1. دانشگاه علوم پزشکی بوشهر Maternal & Child Health (MCH)
دانشکده بهداشت
Maternal & Child Health (MCH)
بهداشت مادرو کودک
بهداشت مادر و کودک

2. Maternal Mortality
مرگ و مير مادران
بهداشت مادر و کودک

3. مرگ و مير مادران(Maternal Mortality) :
تعريف مرگ مادر بر اساس نسخه نهم طبقه بندي بين المللي بيماريها:
مرگ هنگام حاملگي تا 42 روز پس از ختم بارداري، صرفنظر از مدت و محل حاملگي به هر علتي مرتبط با بارداري، تشديد شده در بارداري، يا به علت مراقبت هاي ارائه شده طي آن ، نه به علت حادثه يا تصادف.
مرگ و مير مستقيم مادري : شامل مرگ هاي مادران در اثر عوارض مامايي، حاملگي، زايمان يا دوره بعد از زايمان، مداخلات، سهل انگاري ها، درمان هاي ناجور و اشتباه مي باشد. مثل مرگ در اثرخونريزي بعد از زايمان.
بهداشت مادر و کودک

4. مرگ و مير مادران :(Maternal Mortality) مرگ و مير غير مستقيم مادري :
مرگ مادران در اثر بيماري هاي قبلي مادر، يا بيماري هايي كه در ضمن حاملگي، زايمان و بعد از آن ظاهر مي شوند يا تشديد مي شوند . مثال : مادر حامله اي كه در اثر كماي ديابتيك فوت مي كند. يا مادر بارداري كه به دنبال ابتلا به اوريون يا آنفلوآنزا دچار مرگ مي شود.
مرگ مادري با تاخير late maternal death ) )
در صورتي است كه مادر به دلايل مستقيم يا غير مستقيم ، در فاصله زماني چهل و دو روز بعد از ختم حاملگي تا يكسال ، فوت كند.
بهداشت مادر و کودک

5. دلايل اهميت مرگ مادري: زياد بودن موارد آن در دنيا (بزرگي مسأله)
اهمیت و نقش حياتي مادر در سلامت خانواده و كودكان (شدت مسأله)
قابل پيشگيري بودن بسياري از موارد مرگ مادري
مرگ يك مادر، مرگ يك نفر نيست، تهديد سلامتي كل خانواده است.

6. بهداشت مادر و کودک

7. بهداشت مادر و کودک

8. شاخص اندازه‌گيري مرگ مادري
MMR:
تعداد مرگ دوران بارداري به ازاي هر تولد زنده در طي يک دوره مشخص

9. بر اساس اعلام WHO یكي از شاخص هاي توسعه يافتگي كشورها ، ميزان مرگ و مير مادران و كودكان زير 5 سال هر كشور مي باشد.
بر همين اساس WHO اهداف هزاره سوم را ابلاغ نمود كه بر اساس آن كشورها موظف به كاهش ميزان مرگ و مير مادران باردار تا سال 2015 به ميزان سه چهارم نسبت به سال 1990 و همچنين كاهش ميزان مرگ و مير كودكان زير 5 سال تا سال 2015 به ميزان دوسوم نسبت به سال 1990 مي باشد.
وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكي طي برنامه توسعه پنجم از دانشگاههاي علوم پزشكي سراسر كشور خواسته تا ميزان مرگ مادري تا شاخص 15 در هر صد هزار تولد زنده و در خصوص كودكان زير 5 سال ، با توجه به اينكه بيشترين ميزان مورتاليتي مربوط به نوزادان مي باشد ، شاخص مرگ و مير نوزادان به 9 در هزار تولد زنده كاهش يابد.
بهداشت مادر و کودک

10. شاخص مرگ و مير مادر باردار، علاوه بر درجه كفايت مراقبت هاي بارداري، نشان دهنده اوضاع اقتصادي و اجتماعي هر جامعه مي باشد . اين شاخص، تابعي از وضعيت سواد زنان، شبكه راه هاي روستايي، دسترسي به فوريت هاي مامايي و زايمان، هزينه خدمات درماني، وجود شبكه هاي ارتباطي مخابراتي و درآمد خانواده ها مي باشد.
بهداشت مادر و کودک

11. نكته مهم در بارداري علاوه بر اهمیت مرگ مادري
عوارض بارداري كه سلامت مادر را به خطر مي‌اندازد (Morbidity) هم مهم است،
مثل: عفونت، افتادگي رحم و مثانه، ناباروري، هيستركتومي و ...
به ازاي هر يك مورد مرگ مادري، 10 تا 70 زن دچار عوارض و موربيديتي بارداري مي‌شوند

12. MMR فقط قله Iceberg مشكلات ناشي از بارداري را نشان مي‌دهد و بسياري از عوارض و خطرات بارداري پيدا نيستند.
البته با مراقبت صحيح، به راحتي قابل تشخيص و درمان به موقع و كامل هستند

13. علل بالا بودن مرگ مادري در كشورهاي در حال توسعه:
وضعیت بهداشتی پایین و تغذيه نامناسب
بالا بودن باروريها
سن نامناسب بارداري
زايمانهاي غير ايمن
كم بودن امكانات پزشكي

14. علل مرگ مادري: مستقيم / غير مستقيم
علل مستقيم (80% كل مرگها):
خونريزي (25%)
عفونت (15%)
سقط نامطمئن (13%)
اكلامپسي/پراكلامپسي (12%)
مشكلات حين زايمان (درد طولاني، پارگي رحم، توقف زايمان و ...) (8%)
بارداري نابجا (EP)
بيهوشي

15. خونريزي سایر علل: در ايران: مهمترین علت مرگهاي مادري است
علل اصلي خونريزي:
آتونی رحم (مهمترین - خونريزي مرحله سوم زايمان)
جدا شدن زودرس جفت
پارگی کانال زایمان
سایر علل:
سقط، بارداری نابجا، جفت سرراهی

16. اکلامپسی و پراکلامپسی
در ایران: 14درصد علل مرگ مادری (دومین علت پس از خونریزی)

17. عفونت هم عامل مرگ (mortality) و هم عامل ناتوانی (morbidity)
در ایران: 11/5درصد علل مرگ مادری
علل:
وجود عفونت از قبل یا در طول بارداری (STI، سرخجه، هپاتیت، ...)
دستکاری حین زایمان
زایمان در شرایط غیربهداشتی
سزارین
عفونتهای تناسلی درمان نشده
پارگی زودرس کیسه آمنیون

18. سقطهای نامطمئن (Unsafe Abortion)
در شرایط غیر بهداشتی
توسط افراد غیر متخصص
بهترین راه جلوگیری: کاهش بارداری ناخواسته

19. زایمان سخت طولانی شدن یا توقف زایمان علت مهم:
عدم تناسب اندازه سر جنین با لگن (CPD یا Cephalo Pelvic Disproportion)

20. استراتژي WHO براي رسيدن به سلامت مناسب مادران و كاهش MMR
Strategy of Maternal Health (SMH):
افزايش سطح سواد زنان
انجام زايمان توسط فرد دوره‌ديده
تشخيص و درمان مناسب و به موقع موارد غير عادي
كاهش عفونتهاي زايماني (از علل مستقيم مرگ مادري)
رعايت Family Planning
جلوگيري از بارداري پرخطر
جلوگيري از بارداري ناخواسته

21. استراتژي WHO براي رسيدن به سلامت مناسب مادران و كاهش MMR
مراقبتهاي پيش از بارداري
مراقبتهاي حين بارداري
غربالگري گروههاي در معرض خطر و ارجاع به سطوح مناسب
آموزش و ارتقاء سلامت در بارداري (تغذيه صحیح، ...)
انجام جراحيهاي ضروري در اولين سطح ارجاع (بيمارستان منطقه‌اي)
سزارين، جراحي براي EP و ...
امكانات حمل و نقل بيمار (اورژانس)
بهداشت مادر و کودک

22. Maternal mortality ratio (modeled estimate, per 100,000 live births)
بهداشت مادر و کودک

23. مرگ و میر کودکان
بهداشت مادر و کودک

24. Under Five Mortality Rate
مرگ کودکان زیر 5 سال
بهداشت مادر و کودک

25. ميزان مرگ و مير شیرخوران Infant Mortality Rate(IMR)

26. میزان مرگ و میر نوزادان Neonatal Mortality Rate(NMR)

27. بهداشت مادر و کودک

28. World Bank report on Infant Mortality Rate (per 1,000 live births)
بهداشت مادر و کودک

29. Of the 6·3 million children who died before age 5 years in 2013
51·8% (3·257 million) died of infectious causes
44% (2·761 million) died in the neonatal period.
The three leading causes are:
preterm birth complications
pneumonia,
intrapartum-related complications
Lancet 2015
بهداشت مادر و کودک

30. بهداشت مادر و کودک

31. عوامل مستعد کننده مرگ و میر نوزادان:
1 - فقر و وضعیت پایین اقتصادی اجتماعی که می تواند باعث افزایش بیماریها و سوء تغذیه مادر گردد.
2 - کم وزنی و کندی رشد داخل رحمی به دلیل زایمان زودرس
3 - مصرف الکل، سیگار یا مواد مخدر
4 - پوزیشن های نامناسب داخل رحمی مثل بریچ
5- عدم تناسب سر نوزاد با لگن مادر
6 - طولانی بودن مرحله دوم زایمان
7 - چند قلویی
8 - تاریخچه قبلی مادر از وضعیت سقط، مرده زایی،
9- اکلامپسی و نارسی
10- حاملگی اول
10- بیماریهای مادر مثل دیابت، فشار خون یا عفونت ادراری
11 - نوزاد جنس پسر نسبت به نوزاد دختر بیشتر در معرض خطر است
12 - نوزادان مادران زیر 18 سال و بالای 40 سال در معرض خطر بیشتری هستند
بهداشت مادر و کودک

32. نوزادان کم وزن ، نارس، تاخیر رشد داخل رحمی
نوزادان کم وزن ، نارس، تاخیر رشد داخل رحمی
بهداشت مادر و کودک

33. عوامل موثر بر نارسي نوزاد
عوامل جنيني
زجر جنيني (ديسترس جنين)
چند قلويي
اريتروبلاستوز
عوامل جفتي: جفت سر راهي ، كنده شدن جفت (دكولمان جفت)
عوامل رحمي: رحم دو شاخه ، نارسايي دهانه رحم (اتساع زودرس دهانه رحم)
عوامل مادري
مسموميت حاملگي (پره اكلامپسي)
بيماري هاي مزمن
عفونت ها
اعتياد
ساير عوامل
پارگي زودرس کیسه آب
افزايش غير طبيعي مايع آمنيوتيك (پلي هيدرآمنيوس)
سطح افتصادی پایین
بهداشت مادر و کودک

34. خصوصیات نوزاد نارس:
نوزاد نارس در مقایسه با نوزاد طبیعی لاغر بوده و دارای پوست چروکیده و نرم است. بافت ماهیچه ای و چربی کمتر بوده و سر و سینه نسبت به سایر اندامها بزرگ می باشد. پوست نازک و شکننده، عروق شکم و سر برجسته اند. موهای جنینی بخصوص در پاها، پشت و شانه ها زیاد است. بیضه ها پایین نیامده اند، کلیتوریس و لبهای واژن برجسته اند. کف دست و پا چروک دارد.
رفلکسهای نوزادی ضعیف بوده یا وجود ندارند. قفسه سینه نرم و ناخنها کوتاهند. در این نوزادان پستانها برجسته نمی باشند زیرا این برجستگی در نوزادان ترم به دلیل هورمونی است که در ماههای آخر از مادر به نوزاد منتقل شده است. در نوزادانی که خیلی کم وزن هستند رفلکسهای مکیدن و بلع وجود ندارد.
بهداشت مادر و کودک

35. نارسایی مرکز کنترل و تنظیم حرارت بدن نارسایی قدرت دفاعی بدن
مشکلات نوزادان نارس :
مشکل تنفسی
نارسایی مرکز کنترل و تنظیم حرارت بدن
نارسایی قدرت دفاعی بدن
نارسایی کار کلیه ها
خونریزی
نیازهای تغذ یه ای
پيشگيري از عفونت
نوزادان نارس، استعداد بيشتري جهت ابتلا به عفونت دارند كه نياز به رعايت دقيق اصول بهداشتي توسط پرسنل بخش نوزادان دارد. مهمترين عامل در مراقبت موفق نوزادان نارس مهارت، تجربه، دقت، رعايت اصول بهداشتي و تعداد نفرات شاغل در بخش نوزادان مي باشد.
بهداشت مادر و کودک

36. بهداشت مادر و کودک

37. تغذيه شيرخواران نارس:
اغلب نوزادان نارس با وزن كمتر از 1500 گرم نياز به تغذيه از راه لوله دهاني مري دارند زيرا قادر به هماهنگي حركات تنفسي، مكيدن و بلعيدن نمي باشند . در مورد نوزادان نارس با حال عمومي خوب كه قادر به انجام حركات مكيدن و بلعيدن بوده و ديسترس تنفسي ندارند مي توان با احتياط و به تدريج تغذيه دهاني را امتحان کرد.
در نوزادان نارس و كم وزن، مكمل هاي ويتامين ها بايد مانند نوزادان طبيعي تجويز شوند. احتمال ابتلا به نرمي استخوان (ريكتز) در اين گروه از نوزادان بيشتر است.
نوزادان نارس و كم وزن در هنگام تولد، بيش از نوزادان طبيعي در معرض كم خوني ناشي از فقر آهن قرار دارند. در اين گروه از نوزادان، درمان تكميلي با آهن، از هنگام دو برابر شدن وزن زمان تولد بايد آغاز شود.
بهداشت مادر و کودک

38. راههای پیشگیری از تولد نوزاد نارس:
انجام مراقبتهای دوران بارداری و پایش روند رشد جنین و علائم عمومی مادر
مراقبت تغذیه ای مطابق با منحنی وزن گیری – کنترل وضعیت تغذیه مادران باردار- ارائه توصیه های کلیدی وموثر در تغذیه مادران باردار توسط تیم سلامت ،
پایش وزن مادران ، توجه به BMI مادر وتقویت اقدامات پیشگیرانه از زایمانهای زود رس در مادران دارای مشکل وبیماری
توجه به قشر کم سواد، توجه به زنان باردار خانه دار ،
توجه به آزمایشات وعفونتهای بارداری مادر ،
عدم مصرف دارو بدون مشاوره با پزشک
عدم استعمال سیگار و دخانیات
کاهش همسر آزاری ، کاهش استرس در بارداری، وانجام مراقبتهای کافی از مادر در پیشگیری از تولد نوزاد نارس موثرند
در صورت افسردگی و اضطرب مادر باردار، مشاوره با پزشک
حمایت و نقش پدر نیز در کاهش این اضطراب‌ها و نگرانی‌ها بسیار تاثیرگذار است.
بهداشت مادر و کودک

39. نوزاد دیررس :(Post mature or post term)
نوزادی که بعد از پایان هفته 42 حاملگی بدنیا بیاید.
خصوصیات نوزاد دیررس:
موهای سر زیاد و ناخنها بلندند.
پوست خشک و سفیدتر به نظر می رسد.
بافت زیرجلدی کم است که می تواند باعث استرس سرما شود
عوامل مستعد کننده:
حاملگی اول در سن سالگی، سن بالای 35 سال مادر، حاملگی متعدد و اشکالات جنینی از قبیل آنانسفالی
بهداشت مادر و کودک

40. نوزاد ترم
بهداشت مادر و کودک

41. نوزاد کم وزن Low births weight; LBW) ): تولد با وزن کمتر از 2500 گرم
نوزاد خیلی کم وزن :( Very Low births weight; VLBW)
تولد با وزن کمتر از 1500 گرم
نوزاد بی نهایت کم وزن :(Extremely Low births weight; ELBW)
تولد با وزن کمتر از 1000 گرم
بهداشت مادر و کودک

42. مناسب برای سن حاملگی :(Appropriate gestational age; AGA )
کوچکتر از سن حاملگی : (Small for gestational age; SGA) نوزادی است که وزن وی برای سن حاملگی از صدک 10 % کمتر باشد
مناسب برای سن حاملگی :(Appropriate gestational age; AGA )
نوزادی است با وزن بین صدک 10 تا 90 % برای سن حاملگی.
بهداشت مادر و کودک

43. بزرگتر از سن حاملگی :(Large for gestational age; LGA) تولد نوزاد با وزن بالاتر از صدک 90 % برای سن حاملگی
بهداشت مادر و کودک

44. بهداشت مادر و کودک

45. بهداشت مادر و کودک