILABILITY>031599</AVAILABILITY>
  </PLANT>
  <COMMON>Columbine</COMMON>
  <BOTANICAL>Aquilegia canadensis</BOTANICAL>
  <ZONE>3</ZONE>
  <PRICE>$9.37</PRICE>
  <AVAILABILITY>030699</AVAILABILITY>

51. Web orijentisani jezici
Java je objektni jezik sličan C++ , ali je mnogo jednostavniji, sigurniji i mašinski nezavisniji od njega
Java aplikacija se sastoji od malih aplikativnih programa tzv. apleta koji mogu biti izvršeni na bilo kom kompjuteru ili operativnom sistemu u mreži.
Apleti su rezidentni na websajtovima na serveru sve dok ne budu zatraženi od strane klijenta, kada se jednostavno distribuiraju preko Interneta ili intranet i extranet mreže.
Apleti su potpuno nezavisni od platforme. Mogu se ravnopravno izvršavati pod Windows, UNIX ili nekim drugim sistemom bez ikakvih modifikacija.
Glavni nedostatak je mala brzina izvršavanja

52. Program prevodioci
Računarski programi se pišu višim programskim jezicima koji su razumljivi za čovjeka
U računar se unose preko editora u takvom izvornom kodu
Računar prepoznaje i izvršava programe pisane mašinskim jezikom
Kada se program prevede na mašinski jezik on dobija formu objektnog koda
Prevođenje izvornog koda u objektni obavljaju program prevodioci

53. Viši programski jezik
Mašinski jezik
INPUT X,Y.
...
PRINT Z
…. 1… …..111…
PROGRAM PREVODIOC
Izvorni kod
Objektni kod

54. Asembleri i kompajleri
Prevode cjelokupan izvorni kod programa u objektni.
Nezavisani su od mašine
Program se prevodi samo jednom
Svaki put kada se program aktivira izvršava se direktno objektni kod koji rezistira u memoriji

55. Interpreter Sukcesivno prevođenje, instrukciju po instrukciju.
Instrukcija izvornog koda se prevede u objektni, zatim se izvrši, odbaci, preuzima sljedeća itd…
Prilikom svakog aktiviranja programa vrši se ponovno prevođenje jer se u memoriji čuva samo izvorni kod sa interpreterom
Spor je i pogodan za manje programe koji se ne koriste često
Java je primjer jezika koji se prevodi interpreterom.

56. Programski editori i alati
Omogućavaju i podržavaju proces programiranja koji podrazumijeva :
pisanje izvornog koda programa
debug-ovanje tj. ispravljanje grešaka u izvornom kodu
prevođenje u objektni kod
Razlikuju se u zavisnosti od programskog jezika: BASIC editor i interpreter, C editor i kompajler, itd...

57. CASE alati
Napredak hardverske tehnologije i zastoj razvoja softvera - softverska kriza
CASE (Computer Aided Software Engineering) - kompjuterom podržana proizvodnja softvera tj. automatsko projektovanje, izrada, uvođenje, eksploatacija i održavanje softvera
Pojeftinjuju i ubrzavaju proizvodnju softvera, softver čine pouzdanijim i efikasnijim