1. Evaluation of Health Promotion Programs

2. سر فصل مطالب: مقدمه اصول راهنمايی کننده ارزيابی
تعريف ارزيابی برنامه ارتقاء سلامت
چرا بايد ارزيابی کنيم؟
انواع ارزيابی
نکات کليدی در ارتقاء سلامت و ارزيابی برنامه ارتقاء سلامت
اصول راهنمايی کننده ارزيابی

3. تعريف ارزيابی برنامه ارتقاء سلامت
تعريف برنامه
برنامه، گروهی از فعاليت های مکمل و مربوط به هم بوده که جهت رسيدن به نتايج و بازده خاصی انجام می شود برای مثال باغچه های آشپز خانه ای، کلاسهای مهارت خريد کردن و آشپزی بهداشتی برنامه هايی جهت بهبود وضعيت تغذيه ای خانواده های کم درآمد می باشد
تعريف ارزيابی برنامه
ارزيابی برنامه عبارتست از جمع آوری سيستماتيک اطلاعات، تجزيه و تحليل و گزارش اطلاعات درباره يک برنامه جهت کمک به تصميم گيری می باشد

4. چرا بايد ارزيابی کنيم؟ ارزيابی ارتقاء سلامت به دلايل زير انجام می شود:
جمع آوری مدارکی درباره اثر بخشی/ تاثير برنامه
پاسخگويی به ذينفعان، سرمايه گذاران، مددجويان و جامعه
شناسايی راههايی برای بهبود برنامه
چه کارهايی بايد انجام شود و چه کارهايی نبايد انجام شود
ارزيابی نيازهای جمعيت هدف
بهبود موضوعات برنامه
مقايسه برنامه با برنامه های ديگر
ارزيابی کارايی برنامه (cost/ benefit بودن برنامه)
آزمون فرضيات پژوهش

5. انواع ارزيابی
ارزيابی برنامه به 3 نوع اصلی بر اساس زمان ارزيابی و نوع اطلاعات جمع آوری شده تقسيم می شود که عبارتند از:
ارزيابی تکوينی Formative evaluation
ارزيابی فرايند Process evaluation
ارزيابی پايانی Summative evaluation
A. Noroozi, Evaluation of Health Promotion Programs.

6. Formative evaluation
ارزيابی برنامه های در حال شکل گيری بوده که جهت برنامه ريزی مراحل برنامه و اطمينان از اينکه برنامه براساس نياز های مردم می باشد طراحی می گردد

7. Process evaluation
اين ارزيابی برای برنامه های در حال اجرا بکار می رود و رويکردها و مهارتهای لازم در برنامه را ارزيابی کرده و در پی پاسخگويی به اين سوال است که چه خدماتی واقعاً ارائه شده و اين خدمات در اختيار چه کسانی قرار گرفته است.
ارزيابی فرايند شامل موارد زير است:
پيگيری افرادی که تحت تاثير برنامه قرار می گيرند
پيگيری کيفيت و نوع خدمات
پيگيری چگونگی فراهم شدن خدمات
پيگيری نتايج حاصل از ارائه خدمات

8. Summative evaluation
اين ارزيابی برای برنامه های در حال اجرا و يا برنامه های تکميل شده بکار می رود و اثر خواسته و ناخواسته برنامه را ارزيابی کرده و در پی پاسخگويی به اين است که آيا برنامه تغييری ايجاد کرده است؟(impact evaluation) وآيا برنامه به اهداف مورد نظر رسيده است؟( outcome evaluation) ارزيابی نتيجه نتايج کوتاه مدت، ميان مدت و دراز مدت را دربردارد

9. Summative evaluation ارزيابی پايانی شامل موارد زير است:
تغيير در نگرش، آگاهی يا رفتار
تغيير در ميزان مرگ و مير
تعداد افراد درمان شده
تجزيه و تحليل هزينه / فايده
تجزيه و تحليل هزينه / اثر بخشی
تغيير در سياستها
بررسی تاثير

10. Type of summative evaluation
Outcome: ارزيابی نتايجی که به دنبال برنامه اتفاق می افتد اين نوع ارزيابی تعيين می کند آيا برنامه به اهداف خود رسيده است.
Impact: اثری که برنامه بر روی شرکت کنندگان و ذينفعان دارد را ارزيابی می کند.
Cost-benefit: برنامه را برحسب هزينه ارزيابی کرده و هزينه برنامه و فوايد مالی آن را بررسی می کند به عبارتی نتايج برنامه به ارزش دلاری تبديل می شود.
Cost-effectiveness: تنها هزينه برنامه بيان شده و فوايد برحسب اثر يا نتيجه بيان می شود و ارزش دلاری در نظر گرفته نمی شود.

11. عواملی که در ارزيابی هزينه بايد مد نظر قرار گيرد
برای نتايجی که چارچوب زمانی کوتاهی دارند شبيه روزهای کار از دست رفته و غيره مفيد است.
اين ارزيابی برای نتايجی مانند مرگ و مير و عوارض و هزينه سيستم بهداشتی که طولانی مدت هستند مفيد نيست.
بايد مشخص شود که فوايد و هزينه ها برای چه کسانی می باشد.
گاهی پيش بينی کليه هزينه ها و فوايد مشکل است.

12. اصول کليدی برنامه های ارتقاء سلامت
Empowerment : اين برنامه ها بايد مردم و جوامع را قادر نمايد تا تسلط زيادی بر عوامل شخصی، اجتماعی، اقتصادی و محيطی داشته باشند.
Participatory: برنامه بايد مردم را به طريقی باز و دموکراتيک درگير نمايد.
Holistic : حوزه اين برنامه ها بايد به ماورای پيشگيری از بيماری بسط يابد.
Intersectoral : اين برنامه ها بايد همکاری آژانس هايی از بخش های مربوط را درگير نمايد

13. اصول کليدی برنامه های ارتقاء سلامت
Equitable : اين برنامه ها بايد عدالت و مساوات اجتماعی را مد نظر قرار دهد.
Sustainable: اين برنامه ها بايد موجب تغييراتی گردد که افراد و جوامع خودشان بتوانند آن را حفظ نمايند.
Multi- Strategy : اين برنامه ها بايد تنوعی از رويکردهای تکميلی را جهت ايجاد تغييرات بهداشتی در افراد، سازمانها و جوامع استفاده نمايد. کليد ارتقاء سلامت استراتژيهايی از قبيل آموزش بهداشت، ارتباطات، تکامل جوامع، حمايت بسط سياستها و تغييرات سازمانی است.

14. اصول راهنمايی کننده ارزيابی شامل:
When
Integrated program planning and evaluation
How
Clear description of the program
Explicit purpose for identified need
Specific evaluation question
Ethical conduct
Systematic methods
Who
Multidisciplinary team approach
Stakeholder involvement
Why
Utilization of evaluation findings
A. Noroozi, Evaluation of Health Promotion Programs.

15. اصول راهنمايی کننده ارزيابی
When:
ارزيابی و برنامه ريزی جامع
ارزيابی بايد قسمت اساسی برنامه بوده و در طول مراحل برنامه انجام شود.
همه برنامه ها بايد شامل چگونگی و چه زمانی ارزيابی برنامه باشند.

16. اصول راهنمايی کننده ارزيابی
How:
توصيف روشن برنامه
برنامه بايد به دقت توصيف شود مخصوصاً اهداف فرايند و نتيجه و جمعيت مورد هدف
اهداف دقيق جهت شناسايی نيازها
هدف ارزيابی ها بايد روشن و در جهت تشخيص نياز ها باشد
سوالات ارزيابی
سوالات ارزيابی بايد خاص و روشن باشد
اين سوالات بايد بر اساس نياز اولويت بندی شود
مرحله پيشرفت برنامه، پيچيدگی و دليل ارزيابی بايد در سوالات در نظر گرفته شود
سوالات بايد مستقيماً منعکس کننده اهداف outcome و process باشد
رعايت اخلاقيات
اعضای تيم ارزيابی بايد جنبه های اخلاقی ارزيابی را درنظر بگيرند

17. اصول راهنمايی کننده ارزيابی
روش سيستماتيک
فعاليتهای ارزيابی مشابه در ديگر واحدهای بهداشتی در آغاز ارزيابی بايد بررسی شود
اطلاعات اضافی در صورت وجود اطلاعات به ميزان کافی نبايد جمع آوری شود
با توجه به محدوديت زمان و منابع سخت ترين و شديد ترين روش ارزيابی بايد استفاده شود
در ارزيابی بايد اطلاعات کمی و کيفی جمع آوری شده و منابع متفاوت استفاده شود

18. اصول راهنمايی کننده ارزيابی
Who:
رويکرد تيم چندگانه
تيم ارزيابی بايد شامل افراد با تخصص و آگاهی های متفاوت باشد
مسئوليتها در شروع ارزيابی بايد بين افراد تقسيم شده و يک نفر مديريت را بر عهده داشته باشد
تيم ارزيابی بايد تکنيکها، حمايتها و آموزشهای لازم را در زمان ضروری دريافت کنند
اعضای تيم ارزيابی بايد بطور مداوم با يکديگر کار کنند
درگير نمودن ذينفعان
ذينفعان بايد مورد مشورت قرار گرفته و در سراسر فرايند ارزيابی درگير شوند.
علائق، انتظارات، اولويتها و تعهد ذينفعان بايد ارزيابی شود.
ارزيابی بايد نسبت به محيط فرهنگی و اجتماعی برنامه و ذينفعان حساس باشد.

19. اصول راهنمايی کننده ارزيابی
Why:
استفاده از يافته های ارزيابی
مدير برنامه بايد رفتار و عملی را در پاسخ به يافته های ارزيابی تنظيم نمايد.
يافته های برنامه بايد تصميم گيران را راهنمايی کند.