1. Koncepte dhe Perspektiva Metodologjike
Leksioni 3

2. Permbajtja Perkufizimi i shkences Dija Klasifikimi dhe tipet e dijes
Roli i objectivitit personal
Roli i fakteve, teorise dhe hipotezave

3. Shkenca
Shkenca eshte akumulimi i organizuar i dijes sistematike (te besueshme) me qellimin e shpjegimit/parashikimit inteligjent (Williams, 1984)

4. Shkenca…
Shkenca eshte kerkim sistematik– ajo nuk eshte dicka statike ose nje identitet qe nuk ndryshon.
Qellimi i saj eshte shpjegimi / parashikimi; shkenca ka te beje para se gjithash me parashikimin e kushtezuar
d.m.th., “nese X, Y, dhe Z ndodhin, W do te ndodhe gjithashtu”
Kerkimi dhe shkenca jane te varur reciprokisht
Shkenca eshte dije e akumuluar, e besueshme
Kerkimi eshte procesi permes se cilit shkenca zgjerohet dhe testohet per validitetin e saj

5. Shkenca…
Shkenca nuk perbehet nga “te verteta faktuale”, jashte nga vlerat njerezore ose pikepamjet personale.
Shkenca eshte – se brendshmi – nje ndermarrje sociale dhe dija shkencore merr forme nga vlerat njerezore kufizimet dhe kontekstet sociale
Besimet personale mund te ndikojne gjykimetg shkencore dhe njerezit jane jo-perfekte.
Shkencetaret nuk pranojne (ose hedin poshte) ne menyre te verber idete, vezhgimet ose konceptet

6. Economiksi si art dhe shkence (A eshte ekonomiksi nje shkence?)
Economics eshte nje shkence qe akumulon dije (te besueshme?) permes kerkimit sistematik
Ajo eshte gjithashtu nje art e cila zbaton dijen ne ceshtjet dhe problemet.
Kerkimi i mire ekonomik kerkon intuite krijueshmeri, dhe eksperience mbi boten

7. Shkencat fizike dhe ato sociale
Shkenca sociale vendos theks te konsiderueshem mbi zhvillimin dhe perdorimin e teorive
Shkencat sociale gjenerojne te dhena ne kushte te kontrolluara per te testuar teorite e tyre – lidhje te supozuara mes forcave fizike, te verifikuara permes skemave eksperimentale dhe gjuenerimit te te dhenave.
Teorite ne shkencen sociale tentojne te adresojne fenomene me komplekse te motivimit dhe sjelljes individuale dhe te grupeve, dhe efektet mbi institucionet sociale. (Shpesh nuk mund te observohet ose matet ne menyre sasiore direkt ne kushte te kontrolluara.)

8. Dija (Si ne e “dime” ate ate qe dime?)
Dija pozitive dhe Normative
(Johnson, 1986)
Dija private dhe publike
(Larrabee, 1964)

9. Dija pozitive dhe Normative
Pozitive – Dija mbi kushtet, ose gjerat qe jane te vrojtueshme ose te matshme ne menyre direkte.
Normative – dija mbi vlerat
Dije prescriptive – cfare duhet (ose nuk duhet) bere per mte zgjidhur problemin. Nga vete natyra e saj, permban gjykim
Dije mbi vlerat– E mira dhe e keqja mbi kushtet dhe situatat (nuk eshte e observueshme)

10. Dija publike dhe ajo private (nje menyre tjeter e klasifikimit te dijes)
Dije publike mund te demonstrohet per te thjeret me logjike dhe/ose evidence Ajo eshte dije e besueshme dhe mund te perhapet publikisht
Dija private eshte ajo qe ne dime vete por qe nuk mund tu demonstrohet te tjereve. P.sh., besimet fetare, “faith”
Dija private mund te coje ne dije publike nese ne vendosim ta demonstrojme besueshmerine e saj
Vetem dija publike mund te jete e besueshme ne kuptimin shkencor, por ajo qe pranohet si dije publike mund te varet nga kultura dhe koha

11. Rruget e fitimit te dijes
Gjashte mjete primare:
Shqisat, eksperienca, intuita, revelation, matja, dhe aresyetimi
Gjithe rruget e “fitimit te dijes” mund te bien ne nje nga keto kategori ose kombinime te tyre.

12. Shqisat Dija permes shikimit, degjimit, prekjes, shijes dhe nuhatjes
Ato jane te perceptuara ne menyre private dhe ndihmojne ne formimin e e bazes per secilen prej menyrave te tjera te fitimit te dijes, pervec aresyetimit

13. Experienca
Totali i akumuluar i i ekspozimit dhe i nderveprimit te dikujt me njerez, vende, gjera, rrethana, ide, etj.
Dija e fituar nga eksperienca eshte nje mjet i paorganizuar i te mesuarit. Ne cdo rast, ajo eshte nje komponent i te kuptuairt te asaj q ene posedojme.
Ne perdorim eksperiencen tone te vleresojme dijen e re ne raport me dijen e meparshme

14. Intuita Te ndjerit e dickaje si e sakte ose jo e sakte
Nga natyra e saj, eshte dije private
Por, pund te rezultoje ne nje eksplorim me rregulla dhe zhvillim logjik qe mund te coje ne dije publike
Intuita mund te jete e rendesishme per procesin krijues te kerkimit, por nuk mund te konsiderohet e besueshme ne vetevehte.

15. Revelacioni Marrja e dijes nga nje burim i panjohur dhe i papercaktuar
Nuk kufizohet vetem tek revelacioni hyjnor; dicka thjesht “mund te na ndodhe”… “nga bluja”
Buki eshte nje burim i besueshem, nese nuk testohet per kete besueshmeri

16. Matja Dije e marre permes matjes (matje sasiore), te dhena.
Lidhja e saj me shqisat dhe eksperiencen eshte e qarte
Ne pergjithesi, konsidorehet dije faktike dhe e besueshme, duke mbajtur parasysh mostren dhe gabimin e zgjedhjes
Kerkimi ekonomik ka te beje me marrje mostrash dhe mbledhje te dhenash

17. Aresyetimi
Eshte mjeti i fundit per fitimin e informacionit – i konsideruar gjithashtu si “interpretim”. Integron menyrat dhe mjetet e tjera
Dija e fituar nga aresyetimi eshte rruga e vetme per fitimin e dijes se besueshme nga lidhjet dhe modelet, permes se cilave ne zhvillojme kapacitetin shpjegues dhe parashikues
Aresyetimi eshte rruga kryesore per fitimin e dijes se dobishme ne kerkimin disiplinar, te orientuar nga subjekti ose nga zgjidhja e problemeve
Aresyetimi mund te jete deduktiv, induktiv ose i kombinuar.

18. Besueshmeria e dijes (publike)
Ka dy kritere per percaktimin e besueshmerise se dijes:
Mbeshtetja nga evidenca (te dhena sasiore ose konstruksione logjike komplekse). Kjo duhet te jete e matshme
Menyra se si evidenca fitohet ose gjenerohet mund te demonstrohet ose riprodhohet
Besushmeria e gjerave, qe nuk mund te vezhgohen ne menyre direkte, mund te behet permes aresyetimin ose logjikes.

19. Dy tipet e logjikes (Deduktive dhe Induktive)
Logjika deduktive
Procesi i tefrom ge aresyetuarit nga premisat e pergjitheshme(p.sh., supozimet ) tek rezultet ose konkluzionet e vecanta. Teoria ekonomike bazohet shume ne logjiken deduktive.
Ne vendosim nje numer supozimesh mbi kushtet motivimet dhe sjelljet, dhe punojne ne menyre logjike permes variablave dhe parametrave qe ne duam te shpjegojme ose parashikjme.
Deduksioni
Gjithe njerezit jane te vdekshem
Sokrati eshte njeri, atehere
Sokrati eshte i vdekshem
Induksioni
Sokrati eshte i vdekshem, Manthua eshte i vdekshem, …
Te gjthe keta jane njerez
Njerezit jane te vdekshem
All observed crows are black
All crows are black
This is probabilistik

20. Induksioni dhe deduksioni…
Theory
Hypotezat
Deduksioni

21. Dy tipet e logjikes… Logjika Induktive
Eshte aresyetimi nga rrethanat ose rezultatete specifike tek konkluzioni mbi rethanat ose rezultatet e pergjitheshme
Eshte nje proces empirik per arritjen e nje konkluzioni ose per arritjen ne percaktimin e parimeve te reja nga te dhenat dhe eksperienca e njohur duke vezhguar realitete objektive.
Perdorimi me i zbatueshem i induksionit ne ekonomi eshte inferenca statistikore
Mbledhja e te dhenave duke perdorur nje moster duke perdorur kritere dhe standarde te percaktuara per te infer-uar karakteristikat dhe sjelljen e gjithe popullates

22. Besimet e gabuara Logjike
Gabimet ne aresyetim qe mund te rezultojne ne gabime lidhur me konkluzionet ose ne informacion te pabesushem
Nje liste e besimeve te gabuara
Perdorimi selektiv i informacionit
Pranimi i pasojes (vlefshmeria e premisave??)
Sulmi ndaj nje personi (personit qe perfaqeson nje ceshtje)
Reference numrit te personave (“rregulli” i maxhorances)
Reference autoritetit (“X” tha keshtu)
Shkak i i rreme (atribuimi efektit i nje shkaku te rreme)
Argumenti per analogji (raste analoge sillen ne te njejten menyre)
Pjesa dhe e tera sillen njelloj (dika e vertete per pjesen eshte e vertete edhe per te te, true for when dhe e anasjallta)
Autoriteti: kyeministrj tha keshtu
Analogjia: korelimi i qumeshtit te shitur me armet e shitura

23. Testet per besueshmerine
Pervec shmangjes se besime te gabuara, ka nevoje edhe per udhezime te tjera
Njihen kater teste
Koherenca logjike,
Korrespondenca
Qartesia (kuptueshmeria)
Testi pramatik i funksionimit

24. Testi i Koherences logjike
Shqyrtimi i nje rezultati ose propozimi per te pare nese ka apo jo kontradukta logjike (gabime ose besime te gabuara)
Kalimi i testit te koherences logjike nuk siguron per besueshmerine e nje rezultati, por nese testi nuk kalohet, besushmeria nuk ekziston
Kur zbatohet per teorine, ai eshte nje test qe tregon nese konkluzionet burojne logjikisht nga supozimet.
Lidhe kete me besimet e gabuara logjike

25. Testi i Korrespondences
Krahasimi i nje rezultati me ate qe eshte tashme e “njohur” per te pare nese rezulati eshte ne konsistence me dijen e meparshme.
Kur zbatohet per teorine, ai eshte nje test qe tregon nese konkluzionet mbeshteten nga evidenca empirike.
Mund te ndodhe qe gjetjet tuaja jane te drejta, dhe korpusi i dijes eshte i gabuar. P.sh., dikur mendohej se toka eshte e sheshte, derisa dikush tregoi se ajo eshte e rrumbullaket

26. Testi i qartesise
Shqyrton nje rezultat per mungesen e qartesise, ose pranine e me shume se nje kuptimi.
Nese rezultati ka me shume se nje kuptim, testi quhet i pakaluar
Perdorimi i koncepteve ne te cilet termat e perdorur nuk jane te perkufizuar mire, keshtu qe kuptimet jane te mjegullta

27. Testi pramatik i funksionimit
Rezultatet duhet teb zgjidhin problemin e adresuar.
Rezultatet duhet te jene funksionuese, relevante, dhe te besueshme
Shembull:
Mjeku jep nje vaksine per semundjen “x” per femijen
Korrespondenca – po, ajo ka funksionuar me pare, por nuk dihet gje per femijet (lack prior knowledge)
Koherenca – po per doktorin, por jo per femijen
Qartesia – po per doktorin, por jo per femijen
Fuksionimi – a funksionoi per femijen?
Nese keto teste, dija konsiderohet tentativisht e besushme, por qe duhesteve te metejshme.
Ne duhet te konsiderojme gjithe evidencen e pershtashme per vleresimin e besueshmerise se dijes

28. Roli i Objektivitetit personal
Themelor per besueshmerine e dijes
Shmang imponimin e vlerave dhe besimeve tona private mbi te tjeret
Subjektiviteti ka te beje me vlerat dhe besimet. Dija publike e besueshme nuk mund te vije nga pozicionet personale subjektive.
Objektviteti ka te beje me ate se cfare eshte e demonstrueshme permes vezhgimit, matjes dhe logjikes.

29. Roli i Objektivitetit personal…
Objektiviteti eshte guri i themelit i shkences dhe dijes se besueshme
Por, nuk ka shkencetar qe te jete teresisht objektiv. Secili perfshin njje doze subjektiviteti ne punen e tij, perfshire edhe ate se cfare vendos te studjoje.
Perpiquni per asnjeanesi shkencore , duke shmangur vlerat dhe besimet personale qe ndikojne mbi kerkimin.
Jini te hapur ndaj cfaredo rezultati te kerkimit
Te hapur per cfaredo lloj fezultati, edhe ne rast se ai eshte i ndryshem nga ai i sugjeruar nga hipoteza

30. Parashikimi shkencor
Parashikimi shkencor perfshine teorine e perdorur se bashku me dijen empirike (eksperimentale) dhe experiencen.
Ai ka te beje me nderveprimin e termave te meposhtem:
Fakti – vezhgi i verifikueshme
Teoria – lidhje logjike mes fakteve
Hipoteza – nje propozim i testueshem

31. Faktet Vezhgime qe percaktohen permes shqisave ose matjes
Faktet jane pozitive (te vezhgueshme ose te matshem ne menyre direkte) dhe te paparura nga gjykimi
Faktet nuk jane domosdoshmerisht “permanente”
Ne vetvete, ata nuk perdoren per parashikim
Duhet bere nje dallim mes fakteve dhe vlerave, por mund te kete fakte mbi vlerat
Pozitiv ketu eshte e lidhur me termin filozofik “pozitivizem”, e lidhur me faktet, vezhgimet

32. Teoria
Teorite vendosin lidhje, duke perdorur logjike deduktive dhe fakte
Teoria nuk eshte spekulim i pabaze, si ne shprehjen popullore “kjo mund te jete e vertete ne teori, por …” Kjo eshte e gabuar!
Teorite perdoren per qellime shpjegimi dhe parashikimi
Teorite testohen nga logjika e tyre e brendshme
Teorite jane abstraksione, thjeshtezime, dhe/ose pergjithesime

33. Funksionet e teorise ne kerkimin ekonomik
Orientimi – kuader per te identifikuar nje problem
Klasifikimi – percaktimi i kuptimit qe lehteson kuptimin e koncepteve komplekse
Konceptualizimi – kuptimi se si dicka funksionon ose dallimi i shkaqeve dhe pasojave
Permbledhja
Pergjithesimi empirik
Lidhjet e pergjithesuara
Konceptualizimi: kuptimi se si dicka funksion, dallimi i shkaqeve dhe pasojave, duke perdorur koncepte

34. Funksionet e Teorise …
Ofrimi i saktesise ndihmon te lidhen faktet me konceptet
Parashikimi i fakteve ose identifikimi i hipotezave
Identifikimi i mangesive ne dijet tona

35. Hipotezat Nje rezultat qe nuk eshte vleresuar ose testuar akoma
Nje propozim tentativ mbi luidhjen mes faktoreve e ngjarjeve qe duhet verifikuar
P.sh., testimi statistikor i hipotezave me ekonometri:
Domethenia e parametrave individuale
Pershtatshmeria statistikore per gjithe modelin
Hipoteza: propozim shpjegues per tu testuar

36. Hipotezat … Tri kategori hipotezash:
Supozimet – gjera qe supozohet te jene te verteta per qellimin e studimit, ose gjera qe
Hipotezat diagnostikuese – propozimet mbi shkaqet e problemit
Hipoteza kuruese – zgjdhje te propozuara per problemin
Modeli i tregtise se lire
Supozimet e modelit: …
Hipoteza diagnostikuese: nese vendet specializohen ne aktivitetet ku kane avantazhe te krahasuara, dhe shkembejne, te gjithe dalin te fituar
Ose, modeli i i konkurrences se paster e perfekte