1. BERZE KAO NAJORGANIZOVANIJI OBLIK FINANSIJSKOG TRŽIŠTA
Kada se pomene trgovina hov-ima prva asocijacija su Berze
Godišnji promet na svjetskim berzama se broji u više stotina milijardi dolara
Najpoznatije svjetske Berze su: Njujorška (NYSE), Londonska (London Stock Exchange), Pariška (Bourse De Paris), Moskovska (Moscow Exchange)

2. BERZE KAO NAJORGANIZOVANIJI OBLIK FINANSIJSKOG TRŽIŠTA
Različite su definicije i načini shvatanja pojma BERZA pa imamo:
Berza kao finansijsko tržište – šire shvatanje pojma berza
Berza kao institucija za organizovanje berzanske trgovine
Berza kao pravno lice – pravno viđenje berze
Berza je zgrada u kojoj se obavlja berzanska trgovina
Berza je specifičan oblik veoma organizovanog tržišta, na kome se obavlja promet robe, novca, deviza i kapitala izraženih u hartijama od vrijednosti koje smo nazvali pojmom finansijski instrumenti
Uže shvataćeno berza predstavlja instituciju koja se bave organizovanjem berzanskog prometa, drugim riječima to je platforma za trgovinu finansijskim instrumentima.

3. BERZE KAO NAJORGANIZOVANIJI OBLIK FINANSIJSKOG TRŽIŠTA
Osnovne karakteristike Berze kao specifičnog finansijskog tržišta su:
Tržište organizuje, vodi i kontroliše posebna institucija-Berza
Berzi je strogo zabranjeno učestvovanje u trgovini
Tržišni materijal nije fizički prisutan
Tržišni materijal je tačno utvrđen i izlistan na Berzi
U trgovini mogu učestvovati samo Članovi Berze
Mjesto i vrijeme odvijanja prometa su tačno određeni
Način trgovanja izlistanim Hov-ima je strogo definisan zakonima i pravilima Berze
Berza je obavezna da javno objavljuje listing cijena
Berza je tržište (strogo) kontrolisano od strane države

4. VRSTE BERZI
Prema vrsti aktive koja se nalazi u osnovi finansijskog instrumenta razlikujemo :
robne ili produktne berze
finansijske berze
Prema načinu osnivanja Berze kao institcije razlikujemo:
anglo-saksonski tip berzi
kontinentalni tip berzi
mješoviti tip berzi

5. VRSTE BERZI
Berze se prema opredjeljenosti za trgovinu sa jednom ili više vrsta materijala dijele na:
specijalizovane berze
mješovite berze
Sa aspekta lokcijskog značaja i većine učesnika razlikujemo:
lokalne berze
nacionalne berze
internacionalne berze

6. ULOGA–FUNKCIJE BERZE
Berze su sekundarna tržišta i na njima emitenti ne dolaze do sredstava potrebnih za poslovanje
Bez berzi i svih funkcija koje one obavljaju ni primarna tržišta ne bi bila razvijena
na berzama (i drugim sekundarnim tržištima) se hov-i emitovani na primarnim tržištima distribuiraju široj javnosti
na berzama se prate, i reflektuju kroz informacije i promjene cijena hov-a, sva dalja dešavanja u vezi sa subjektima emitentima hov-a koje se kotiraju na Berzi

7. ULOGA–FUNKCIJE BERZE
Funkcije koje obavljaju Berze i u kojima se ogleda njihov doprinos razvoju finansijskog tržišta i ekonomije jedne zajednice u cjelini su:
Berze omogućavaju distribuciju hov-a nastalih u primarnoj emisiji široj javnosti
Berza povećava sigurnost u poslovanju svih subjekata
Berza obezbjeđuje bolju likvidnost finansijskih instrumenata
Berza predstavlja najrealniji mehanizam za određivanje cijena
Berza pruža stanovništvu alternativu za plasiranje svoje štednje
Berza putem cjena reflektuje poslovanje pojedinačnih privrednih subjekata
Berza je barometar cjelokupnih privrednih kretanja u zemlji
Berza doprinosi povećanoj javnosti poslovanja privrednih subjekata
Berza vrši i edukativnu funkciju
Berza doprinosi povezivanju zemlje sa svijetom

8. ULOGA–FUNKCIJE BERZE
Od pomenutih uloga prednosti berzi u odnosu na druga sekundarna tržišta se ogledaju u:
Povećanoj sigurnosti zbog uređenosti poslovanja na berzi
Dostupnosti hov-a za stanovništvo
Javnosti u radu
Superiornoj likvidnosti hov-a
Edukativnoj funkciji

9. KORISTI OD BERZE ZA KOMPANIJU
Prednosti listiranja obično su sadržane u sljedećem:
Povećanje likvidnosti akcija preduzeća
Povećanje poslovne vrijednosti (goodwil-a) i lakše prepoznavanje izdavaoca HOV
Lakši i brži pristup svježem kapitalu
Efikasan sistem obaveštavanja investitora i besplatna reklama
Mesečno/dnevno vrednovanje preduzeća
Zaštita investitora i izdavaoca
Motivacija zaposlenih

10. KORISTI OD BERZE ZA KOMPANIJU
Primjer prepoznatih prednosti listinga na Beogradskoj Berzi

11. BERZANSKI POSREDNICI – BROKERI I DILERI
Brokeri su jedina ovlaštena lica za obavljanje kupo-prodajnih transakcija u vezi sa hartijama od vrijednosti u svoje ime a za tuđi račun i za taj posao imaju licencu.
Brokeri nisu jedina lica ovlaštena za kupovinu i prodaju hov-a na finansijskom tržištu, tu imamo i dilere koji kupuju i prodaju hov-e ali u svoje ime i za svoj račun.
Najpoznatiji brokeri: Merill Lynch,Robert W.Baird, Credit Suisse, Goldman Sachs, JP Morgan Chase and company.
Društva koja se bave brokerskim - posredničkim poslovima takođe se bave i dilerskim poslovima za svoj račun pa se zato i nazivaju brokersko - dilerska društva

12. VRSTE BROKERA
Članovi berze jedini mogu učestvovati u direktnom izvršavanju kupoprodajnih transakcija na berzi
Na parketu Njujorške berze imamo sljedeće igrače: brokere, specijaliste i trgovce.
Među brokerima na parketu (floor brokers) razlikujemo komisione brokere (commission broker) i nezavisne brokere (independent broker).
Komisioni brokeri rade kao zaposleni u nekoj od velikih brokerskih firmi
Nezavisni brokeri rade za sebe, nazivaju se često i brokeri brokera - brokeri za 2 dolara
Trgovci na parketu rade isključivo za svoj račun nastojeći da zarade po principu „kupi jeftino prodaj skupo“
Specijalisti su posebna vrsta članova koji rade sa tačno određenim hartijama od vrijednosti za koje stvaraju tržišta

13. VRSTE BROKERA
Zbog napretka tehnologije broj članova koji rade na parketu Njujorške berze se iz godine u godinu konstantno smanjivao, tako da se od ljudi (brokera, trgovaca i specijalista) koliko ih je bilo svakodnevno na parketu prije dvadeset godina taj broj danas sveo na svega jednu petinu odnosno oko ljudi.
NYSE parket godine
NYSE parket godine

14. VRSTE BROKERA
Osim na berzi brokeri i dileri posluju i na vanberzanskim OTC tržištima
Brokeri se prema vrsti i načinu pružanja usluge dijele na:
Univerzalne brokere ili brokere koji pružaju punu uslugu (Full servece broker) i
Diskontne brokere (Discount Broker)

15. OTKRIVANJE CIJENA NA FINANSIJSKIM TRŽIŠTIMA
Otkrivanje fer cijene je jedna od osnovnih funkcija finansijskih tržišta pa tako i berze
Dva bazična tipa tržišta prema modelu utvrđivanja cijene su:
Aukcijska tržišta odnosno tržišta zasnovana na nalozima – order driven market i
Kotacijska (dilerska) tržišta odnosno tržišta zasnovana na kvotama – quote driven market
Aukcijska tržišta se dalje prema učestalosti odvijanja trgovine dijele na:
Periodična aukcijska tržišta sa jedinstvenom cijenom (single price auction SPA) i
Kontinuelna aukcijska tržišta

16. PERIODIČNA AUKCIONA TRŽIŠTA
Periodično aukciono tržište se organizuje u okviru berze kao institucije, a cijena finansijske aktive se formira posebnom metodom koja se naziva aukcija
Otkrivanje cijene izvodi aukcionar,
Aukcionar sve naloge, koje klijenti pošalju brokerima a brokeri unesu u sistem berze, unosi u knjigu naloga (order book) koja je sastavni dio softvera berze za upravljanje aukcijom
Knjiga naloga se najlakše može predstaviti kao jedna tabela u kojoj se na lijevoj strani upisuju svi kupovni
Tabela A) Evidencija kupovnih i prodajnih naloga u aukcionarevoj knjizi naloga

17. PERIODIČNA AUKCIONA TRŽIŠTA
Nakon prihvatanja i unosa naloga, aukcionar pristupa njihovom sređivanju u nekoliko koraka, najprije se sortiraju kupovni nalozi po rastućoj cijeni a prodajni nalozi po opadajućoj cijeni kao što je urađeno u tabeli B
Tabela B) Sortiranje kupovnih naloga po rastućoj a prodajnih naloga po opadajućoj cijeni

18. PERIODIČNA AUKCIONA TRŽIŠTA
U sljedećem koraku se utvrđuju kumulativne vrijednosti hartija za kupovinu odnosno prodaju, za svaku od ponuđenih cijena, čime se dobija jasan pregled broja hartija koje mogu biti realizovane po datim cijenama, što je prezentovano u tabeli C.
Tabela C) Kumulativne vrijednosti hartija koje će se kupiti odnosno prodati u zavisnosti od aukcione cijene

19. PERIODIČNA AUKCIONA TRŽIŠTA
Aukcionar zatim pristupa otkrivanju aukcijske cijene po kojoj će se trgovati , a biće to ona cijena koja omogućava realizaciju najvećeg broja hartija od vrijednosti
Ova cijena se na BL Berzi i na SASE naziva Preovlađujuća cijena. Ovako utvrđena preovlađujuća cijena može važiti tokom jednog dana (jednog berzanskog sastanka) a mogu se, u slučaju potrebe, održavati i dvije ili više aukcija dnevno.
U našem primjeru iz tabele C vidimo da aukciona cijena iznosi 800 novčanih jedinica, ovo je cijena po kojoj je najmanja kumulativna razlika između kupovne i prodajne strane i po ovoj cijeni doći će do prometa u količini od 350 hartija.
Zona fluktuacije
Faza balansiranja ponude i tražnje nakon otkrivanja cijene
Princip cijena-vrijeme
Princip cijena - količina

20. KONTINUELNA AUKCIONA TRŽIŠTA
Organizuju se za hartije kod kojih postoji veliko interesovanje na strani ponude i tražnje
Karakteristike kontinuiranog aukcijskog tržišta su:
Transakcije se u toku aukcije zaključuju po različitim cijenama
Aukcija se odvija u određeno vrijeme i traje u određenom intervalu
Kontinuirano aukciono trgovanje se odvija u sljedećim fazama:
Prva faza ili predotvaranje, odnosi se na prijem naloga
Druga faza je otvaranje tržišta ili otvarajuća aukcija tj. utvrđivanja cijene na otvaranju i trgovanje po toj cijeni,
Treća faza je kontinuirano trgovanje koja se odnosi na prenesene naloge iz faze otvaranja i prijem novih naloga i njihovo kontinuirano uparivanje.
Četvrta faza je trgovanja na zatvaranju.

21. KOTACIJSKO/DILERSKO TRŽIŠTE
Kod dilerskog tržišta kupovne i prodajne cijene hartija od vrijednosti odnosno kvote (buying and selling quotes) su kontinuirano izložene investitorima, a postavlja ih diler - kreator tržišta odnosno marketmejker
Dileri zarađuju na razlici između niže cijene po kojoj otkupljuju hartiju od prodavca (bid price) i više cijene po kojoj nude hartiju kupcu (ask price) i, ova razlika se naziva raspon između otkupne i prodajne cijene odnosno „bid-ask spread“
Dilersko tržište je decentralizovana mreža
Cijena se na ovim tržištima otkriva pregovaranjem ili pogađanjem a nosioci ovog procesa su dilerske firme
Kada na tržištu postoji više marketmejkera istom hartijom od vrijednosti, oni međusobno konkurišu cijenom
Što je „bid-ask“ raspon uži, tržište hartija je likvidnije a diler zarađuje više na obimu prometa a manje na razlici u cijeni.

22. KOTACIJSKO/DILERSKO TRŽIŠTE
Prikaz odnosa dilerovih i klijentovih prodajnih i kupovnih cijena

23. KOTACIJSKO/DILERSKO TRŽIŠTE
Vanberzanska tržišta ili OTC tržišta u SAD-u su dilerska tržišta, i razlikuju se od berzi i u pogledu vrste hartija koje na njima mogu da se kotiraju
Dilerska tržišta pružaju šansu malim, brzorastućim kompanijama da prikupe kapital za taj rast
Dilere marketmejkere se naziva i trgovcima koji održavaju likvidno tržište za određenu hartiju od vrijednosti
Dilerska tržišta garantuju izvršenje naloga
NASDAQ u Americi i SEAQ u Velikoj Britaniji imaju svoje korijene u dilerskim tržištima

24. Berzanski Indeksi
BERZANSKI INDEKSI su brojevi konstruisani da prikažu stanje i uprate kretanje određenog tržišnog segmenta (privredne grane ili oblasti) kao i finansijskog tržišta u cjelini
Postoje industrijski berzanski indeksi, građevinski berzanski indeksi, saobraćajni berzanski indeksi kao i globalni privredni indeksi.
Rast berzanskog indeksa određenog segmenta finansijskog tržišta najčešće je odraz realnog rasta tog privrednog segmenta.
Špekulativni mjehurovi - izuzeci.
Berzanski indeksi se konstruišu tako da obuhvate akcije najznačajnijih privrednih subjekata
Investitorima oni predstavljaju orijentir za tržišno kretanje onog segmenta privrede kome pripadaju akcije preduzeća u koje oni planiraju da ulože svoja sredstva
Berzanski indeksi mogu biti prosjeci i indeksi

25. Berzanski Indeksi
Prosjeci (engl. Averages) se izračunavaju kao ponderisana ili neponderisana aritmetička sredina ...
Najpoznatiji i najstariji prosjek se računa od godine i to je Dou Džons prosjek
Danas se izračunavaju i prate četiri Dou Džons indeksa (prosjeka) i svi su cjenovno ponderisani
Dou Džons Industrijski prosjek - za insdustrijska preduzeća koji obuhvata 30 akcija (DJ Industrial Average),
Dou Džons transportni prosjek za transportna preduzeća koji obuhvata 20 akcija (DJ Transportation Average) i
Dou Džons uslužno-komunalni prosjek koji obuhvata 15 akcija (DJ Utillity Average).
Dou Džons kompozitni indeks koji obuhvata sva tri prethodna indeksa (Dow Jones 65 Composite)
U najčešćoj upotrebi kao indikator tržišnih kretanja je Dou Džons Industrijski prosjek – Dow Jones Industrial Average (DJIA) ...

26. Berzanski Indeksi
Grafikon Dou Džons Industrijski prosjek za

27. (Dow Jones Global Indexes:INDU)
Tabelarni prikaz akcija uključenih u Dou Džons industrijski prosjek za
52-Week Range
(Dow Jones Global Indexes:INDU)
Today's Change
Data as of Jun 06
Year-to-Date
Volume
Price
% Change
Change
YTD Change
Company

28. Berzanski Indeksi
Indeksi se dobijaju kada se sadašnja ponderisana vrijednost određene grupe akcija uporedi sa ponderisanom vrijednošću iz baznog perioda
Najpoznatiji je Standard and Poors 500 Index (SP 500 konstruisan god), koji uključuje 400 akcija industrijskih, 20 transportnih, 40 finansijskih i 40 infrastrukturnih preduzeća u SAD
Index se izračunava kroz poene (engl. Points) i predstavlja ukupnu promjenu vrijednosti posmatranih akcija.
Izračunava se bukvalno svake sekunde, polazeći od promjena cijena na Njujorškoj Berzi.
Osim Dou Džons-a i Standard i Pura, konstrukcijom berzanskih indeksa se bave mnogi učesnici na tržištu: berze i druga sekundarna finansijska tržišta, brokersko-dilerska društva, finansijski časopisi, konsalting agencije i drugi.

29. Berzanski Indeksi
Grafički prikaz dnevnih promjena indeksa SP 500 za