1. صنعت گاز روسيه ، قطر و ايران وضع موجود و چشم انداز آينده
(بخش اول)
ارائه كننده : اكبر تركان
اسفند ماه 1388

2. بزرگترين دارندگان ذخاير گاز طبيعی جهان در سال 2008
Source : BP Statistics , 2009

3. مقايسه روند ذخاير گاز طبيعي روسيه، ايران و قطر
تریلیون متر مكعب
43.30
29.61
25.46
Source : BP Statistics , 2009

4. بزرگترين توليد کنندگان گاز طبيعی جهان در سال 2008
Source : BP Statistics , 2009

5. مقايسه روند توليد گاز طبيعي روسيه، ايران و قطر
ميليارد متر مكعب
601.7
116.3
76.6
Source:BP Statistics , 2009

6. مقايسه روند مصرف گاز طبيعي روسيه، ايران و قطر
ميليارد متر مكعب
420.2
117.6
19.8
Source:BP Statistics , 2009

7. توليد انرژی اوليه و ترکيب آن در روسيه، ايران و قطر در سال 2008
توليد انرژی اوليه و ترکيب آن در روسيه، ايران و قطر در سال 2008
قطر
ایران
روسيه
قطر
Source : BP Statistics , 2009

8. سهم بخشهاي مختلف مصرف كننده گاز روسيه، ايران و قطر
در سال 2007
قطر
روسیه
ایران
Source: IEA , 2009

9. ميزان صادرات گاز روسيه، ايران و قطر در سال 2008
ارقام به ميليارد متر مكعب
Source:BP Statistics , 2009

10. سهم روسيه، ايران و قطر از صادرات گاز جهان در سال 2008
درصد
Source:BP Statistics , 2009

11. روسيه

12. موقعيت جغرافيايي ميدانهای گازي روسيه

13. روند توليد و مصرف گاز طبيعی روسيه
میلیارد متر مکعب
صادرات
Source:BP Statistics , 2009

14. صادرات گاز طبيعی روسيه به تفکيک کشور
Source: Gazprom Annual Report .2008

15. خطوط لوله موجود و پيش بينی شده صادرات گاز روسيه به اروپا

16. خط لوله استراتژيك صادرات گاز روسيه به اروپا موسوم به Nord Stream

17. نكاتي پيرامون خط لوله Nord Stream
اين پروژه با هدف متنوع نمودن مسيرهاي صادرات گاز روسيه به اتحاديه اروپا و دسترسي مستقيم روسيه به بازارآلمان، فرانسه، انگلستان، هلند و ايتاليا در پي چالشهاي اين كشور با اوكراين طراحي شد.
اين خط لوله به طول 1200 كيلومتر گاز طبيعي ميدانShtokman روسيه را از طريق بندرVyborg در كرانه دریای بالتيك به بندرGreifswald در شمال آلمان منتقل می کند.
ساخت اولین خط لوله اين پروژه با ظرفیت 27/5 میلیارد متر مکعب در سال آغاز خواهد شد و با احداث خط دوم كه در سال 2012 آغاز خواهد شد، ظرفیت خط لوله Nord Stream به 55 میلیارد متر مکعب خواهد رسيد. پروژه Nord Stream توسط AG Nord Stream که یک سرمایه گذاری مشترک برای طراحی، ساخت و اجرای اين خط لوله است، اجرا خواهد شد.
در سپتامبر 2005 گازپروم و شركتهاي آلمانيBASF AG و E.ON AG طي قراردادي برای ساخت اين خط لوله در برلین به توافق رسیدند. 51 درصد سهام AG Nord Stream متعلق به شركت گاز پروم و هرکدام از شرکتهای Holding Wintershall ( زيرمجموعه BASF AG) و E.ON Ruhegas نیز 24/5 درصد سهام را دراختيار دارند.
در ژوئن 2008 شركت N.V. Nederlandse Gasunie با خريد 9 درصد سهام Nord Stream AG (4/5 درصد سهام شرکتهای Holding Wintershall و E.ON Ruhegas ) به اين جمع سرمايه گذاران اين پروژه پيوست.

18. خط لوله استراتژيك صادرات گاز روسيه به اروپا (South Stream) و تركيه (Blue Stream)

19. نكاتي پيرامون خط لوله Blue Stream
*اين پروژه با هدف افزايش صادرات گاز روسيه به تركيه و به عنوان مكمل صادرات گاز روسيه به تركيه از طريق خطوط لوله اوكراين، مولداوي، روماني و بلغارستان طراحي شد. *موافقتنامه اوليه در اين زمينه در 15 دسامبرسال 1997 ميان روسيه و تركيه امضا شد كه در قالب آن شركتهاي گازپروم و بوتاش قرارداد انتقال گاز از طريق اين خط لوله به مدت 25 سال را امضا كردند. در فوريه سال 1999 نيز گازپروم و اني يك MOU جهت اجراي اين خط لوله امضا كردند. *مالكيت و اجراي بخش خشكي پروژه با شركت گازپروم و مالكيت بخش دريايي اين خط با كنسرسيوم گازپروم و اني است. در سالهاي 2006 و 2007 از طريق اين خط لوله به ترتيب 7/5 و 9/5 BCM گاز به تركيه عرضه شده است. همچنين مطالعات و طراحي اوليه Blue Stream2 جهت صادرات گاز روسيه به خاورميانه بويژه اسراييل آغاز شده است. *ساير اطلاعات پروژه : 1- مجري پروژه : شركتهاي گازپروم و اني 2- پيمانكار EPC : شركت SAIPEM 3- هزينه پروژه : 3/4 ميليارد دلار 4- ظرفيت نهايي انتقال گاز : 44 ميليون مترمكعب در روز ( 16 BCM در سال) 5- طول خط لوله : 1213 كيلومتر

20. نكاتي پيرامون خط لوله South Stream
اين پروژه نيز با هدف متنوع نمودن مسيرهاي صادرات گاز طبيعي روسيه به اتحاديه اروپا بويژه كشورهاي مركزي و جنوبي اين قاره طراحی شد. اين خط لوله به طول 900 كيلومتر از ایستگاه تقویت فشار Beregovaya روسيه در ساحل درياي سياه تا سواحل بلغارستان امتداد می یابد و ظرفیت آن 63 میلیارد متر مکعب در سال می باشد. برای قسمت خشکی اين پروژه در خاك بلغارستان نيز دو مسیر شمال غربی و جنوب غربی درنظر گرفته شده است.
ابتدا در سپتامبر2006 با انعقاد قرارداري ميان گاز پروم و Eni مقرر شد تا سال 2035 روسيه به طور مستقيم به ایتالیا گاز صادر كند و مقدار آن در سال 2010 تا پايان دوره به 3 میلیارد متر مکعب در سال برسد. بر اين اساس نياز به احداث خط لوله اي ويژه كاملا احساس شد.
در ژوئن 2007 گاز پروم و Eni تفاهم نامه همکاری برای اجرای پروژه South Streamامضاء کردند و در ژانویه 2008 شرکت South Stream AG با مشارکت مساوی گازپروم وEni در سوئیس تشكيل شد.
در سال 2008 روسیه با كشورهاي بلغارستان و مجارستان برای عبور خط لوله از اين دو كشور قرارداد همکاری امضاء كردند.
همچنين در اين سال گازپروم و شركت دولتي گاز صربستان Srbijagas برای ساخت بخشي از اين خط لوله ( مسير شمال غربي ) كه از داخل خاک صربستان عبور مي كند به توافق رسیدند.
در ادامه نيز روسیه و یونان برای ساخت قسمتی از پروژه South Stream ( مسير جنوب شرقي ) که از یونان مي گذرد، قرارداد همکاری امضاء کردند.

21. خط لوله گاز Pre-Caspian

22. نكاتي پيرامون خط لوله Pre-Caspian
اين خط لوله با هدف انتقال گاز تركمنستان و قزاقستان از طريق روسيه به بازار اتحاديه اروپا و جلوگيري از صدور گاز تركمنستان از طريق خط لوله Transcaspian و ساير مسيرهاي احتمالي طراحي شده است.
توافق اوليه جهت احداث اين خط لوله در 12 مي 2007 طي نشست مشترك روساي جمهور اين سه كشور انجام شد.
طي نشست ژولاي 2008 نيز مقرر گرديد سالانه 30 bcm از تركمنستان و 10bcm از قزاقستان با اين خط لوله به روسيه انتقال يابد.
طول اين خط لوله كه ساخت آن قرار است در سال 2009 آغاز شود، 1700 كيلومتر است كه 500 كيلومتر آن در تركمنستان و 1200 كيلومتر آن در قزاقستان واقع شده است.

23. خط لوله گاز SRTO – Torzhok

24. نكاتي پيرامون خط لوله SRTO-Torzhok
از سال 1995 شرکت گاز پروم در حال ساخت خط لوله گاز از میدان Urengoy واقع در سیبری شرقی به شهر Torzhok (یکی از نقاط کلیدی سیستم یکپارچه عرضه گاز) می باشد. این خط لوله قسمت بسیار مهمی از سیستم انتقال گاز طرح ریزی شده Urengoy-Nadym-Peregrebnoye- Ukhta- torzhok می باشد که ظرفیت عرضه گاز به مناطق مصرف کننده شمال غربی روسیه را افزایش داده و همچنین امنیت عرضه گاز از طریق خط لوله Yamal-Europe را تضمین می کند.
طول این خط لوله 2200 کیلومتر و ظرفیت آن در مقاطع مختلف از 20.5 تا 28.5 میلیارد متر مکعب متغیر است.
در سال 2006 لوله گذاری طرح به اتمام رسید و 4 ایستگاه تقویت فشار از مجموع 13 ایستگاه برنامه ریزی شده اجرا گردیدند. در سال 2007، 3 ایستگاه و در سال 2008 نیز 2 ایستگاه تقویت فشار دیگر هم اجرا شد و تا سال 2011 دیگر تأسیسات مورد نیاز این پروژه تکمیل خواهند شد.

25. Yamal Megaproject; Field Pre-Development Scheme for the Ob & Taz Bays and the Yamal Peninsula

26. پيش بيني توليد گاز طبيعي از شبه جزيره يامال و ميادين دريايي نزديك
پيش بيني توليد گاز طبيعي از شبه جزيره يامال و ميادين دريايي نزديك
سال
2011
2015
2020
2025
2030
توليد گاز
(bcm)
7,9
75–115
135–175
200–250
310–360
توليد گاز ميادين دريايي حوزه يامال مربوط به ميادين درياي كارا مي باشد كه شروع توليد آن از سال 2025 برنامه ريزي شده است.

27. خط لوله گاز Bovanenkovo – Ukhta و Ukhta – Torzhok

28. نكاتي پيرامون خط لوله Bovanenkovo – Ukhta and Ukhta – Torzhok
در ژانویه 2002 گازپروم شبه جزیره Yamal را بعنوان اولویت استراتژیک شرکت اعلام نمود. توسعه تجاری میدان های گازي Yamal تولید گاز منطقه را به 250 میلیارد متر مکعب افزایش می دهد و اين منطقه در تضمین تحقق هدف رشد تولید نقشی حیاتی و مهم دارد. ذخایر سرشار میدان Bovanenkovo یکی از اهداف اصلی توسعه در Yamal بشمار می رود.
برای عرضه گاز از میدان Bovanenkovo با یک برنامه تولید 115 میلیارد متر مکعبی - که با توسعه ذخایر ژوراسیک میدان در بلندمدت به 140 میلیارد متر مکعب هم خواهد رسید- یک سیستم انتقال چندخطی شبه جزیره Yamal را به مرکز روسیه وصل می کند.
طول مسیر 2400 کیلومتر شامل کریدور انتقال Bovanenkovo-Ukhta بطول 1100 کیلومتر ( با ظرفیت طراحی شده bcm 140) و خط لوله Ukhta- Torzhok بطول1300 کیلومتر با ظرفیت طراحی شدهbcm می باشد.
در اکتبر 2006 هيات مديره گازپروم خواستار شروع مراحل سرمایه گذاری توسعه میدان Bovanenkovo و ساخت شبكه انتقال موردنياز شد.
در آگوست ساخت مشکل ترین قسمت سیستم ارتباطی مسیر Bovanenkovo-Ukhta به پایان رسيد. انتظار می رود سیستم خط ارتباطی مورد نظر در سه ماه سوم سال 2011 به پايان برسد.

29. خط لوله گاز Murmansk – Volkhov

30. Altai Project ( طرح صادرات گاز روسيه به چين )

31. نكاتي پيرامون پروژه خط لوله آلتاي
تنوع بخشيدن به بازارهاي گاز و نفوذ در بازارهاي جديدحوزه آسيا پاسفيك بويژه چين از راهبردهاي گازپروم است. مزاياي قطعي صادرات گاز به چين، نزديكي بازار چين در مقايسه با اروپا و عدم حضور كشورهاي واسطه است.
در سال 2007 ميزان تقاضاي گاز چين تقريبا معادل توليد داخلي اين كشور بود اما از از اين سال به بعد چين با مازاد تقاضا مواجه خواهد شد و تقاضاي گاز اين كشور در سال 2020 و 2030 به ترتيب 145 و 200 BCM در سال خواهد بود.
در مارس 2006 گازپروم و CNPC پروتكلي براي صادرات گاز كه دربرگيرنده مدت زمان، مقدار، مسير انتقال، و فرمول قيمتگذاري بود، امضا كردند.
در 7 ژولاي 2007 كميته سازماندهي پروژه آلتاي تشكيل شد و در 21 سپتامبر همان سال توافقنامه همكاري ميان گازپروم و ايالت آلتاي با هدف هماهنگ كردن و افزايش ظرفيت سيستم انتقال گاز و ساخت خط لوله گاز آلتاي انجام شد. به تازگي نيز مطالعات ارزيابي اين پروژه به اتمام رسيد و مذاكرات تجاري براي اجراي طرح در حال انجام است.
پروژه آلتاي در واقع مسير يك صادرات گاز روسيه به چين است كه به دليل فراهم بودن بخشي از زيرساختهاي ارتباطي در مقايسه با صادرات گاز به چين از طريق خط لوله ساخالين – ولادي وستك در اولويت مي باشد. طول اين خط كه گاز آن از ميادين سيبري غربي تامين مي شود تا محل اتصال به خط لوله سراسري شرقي – غربي چين 2800 كيلومتر است.

32. Sakhalin–Khabarovsk–Vladivostok gas pipeline ( طرح صادرات گاز به صورت LNG به چين، كره جنوبي و ژاپن )

33. پیش بینی تولید و مصرف گاز طبیعی روسیه تا سال 2030
پیش بینی تولید و مصرف گاز طبیعی روسیه تا سال 2030
تریلیون فوت مکعب
صادرات
(معادل 2428 ميليون متر مكعب در روز)
(معادل 1613ميليون متر مكعب در روز)
20.8
31.3
(معادل815 ميليون متر مكعب در روز)
Source:International Energy Outlook.2009

34. تحليل SWOT اقتصاد و صنعت گاز روسیه – نقاط قوت
دارا بودن رتبه اول در ذخاير، توليد و صادرات گاز طبيعي جهان
برخورداري از يک شبکه گسترده داخلي و خارجي توزيع گاز طبيعي
ثبات در سياست هاي دولت فعلي و در ادامه سياستهاي دولت پيشين
استفاده از درآمدهاي نفت و گاز جهت تقويت سرمايه گذاري داخلي و بازپرداخت بدهي هاي خارجي
بازسازي اقتصادي بعد از بحران 1998 به همراه کاهش قابل توجه ماليات بر درآمد اشخاص و شرکتها و افزايش جذابيت روسيه براي تجارت
ذخاير گسترده نفت و گاز و ظرفيت توليد بالا

35. تحليل SWOT اقتصاد و صنعت گاز روسیه – نقاط ضعف
بهره وري نسبتاً پايين و هزينه بالاي استهلاك در صنعت نفت و گاز
نيازهاي فزاينده سرمايه گذاري
پايين نگه داشتن غير واقعي قيمت داخلي گاز طبيعي
فضاي اجرايي پرخطر و عدم تمايل شرکتهاي خارجي براي حضور در روسيه به دليل امنيت نسبتا پايين، سطوح پيچيده و گسترده بروکراسي و فساد و مقابله سياسي کرملين با شرکتهاي خارجي
فقدان وجود رژيم مناسب Production-Sharing و يا ساير متدهاي که منجر به عدم تمايل شرکتهاي خارجي شده است
وابستگي اقتصاد به بازار نفت و تأثير پذيري آن از نوسانات اين بازار
قديمي شدن زيرساختهاي شوروي سابق به عنوان مانعي در مسير فعاليت بخش خصوصي
فقدان شفافيت در تصميم گيري ها به دليل فعاليتهاي افراد ذينفوذ در رده هاي بالاي قدرت
محدوديت نقدينگي در شبكه بانكي روسيه از سپتامبر 2008

36. تحليل SWOT اقتصاد و صنعت گاز روسیه - فرصتها
تأکيد ويژه دولت بر رفتار سازشکارانه و مدارا در سياست خارجي و توسعه حقوق شهروندي
بازارهاي مطمئن انرژي، بويژه در مورد کشورهاي مصرف کننده انرژي، انتخابهاي سياست خارجي روسيه را افزايش داده است.
تلاش هاي گسترده و احتمال بالاي عضويت روسيه در سازمان تجارت جهاني در سال 2010
طرح دوباره اصلاحات ساختاري شامل: حمايت از مشاغل کوچک و متوسط، بازسازي بخش بانکي، بازسازي اداري براي جلوگيري از فساد و برقراري مجدد انحصار طبيعي و در نتيجه تقويت بخش غير نفتي و بهبود پيش بيني رشد اقتصادي در بلند مدت
برنامه سرمايه گذاري 1 تريليون دلاري به منظور نوسازي سيستم حمل و نقل، ارتباطات، الکتريسيته و زيرساختهاي رفاهي روسيه
مناطق عظيم اکتشاف نشده و پتانسيل بالاي توليد مواد هيدروكربوري در بلند مدت
رشد فزاينده تقاضاي گاز در اروپا، چين، هند و ژاپن

37. تحليل SWOT اقتصاد و صنعت گاز روسیه - تهديدات
تأثير و دخالت روزافزون دولت در تجارت
اعتماد اندک به سيستم بانکي کشور كه ممکن است تلاشهاي بانک مرکزي براي بازسازي نظام بانکي را خنثي کند.
عدم مشارکت دادن شركتهاي بين المللي كه افزايش صادرات نفت و گاز را غير محتمل مي سازد.
گذار اقتصاد روسيه از مازادبودجه به سوي کسري بودجه و نقش آن در بي ثباتي اقتصاد کلان
تحرکات روسيه به منظور افزايش تسلط منطقه اي بر بخش انرژي كه تيرگي روابط با کشورهاي همسايه همراه با غرب را در پي خواهد داشت.
کشمکش طولاني با مناطق جدايي طلب در گرجستان و مولداوي كه تهديدي براي روابط خارجي روسيه با شرکاي تجاري کليدي خود است.

38. قطر

39. روند تولید و مصرف گاز طبیعی قطر
ميليون مترمکعب در روز
Source:BP Statistics , 2009

40. روند صادرات گاز طبیعی قطر
ميليون مترمکعب در روز
Source:BP Statistics , 2009

41. پيش بيني روند تولید و مصرف گاز طبیعی قطر
ميليون مترمکعب در روز
Source:BP Statistics , 2009

42. پيش بيني روند صادرات گاز طبیعی قطر
ميليون مترمکعب در روز
Source :BMI, Qatar Oil & Gas Report Q

43. مشخصات طرحهاي توسعه گاز قطر

44. موقعيت جغرافيايي طرحهاي توسعه گاز قطر

45. اهم اقدامات شركتهاي فعال در صنعت گاز قطر

46. اهم اقدامات شركتهاي فعال در صنعت گاز قطر
لازم به توضيح است كه قطر در حال حاضر 3 پروژه GTL به نامهاي ORYX ، PEARL و XOM را دارا مي باشد كه زمان راه اندازي آنها به ترتيب سالهاي2006 ، 2009 و 2011 مي باشد.

47. تحليل SWOT اقتصاد و صنعت گاز قطر – نقاط قوت
جمعيت اندک و درآمد سرانه بالا ( رتبه نخست درآمد سرانه منطقه و رتبه دوم جهان)
تقويت وجهه عمومي دولت به سبب افزايش درآمد سرانه بالا و سطح رفاه
برخورداري از رتبه هاي اعتباري مناسب و امکان بهره مندي از وام هاي بين المللي با نرخ هاي پايين بهره
بهبود حقوق شهروندي طي سالهاي اخير و برخورد جدي با مفاسد اقتصادي
سياست هاي مالي و پولي باثبات دولت
رتبه 28 ام در شاخص شفافيت بين المللي فساد ( در مقايسه با رتبه نامناسب کشورهاي منطقه)
سومين دارنده ذخاير گاز طبيعي جهان بعد از روسيه و ايران
بزرگترين صادرکننده LNG جهان
مشارکت بالاي IOCs مطرح بين المللي
رشد اقتصادي بادوام در دهه اخير
توسعه سريع صنعت LNG، GTL و صنعت پتروشيمي

48. تحليل SWOT اقتصاد و صنعت گاز قطر – نقاط ضعف
نا رضايتي مردم از روابط نزديک قطر با آمريکا و اسرائيل
وجود برخي تنشها و مناقشات با عربستان
بهره وري پايين و هزينه هاي نسبتاً بالاي بخش دولتي در اجراي پروژه هاي نفت و گاز
نيازهاي فزاينده به سرمايه گذاري
وابستگي رشد اقتصادي و درآمد دولت به صادرات نفت و گاز و نوسان آن با توجه به نوسان قيمتهاي جهاني
وابستگي به نيروي کار خارجي و بالا بودن جريان خروجي مالي
حفظ سقف مالکيت خارجي در حد 49 درصد در بيشتر پروژه هاي نفت و گاز
كند کردن پروژه هاي جديد صادرات LNG به دليل نگراني از آسيب رسيدن به ذخاير ميدان گنبد شمالي

49. تحليل SWOT اقتصاد و صنعت گاز قطر - فرصتها
بالا بودن نرخ رشد اقتصادي قطر در سالهاي آتي بر اساس پيش بيني هاي معتبر بين المللي
توسعه بخش هاي غير هيدروکربوري بويژه مؤسسات مالي
توسعه همكاري هاي در بخشهاي بالادستي و پايين دستي گاز طبيعي بويژه در صنعت LNG
توسعه مشاركت سياسي و حقوق شهروندي
سرمايه گذاري هاي عمده در آموزش در جهت کاهش بيکاري و بهبود توانايي هاي مهارتي
ظرفيتهاي استفاده نشده صادرات گاز
وجود مناطق اکتشاف نشده و پتانسيل بالاي توليد مواد هيدروكربوري در بلند مدت
عضويت در اتحاديه گمرکي GCC و تسهيل تجارت با کشورهاي حوزه خليج فارس
امكان مالکيت 100 درصدي خارجي در بخش هاي کشاورزي، صنعت، گردشگري، آموزش و بهداشت و منابع طبيعي
اهتمام دولت در متنوع سازي اقتصادي و سرمايه گذاري قابل توجه در پروژه هاي صادرات LNG و محصولات پتروشيميايي

50. تحليل SWOT اقتصاد و صنعت گاز قطر - تهديدات
ميزباني از نيروي هوايي آمريکا در طول جنگ عراق و وجود پايگاه هوايي آمريكا در قطر كه موجبات نارضايتي مسلمانان منطقه را فراهم آورده و در صورت بروز جنگ ايران و آمريکا، مي تواند به عنوان هدفي براي نيروهاي نظامي ايران باشد.
مصرف فزاينده و روبه رشد انرژي در بخشهاي داخلي
نگراني شركتهاي خارجي فعال در قطر از تغيير سياستهاي ملي انرژي
رقابت در عرضه LNG در منطقه
محدود نمودن دريافت مجوز واردات تنها به شهروندان قطري
نامناسب و ناكارامد بودن قانون حمايت از مالكيت معنوي ( كپي رايت)