1. Caighdeán, Canúint agus an Léitheoireacht
Matt Mac Cárthaigh
Fios Feasa

2. Caighdeán, Canúint agus an Léitheoireacht
Caighdeánú: Cad é? Cad ab áil linn dó?
Teannas: Caighdeánóirí vs Cainteoirí
Léitheoireacht: an t-oideachas, an curaclam, srl

3. Caighdeánú: Cén rud é? An Litriú An Ghramadach
Na Focail (“corpus development”)
Téarmaíocht
Focail eile

4. Caighdeánú: Cad ab áil linn dó?
Áisitheoireacht ar úsáid na teangan sna réimsí seo leanas:
Cumarsáid náisiúnta
Oideachas agus litearthacht
Foghlaimeoireacht (an tarna teanga)
Úsáid i réimsí “arda”
Ardú i stádas na Xise
Cothú Xise mar theanga inti féin, lena córas féin gramadaí agus litrithe

5. Caighdeánú: Cumarsáid Náisiúnta
“Bíonn brú ar na ar na húdaráis chuí an teanga a chaighdeánú ionas go mbeidh cainteoirí sa phobal nua aontaithe i n‑ann labhairt lena chéile agus scríbhinní éagsúla sa teanga a léamh.”
Michael Cronin

6. Caighdeánú: Foghlaim na Tarna Teangan
“Questionnaire item number two specifically requested input regarding dialectal use. The item read, ‘What dialect or mix of dialects would you like to see an Irish language textbook have?’ Eighteen instructors, 67% of the respondents, referred to some type of standard or compromise dialect. Sixteen of these specifically mentioned Standard, caighdeán, or lárchanúint.”
Thomas Ihde

7. Caighdeánú: Teanga Inti Féin
Na fuaimeanna [s] agus [ts] as Bascais:

8. Teannas
Caighdeánú na dteangacha móra bunaithe ar chanúintí na ndaoine cumachtacha (“prestige dialects”)
Ní bhíonn a leithéid de chanúint ag an Xis: is Yis a labhrann dream na cumhachta
Tá an t-údarás céanna ag canúintí éagsúla na Xise, agus an t-aitheantas céanna dlite dóibh

9. Teannas
Is iad díograiseoirí na teangan a dheineann an caighdeánú as Xis
Is lucht foghlamtha na teangan iad san
Impleachtaí teangeolaíochta:
Na dearmadaí i dteanga na bhfoghlaimeoirí
Tionchar rúnda na Yise
Béim ar oiriúnacht d’fhoghlaimeoirí
Béim ar na foghlaimeoirí mar ghrúpa

10. Teannas: Quotes
“Murach na foghlaimeoirí, is beag atá i ndán don teanga. Níl aon mhaitheas teanga náisiúnta a bheith ann mura bhfuil teacht ag saoránaigh an náisúin ar an teanga de bharr constaicí gramadaí. Is follas go bhfuil géarghá le leasú radacach ar an teanga féin.”
Michael Cronin

11. Teannas: Quotes
“... this drive for linguistic purification and isolation had gone too far; native Basque speakers couldn’t understand the language that the Basque purists were advocating.”
R. Marie Thatcher (Basque)

12. Teannas: Focail Makey-uppy
Tá dhá thobar d’fhocail nua as aon teanga:
An tIasacht
An Chumadóireacht
Tá an t-iasacht nádúrtha agus is é is fearr leis na cainteoirí dúchais
Is fearr leis na foghlaimeoirí an chumadóireacht

13. Teannas: Focail Makey-uppey
Sa t-seanaimsir scoile, bhí focail Gaeilge ar fhocail Bhéarla atá le cloisteáil anois, m.s. ‘cairpéad’ ‘mapa’ ‘sásar’.
Ní féidir [leis an nGaeilge] glacadh le focail ón iasacht.
Bíonn an Ghaeilge á lagú le gach focal Béarla.
Caithfidh go bhfuil muid in ann focal níos fearr a chumadh.
Ben Mac Lochlainn
Lá, 14 Samhain 2005

14. Teannas: Focail Makey-uppy
Tá leathanach sa churaclam fén dteideal “Caint Nádúrtha”
Mar shampla, leagann sé béim ar thábhacht na bhfreagraí nádúrtha ar cheisteanna
Tá na samplaí seo ann chomh maith:
“Ní maith liom borgaire!”
“Is fuath liom borgaire!”
“Tá an ghráin agam ar bhorgaire!”

15. Teannas: Focail Makey-uppey
“... unfamiliar words are another obstacle to popular acceptance of the new standard varieties. In standardised Quechua and Aymara, Spanish borrowings are purged. Lexical gaps are filled by archaic terms, metaphorical extension, or neologisms.”
Aurolyn Luykx (Quechua)

16. Teannas: Focail Makey-uppey
“The Commission has brought a Trojan horse into the semantic citadel, and in the name of protecting the purity of the language in effect hastened its colonisation:”
“I still tend to use words like Hanuere for January rather than Kohitatea when I write letters, because it’s more familiar to me... I’m not denying the place of these new words, but it’s a form of Māori that I’m not comfortable with. I suppose I’ll get used to it and start saying them. When we lose our old people who are native speakers, this form of Māori language will eventually be used more widely. This is the Māori langauge of the days ahead. ”
(Māori)

17. Teannas: An Ghramadach
Rud ar leith é caighdeánú ar ghramadach seachas forbairt na foclóireachta
Is liosta le háireamh iad na fadhbanna atá leis an nGaeilge “oifigiúil” mar atá
Díreoimíd ar fhrásaí na n-ainmfhocal:
Gineadach na n-aidiachtaí
Ainmfhocail buailte le chéile
Suíomh an ailt

18. Teannas: An Ghramadach 1. Gineadach na nAidiachtaí
Gúna na mná bige
Forbairt na teoirice coincréidí
Teorainneacha na dúthaí áitiúla
Modh na Lánfhreagartha Gníomhaí

19. Teannas: An Ghramadach 2. Ainmfhocail buailte le chéile
“A house-dog” vs “a dog-house”
“Hippopotamus” (vs “Potamohippos”)
“Breithlá” vs “lá breithe”
“Scoilbhliain” vs. “bliain scoile”
“Feirmbhreac” vs. “breac feirme”
“An clódhath” vs. “dath an chló”

20. Teannas: An Ghramadach 3. Suíomh an Ailt
An Roinn Oideachais
An Roinn Gaeltachta vs Údaras na Gaeltachta
Feidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte
Cé acu acu “an ceart”?
An tAire Roinn Gaeltachta?
Aire na Roinne Gaeltachta?
Aire an Roinn Gaeltachta?
Aire an Roinn Ghaeltachta?
Aire Roinn na Gaeltachta!

21. Teannas: Fadhbanna Sóisialta
Bíonn fadhbanna sóisialta ann chomh maith nuair is iad na foghlaimeoirí a dheineann an caighdeánú:
Cé leis an teanga?
Cé aige atá an t-údarás an rá cad is “ceart” agus “mícheart”?
Cé aige atá smacht ar an gcaighdeánú?
Cé hé grúpa an stádais?

22. Teannas: Fadhbanna Sóisialta
“Since the establishment of a standard automatically defines other varieties as non-standard, these varieties (and their speakers) become doubly stigmatized, first in relation to Spanish and then in relation to the standard variety of their own language … Native indigenous language speakers are no longer considered the experts on how their language should be used, or on what constitutes beautiful, powerful, or correct speech.”
Aurolyn Luykx (Quechua)

23. Teannas: Fadhbanna Sóisialta
“When a five year old has his language system treated as inferior from his first day of school, the resulting psychological damage is inevitable. Once this barrier is raised by school officials, the child begins to withdraw and his learning performance suffers.”
Plaintiff lawyer in a Detroit
court case about AAVE

24. An Léitheoireacht: Conas a Múintear an Ghaeilge
Mar theanga
Mar chultúr

25. An Léitheoireacht: Conas a Múintear an Ghaeilge
Cosúil leis an mBéarla
Mar chultúr
Mar theanga

26. An Léitheoireacht: An Curaclam Nua
Béim láidir ar an dteanga labhartha
An Cur Chuige Cumarsáideach
Aitheantas struchtúrtha do Scoileanna T1 agus T2
T1: Gaeltacht agus Gaelscoil
T2: Scoileanna eile
Tús difriúil i múineadh léitheoireacht na Gaeilge

27. An Léitheoireacht: Fadhbanna leis an gCuraclam Nua
T2 i dtosach
Is beag difríocht eile atá eatartha
Dírithe ar an scoil, seachas ar an leanbh
Aon aitheantas do leanaí T1
Aon pharailéalachas i gCuraclam an Bhéarla

28. An Léitheoireacht: Quotes ón gCuraclam
“Is ar chumarsáid agus ar úsáid na teanga mar ghnáth-theanga bheo a leagtar béim sa churaclam Gaeilge.”
“Cuirfidh foghlaim na Gaeilge ar chumas an pháiste cumarsáid a dhéanamh in dhá theanga.”
“Cuirfear béim ar leith ar thuiscint na teanga mar chéim thábhachtach i bhfoghlaim na teanga.”
“(Is é is aidhm don churaclam) an Ghaeilge a shealbhú.”

29. An Léitheoireacht: Snáitheanna an Churaclaim
Éisteacht
Labhairt
Léitheoireacht
Scríbhneoireacht
“Tá sé mar aidhm ag an gcuraclam Gaeilge go mbeidh an páiste in ann Gaeilge a labhairt ar fhágáil na bunscoile dó/di fiú mura bhfuil ann ach labhairt go simplí.”

30. An Léitheoireacht: The Strands of the Curriculum
Receptiveness to language
Competence and confidence in using language
Developing cognitive abilities through language
Emotional and imaginative development through language

31. The Strands of the Curriculum
Receptiveness to language
“Be aware of nuances of language”
“Assimilate what they hear and read”
Competence and confidence in using language
“Ability to use language as a speaker, reader, writer”
Developing cognitive abilities through language
“The child learns through lang, … uses lang to facilitate the cognitive organisation of concepts and ideas”
“Knowledge is extended”
Emotional and imaginative development
“A better understanding of themselves and their relationships with others”
“Glimpse the infinite possibilities of the human condition”

32. An Léitheoireacht: Curaclam Oiriúnach
An rud atá ann:
Curaclam an Bhéarla, one size fits all
Curaclam na Gaeilge, do scoileanna T1 agus T2
An rud atá ag teastáil:
Curaclam T1
As Gaeilge do chainteoirí na Gaeilge
As Béarla do chainteoirí an Bhéarla
Curaclam T2 as Gaeilge do Bhéarlóirí
Curaclam T2 as Béarla do chainteoirí na Gaeilge

33. An Léitheoireacht: Acmhainní Oiriúnacha
Canúintí: embraced, not disgraced
Aon taifead a dhéanfaí do chúrsaí oideachais, gura do chainteoirí dúchais a dhéanfaí i gcónaí é
Fíor-theanga a chur roimh theanga airtifiseáilte
Obair nua chruthaitheach a chur roimh aistriúchán
Inchultúrú (“turnap” i n-ionad “uiscemhealbhán”)

34. An Léitheoireacht: Cur Chuige i leith na gCanúintí
Téacs “caighdeánta” agus cainteoirí neamh-dhúchasacha
Canúint amháin a roghnú
Cainteoirí dúchais, ach canúintí a mheascadh (cuid de Shéideán Sí, An Scríbhneoir Óg)
Leagnacha canúnacha (Fios Feasa)

35. Ar Deireadh
Is mar a chéile an t-oideachas do chainteoirí dúchais na mionteangacha agus an t-oideachas d’aon mhionlach eile. Chun go n-éireodh leis, caithfidh sé a bheith dírithe orthu féin, ar a riachtanaisí féin, agus ar na rudaí atá ag teastáil uathu féin.