1. بسمه تعالی مبانی تفکر سیستماتیک روش های کمی در تصمیم گیری
عادل فیض
فاطمه مشتری
دی 86

2. دیدگاه سیستماتیک دنیای اطراف ما از کل هایی به نام سیستم تشکیل شده است.
سیستمها خواصی دارند که صرفا ازجمع خواص اجزا تشکیل نمی شوند.
هدف سیستم تعیین کننده اجزاء مناسب و روابط مفید است.
مرز سیستم مجموعه اجزاء داخل سیستم را از اجزاء خارج سیستم جدا می کند.
مرز سیستم مفهومی مجرد است و با مرزهای اداری، حقوقی و یا جغرافیایی متفاوت است.
برای درک پدیده های اطراف باید سیستم ها و روابط مناسب اجزاء و علل پدیده ها را در داخل مرزها جستجو کرد.

3. قوانین ناشی از تفکر سیستماتیک

4. قوانین ناشی از تفکر سیستماتیک
بسیاری از مسائل امروز ناشی از راه حل های دیروز است
(راه حل های سهل و نسنجیده)
مشکل پرداخت سوبسید ناشی از راه حل دیروزی ارتقاءرفاه عمومی با پرداخت سوبسید
فرسودگی صنایع ایران ناشی از راه حل تحمیل نیروی کار اضافی به صنایع برای حل مشکل بیکاری

5. قوانین ناشی از تفکر سیستماتیک
عمل چشم بسته هر اندازه سخت تر باشد، واکنشی سخت تر و بدتر از طرف سیستم را سبب می شود.
کمبود زمین در تهران، اعلام واگذاری زمین مجانی، تشدید مسئله مسکن با تشویق مهاجرت
کسری و کمبود بودجه،عدم افزایش حقوق متخصصین دولت، جدایی نیروی متخصص از دولت، کاهش توان فکری دولت، تشدید مسئله کمبود بودجه

6. قوانین ناشی از تفکر سیستماتیک
راه حل های ساده انگارانه راه به جایی نمی برد(گرایش به فرهنگ غرب،جلوگیری با سرکوب، بی نتیجه بودن راه حل).
نتایج خوب کوتاه مدت با خود نتایج بدی به بار می آورند و برای کسب نتایج خوب بلند مدت باید سختی های کوتاه مدت را تحمل کرد(مصرف زیاد - سرمایه گذاری در بهبود کیفیت).
سعی در رشد سریع تر می تواند نتایج معکوس به بار آورد.

7. قوانین ناشی از تفکر سیستماتیک
نشانه های مشکل و علل آن از لحظ زمانی و مکانی نزدیک هم نیستند.
هرگز نباید عوامل محیطی را سرزنش کرد.
نرخ تغییرات کوچک می تواند نتایج بزرگ به بار آورد( قانون اهرمها).
نتایج مطلوب مختلف می تواند با هم حاصل شود ولی با طی زمان و با گذر از فرآیندهای مناسب.

8. اصول مدلسازی مسائل در دیدگاه سیستماتیک

9. پس خوران عنصری اصلی در دیدگاه سیستماتیک
در دیدگاه معمولی: رابطه علت و معلولی یک طرفه دیده میشود
در دیدگاه سیستمی: رابطه علت و معلولی متقابل است.
همه تصمیمات در حلقه های علت و معلولی بسته اتخاذ می شود.

10. مدلسازی نمودار علت و معلولی (Causal diagram)
نمودار حالت و نرخ (Stock & flow diagram)
فرضیه (تحلیل اولیه)
نمودارهای علی و معلولی
نمودار جریان
مدل ریاضی
تست
تحلیل و نتیجه گیری
پدیده
اصلاح
اصلاح
اصلاح

11. 1) نمودار علی و معلولی

12. نمودار علت و معلولی مدل سازی سریع فرضیات ما درباره یک پدیده پویا
نمایش مدل ذهنی یک فرد یا تیم راجع به یک پدیده
A سبب وجود و یا تغییر B
صرف نظر از پدیده های مختلف بین علت و معلول
رابطه مثبت یا منفی A B + -
سپرده پس انداز
سود
قیمت
تقاضا +
زاد و ولد
جمعیت +
تقاضا
قیمت

13. دایره علت و معلولی یا پس خوران
دایره علت و معلولی یک حلقه بسته از روابط علت و معلولی است.

14. دایره علت و معلولی مثبت
دایره ای است که اگر یک عامل در آن در یک جهت تغییر داده شود، دایره تغییرات در آن جهت را تقویت می کند.
دایره علت و معلولی مثبت رشد نمایی بوجود می آورد.

15. دایره علت و معلولی منفی
دایره ای است که اگر یک عامل در آن در یک جهت تغییر داده شود، دایره با تغییرات آن عامل در آن جهت مخالفت می کند.
تعداد روابط علت و معلولی در این دوایر فرد است.
دایره های علت ومعلولی منفی رفتار هدف جو بوجود می آورند.

16. مثال : جمعیت آهو ها

17. مدل توسعه یافته

18. 2) نمودار حالت - نرخ

19. نمودار حالت و نرخ
ابزاری جهت مدلسازی فرضیات ساخته شده در نمودار علی و معلولی
بررسی رفتار یک متغیر در یک حالت پویا
پیش بینی روند ها و تعاملات
متغییر نرخ:
نمایانگر نرخ انتقال از یک منبع به منبع دیگر
مدلسازی آهنگ جریان
متغییر حالت:
متغییر انباشت
نمایش وضعیت یک متغییر که به صورت تجمعی مقدار می گیرد .
جریان
منبع
تنظیم کننده جریان
مقصد

20. مثال : جمعیت آهوها - ادامه+ -

21. (تبدیل ورودیها به خروجیها)
مدل توسعه یافته
ضریب تاثیر
Normal
Food per capita
تابع تبدیل
(تبدیل ورودیها به خروجیها)
Food per capita

22. روابط متغییر ها

23. الگوهای رایج در تحلیل مسائل دینامیکی

24. الگوی محدودیت رشد
هر فرآیند رشدی با محدودیت های آشکار و نهان مواجه است.
رشدهای نمایی با پس خورانهای مثبت ایجاد می شود.
پس خوران کلی که موجب رشد می شود به صورت ذیل است:
مثال: رشد ظرفیت تولیدی و سرمایه گذاری

25. الگوی محدودیت رشد
هیچ فرآیندی نیست که تا بی نهایت به رشد خود ادمه دهد بدون آنکه با عوامل محدود کننده ای مواجه نباشد.
مکانیزم محدودکننده یک پس خوران منفی
محدودیت موجب توقف رشد می شود.
اگر این محدودیت بدون تاخیر اثر بگذارد،
درآن صورت رشد به صورت
منحنی لجستیک متوقف خواهد شد.

26. الگوی محدودیت رشد
اگر این محدودیت با تاخیر اثر بگذارد، وضعیت سیستم از حد نهایی خود بیشتر رشد کرده و سپس با نوعی نوسان به حد نهایی برمی گردد.
مثال: رشد فروش با ظرفیت محدود

27. راه حل های موقت که مشکل را افزایش می دهند
هر مشکلی که سر و صدای بیشتری داشته باشد، توجه بیشتری به خود جلب می کند و راه حل سریع تری را می طلبد.
راه حل های سریع و موقت عمدتا به خاموش کردن سر و صدا یا علامت مشکل می پردازند.
هر مشکل یک یا چند علت یا ریشه اساسی واصلی دارد.
راه حل های سریع و موقت عمدتا به تقویت ریشه های مشکل و تشدید آن می انجامد.
راه حل های موقت برای حل مشکلات انتخاب می شوند.
هر چه علامت مشکل شدیدتر باشد، راه حل موقت قوی تر اعمال می شود.

28. راه حل های موقت که مشکل را افزایش می دهند
راه حل های سریع و موقت عمدتا به تقویت ریشه های مشکل و تشدید آن می انجامد.
مثال:
ریشه آشوب می تواند نارضایتی باشد. آشوب که علامت نارضایتی است با سرکوب به عنوان راه حل موقت خاموش می شود.
سرکوب موجب افزایش نارضایتی می شود و ریشه آشوب تقویت می شود
آشوب
نارضايتي +
سركوب -
آشوب +
سركوب -
نارضايتي

29. توصیه کمبود منابع که با استقراض به صورت کوتاه مدت حل می شود.
توجه و آگاهی از عواقب نامطلوب راه حل موقتی
کاهش دفعات استفاده از راه حل موقت با عواقب نا مطلوب
انتخاب راه حل موقت با کمترین عواقب نا مطلوب
به جای راه حل موقتی و یا حداقل همزمان با آن، راه حل های اساسی دنبال شود

30. انتقال فشار از راه حل اساسی به راه حل موقت
راه حل های موقت فشار را از روی راه حل های اساسی برمی دارد.
راه حل موقت معمولا یک پس خوران منفی برای کاهش علائم مشکل بوجود می آورد بدون آنکه به ریشه بپردازد.
راه حل های موقت معمولا عوارض جانبی دارند.
عوارض جانبی موجب گسترش ریشه مسئله و کاهش توان انجام اقدامات اساسی می شود.

31. انتقال فشار از راه حل اساسی به راه حل موقت
گسترش ريشه مسئله و كاهش توان انجام اقدامات اساسي موجب تشديد ريشه مسئله ميشود. + +
عوارض جانبي راه حل موقت - -
علامت مشكل
تأخير
توان انجام اقدامات اساسي + + + +
راه حل اساسي
گسترش ريشه مسئله - +
ريشه مشكل

32. روشهای برخورد با موقعیت های انتقال فشار
تمرکز بر راه حل های اساسی که ریشه مشکل را هدف قرارمی دهند
در صورت ضرورت و الزام،استفاده از راه حل های موقت برای بدست آوردن وقت جهت پی گیری راه حل های اساسی

33. تنزل اهداف، بالا گیری مناقشات و تراژدی منابع مشترک
معمولا هدف ها با وضع موجود یا عملکرد فاصله دارند.
یک راه حذف فاصله، تلاش برای اصلاح عملکرد و راه دیگر تنزل هدف هاست.
وجود فاصله بین هدفها و وضع موجود، فشارهای روانی و سازمانی را برای تعدیل و تنزل هدف ها زیاد می کند.
تنزل هدف ها نیز پس خور منفی دیگری را برای فاصله تشکیل می دهد.

34. مثال هائي از تنزل هدفها
كاهش هدف افراد در هنگام انجام رساله هاي كارشناسي ارشد و دكتري.
تنزل هدفهاي زندگي هاي مشترك.
تنزل هدفهاي سياسي و اجتماعي انقلابها.
تنزل هدفهاي سازمانها و شركت ها بعد از شروع كار آنها در زمينه هاي مختلف نظير كيفيت، نوآوري، خوش قولي و صداقت و درستي.
تنزل هدفهاي مصلحان اجتماعي.

35. الگوی افزایش دعوا و مسابقه(Esclation)
هرگاه یکی از عامل وضعیت خود را نسبت به عامل دیگر ضعیف تر ببیند، احساس عقب افتادگی و ضعف کرده و به تلاش و تکاپوی خود می افزاید.
”الف“ و“ ب ”وضعیت خود را نسبت به هم می سنجند.
بهبود وضعیت موجود“الف“ سبب افزایش وضعیت ”ب“ می شود.
بهبود وضعیت “ب“ سبب کاهش وضعیت ”الف“ نسبت به ”ب“می شود.
مثال:
مسابقه تسحیلاتی کشورها
جنگ قیمت برای سازمانها برا ی کسب سهم بازار
چشم و هم چشمی بین خانواده ها
مسابقه درس خواندن بین شاگردان ممتاز یک کلاس

36. الگوی افزایش دعوا و مسابقه
رفتار مدل مسابقه تسحیلاتی

37. الگوی موفقیت برای موفق(Success to Successful )
دو فعالیت برای منابع مشترک و محدود رقابت می کنند.
دو گروه ”الف“ و ”ب“ از منبع مشترکی استفاده می کنند.
سهم هر یک از منبع مشترک به موفقیت آن نسبت به دیگری بستگی دارد.
سهم بیشتر“الف“ از منابع موجب عملکرد بهتر آن و اخذ منابع بیشتر برای عملکرد باز هم بهتر می شود. بهبود وضعیت ”الف ”در یک چرخه مثبت رو به افزایش می نهد و عملکرد“ ب“ در یک پس خوران مثبت دیگری به نحو فزاینده ای رو به افول می گذارد.

38. الگوی موفقیت برای موفق مثال: توازن بین وقت صرف شده در کار و زندگی
رقابت بین دو بخش سازمانی مابین دو محصول
رقابت بین دو فرزند در خانواده برای جلب توجه والدین
راهکار مدیریتی:
به هدف ایجاد موفقیت در دو گروه فکر کنید.
در برخی موارد که رقابت ناسالم در جریان است،اتصال بین دو فعالیت را دررقابت برای منبع مشترک قطع یا تضعیف کنید.
تشویق فعالیت موفق را بدون محدود کردن منابع برای فعالیت نا موفق انجام دهید.
به حل مسائل و پیشرفت فعالیت نا موفق کمک کنید.

39. الگوی تراژدی منبع مشترک(Tragedy of the commons )
فعالیت های ”الف“ و ”ب“ در دو پس خوران مثبت رشد می کنند و کل ظرفیت فعالیت ها را افزایش می دهد. کل ظرفیت ها میزان منابع موجود بر ظرفیت را کاهش می دهد.
کاهش منابع برظرفیت نهایتا“ بر بهره وری ظرفیتها اثر می گذارد و حاصل فعالیت ها را کاهش می دهد.

40. رفتارهای رایج در مدلهای دینامیکی

41. رفتار مدل های رایج در سیستم داینامیک

42. رشد نمایی
رشد نمایی از بازخور مثبت ناشی می شود.

43. رفتار هدف جو
حلقه های منفی هر گونه مانعی برای رسیدن به هدف را از میان می برد و سعی می کند سیستم را به حالت مطلوب برساند.

44. رفتار نوسانی
نوسان ها توسط بازخور منفی و تاخیر در موارد زیر ایجاد می شوند:
بازخور اطلاعات
فرآیند تصمیم گیری
فرآیند اجرا
فرآیندهای سازمانی و فیزیکی برای کسب اهداف

45. رشد S-shape
هیچ کمیت واقعی تا ابد رشد نخواهد کرد، یک یا چند محدودیت مانع رشد خواهد شد.
معمول ترین رفتار در سیستم های داینامیک S-shape است که ترکیبی از الگوهای رفتاری رشد نمایی و هدف جو است.

46. رشد S-shape همراه با جهش
تاخیرهای زمانی در بازخوران های منفی مانع پیشرفت شده و باعث جهش و نوسان حول تعادل سیستم می شوند.

47. جهش و فروپاشی (Overshoot and Collapse)
هنگامی که توانایی محیط برای حمایت از رشد جمعیت یا حالت سیستم نابود شده باشد یا توسط خود جمعیت مورد استفاده قرار گرفته باشد، با جهش و فروپاشی مواجه می شویم.

48. نوسان میرا(Damped Oscillations)
هنگامی که در یک سیستم نوسانی، با یک آشوب مواجه شده ولی اختلالی در سیستم به وجود نیاید و آشوب از میان برود این حالت نوسان میرا نامیده می شود.

49. نوسان Chaotic
نوسان Chaotic نتیجه ساختار میرا با چرخه محدود و پارامتراهای مختلف می باشد.
این نوسان یک مدار مشخص را دنبال نمی کند.