1. گزارش به دولت
وضعيت کلي ما در کشور و منطقه
دکتر مسعود پزشکيان
19/12/1383

2. فهرست مطالبي که ارائه خواهد شد
تصويري از نيازهاي بهداشتي ودرماني در کشور
منابع و امکانات ما براي پاسخ گوئي به نيازها
نتايج مداخلات ما
مشکلاتي که بهداشت و درمان با آن مواجه ميباشند
گزارشات کارشناسي در رابط با حل مشکلات
پيشنهادات ما ا

3. نيازهاي درماني و بهداشتي در کشور
نياز سرپائي
نياز بستري
نيازهاي بهداشتي

4. هرم جمعیتی در ایران بر اساس تحقیق سال 1379
65،000،000 نفر جمعيت
برآورد فعلي حدود 68 ميليون نفر
و ما براي راحثي محاسبات 70 ميليون
نفر در نظر ميگيريم

5. جمع مراجعات در خصوصي و دولتي
بار مراجعه سر پائي به بخش دولتي وخصوصي
به ازاي هر فرد در سال
(براساس مطالعه بهره مندي سال 1381 )
5.5با ر
8.4 بار در سال
جمع مراجعات در خصوصي و دولتي
8.4بار در جمع
2.9با ر

6. مراجعه سرپائي به مراکز مختلف در بخش دولتي و خصوصي
2.9 بار مراجعه
2.9با ر
بخش دولتي
5.5 بار مراجعه
بخش خصوصي
5.5با ر

7. و خصوصي هزينه مراجعه سر پائي در بخش دولتي 26510 تومان سر جمع دولتي و
هزينه مراجعه سر پائي در بخش دولتي
و خصوصي
26510 تومان
سر جمع دولتي و
خصوصي
20280تومان
بخش خصوصي
6680 تومان
بخش دولتي

8. نوع هزينه به تفکيک بخش دولتي و خصوصي
بخش خصوصي
بخش دولتي
بخش دولتي و خصوصي

9. در صد مراجعه براي بستري شدن
در صد بار مراجعه بستري در سال
( بر اساس مطالعه بهره مندي از خدمات بهداشتي و درماني سال 1381 )
در صد مراجعه براي بستري شدن

10. در صد نياز به بستري و بار بستري بر اساس سن در سال (بر اساس مطالعه بهره مندي از خدمات بهداشتي و درماني سال 1381 )

11. مقايسه هزينه يک بار بستري در بخش دولتي
و بخش خصوصي ( پولي که مردم علاوه بر بيمه از جيب خود پرداخت کرده اند )
( بر اساس مطالعه بهره مندي از خدمات بهداشتي و درماني سال 1381)
644 هزار تومان
هزينه در بخش خصوصي
در مورد پولي که مردم پرداخته اند آيا مورد فوق علاوه بر پولي است که بيمه ها پرداخت مينمايند و اين بيمه ها اعم از مکمل و غيره آن بوده اند .
88 هزار تومان
وابسته به وزارت
113 هزار تومان
ساير
80 هزار تومان
تامين اجتماعي

12. کل نيازدر سرپائي سالانه حدود 630 ميليون بار در کشور ميباشد
کل نيازدر سرپائي سالانه حدود 630 ميليون بار در کشور ميباشد
روزانه بار مراجعه
کل نياز در بستري سالانه حدود 5 ميليون نفر در کشور
روزانه در حدو15700 بستري
هزينه در خصوصي 20 هزار تومان در سال
هزينه در دولتي 6 هزار تومان در سال
هزينه بستري در خصوصي
* =
ميشود 10 هزار ميليارد تومان
هزينه بستري در دولتي
*250000=
ميشود 1250 ميليارد تومان
متوسط هزينه در خصوصي دو ميليون تومان
متوسط هزينه در دولتي دويست هزار تومان

13. تخت مورد نياز جمعيت 125 2500 1250 25000 12500 250 هزار ده ميليون نفر
تخت مورد نياز
بار مراجعه بستري در روز
بار مراجعه سر پائي روزانه
جمعيت
125
20 بيمار در روز
2500
100 هزار نفر
1250
200 بيمار در روز
25000
يک ميليون نفر
12500
2000 بيمار در روز
250 هزار
ده ميليون نفر
براي جمعيت 70 ميليون نفر
تعداد تخت مورد نياز
87500 ميباشد
تعداد تخت موجود
تخت ثابت
85000 تخت فعال

14. ايران و منطقه و وضعيت خاص ما
روند اپيدميولوژيک در
ايران و منطقه و وضعيت خاص ما

15. روند بيماري در دنيا
بيماريهاي غير واگير
حوادث و سوانح
بيماريهاي واگير مشکلات مادرو کودک و
کميود هاي غذائي

16. تغيير در ترتيب و توالي بار جهاني بيماري براي 15 علت
2020
بيماري ايسكميك قلب
افسردگي ماژور تك قطبي
تصادف هاي رانندگي در جاده ها
بيماريهاي عروق مغزي
بيماريهاي انسدادي مزمن ريه
عفونتهاي تنفسي تحتاني ريه سل
جنگ
بيماريهاي اسهالي
ايدز
ناراحتي هاي دوران حول تولد
خشونت
ناهنجاريهاي مادرزادي
صدمه به خود
سرطان هاي ناي ، نايژه و ريه
1990
عفونتهاتي تنفسي تحتاني
بيماريهاي اسهالي
ناراحتي هاي دوران حول تولد
افسردگي ماژور تك قطبي
بيماريهاي ايسكميك قلب
بيماريهاي عروق مغزي سل
سرخك
تصادفهاي رانندگي در جاده ها
ناهنجاريهاي مادرزادي
مالاريا
بيماريهاي انسدادي مزمن ريه
سقوط
كمخوني فقر آهن
سوء تغذيه

17. در ايران هر ساله حدود 300000 مورد مرگ بروز مي كند
در ايران هر ساله حدود
مورد مرگ بروز مي كند
روزانه حدود 800 تا 850 مورد

18. نسبت هاي مرگ در 9 گروه اصلي سال 1380
خودكشي
تنفسي
قتل
حوادث غير عمدي
قلبي عروقي
سرطانها

19. تعداد مراجعه سرپائي به علت حوادث در روز 11000 نفر در سال 4 ميليون نفر
در روز نفر
در سال 4 ميليون نفر
سقوط
3300 نفر
حوادث ترافيک
2356
در روز
حوادث عمدي
700 نفر
سوختگي
953

20. روزانه در ايران 800 نفر ميميرند
65% از موارد مرگ مختص 4 گروه زير ميباشد.
حوادث
102 نفر
35.3 ساله
دوره حول تولد
32 نفر
0.1 ساله
قلب و عروق
300 نفر
68 ساله
سرطان ها
80 نفر
59.7 ساله

21. مرگ از حوادث 102 نفر در روز 37000 نفر در سال حوادث ترافيک غرق شدن
52 نفر
35.7 ساله
غرق شدن
3 نفر
21.4 ساله
حوادث عمدي
خود کشي 11 نفر
قتل 7 نفر
سوختگي
8 نفر
35.7 ساله
29 ساله
سقوط
4 نفر
40.3 ساله
31.2 ساله

22. دوره نوزادي و اختلالات مربوط به آن
مهمترين عوامل از دست رفتن عمر در گروههاي سني مختلف
بالاي 50 سال
ايسکمي
سرطان
حوادث
دوره نوزادي و اختلالات مربوط به آن
49%
1 تا 59 ماه
حوادث غير عمدي
20%
15 تا 49 سال
حوادث عمدي و غير عمدي
50%
53%
5 تا 14 سال
حوادث عمدي و غير عمدي
45%

23. Comparison percent of injuries induce YLL by total YLL IN 2000 (World&EMRO&Iran)

24. در سال 38000 نفر بيمار سوخته در بيمارستان بستري مي شوند
ميانگين بستري يك هفته
هزينه هر بيمار 2 ميليون تومان
کل اعتبار مصوب
براي سوختگي
اورژانس
رواني
مناطق محروم
76 ميليارد تومان هزينه بيماران سوخته در سال 17
ميليارد تومان
ميباشد

25. هر هفته معادل 2 هواپيما مرگ از حوادث ناشي از حوادث ترافيکي اتفاق ميافتد .
40% از قربانيان عابرين پياده هستند.
در ايران در سال 1379 به ازاي هر 100 هزار نفر 58 کشته بعلت حوادث بوجود آمد که 48 مورد آن ناشي از حوادث غيرعمدي بود. اين رقم در کشورهاي توسعه يافته زير 10 نفر است.
در همان سال به ازاي هر 10 هزار وسيله نقليه 33 کشته ناشي از حوادث ترافيکي در ايران وجود داشت . در صورتيکه اين رقم در ژاپن 4 کشته بود.

26. تعداد حوا دث منجربه مرگ
تعداد حوا د ث منجربه درمان بستري
تعداد حوا د ث منجربه درمان سرپايي
تعداد حوا د ث منجربه درمان شخصي
تعداد كل حواد ث منجربه جراحت
حواد ث سال 1379
37000
مجموع حوادث عمدي وغيرعمدي
19100
375000
860000
737000
حوادث ترافيكي
3930
31000
52000
120000
خشونت عليه خود
2520
38200
348000
335000
724000
سوختگي
2510
76000
200000
154000
425000
خشونت توسط ديگري
1330
321000
سقوط
740
184000
991000
928000
بعلت نيروهاي مكانيكي
190
38000
259000
497000
805000
بعلت نيروهاي جاندار
6680
115000
126000
211000
460000
ساير حوادث

27. تعداد بستري بعلت حوادث 3014 نفر در روز 1100000 نفر در سال حوادث عمدي
293 نفر بستري
سوختگي
105 نفر بستري
حوادث ترافيکي
1027 نفر بستري
سقوط
879 نفر

28. دويست و هفتاد و پنج ميليارد تومان هزينه درمان
×250000=
دويست و هفتاد و پنج ميليارد تومان هزينه درمان
بستري ناشي از حوادث عمدي وغير عمدي

29. مقايسه بين درصد مرگ ناشي از آسيبهاي خارجي به کل مرگ در سال 2000 بين منطقه مديترانه شرقي و ايران

30. منابعي که براي پاسخگوئي به بار بيماران سرپائي و بستري وجود دارد
دولتي و
غير دولتي(خيريه ، خصوصي )
فضا و تجهيزات
تعداد بيمارستان
تعداد درمانگاه
تعداد خانه بهداشت
پول و اعتبارات
کل اعتبارات بهداشت ودرمان از بودجه عمومي
کل پولي که مردم براي درمان خود هزينه ميکنند
حسابهاي ملي سلامت
سهم دولتي و خصوصي از اين اعتبارات
نيروي انساني
پزشک
پرستار
نيروي پشتيباني

31. وضعيت اقتصادي
در بخش سلامت
و سرانه کشوري
پول واعتبارات

33. نمودار 6

37. بر اساس گزارش مرکز آمار در خصوص
حساب هاي ملي سلامت
در سال 1380 کل پول هزينه شده براي سلامت
4766 ميليارد تومان بوده
در همان سال کل اعتبار وزارت بهداشت ودرمان ميليارد تومان بود که در حقيقت يک سوم کل پولي است که براي سلامت خرج شده است
و اين در حالي است که بيش از 80 % بيماران بستري در بيمارستانهاي وابسته به دانشگاه مورد مداوا قرار گرفته اند و 100% خدمات بهداشتي را دولت ارائه داده و آموزش نيز جزو وظايف بوده است.

38. تسهيلات بهداشتي و درماني چگونه قرار گرفته
روستا
جاده
خانه ي بهداشت
روستاهاي قمر
مرکز بهداشت
طرح کلي در قرار گيري
تسهيلات ارائه خدمت
5000
16400
شهر

39. ظرفيت خدمات بستري كشور
-765 بيمارستان
- تخت دانشگاه
- تامين اجتماعي 9000
بخش خصوصي و ساير 21000
- تخت ثابت
- تخت فعال 84000

40. زير ساخت هاي فوق پاسخگوي نيازهاي کشور در بهداشت ودرمان ميباشد
به ازاي هر 1200 نفر يک خانه بهداشت وجود دارد
به ازاي هر نفر يک مرکز بهداشتي درماني وجود دارد
به ازاي هر 750 نفر يک تخت بيمارستاني وجود دارد
زير ساخت هاي فوق پاسخگوي نيازهاي کشور در بهداشت ودرمان ميباشد

41. سطوح ارائه ي خدمت و زنجيره ي ارجاع
بيمارستان تخصصي دانشگاه
بيمارستان عمومي شهرستان
مرکز بهداشت
خانه ي بهداشت
پايگاه بهداشتي
روستاي قمر
روستاي قمر
روستاي قمر

42. ٨٤٦٢٥ تخت فعا ل كشو ر:
در ايران در سال1379: ۴۲۷۶۸۱۷نفر در بيمارستانها
بستري شدند
تعداد ٣٥٨٥٧٧٧نفر در بيما رستا نها ي دانشگاه علوم
پز شكي بستر ي شدند
-7/25% از تختها ي اشغال شده به علت حوادث است.
-8/56% از بيماران اورژانسي به علت حواد ث است

43. در صد اشغال تخت بيمارستان در منطقه و اروپا

44. درصد کل تخت هاي بيمارستاني در بخش دولتي

45. تعداد پزشک به ازاي هر 1000 نفر جمعيت

46. نيروي انساني متناسب زير ساخت ها رشد نکرده و پاسخگو نميباشد
کل نيروي انساني که در سيستم بهداشت و درمان دولتي کار ميکنند هزار نفر ميباشد
194 هزار نفر رسمي
100 هزار نفر غير رسمي
پزشک عمومي هزار
پزشک متخصص هزار
دارو ساز
پرستار و بهيار هزار
نيروي انساني متناسب زير ساخت ها رشد نکرده و پاسخگو نميباشد

47. مداخلات و رضايت مندي مردم در قبال خدمات
آيا همه را تحت پوشش قرار ميدهد؟
آيا قابل دسترسي است؟
آيا موثر است ؟
آيا کافي است؟
آيا مقبول است ؟

48. پوشش بيمه ائي خدمات (سرپائي و بستري )
(مطالعه بهره مندي از خدمات بهداشتي و درماني سال 1381 )
در مورد اسلايدهايي که براي يوتيلزيشن تهيه شده بايد ما زمان و تعداد افرادي که مورد تحقيق قرار گرفته اند و نمونه و روش آن حتما بايد قبل از صحبت مشخص شود .

49. رعايت حقوق گيرندگان خدمت سر پائي
(مطالعه بهره مندي از خدمات بهداشتي و درماني سال 1381 )

50. ميانگين روزهاي انتظار براي بستري در بخش هاي دولتي و غير دولتي
دسترسي

51. نتيجه بستري در بيمارستانهاي دولتي وغيره دولتي
( مطالعه بهره مندي از خدمات بهداشتي و درماني سال 1381 )
تاثير در سلامت و کفايت خدمت

52. رعايت حقوق گيرندگان خدمت بستري
رعايت حقوق گيرندگان خدمت بستري
( مطالعه بهره مندي از خدمات بهداشتي ودرماني سال 1381 )
مقبوليت خدمات

53. مقايسه رعايت حقوق گيرندگان خدمت بستري
در بيمارستانهاي دولتي و
غيره دولتي

54. مطالعه مقايسه پاسخگوئي در بين 17 کشور
(مجري بخش EPI سازمان جهاني بهداشت )
حق انتخاب

55. مطالعه مقايسه پاسخگوئي در بين 17 کشور
(مجري بخش EPI سازمان جهاني بهداشت )
حفظ اسرار

56. مطالعه مقايسه پاسخگوئي در بين 17 کشور
(مجري بخش EPI سازمان جهاني بهداشت سال 1380 )
مشاركت در تصميم گيري

57. مطالعه مقايسه پاسخگوئي در بين 17 کشور
(مجري بخش EPI سازمان جهاني بهداشت سال 1380 )
رعا يت شئا ن واحترا م

58. مطالعه مقايسه پاسخگوئي در بين 17 کشور
(مجري بخش EPI سازمان جهاني بهداشت سال 1380 )
حمابت ا جتماعي

59. مطالعه مقايسه پاسخگوئي در بين 17 کشور
(مجري بخش EPI سازمان جهاني بهداشت سال 1380 )
برقراري ارتبا ط

60. مطالعه مقايسه پاسخگوئي در بين 17 کشور
(مجري بخش EPI سازمان جهاني بهداشت سال 1380 )
سر جمع پا سخگويي

61. مطالعه مقايسه پاسخگوئي در بين 17 کشور
(مجري بخش EPI سازمان جهاني بهداشت سال 1380 )
پاسخگويي سريع

62. تاثير هزينه ي يک بار بستري در زندگي اقتصادي فرد
( مطالعه بهره مندي از خدمات بهداشتي و درماني سال 1381 )
تاثير د ر زندگي

63. تاثير پرداخت هزينه بستري به تفکيک محل سکونت
(مطالعه بهره مندي از خدمات بهداشتي و درماني سال 1381 )
ما در مورد هزينه هائي که مردم دارند وضعيت بسيار اسف باري که براي آنان ايجاد ميشود بايد ذکر شود که در حقيقت بيمه ائي که ما داريم باعث ميشود چه بلائي سر مردم ميآيد و اگر سياست کنوني ادامه پيدا کند هر سال چه تعداد از مردم مجبور ميشوند که همه ي انچه را که دارند خرج کنند تا از بيمارستان خارج شوند.

64. مشکلات موجود در سيستم

65. Current Government Roles in
IRI Health Sector M
M Mandates
P Provision P F
F Financing R
R Regulation
This is a pretty graphic that is meant to convey ideas more than facts. I think it can be traced to Phil Musgrove. The “Distorted Roles” box provides the stylized facts of the government role in most health systems in Latin America. The largest and core activity of Ministries of Heatlh is the provision of health services. Financing is a secondary preoccupation that revolves around how to pay for MOH activities. Regulation is something direct service providers tend to do little of, and when they do, it creates problems because the game warden and the poacher tend to be the same people. It is difficult to apply and enforce an effective regulatory regime to government institutions. Information, one of the core public goods in health, is in there somewhere but tends to be lost in health education.
The “More Balanced Roles” box is predicated on the public sector having more of an arm’s length relationship with service delivery. It puts information at the core of what the public sector should be doing -- including information on healthy behavior, information for consumers to make good choices, and research. The public sector plays important roles in regulation of providers -- that includes normal insurance regulation, but also enforcement of professional regulation and quality standards in the health system. Selective tax financing and/or mandates to require insurance coverage by employers are other policy levers. Direct provision is part of coverage decisions, but not the core element. And, to keep incentives straight, provision should probably be at a different level of the system so that mandates and regulations are not done by the same people. I
I Information
Distorted Roles

66. Ideal Government Roles in
IRI Health Sector I
I Information
R Regulation R
F Financing F
P Provision P
M Mandates M
This is a pretty graphic that is meant to convey ideas more than facts. I think it can be traced to Phil Musgrove. The “Distorted Roles” box provides the stylized facts of the government role in most health systems in Latin America. The largest and core activity of Ministries of Heatlh is the provision of health services. Financing is a secondary preoccupation that revolves around how to pay for MOH activities. Regulation is something direct service providers tend to do little of, and when they do, it creates problems because the game warden and the poacher tend to be the same people. It is difficult to apply and enforce an effective regulatory regime to government institutions. Information, one of the core public goods in health, is in there somewhere but tends to be lost in health education.
The “More Balanced Roles” box is predicated on the public sector having more of an arm’s length relationship with service delivery. It puts information at the core of what the public sector should be doing -- including information on healthy behavior, information for consumers to make good choices, and research. The public sector plays important roles in regulation of providers -- that includes normal insurance regulation, but also enforcement of professional regulation and quality standards in the health system. Selective tax financing and/or mandates to require insurance coverage by employers are other policy levers. Direct provision is part of coverage decisions, but not the core element. And, to keep incentives straight, provision should probably be at a different level of the system so that mandates and regulations are not done by the same people.
More Balanced Roles

67. 5- گزارشات کارشناسان خارجي و داخلي در رابط با حل مشکلات
5- گزارشات کارشناسان خارجي و داخلي در رابط با حل مشکلات
گزارشات کارشناسان بانک جهاني تهيه شده براي مديريت و برنامه ريزي
گزارش کارشناسان بهداشت جهاني تهيه شده براي بهداشت و درمان و سازمان مديريت و برنامه ريزي
گزارش کارشناسان مستقل از مراکز معتبر جهاني تهيه شده براي بهداشت ودرمان
گزارش تهيه شده در قبل از انقلاب با همکاري کارشناسان داخلي و خارجي

68. Public and Private Financing Sources: Iran’s Health Financing Reform
The World Bank

69. گزارش دکتر شاي از دانشگاه هاروارد..\Desktop\MOAVENIN 82.10.23

70. گزارش پروفسور چارلز نورمند از WHO. \Desktop\Professor Charles Normand
گزارش پروفسور چارلز نورمند از WHO..\Desktop\Professor Charles Normand.doc

71. گزارش کارشناسان داخلي با همکاري کارشناسان خارجي در قبل از انقلاب
راه ما بسوي سلامت

72. جمع بندي و پيشنهادات ما
در بهداشت و درمان درآمد يعني هزينه و اگر سيستم بازار سلامت را کنترل نکند صندوق هاي بيمه و اعتبارات دولت و جيب مردم قادر به پاسخ گوئي به رشد سرسام آور هزينه ها نخواهد بود
سيستم دولتي بسيار کارآمدتر ، هزينه اثربخش تر و عادلانه تر و ارزانتر عمل ميکند علي رغم تمام کاستي هاي خواسته و ناخواسته ائي که براين سيستم تحميل ميشود

73. پيشنهادات ما
عمل بر مبناي نظرات کارشناسي ( و براي اينکار دولت محترم ميتواند گروهي را مشخص نموده تا کارهاي کارشناسي صورت گرفته را يکبار ديگر مرور کرده و بر اساس آن عمل نمايند و دولت هر پيشنهادي را که آن گروه ارائه دادند بپذيرد)
دولت محترم مجددا گروهي را از کارشناسان داخلي و خارجي مشخص و اعتبار کافي در اختيار آنان قرار دهد تا بسرعت وضعيت بهداشت و درمان کشور مجددا مورد باز بيني و کار کارشناسي قرار گيرد و نتيجه هر چه باشد دولت متعهد به اجرا باشد
دولت طبق قانون تعرفه ها را واقعي کرده و کار کرد بيمارستانهاي سيستم را پرداخت نموده و در ضمن به بهداشت و درمان اجازه بدهد تا اينکه بتواند رقابت نموده و مردم نيز قدرت انتخاب داشته باشند و اگر کار کرد بيمارستان پرداخت نشد بيمارستان بتواند بيماران را قبول نکند و اگر سرويس اضافي ارائه داد بتواند پول از مردم دريافت کند. در رابط با مورد سوم ما به هيچوجه به صلاح مملکت و بيمه و دولت و مردم نميدانيم و بهر حال اگر قرار است بازار آزادي وجود داشته باشد و خصوصي سازي صورت بگيرد بهتر است دست سيستم دولتي نيز براي رقابت باز باشد و بتواند قيمت واقعي را از کساني که قدرت پرداخت دارند و در اين مملکت درآمد هاي بسيار بالائي را دارند بگيرد و به نفع افراد مستضعف که ديگر پناهي بر انان نيست هزينه نمايند

74. و نهايت کار اينکه هر گروهي را که دولت محترم شايسته ميدانند مشخص نموده تا پاسخگوي مشکلاتي باشند که تصور ميشود از نا کارآمدي مجموعه ي فعلي سر چشمه ميگيرد که هيچ مصلحتي بالاتر از مصلحت پاسخگوئي به مشکلات مردم نيست و ما با تمام وجود در کنار آنان براي خدمت به مردم شريف و سر بلند مملکت خويش خواهيم ايستاد و کار خواهيم کرد

75. منابع سايت معاونت هماهنگي www.hamahamgi.hbi.ir معاونت سلامت
معاونت تحقيقات و فن آوري
گزارش سالانه WHO (2002)
واحد تامين وتوزيع نيروي انساني
دفتر پرستاري
نهمين همايش مديران نيروي انساني در بندرعباس

76. ادامه منابع
سازمان مديريت وبرنامه ريزي ، مرکز آمار ايران ، حسابهاي ملي ايران به قيمت ثابت و جاري
وزارت بهداشت و درمان ،مطالعه بهره مندي از خدمات بهداشتي ودرماني
وزارت بهداشت و درمان ، مرکز آمار ايران ، بررسي جمعيت و سلامت
پروفسور چارلز نورمند ، مشاور سازمان جهاني بهداشت ، توسعه بيمه سلامت در جمهوري اسلامي ايران، WHO ، 1998 May 6-4
خانم مونيکا ام . بورن ، بيمه سلامت در جمهوري اسلامي ايران ، سازمان جهاني بهداشت سال 1996 مارس 2-4
گروه مولفين سازمان جهاني بهداشت ، روش تحقيق در سيستمهاي بهداشتي
بانک جهاني ، سازمان جهاني بهداشت ، دانشگاه آمريکائي بيروت ، سمينار چالشهاي بهداشتي در قرن 21

77. ادامه منابع
EM\RC 50 /WHO /