1. دانشگاه علوم پزشکی بوشهر Maternal & Child Health (MCH)
دانشکده بهداشت
Maternal & Child Health (MCH)
بهداشت مادرو کودک
بهداشت مادر و کودک

2. اهمیت مشاوره پیش از بارداری و اهمیت آن
مراقبت پیش از بارداری
گروه هدف:
شامل کلیه خانم‌هایی هستند که تصمیم به باردار شدن دارند و یا در معرض خطر بارداری
اهمیت مشاوره پیش از بارداری و اهمیت آن
مراقبت قبل از بارداری مجموعه‌ای از خدمات مراقبتی است که به ارزیابی خطرات موجود برای باردار شدن می‌پردازد و با ارائه آموزش‌ها و انجام اقدامات درمانی و مداخلات دارویی در زمینه بهبود سلامت مادر تلاش می‌کند.
هدف از خدمات مراقبت دوران پیش از بارداری ایجاد یک بارداری بدون خطر حفظ و تأمین سلامت مادر و جنین وی می‌باشد که اين امر موجب کاهش مرگ و میر و عوارض بارداری در مادران و نوزادان میشود.
بهداشت مادر و کودک

3. مراقبت پیش از بارداری
بسیاری از خانم ها پس از سپری شدن 8-4 هفته از بارداری متوجه حاملگي مي شوند که مرحله اندام سازی سیستم عصبي و قلبي عروقي گذشته است. در حالي که هفته های اول بارداری از اهمیت بالايي برخوردار است. به عبارتي دوران طلايي پیشگیری از برخي ناهنجاری ها هفته های اول بارداری میباشد.
با برنامه ريزی پیش از بارداری مي توان عوارض احتمالي را پیش بیني کرد تا حاملگي با کمترين عارضه سپری شود.
بهداشت مادر و کودک

4. مراقبت پیش از بارداری مصاحبه و تشکیل يا بررسي پرونده
تاریخچه پزشکی: سابقه یا ابتلا فعلی به بیماریها‌ ی زمینه‌ای مانند دیابت، فشار خون بالا ، صرع، بیماری کلیوی، کبدی، قلبی (اختلالات دریچه‌ای و سیاتونیک) اختلال انعقادی مثل ترومبو آمبولی، هموفیلی، بیماری‌های بافت همبند، اختلالات روانی، بیماری‌های ژنتیکی، مصرف دارو، عادات غذایی و سابقه جراحی
معاينات بالیني : اندازه گیری قد و وزن، تعیین نمايه توده بدني، علائم حیاتي و معاينات فیزيكي، معاينه دهان و دندان .
بهداشت مادر و کودک

5. علائم حیاتي: فشارخون، درجه حرارت، نبض و تنفس اندازه گیری مي شود.
معاینه لگنی شامل:
الف) بررسی وضعیت ظاهری لگن از نظر تغییر شکل‌های محسوس مانند راشیتیسم، فلج بودن، اسکولیوزیس و وضعیت ناحیه تناسلی از نظر هرپس و یا سایر ضایعات.
ب) معاینه واژینال به منظور بررسی عفونت‌ها، تومورها، انجام پاپ اسمیر، معاینه رحم و ضمائم آن
علائم حیاتي: فشارخون، درجه حرارت، نبض و تنفس اندازه گیری مي شود.
آزمايشها يا بررسي تکمیلي شامل :انجام CBC, TSH,BG ,Rh ,FBS ,U/A, U/C، پاپ اسمیر و تیتر آنتي بادی ضد سرخجه بصورت روتین و HBsAg در صورت نیاز HIV و VDRL در رفتارهای پرخطر،توصیه مي شود.
آموزش و مشاوره : بهداشت فردی، بهداشت جنسي، بهداشت دهان و دندان ، تغذيه
بهداشت مادر و کودک

6. سابقه تولید مثل: نازایی، سقط، حاملگی خارج رحمی، نارسایی سرویکس و.......
تماسهای محیطی: با اینکه اکثر زنان در تماس با مواد محیطی قرا دارند، خطرات مربوط به دوران بارداری تنها اندکی افزایش می یابد.
ارگانیسم های عفونی: مانند پرستاران نوزادان در معرض تماس بالقوه با ویروس سیتومگال و سنسی شیال تنفسی، پرسنل مهدکودک در معرض تماس با پارو ویروسها و ویروس سرخجه، کارگران بارداردر مرکز صنعتی در معرض فلزات سنگین، در مناطق روستایی در معرض سموم دفع آفات یا آب آلوده چاه
متیل جیوه: یکی از آلوده کننده های محیطی شناخته شده است که نوروتوکسیک بوده و به آسانی از جفت عبور می کند و ماهیهای بزرگ آلوده به آن هستند.توصیه شده زنان باردار از مصرف کوسه ماهی، اره ماهی، سفره ماهی پرهیز کرده و مصرف صدف و ماهی تون سفید را محدود کنند.
آموزش و مشاوره : بهداشت فردی، بهداشت جنسي، بهداشت دهان و دندان ، تغذيه ،
بهداشت مادر و کودک

7. مصرف سيگار و دخانيات ، الكل ، اعتياد به مواد مخدر / داروي مخدر:
عوارض: افزايش احتمال آنمي ، سقط ، تاخير رشد جنين ، نوزاد كم وزن ، مرگ جنين ، دكلمان ، زايمان زودرس ، پارگي كيسه آب ، پره اكلامپسي ، ديابت ، آلودگي به هپاتيت و ايدز( در مصرف مواد مخدر تزريقي )
اثرات نوزادي آن : سپتي سمي ، شكاف كام ، خونريزي داخل مغزي ، هيپوگليسمي و ساير عوارض ناشي از داروهاي غير مجاز ، سندرم الكل جنيني
در صورت تصمیم به بارداری حتما پیش از اقدام به آن، اعتیاد به سیگار و ساير مواد ترک گردد
بهداشت مادر و کودک

8. سوء تغذيه يا نمايه توده بدني کمتر از 18/5 یا بالاتر از 25
سوء تغذيه يا نمايه توده بدني کمتر از 18/5 یا بالاتر از 25
افزايش احتمال تاخير رشد جنين ، زايمان زودرس ، جنين درشت ، پره اكلامپسي ، ديابت بارداري ، سزارين، بروز نقايص جسمي و ذهني در جنين ، تولد نوزاد كم وزن
ورزش: اطلاعاتی که حاکی از مضر بودن ورزش در بارداری باشد وجود ندارد.اکثر زنان می توانند در بارداری ورزش را ادامه دهند. به زنان توصیه می شود تا حد خستگی مفرط ورزش نکنند و مصرف مایعات جایگزین را افزایش دهند.
سوء رفتار خانواده: عوامل خطر مربوط به سوء رفتار خانوادگی سوال شود.
بد رفتاری در زنانی که همسرانشان دچار سوءمصرف مواد یا الکل هستند یا اخیرا بیکار شده اند یا سابقه زندان دارند و یا درآمد پایین و فرهنگ پایین دارند بیشتر است.
بهداشت مادر و کودک

9. سن مناسب برای بارداری:
بارداری بهتر است در گروه سنی سال صورت گیرد. تحقیقات انجام شده نشان مي دهد که در بارداری های زير18سال و بعد از 35 سال مشكلات و عوارض جدی برای جنین و مادر ممكن است به وجود آيد. فاصله دو بارداری نیز بهتراست از 3 سال کمتر نباشد چرا که باعث کمبودهای تغذيه ای مادر خواهد شد.
بهداشت مادر و کودک

10. تجويز مکمل های دارويي: مصرف اسید فولیك از بروز اختلالات مادرزادی مغز، نخاع، اختلالات لوله عصبي، شكاف کام و لب در کودك جلوگیری مي کند و بیشترين تأثیر آن در 28 روز اول ( 4 هفته اول) بارداری است بنابراين شروع اسید فولیك قبل از بارداری (ترجیحا از 3 ماه قبل از بارداری) بسیار ضروری است. مصرف روزانه 400 میكروگرم اسیدفولیك توصیه مي شود.
بهداشت مادر و کودک

11. مشاوره در مورد مشکلات طبی خاص:
دیابت:
عوارض مادری شامل: آسیب شبکیه، کلیه، قلب، عفونتهای ادراری، کتواسیدوز دیابتی، هیپرتانسیون
زنان مبتلا به دیابت از نظر ابتلا به پره اکلامپسی در معرض خطر بالا قرار دارند.
عوارض نوزادی: افزایش مرگ و میر پره ناتال، زایمان پره ترم، انواع ناهنجاریها، اختلالات رشد، نقایص لوله عصبی و ناهنجاریهای قلبی و کلیوی 2 الی 5 برابر در نوزادان مادران دیابتی بالاتر است.
مشاوره قبل از بارداری با زنان دیابتی با کاهش ناهنجاریهای جنینی همراه بوده و باعث می شود مراقبت بارداری را زودتر شروع نموده هموگلوبین A1c در آنها پایین تر و احتمال استعمال سیگار در آنها پایین تر بوده است.

12. توصیه های انجمن دیابت آمریکا در مورد مراقبت پیش از بارداری زنان دیابتی
شرح حال طبی و مامایی: مدت و نوع دیابت
عوارض حاد نظیر هیپوگلیسمی، کتواسیدوز و عفونت
عوارض مزمن مانند رتینوپاتی، نفروپاتی، هیپرتانسیون، بیماری عروقی آترواسکلروتیکی و نوروپاتی ها.
نحوه درمان دیابت، بیماریهای طبی همزمان، شرح حال قاعدگی و روش پیشگیری
معاینه فیزیکی: بررسی فشار خون ارتواستاتیکی، شبکیه از نظر رتینوپاتی، قلب
معاینه عصبی
بهداشت مادر و کودک

13. توصیه های انجمن دیابت آمریکا در مورد مراقبت پیش از بارداری زنان دیابتی
تستهای آزمایشگاهی: هموگلوبین گلیکوزیله A1c ، کراتینین سرم، پروتئین یوری بالای 190 میلی گرم در 24 ساعت باعث افزایش خطر فشارخون بارداری، پروتئین یوری بالای 400 میلی گرم در 24 ساعت باعث افزایش IUGR
در زنان دیابتی باید تستهای تیروئید چک شود زیرا 5 الی 10 درصد موارد همزمانی دیابت تیپ یک با اختلالات تیروئیدی دیده می شود.
اقدامات درمانی اولیه:
آگاهی مادر از عوارض مادری و جنینی دیابت
انسولین تراپی جهت دستیابی به FBS در حد 80 الی 110 میلی گرم در دسی لیتر
گلوکز 2 ساعت بعد از غذا 155 میلی گرم در دسی لیتر
هموگلوبین گلیکوزیله A1c حداکثر 1 درصد بالاتر از مقادیر طبیعی باشد.
بهداشت مادر و کودک

14. هیپرتانسیون: به موازات میزان افزایش خون عوارض بارداری افزایش می یابد.
بیماری کلیوی:
نگرانی در مورد تشدید فشارخون ناشی از فقدان عملکرد کلیه به همراه پره اکلامپسی بهترین پیش بینی کننده پیامد پری ناتال کراتینین سرم بالاتر از 1/5 میلی گرم در دسی لیتر است. زنان مبتلا به بیماری شدید کلیه می توانند قبل از باردار شدن اقدام به پیوند کلیه کنند.
هیپرتانسیون: به موازات میزان افزایش خون عوارض بارداری افزایش می یابد.
ممکن است فشار خون در بارداری بدتر شده و باعث افزایش عوارض در مادر، نیاز به تجویز دارو، یا زایمان پره ترم گردد.
ارزیابی قبل از بارداری جهت علل هیپرتانسیون، بررسی عملکرد کلیه و قلب انجام گردد. علل قابل اصلاح کشف شود. بسیاری از موارد چاقی عامل زمینه ای است
که می توان با کاهش وزن آنرا تغییر داد.
بهداشت مادر و کودک

15. بیماریهای مادرزادی قلبی
با پیشرفتهای حاصله در زمینه مراقبتهای نوزادی و روشهای جراحی بسیاری از زنان مبتلا به ناهنجاریهای مادرزادی قلبی تا سنین تولید مثل زنده مانده باردار می شوند. داروها از نظر درجه ایمنی بررسی می شوند. مثلا داروی وارفارین قطع می شود. خطر مرگ بستگی به هویت بیماری قلبی و وضعیت عملکرد قلب دارد.
زنان مبتلا به هیپرتانسیون شریان ریوی، کوارکتاسیون آئورت عارضه دار یا سندرم مارفان همراه با گرفتاری آئورت خطر مرگ ومیر بالاست و بارداری توصیه نمی شود.
بهداشت مادر و کودک

16. صرع
احتمال ابتلای فرزندان زنان مبتلا به صرع 2 تا 3 بار بیشتر از زنان غیر مبتلا به صرع است. احتمال خطر برای فرزندانی که در معرض دارهای ضد تشنج هستند می تواند بیشتر هم باشد. مشاوره قبل از بارداری شامل ارزیابی فعالیت تشنجی، توصیه در مورد تبدیل دارو با حداقل اثر تراتوژنیک و یا حتی احتمالا قطع دارو پیش از بارداری می باشد.
مصرف فولیک اسید در زمان قبل از بارداری در پیشگیری از نقایص لوله عصبی نقش بسزایی دارد.
بهداشت مادر و کودک

17. ترومبوآمبولی
زنان با سا بقه بیماری ترومبوآمبولیک نسبت به ابتلا به آمبولی راجعه در بارداری در معرض خطر بیشتری هستند که میزان خطر تا 10 درصد می رسد.
بعضی از فاکتورها خطر ترومبوآمبولی را تعدیل می کنند.مثلا خطر ترومبوآمبولی در زنان بالای 35 سال نسبت به زنان جوانتر 2 برابر بیشتر است. در زنان مسن تر که سیگار می کشند احتمال آسیب عروقی بیشتر است.
عامل دیگر سابقه خانوادگی ترومبوآمبولی است که می تواند مطرح کننده ترومبوفیلی ارثی باشد.
بهداشت مادر و کودک

18. ترومبوفیلی ها
کمبود فاکتورهای ضد انعقاد ارثی مانند پروتئین C یا کمبود آنتی ترومبین 3، نقایص انعقادی اکتسابی شامل آنتی بادیهای ضد فسفولیپید از جمله آنتی کواگولان لوپوس و آنتی کاردیو لیپین هستند.
زنانی که سابقه ترومبو آمبولی و ترومبوفیلی ارثی دارند باید از نظر احتمال عود و پیشگیری در بارداری مورد مشاوره قرار بگیرند.
بسیاری از زنان غیر باردار تحت پیشگیری از وارفارین استفاده می کنند که این دارو تراتوژن است و در صورت بارداری باید هپارین را جایگزین کرد.
بهداشت مادر و کودک

19. بهداشت مادر و کودک