1. سیستم مدیریت زیست محیطی
دوره آموزشی
سیستم مدیریت زیست محیطی
بر اساس استاندارد ISO 14001:1996
بخش اول : آشنایی با مفاهیم استاندارد
بخش دوم : تشریح الزامات استاندارد
بخش سوم : مستند سازی سیستم مدیریت
FRS

2. بخش اول
كليات
FRS

3. تاريخچه ـ نقش محيط زيست
محيط زيست براي بشر 2 نقش عمده را ايفاء مي نمايد:
1- منبعي براي تامين منابع اوليه براي رشد و ادامه حيات بشر كه شامل زمين، هوا، آب، انرژي، غذا و ... مي باشد.
2- مكاني براي دفع (دفن) مواد زائد توليد شده نظير انواع آلاينده هاي جامد، مايع و گازي شكل كه به عنوان محصولات فرعي فعاليتهاي توليدي هستند، مي باشد.
FRS

4. تاريخچه ـ اقدامات مهم
تا قبل از استفاده گستره از منابع نفتي، كره زمين ظرفيت پالايش آلاينده هاي توليد شده بوسيله بشر را دارا بود.
سال 1964: كنفرانس اروپا در زمينه آلودگي هوا
سال 1968: عهدنامه كشورهاي آفريقايي در مورد حفاظت ازمنابع طبيعي
سال 1972: كنفرانس استكهلم
تنها يك كره زمين وجود دارد
تشكيل UNEP
FRS

5. تاريخچه ـ اقدامات مهم (ادامه)
سال 1979: كنفرانس جهاني آب و هوا (ژنو)
سال 1980: كنفرانس بررسي علل گرم شدن كره زمين (اتريش)
سال 1989: كنفرانس هواشناسي تورنتو ـ حذف 20% از دي اكسيد كربن تا سال 2000 ميلادي
سال 1992: كنفرانس ريو
FRS

6. كنفرانس ريو در ريو دوژانيرو برزيل برگزار شد.
حدود 150 مقام عاليرتبه از كشورهاي جهان در آن شركت داشتند.
بيانيه اين كنفرانس با 27 اصل ـ منشور زمين
اصل 12 بيانيه ريو تاكيد بر تدوين استانداردهاي زيست محيطي
FRS

7. اصل 12 ريو اين اصل بر سه موضوع زير تاكيد دارد: 1-توسعه پايدار
اين اصل بر سه موضوع زير تاكيد دارد:
1-توسعه پايدار
2- تجارت آزاد جهاني
3- تدوين استانداردهاي بين المللي
FRS

8. تدوين استانداردهاي زيست محيطي
پس از كنفرانس ريو در سه حركت متمايز از هم كار تدوين استانداردهاي زيست محيطي شروع شد:
1- استاندارد BS 7750 توسط موسسه استاندارد انگلستان (1992) ـ اين استاندارد در سال 1995 باطل اعلام شد و استاندارد ايزو جايگزين آن شد.
2- تدوين استاندارد EMAS ـ مختص كشورهاي عضو اتحاديه اروپا
3- تدوين استانداردهاي ايزو توسط سازمان جهاني ISO
FRS

9. سري استانداردهاي ايزو 14000
ايزو 14001: الزامات همراه با راهنماي استاندارد
ايزو 14004: راهنما ي استقرار سيستم
ايزو 14040: ارزيابي چرخه حيات (LCA)
ايزو 14020: نشانه گذاري زيست محيطي (EL)
ايزو 14030: ارزيابي عملكرد زيست محيطي (EPE)
ايزو 14010: مميزي زيست محيطي (EA)
ايزو 14050: اصطلاحات و تعاريف
ايزو 14060: جنبه های زیست محیطی دراستانداردهای محصول
FRS

10. مزاياي استقرار استاندارد ايزو 14000
كاهش مصرف منابع
كاهش مصرف انرژي
افزايش بهره وري
اجتناب از وقوع يا محدود سازي وضعيتهاي اضطراري
كاهش اثرات زيانبار فعاليتهاي صنايع بر محيط زيست
تشويق به استفاده از انرژيهاي تجديد پذير
ايجاد بستر مناسب براي استفاده از موادي كه اثرات سوء كمتري بر محيط زيست دارند.
FRS

11. الگوي سيستم مديريت زيست محيطي بر مبناي استاندارد ISO 14001:1996
بررسي اوليه
4-2- تعريف خط مشي
زيست محيطي
4-6- بازنگري مديريت
بهبود مستمر
4-5- بررسي و اقدام اصلاحي
پايش‎و اندازه گيري
4-5-2-اقدام‎اصلاحي‎و پيشگيرانه
سوابق
مميزي داخلي
4-3- طرح ريزي
4-3-1-شناسايي‎و‎ارزيابي جنبه‎هاي زيست محيطي
قوانين و مقررات
اهداف كلان و خرد زيست محيطي
4-3-4-‎‎‎برنامه‎هاي‎زيست‎محيطي
4-4- اجرا و عمليات
4-4-1-‎ساختار‎سازماني‎و‎مسئوليتها
4-4-2-‎آموزش،‎آگاهي‎و ‎صلاحيت
ارتباطات
مستندسازي
كنترل مدارك
كنترلهاي عملياتي
آمادگي و واكنش در شرايط اضطراري
FRS

12. بخش دوم
خط مشي زيست محيطي
FRS

13. 4-2- خط مشي زيست محيطي
مديريت رده بالا بايد خط مشي زيست محيطي سازمان را تعريف و اطمينان حاصل نمايد كه اين خط مشي:
الف ـ متناسب با ماهيت، وسعت و پيامدهاي زيست محيطي فعاليتها، محصولات و خدمات آن باشد.
ب ـ شامل تعهد به بهبود مستمر و پيشگيري از آلودگي باشد.
ج ـ شامل تعهد به تبعيت از قوانين و مقررات زيست محيطي مربوطه و نيز الزامات ديگري كه سازمان آنها را تقبل نموده است، باشد.
د ـ چارچوبي براي تعيين و بازنگري اهداف كلان و اهداف خرد زيست محيطي ارائه نمايد.
ه ـ مدون، اجرا و برقرار نگهداشته شده و به كليه كاركنان ابلاغ شده باشد.
و ـ ‌براي عموم قابل دسترس باشد.
FRS

14. ويژگيهاي خط مشي زيست محيطي
پايه و اساس سيستم است.
مختص همان سازمان است.
درج عبارتهاي ”بهبود مستمر“ ، ”تعهد به تطابق با قوانين و مقررات“ و ”پيشگيري از آلودگي“ در آن الزامي است.
قابل فهم براي همه باشد.
موارد عنوان شده در آن بايد در عمل قابل دفاع باشد.
يك سند پويا و زنده است.
خط مشي مي تواند توسط مديري امضاء شود كه اختيارات كافي در تخصيص منابع لازم براي سيستم را دارا باشد.
FRS

15. سه ركن اصلي استاندارد ايزو 14001
هوا
خاک آب
FRS

16. مراحل پيشگيري از آلودگي
Source Reduction
Recycling
Waste Management
Safe disposal
FRS

17. پيشگيري از آلودگي از ديد استاندارد
استفاده از فرآيندها، روشهاي كاري، مواد يا محصولاتي كه موجب حذف، كاهش يا كنترل آلودگي مي شود. مانند بازيافت مواد، تصفيه مواد، اصلاح و تغيير فرآيندها، طراحي مكانيزمهاي كنترلي، استفاده بهينه از منابع و يا جايگزيني مواد (استفاده از سوختهاي تميزتر) مي باشد.
FRS

18. بهبود مستمر
بهبود مستمر مي تواند در‎قالب موارد زير مورد توجه قرار‎گيرد:
1- سيستم هاي مديريتي، نظير اصلاح شرح وظايف و مسئوليتها.
2- فرآيندها، نظير طراحي مجدد فرآيندها، استفاده از تكنولوژي‎هاي تميزتر، كاهش ضايعات، افزايش بازده، كاهش مصرف انرژي.
3- محصولات، نظير كاهش مصرف مواد اوليه، استفاده از مواد اوليه كه اثرات زيست محيطي كمتري دارند.
4- منابع طبيعي، نظير استفاده از انرژيهاي تجديدپذير، بازيافت انرژي، استفاده از مواد تجديدپذير و مواد قابل بازيافت.
5-آموزش، نظير آموزش كاركنان، مشتريان و پيمانكاران.
FRS

19. شناسايي و ارزيابي جنبه هاي زيست محيطي
بخش سوم
شناسايي و ارزيابي جنبه هاي زيست محيطي
FRS

20. 4-3-1- جنبه هاي زيست محيطي ـ متن استاندارد
سازمان بايد روش يا روشهاي اجرايي براي شناسايي جنبه هاي زيست محيطي فعاليتها، محصولات يا خدمات خود كه مي تواند آنها را كنترل كند و بتوان انتظار داشت كه بر آنها تاثيرگذار باشد، به منظور تعيين آن جنبه هايي كه پيامدهاي بارزي بر محيط زيست داشته يا مي توانند داشته باشند ايجاد نموده و برقرار نگهدارد. سازمان بايد اطمينان حاصل نمايد كه جنبه هاي مربوط به اين پيامدهاي بارز در تعيين اهداف كلان زيست محيطي منظور شده است.
سازمان بايد اين اطلاعات را به روز نگهداري نمايد.
FRS

21. الزامات خواسته شده در استاندارد
1- شناسايي جنبه هاي زيست محيطي
2- ارزيابي جنبه هاي زيست محيطي (پيامدهاي بارز)
3- تقسيم بندي جنبه ها از ديد كنترل و تاثيرگذاري (مستقيم و غير مستقيم)
4- چگونگي كنترل جنبه هاي زيست محيطي بارز
5- نگهداري سوابق
6- به روز نگهداشتن جنبه ها
FRS

22. شناسايي جنبه‎هاي زيست محيطي
پيوست الف استاندارد ايزو تاكيد دارد كه در شناسايي جنبه هاي زيست محيطي موارد زير مدنظر قرار گيرد:
1- نشر در هوا
2- رها شدن در آب
3- مديريت پسماند
4- آلودگي زمين
5- استفاده از مواد خام و منابع طبيعي
6- ساير موارد زيست محيطي و موارد مربوط به جامعه
FRS

23. شناسايي جنبه هاي زيست محيطي (ادامه)
پيوست الف استاندارد ايزو تاكيد دارد كه براي شناسايي جنبه هاي زيست محيطي فعاليتها، خدمات و محصولات سازمان شرايط زير در نظر گرفته شود :
1- شرايط عادي (نرمال) كار
2- شرايط غير عادي (غير نرمال) كار نظير شرايط متوقف كردن و شروع كار، عدم آموزش پرسنل، عدم PM مناسب و ...
3-شرايط اضطراري نظير آتش سوزي، انفجار، سيل، نشت گاز سمي و ...
FRS

24. كارگاه شماره 1 موضوع: شناسايي جنبه هاي زيست محيطي
مرجع: متن پيوست مستندات شركت كنندگان
مدت زمان: 15 دقيقه براي هر گروه
نحوه ارائه: جنبه هاي زيست محيطي شناسايي شده توسط نماينده گروه ارائه شده و بقيه شركت كنندگان نيز نظرات تكميلي خود را ارائه مي نمايند. در نهايت جمع بندي كلي توسط مدرس صورت مي گيرد.
FRS

25. نمونه اي از فرم شناسايي جنبه هاي زيست محيطي
نحوه كنترل
م/ غ م
شرايط ايجاد
اثرزيست محيطي
جنبه زيست محيطي
رديف
تهيه كننده: تائيد كننده: تاريخ:
FRS

26. چرا ارزيابي زيست محيطي؟
اصولاً سازمان ها به دو دليل عمده زير نيازمند اتخاذ روشي براي ارزيابي جنبه هاي زيست محيطي شناسايي شده خود هست.
1- اگر همه جنبه ها را مهم تلقي كنند مثل آنست كه هيچ جنبه اي مهم تلقي نشده است.
2- منابع مالي، فيزيكي و انساني سازمانها محدود مي باشد.
FRS

27. ارزيابي جنبه هاي زيست محيطي
هرچند كه در مورد نحوه ارزيابي جنبه‎هاي زيست محيطي استاندارد ايزو سكوت اختيار كرده ولي در استاندارد ايزو به معيارهايي اشاره شده است. به هرصورت روشي كه سازمان براي ارزيابي جنبه هاي زيست محيطي خود ارائه مي دهد بايد منطقي، قابل اجرا و قابل دفاع بوده و كليه سوابق آن در هنگام مميزي قابل ارائه باشد.
FRS

28. الزامات قانوني و ديگر الزامات
بخش چهارم
الزامات قانوني و ديگر الزامات
FRS

29. بند 4-3-2- الزامات قانوني و ديگر الزامات ـ متن استاندارد
سازمان بايد روش اجرايي براي شناسايي و دستيابي به الزامات قانوني و ساير الزاماتي كه سازمان تقبل كرده است و قابل اعمال به جنبه هاي زيست محيطي فعاليتها، محصولات يا خدمات آن باشد، ايجاد كرده و برقرار نگهدارد.
FRS

30. نمونه هايي از قوانين و مقررات
الزاماتي كه مختص يك فعاليت مي باشد.
الزاماتي كه مختص محصول يا خدمات ارائه شده توسط سازمان مي باشد.
الزاماتي كه مختص آن صنعت خاص مي باشد.
قوانين و مقررات زيست محيطي.
مجوزها، گواهي ها و الزاماتي از اين قبيل.
FRS

31. اهداف كلان و خرد زيست محيطي
بخش پنجم
اهداف كلان و خرد زيست محيطي
FRS

32. بند 4-3-3 اهداف كلان و خرد زيست محيطي ـ متن استاندارد
سازمان بايد اهداف كلان و اهداف خرد زيست محيطي مدوني، در هر بخش و سطحي در درون سازمان كه مرتبط باشد، ايجاد كرده و برقرار نگهدارد.
سازمان هنگام تعيين و بازنگري اهداف كلان و خرد بايد الزامات قانوني و ساير الزامات، جنبه هاي زيست محيطي بارز خود، گزينه‎هاي فن‎آوري و الزامات مالي و عملياتي و بازرگاني خود و نظرات طرفهاي ذينفع را در نظر بگيرد.
اهداف كلان و اهداف خرد بايد با خط مشي زيست محيطي و از جمله تعهد به پيشگيري از آلودگي سازگار باشد.
FRS

33. نكاتي درباره اهداف كلان و خرد
1- اهداف كلان نبايد بلند پروازانه باشند.
2- اهداف كلان مي بايست حتي الامكان كمي باشد. مثال: 30% كاهش در مصرف آب
3- زمان شروع و زمان خاتمه تحقق هدف كلان بايد مشخص باشد. مثال: 30% كاهش مصرف آب در طي سه سال از ابتداي سال 1381 تا پايان سال 1383.
4- مبناي زماني كه هدف كلان نسبت به آن سنجيده شده است مشخص گردد. مثال: 30% كاهش مصرف آب نسبت به سال 1380
5- به منظور معني و مفهوم داشتن اهداف كلان، درصورت امكان شاخصي تعريف شود. مثال: 30% كاهش مصرف آب به ازاي هر تن توليد
6- اهداف خرد بايست برگرفته از اهداف كلان بوده و واقع بينانه انتخاب شوند.
7- اهداف كلان و خرد بايستي به منظور ضمانت اجرايي توسط مديريت ارشد سازمان تائيد شوند.
8- برخي از اهداف كلان ممكن است فاقد اهداف خرد باشند.
FRS

34. مثالي از يك هدف كلان و اهداف خرد آن
شركت كالبه در نظر دارد در طي سالهاي 1381 تا 1383 به مقدار 30% در مصرف انرژي صرفه جويي نمايد. سال مبناء، سال 1380 بوده و شاخص هدف كلان، Kwh مي باشد.
تن محصول
اهداف خرد اين شركت به شرح زير مي باشند:
1- 12% صرفه جويي درطي سال 1381
2- 10% صرفه جويي در طي سال 1382
3- 8% صرفه جويي در طي سال 1383
FRS

35. بخش ششم
برنامه هاي زيست محيطي
FRS

36. بند 4-3-4 برنامه هاي زيست محيطي ـ متن استاندارد
سازمان بايد برنامه يا برنامه هايي براي دستيابي به اهداف كلان و اهداف خرد ايجاد كرده و برقرار نگهدارد كه بايد شامل موارد زير باشد:
الف ـ تعيين مسئوليتها براي دستيابي به اهداف كلان و اهداف خرد در هر بخش و سطحي از سازمان كه مربوط باشد.
ب ـ نحوه و زمان بندي دستيابي به آنها
اگر پروژه اي به پيشرفتهاي جديد و به فعاليتها، محصولات يا خدمات جديد يا تغيير يافته اي مربوط باشد، برنامه يا برنامه ها بايد هر جا كه لازم است اصلاح شوند تا نسبت به اعمال مديريت زيست محيطي در مورد اينگونه پروژه ها اطمينان حاصل شود.
FRS

37. برخي نكات درباره برنامه هاي زيست محيطي
1- به منظور تحقق برنامه هاي زيست محيطي، هر برنامه مي بايست شامل، مراحل اجراي برنامه، زمان شروع، زمان خاتمه، مسئول اجرا، (مسئول پيگيري) و مراحل پايش برنامه و منابع مورد نياز باشد.
2- بهتر است كه هر برنامه زيست محيطي از طريق كد گذاري با اهداف كلان و خرد مربوطه، ارتباط داشته باشد.
3- منابع مورد نياز مي تواند مواردي نظير منابع فيزيكي، مالي، تخصصي و تجهيزاتي باشد.
4- به محض تغيير در محصولات، فرآيندها، تجهيزات، قوانين و مقررات مي بايست برنامه ها مورد بازنگري قرار گيرند.
FRS

38. كارگاه شماره 2
موضوع: تدوين اهداف كلان، خرد و برنامه هاي زيست محيطي براي شرکت FRS
مدت زمان: 30 دقيقه
FRS

39. بخش هفتم
ساختار و مسئوليت
FRS

40. بند 4-4-1- ساختار و مسئوليت ـ ‌متن استاندارد
وظايف، مسئوليتها و اختيارات بايد تعيين، مدون و ابلاغ شوند تا مديريت زيست محيطي موثر تسهيل شود.
مديريت بايد منابع ضروري را براي اجرا و كنترل سيستم مديريت زيست محيطي فراهم نمايد. اين منابع شامل منابع انساني و مهارتهاي تخصصي، فن آوري و منابع مالي مي گردد.
مديريت رده بالا سازمان بايد نماينده يا نمايندگان مديريت مشخصي را منصوب نمايد كه صرف نظر از ساير مسئوليتها، بايد داراي وظايف، مسئوليتها و اختيارات معيني براي موارد زير باشند:
الف ـ ‌حصول اطمينان از اينكه الزامات مديرت زيست محيطي بر طبق اين استاندارد تعيين، اجرا و حفظ مي شود.
ب ـ‌ گزارش دهي در مورد عملكرد سيستم مديريت زيست محيطي به مديريت رده بالا به منظور بازنگري و به عنوان پايه اي براي بهبود سيستم مديريت زيست محيطي.
FRS

41. موارد مهم در بند 4-4-1
1- تعيين مسئوليتها، وظايف و اختيارات پرسنل (مثلاً‌تدوين شرح شغل ها).
2- ابلاغ موارد فوق به پرسنل.
3- تامين منابع ضروري نظير منابع انساني، مالي، تجهيزاتي و تكنولوژيكي با رويكرد جهت دهي منابع موجود و استفاده از ظرفيتهاي خالي.
4- تعيين يك يا چند نماينده مديريت.
5- جهت پوشش دادن به الزامات اين بند مي توان از ماتريس وظايف و مسئوليتها سود جست.
FRS

42. بخش هشتم
آموزش، آگاهي و صلاحيت
FRS

43. بند 4-2-2- آموزش، آگاهي و صلاحيت ـ ‌متن استاندارد
سازمان بايد نيازهاي آموزشي را مشخص كند و بايد مقرر نمايد تمام كاركناني كه كار آنها ممكن است پيامد بارزي بر محيط زيست داشته باشد، آموزشهاي مناسب را ديده باشند.
سازمان بايد روشهاي اجرايي ايجاد كرده و برقرار نگهدارد كه كاركنان يا اعضاي خود را در هر بخش و سطح مربوطه از موارد زير آگاه نمايد:
FRS

44. بند 4-2-2- آموزش، آگاهي و صلاحيت ـ ‌متن استاندارد (ادامه)
الف ـ ‌اهميت انطباق با خط مشي و روشهاي اجرايي زيست محيطي، با الزامات سيستم مديريت زيست‎محيطي.
ب ـ‌ پيامدهاي زيست‎محيطي بارز اعم از بالفعل يا بالقوه حاصل از فعاليتهاي كاري آنان و منافع زيست‎محيطي ناشي از عملكرد بهبود يافته افراد.
ج ـ نقش و مسئوليت هاي خود در حصول انطباق با خط مشي و روشهاي اجرايي زيست محيطي و با الزامات سيستم مديريت زيست‎محيطي و از جمله با الزامات آمادگي و واكنش در وضعيت اضطراري.
د ـ عواقب بالقوه عدول از روشهاي اجرايي عملياتي مشخص شده.
افراد انجام دهنده وظايفي كه مي تواند باعث پيامدهاي زيست‎محيطي بارز بشود بايد، از لحاظ تحصيلات، آموزش و يا تجربه مناسب، واجد صلاحيت باشند.
FRS

45. چه افرادي نيازمند آموزش مي باشند؟
1- كاركنان پيمانكاراني كه در سايت حضور دارند.
2- افراد تازه استخدام شده.
3- افراد كه به پستهاي جديد منتقل شده اند.
4- افرادي كه فعاليت آنها اثر زيست محيطي بارز دارد.
5- افرادي كه تجهيزات جديدي را براي انجام كارها به خدمت گرفته اند.
6- افرادي كه نحوه انجام فعاليتشان بواسطه تغيير نوع فرآيند، تغيير پيدا كرده است.
7- افرادي كه نحوه انجام فعاليتشان بواسطه تغيير‎ در قوانين و مقررات، مي بايست اصلاح شود.
8- افرادي كه نحوه عملكرد آنها رضايت بخش نيست.
FRS

46. بخش نهم
ارتباطات
FRS

47. بند 4-4-3- ارتباطات ـ ‌متن استاندارد
سازمان بايد با توجه به جنبه‎هاي زيست‎محيطي و سيستم مديريت زيست محيطي خود روشهاي اجرايي براي موارد زير ايجاد كرده و برقرار نگهدارد:
الف ـ ارتباطات بين سطوح و بخشهاي مختلف در درون سازمان.
ب ـ‌ دريافت، مدون كردن و پاسخگويي به اطلاعات واصله از طرفهاي ذينفع بيرون از سازمان .
سازمان بايد فرآيندهايي براي ارتباطات با بيرون سازمان در خصوص جنبه هاي زيست محيطي بارز در نظر گرفته و تصميمات خود را ثبت كند.
FRS

48. ارتباطات (ادامه) 1- ارتباطات درون سازماني
ارتباطات (ادامه)
1- ارتباطات درون سازماني
مكانيزمي براي برقراري ارتباطات درون سازماني طراحي كنيد. بدين منظور مي توانيد از ابزارهايي نظير روزنامه ديواري، خبرنامه داخلي، صندوق پيشنهادات، تابلوهاي ديواري و ... استفاده كنيد. هم چنين مسئوليت تمامي افراد درگير در مكانيزم فوق را تعريف كنيد.
2- ارتباطات برون سازماني
مكانيزمي براي دريافت، ثبت، پيگيري و پاسخگويي به كليه ارتباطي كه از بيرون سازمان انجام مي گيرد، طراحي كنيد. هم چنين لازم است كه ارتباطات سازمان با مخاطبان برون سازماني
FRS

49. ارتباطات (ادامه)
نظير همسايگان، سازمانهاي محلي، پيمانكاران، نهادهاي قانون گذار و نيز نهادهاي درگير در شرايط اضطراري نظير اورژانس، آتش نشاني و ... كاملاً تعريف شود.
براي برقراري ارتباطات برون سازماني مي توانيد از ابزارهايي نظير گزارشات ساليانه، انتشارات انجمنهاي صنعتي، جرايد و رسانه هاي جمعي، تبليغات و ... استفاده كنيد.
3- اطمينان حاصل كنيد ارتباطات همواره دو طرفه بوده و موثر مي باشد.
FRS

50. مستندسازي و كنترل مستندات
بخش دهم
مستندسازي و كنترل مستندات
FRS

51. بند 4-4-4- مستندسازي ـ متن استاندارد
سازمان بايد براي موارد زير اصلاحات را برروي كاغذ يا به صورت الكترونيكي ايجاد نموده و برقرار نگهدارد:
الف ـ تشريح عناصر اصلي سيستم مديريت و روابط متقابل بين آنها
ب ـ رجوع دادن به مستندات مرتبط
FRS

52. چه مستنداتي مورد نياز است؟
در استاندارد ايزو 14000، حداقل مستندات مورد نياز با عبارت:
“The organization shall establish documented procedure.”
مشخص شده است.
حجم مستندات يك سازمان تابعي از بزرگي سازمان، پيچيدگي فرآيندها و سطح تحصيلات پرسنل مي باشد.
FRS

53. بند 4-4-5- كنترل مدارك ـ متن استاندارد
سازمان بايد روش هاي اجرايي براي كنترل تمام مدارك موردنياز اين استاندارد ايجاد نموده و برقرار نگهدارد تا اطمينان حاصل كند كه:
الف ـ محل مدارك معلوم است.
ب ـ مدارك بطور ادواري بازنگري و درصورت لزوم تجديدنظر مي‎شوند و مناسب بودن آنها مورد تائيد افراد مجاز قرار مي گيرد.
ج ـ‌ نسخه‎هاي جاري مدارك مربوطه در تمام محلهايي كه عمليات اساسي براي كاركرد موثر سيستم مديريت زيست محيطي در آنها انجام مي گيرد در دسترس مي باشند.
FRS

54. بند 4-4-5- كنترل مدارك ـ متن استاندارد (ادامه)
د ـ مدارك منسوخ به موقع از تمام محلهاي صدور و محلهاي استفاده آنها خارج مي شوند، يا به طريق ديگري از عدم استفاده ناخواسته آنها اطمينان حاصل مي گردد.
ر ـ تمام مدارك منسوخ از نظر قانوني و يا حفظ دانش نگهداري مي شوند به نحو مناسبي مشخص مي گردند.
مدارك بايد خوانا، تاريخ دار (با ذكر تاريخهاي تجديد نظر آنها) و به راحتي قابل شناسايي باشند و به نحو منظمي نگهداري و براي دوره زماني مشخص حفظ شوند. روشهاي اجرايي و مسئوليتها در ارتباط با تهيه و تغيير انواع مختلف مدارك بايد مشخص و برقرار نگهداري شوند.
FRS

55. بخش يازدهم
كنترل عمليات
FRS

56. بند 4-4-6- كنترل عمليات ـ متن استاندارد
سازمان بايد عمليات و فعاليتهايي را كه در ارتباط با جنبه هاي زيست محيطي بارز در راستاي خط مشي، هداف كلان و اهداف خرد خود هستند مشخص نمايد. سازمان بايد اين فعاليتها را كه شامل نگهداري نيز هستند، به طرق زير برنامه ريزي كند تا اطمينان حاصل نمايد كه تحت شرايط مشخص شده به انجام مي‎رسند.
الف ـ‌ ايجاد و برقراري روشهاي اجرايي مدون براي پوشش دادن وضعيتهايي كه نبود انها ممكن است منجر به انحراف از خط مشي و اهداف كلان و اهداف خرد زيست محيطي گردد.
FRS

57. بند 4-4-6- كنترل عمليات ـ متن استاندارد (ادامه)
ب ـ مشخص نمودن معيارهاي عملياتي در روش هاي اجرايي.
ج ـ‌ ايجاد و برقراري روشهاي اجرايي مرتبط با جنبه‎هاي زيست محيطي بارز و قابل شناسايي محصولات و خدمات مورد استفاده سازمان و ابلاغ روش هاي اجرايي و الزامات مربوطه به عرضه كنندگان و پيمانكاران.
FRS

58. سئوال: چه زماني يك فعاليت نيازمند تدوين روش اجرايي يا دستورالعمل مي باشد؟
جواب: هنگامي كه نبودن روش اجرايي يا دستورالعمل مدون به انحراف از خط مشي، اهداف و برنامه هاي زيست محيطي شود.
FRS

59. نمونه هايي از عملياتي كه بايد تحت كنترل باشند:
تحقيق، توسعه و عمليات طراحي و مهندسي
خريد
قراردادها
جابجايي و انبارش مواد اوليه، مياني و محصول
مكانيزمهاي مربوط به توليد و نگهداري محصول
آزمايشگاهها
حمل و نقل
FRS

60. نمونه هايي از عملياتي كه بايد تحت كنترل باشند (ادامه):
خدمات پس از فروش
بازاريابي و تبليغات فروش
فعاليت پيمانكاران
نگهداري مخازن
تصفيه پساب
مديريت دفع ضايعات
كاركرد ديگهاي بخار
تعميرات و نگهداري
FRS

61. سئوال: روشهاي اجرايي تدوين‎شده بايد داراي چه ويژگيهايي باشند؟
جواب: روش هاي اجرايي بايد با توجه به:
اهميت خطر زيست محيطي فعاليت مورد نظر
سطح تحصيلات و مهارت پرسنل مرتبط با فعاليت
پيچيدگي فرآيند مورد نظر
ميزان كنترلهاي اعمال شده فعلي
تدوين شده و در آنها شرايط نرمال كاربرد، شرايط غيرنرمال كاربرد و شرايط اضطراري در نظر گرفته شود.
FRS

62. آمادگي و واكنش در وضعيت اضطراري
بخش دوازدهم
آمادگي و واكنش در وضعيت اضطراري
FRS

63. بند 4-4-7- آمادگي و واكنش در وضعيت اضطراري ـ متن استاندارد
سازمان بايد روشهاي اجرايي را براي شناسايي احتمال وقوع و مقابله با حوادث و وضعيتهاي اضطراري و براي پيشگيري و كاهش پيامدهاي زيست محيطي كه ممكن است مرتبط با آنها باشند، ايجاد نموده و برقرار نگهدارد.
سازمان بايد هر زمان كه لازم باشد، روشهاي اجرايي آمادگي و واكنش در وضعيت اضطراري خود را مورد بازنگري و تجديد نظر قرار دهد، خصوصاً پس از وقوع حوادث يا وضعيتهاي اضطراري.
سازمان همچنين بايدبه طور ادواري هر وقت كه امكان پذير باشد اين روش هاي اجرايي را به آزمايش بگذارد.
FRS

64. نكات برجسته : 1- شناسايي شرايط اضطراري
2- تدوين روشهاي اجرايي براي هر كدام از شرايط اضطراري (Action plan)
3- انجام تمرينهاي دوره اي
4- ثبت شرايط اضطراري
5- تجديد نظر در روشهاي موجود به خصوص پس از وقوع حوادث
FRS

65. يك طرح مقابله (Action plan) مي‎تواند شامل موارد زير باشد:
1- تشريح وضعيت اضطراري
2- تعيين فردي كه مسئوليت تام در شرايط اضطراري دارد.
3- جزئيات اقداماتي كه بايد صورت پذيرد.
4- مسئوليت، وظايف و حدود اختيارات افرادي كه در شرايط اضطراري نقشي خاص را ايفا مي كنند. نظير كاركنان آتش نشاني، ....
5- نحوه تخليه افراد به محلهاي امن
FRS

66. يك طرح مقابله (Action plan) مي تواند شامل موارد زير باشد:
6- نحوه برقراري ارتباط با مسئولين
7- نحوه برقراري ارتباط با سازمانهاي مجاور و افراد جامعه
8- نحوه ايجاد و نگهداري سوابق مرتبط با حادثه
9- نحوه در دسترس بودن اطلاعات مورد نياز در شرايط اضطراري
نظير نقشه سايت، محل شيرهاي آتش نشاني، شماره تلفنهاي اضطراري اشخاص و سازمانها، ...
10- ليست تجهيزات مورد نياز براي مقابله با هر حادثه
11- مشخص نمودن راههاي خروج در سايت
12- سيستم هاي هشدار دهنده
FRS

67. اطلاعات مندرج در MSDS ها
1- نام ماده شيميايي
2- تركيبات
3- خطرات ماده
4- كمكهاي اوليه
5- اقدمات مورد نياز درصورت آتش سوزي
6- اقدامات مورد نياز درصورت نشت/ ريزش مواد
7- نحوه انبارش و جابجايي
8- وسايل حفاظت فردي
9- خواص فيزيكي و شيميايي
10- ميزان سميت
11- نحوه دفع (دفن) ماده
FRS

68. بخش سيزدهم
پايش و اندازه گيري
FRS

69. بند 4-5-1- پايش و اندازه گيري ـ متن استاندارد
سازمان بايد روشهاي اجرايي مدون براي پايش و اندازه گيري مشخصه هاي كليدي عمليات و فعاليتهاي خود كه امكان دارد پيامد بارزي بر محيط زيست داشته باشند ايجاد نموده و برقرار نگهدارد. اين امر بايد شامل ثبت اطلاعات براي ردگيري عملكرد و كنترلهاي عملياتي مربوطه و مطابقت با اهداف كلان و اهداف خرد زيست محيطي سازمان باشد.
تجهيزات پايش بايد كاليبره و نگهداري شوند و سوابق اين فرآيند بايد بر طبق روش هاي اجرايي سازمان حفظ شوند.
FRS

70. نكاتي مفيد براي تدوين روش اجرايي
قبل از تدوين روش اجرايي به سئوالات زير پاسخ دهيد:
چه اندازه گيريهايي بايد صورت گيرد؟
از چه تجهيزاتي بايد براي اندازه گيري استفاده شود؟
اندازه گيري ها توسط خود سازمان صورت مي گيرد يا توسط ديگر ارگانهاي خارج از سازمان؟
كاليبراسيون تجهيزات اندازه گيري چگونه بايد انجام شود؟
فواصل زماني بين اندازه گيريها چگونه باشد؟
از چه مكان يا نقاطي بايد اندازه گيري صورت گيرد؟
FRS

71. نكاتي مفيد براي تدوين روش اجرايي (ادامه)
پايش نتايج توسط چه كسي بايد صورت گيرد؟
درصورت بروز عدم انطباق چه بايد كرد؟
نحوه نگهداري سوابق بايد چگونه باشد؟
روش پايش برنامه هاي زيست محيطي چگونه بايد باشد؟
درصورت يافتن سئوالات فوق مي توانيد به تدين روش اجرايي اقدام كنيد.
FRS

72. عدم انطباق، اقدامات اصلاحي و پيشگيرانه
بخش چهاردهم
عدم انطباق، اقدامات اصلاحي و پيشگيرانه
FRS

73. بند 4-5-2- عدم انطباق و‎اقدامات اصلاحي‎و‎پيشگيرانه ـ‌ متن استاندارد
سازمان بايد روشهاي اجرايي براي تعيين مسئوليتها و اختيارات براي پرداختن به عدم انطباقها و كاوش پيرامون آنها، اقدام به كاهش هرگونه پيامدهاي حاصله و نيز براي شروع وتكميل اقدامات اصلاحي و پيشگيرانه ايجاد نموده و برقرار نگهدارد.
هرگونه اقدام اصلاحي و پيشگيرانه كه براي حذف علل بالفعل و بالقوه عدم انطباق ها انجام مي گيرد بايد متناسب با ابعاد مسئله بوده و هم ارز پيامد زيست محيطي حاصله باشد.
سازمان بايد هرگونه تغييرات ناشي از اقدامات اصلاحي و پيشگيرانه در روشهاي اجرايي مدون را اعمال و ثبت نمايد.
FRS

74. تعريف عدم انطباق در ايزو 1400
در ايزو تعريف دقيقي از عدم انطباق ارائه نشده است ولي كارشناسان بر روي تعريف زير اتفاق نظر دارند:
” هر گونه انحراف از خط مشي، اهداف و برنامه‎هاي زيست محيطي“
FRS

75. مواردي كه بايد در تدوين روش اجرايي لحاظ شود عبارتند از:
1- شناسايي عدم انطباق
2- شناسايي علت عدم انطباق
3- مشخص كردن اقدام اصلاحي لازم و اجراي آن
4- اجراي كنترلهاي ضروري يا ايجاد تغيير در آنها به منظور اجتناب از تكرار عدم انطباق
5- ثبت هر گونه تغييرات ناشي از اقدام اصلاحي در روشهاي اجرايي مكتوب
FRS

76. بخش پانزدهم
سوابق
FRS

77. بند 4-5-3- سوابق ـ متن استاندارد
سازمان بايد روشهاي اجرايي براي شناسايي، نگهداري و تعيين تكليف سوابق زيست محيطي ايجاد نموده و برقرار نگهدارد. اين سوابق بايد شامل سوابق آموزشي و نتايج مميزيها و بازنگريها باشد.
سوابق زيست محيطي بايد خوانا، قابل شناسايي و قابل رديابي به فعاليتها، محصولات يا خدمات مربوطه باشند. سوابق زيست محيطي بايد طوري بايگاني و نگهداري شوند كه به سهولت قابل دستيابي باشند و از آسيب، خرابي يا نابودي محفوظ بمانند. مدت نگهداري آنها بايد تعيين و ثبت شود.
سوابق بايد متناسب با سيستم و سازمان نگهداري شوند تا انطباق با الزامات اين استاندارد را اثبات نمايند.
FRS

78. نكات مهم در روش اجرايي بايد به سئوالات زير پاسخ داده شود:
1- چه سوابقي بايد نگهداري شوند؟
2- چه كساني بايد اين سوابق را نگهداري كنند؟
3- سوابق بايد كجا نگهداري شوند؟
4- سوابق بايد چگونه نگهداري شوند؟
5- مدت زمان نگهداري سوابق بايد چقدر باشد؟
6- نحوه دسترسي به سوابق بايد چگونه باشد؟
7- نحوه امحاء سوابق بايد چگونه باشد؟
FRS

79. نمونه هايي از سوابق زيست محيطي
1- قوانين و مقررات و ساير الزامات زيست محيطي
2- مجوزها
3- سوابق آموزشي
4- اطلاعات مربوط به فرآيندها
5- اطلاعات مربوط به محصول
6- سوابق بازرسي، نگهداري و كاليبراسيون
7- اطلاعات مربوط به كنترل و پايش سيستم
FRS

80. نمونه هايي از سوابق زيست محيطي (ادامه)
8- اطلاعات مربوط به پيمانكاران
9- گزارش حوادث و آمادگي در شرايط اضطراري
10- شكايات
11- گزارش عدم انطباق ها
12- اطلاعات مربوط به جنبه هاي زيست محيطي بارز
13- نتايج مميزيها
14- بازنگريهاي مديريت
FRS

81. مميزي سيستم مديريت زيست محيطي
بخش شانزدهم
مميزي سيستم مديريت زيست محيطي
FRS

82. بند 4-5-4- مميزي سيستم مديريت زيست محيطي ـ متن استاندارد
سازمان بايد برنامه يا برنامه ها و روشهاي اجرايي براي مميزيهاي ادواري سيستم مديريت زيست محيطي كه قرار است به اجرا درآيد ايجاد نموده و برقرار نگهدارد تا:
الف ـ تعيين شود كه آيا سيستم مديريت زيست محيطي
1- با ترتيبات برنامه ريزي شده براي مديريت زيست محيطي و از جمله الزامات اين استاندارد مطابقت دارد يا نه؟
2- به درستي اجرا و نگهداري شده است يا نه؟
ب ـ اطلاعات مربوط به نتايج مميزيها به مديريت ارائه شود.
برنامه ريزي سازمان از جمله هر گونه زمان بندي بايد مبني بر اهميت زيست محيطي فعاليت مربوطه و نتايج مميزيهاي قبلي باشد. روشهاي اجرايي مميزي براي اينكه جامع باشد بايد دامنه شمول، دفعات و اسلوب مميزي و نيز مسئوليت ها و الزامات را براي انجام مميزي و گزارش نتايج در برگيرد.
FRS

83. مفاد يك روش اجرايي مميزي داخلي
1- فعاليتها و محدوده هايي كه در مميزي مي بايد در نظر گرفته شوند.
2- دفعات مميزي
3- مسئوليتهاي مربوط به اداره و اجراي مميزيها
4- گزارش كردن نتايج مميزيها
5- صلاحيت مميزين
6- چگونگي اجراي مميزيها
7- استقلال مميزين از واحدها مميزي شونده
8- چك ليست مميزي
FRS

84. كارگاه شماره 3 موضوع: تهيه چك ليست مميزي
مرجع: 4 متن پيوست مستندات شركت كنندگان
مدت زمان: 15 دقيقه براي هر گروه
نحوه ارائه: از هر گروه نماينده ايي، گزارش خود را ارائه مي نمايد و در حين ارائه گزارش هر گروه، ديگر شركت كنندگان نيز نظرات خود را ارائه مي نمايند. در نهايت مدرس به جمع بندي نظرات مي پردازد.
FRS

85. بخش هفدهم
بازنگري مديريت
FRS

86. بند 4-6- بازنگري مديريت ـ متن استاندارد
مديريت رده بالا سازمان بايد در فواصلي كه خود تعيين مي نمايد، سيستم زيست محيطي را بازنگري نمايد تا از اقدام مناسب بودن، كافي بودن و موثر بودن آن اطمينان حاصل كند. فرآيند بازنگري مديريت بايد به نحوي باشد كه اطمينان حاصل شود كه اطلاعات لازم جمع آوري مي گردد تا به مديريت امكان دهد كه اين ارزيابي را بعمل آورد. اين بازنگري بايد مدون شود.
در پرتو نتايج مميزي سيستم مديريت زيست محيطي، تغيير شرايط و تعهد به بهبود مستمر، بازنگري مديريت بايد نياز احتمالي به تغييرات خط مشي، اهداف كلان و ساير عناصر سيستم مديريت زيست محيطي را مد نظر قرار دهد.
FRS

87. ورودي ‎هاي جلسه بازنگري مديريت
1- نتايج مميزي‎هاي داخلي
2- ميزان تحقق اهداف و برنامه ها
3- شكايت مشتريان
4- گزارش حوادث زيست محيطي
5- پيگيري مصوبات جلسات قبل
6- تغيير در قوانين و مقررات
7- مناسب بودن خط مشي
8- سوابق اقدامات اصلاحي و پيشگيرانه
9- پيشرفتها در تكنولوژي
10- نظرات طرفهاي ذينفع
11- گزارش اندازه گيريها
FRS

88. خروجي‎هاي جلسه بازنگري مديريت
1- اقداماتي كه بايد انجام شود.
2- بهبود مستمر
FRS

89. مدل سيستم مديريت زيست محيطي (PDCA)
Plan
Review
Policy
Implement
Check
FRS