1. كارگاه تهيه و تدوين پرسشنامه
دكتر فرزانه رعايي

2. روش هاي جمع آوري داده ها
تكنيك هاي جمع آوري داده ها به ما اجازه مي دهند تا بطور سيستماتيك اطلاعات مربوط به اهداف مطالعه ( مردم، اهداف ، پديده ها) و شرايطي كه آن ها رخ داده اند ، جمع آوري گردد.

3. تكنيكهاي مختلف جمع آوري داده ها عبارتند از :
1-استفاده از اطلاعات در دسترس Using Available Information
2- مشاهده Observing
3- مصاحبه ( چهره به چهره ) Interviewing
4- پرسشنامه هاي كتبي Administrating written questionnaires
الف- استاندارد ب- پژوهشگر ساخته
5- F.G-D بحث گروهي متمركز Focus group Discussion
6- تكنيكهاي تصويري Projective techniques mapping of scaling

4. 1-استفاده از اطلاعات در دسترس :
معمولا مقدارزيادي از داده ها هستند كه همين الان توسط ديگران جمع آوري مي شوند كه شايد نيازي به تحليل يا انتشار هم ندارند. توجه به اين منابع و فراوري اين اطلاعات شروع خوبي در هر برنامه جمع آوري داده ها هست.

5. توجه:
به منظوراخذ داده ها از منابع در دسترس –محقق ناچار خواهد شد ابزاري نظير چك ليست يا برگه جمع آوري تهيه نمايد. در طراحي چنين ابزاري مسئله مهم توجه دقيق به منبع مستنداتي است كه داده ها از آن استخراج مي شوند.
براي مثال درسيستم اطلاعات سلامت برگه گردآوري اطلاعات بايد به گونه اي طراحي شود كه اقلام داده ها به گونه اي منتقل شوند كه در مستندات آمده اند. اين روش هم از اتلاف زمان پيشكيري مي كند و هم خطا را كاهش مي دهد.

6. 2-مشاهده :
تكنيكي كه بطور سيستميك انتخاب، رؤيت، گزارش رفتار يا خصوصيات پديده ها يا اهداف را انجام مي دهد. از اين تكنيك در مشاهده رفتار انسان ها زياد استفاده مي شود كه مي تواند به اشكال متفاوت انجام شود :
الف- مشاهده مشاركتي
ب- مشاهده غير مشاركتي

7. اگرمشاهدات در تعيين يك اندازه مشخص به كار رود آن راسنجش مي نامند.
مشاهدات مي توانند اطلاعات بيشتر و دقيق تري را نسبت به مصاحبه و پرسشنامه در مورد رفتار افراد ارائه دهند.
مشاهدات همچنين مي توانند صحت اطلاعات جمع آوري شده به روش هاي مصاحبه بخصوص در مورد مسائل حساسي نظير مصرف الكل يا دارو-يا بيماري ها را چك كنند.
اگرمشاهدات در تعيين يك اندازه مشخص به كار رود آن راسنجش مي نامند.

8. 3-مصاحبه :
تكنيكي است كه در آن سؤالاتي بصورت كلامي از فرد يا افراد پرسيده مي شود و بلافاصله بعد از مصاحبه سؤالات بصورت كتبي ثبت مي شود. يا به وسيله ضبط صوت، ضبط مي شود مصاحبه مي تواند با درجات مختلفي از انعطاف پذيري (زياد يا كم) انجام شود.
درجه بالاي انعطاف پذيري
درجه پايين انعطاف پذيري

9. 4- پرسشنامه هاي كتبي
يك پرسشنامه نوشتاري يك ابزار جمع آوري داده ها است كه پرسش هاي نوشته شده بايستي توسط پاسخ دهنده ها در فرم مربوطه پاسخ داده شود.

10. 5-بحث متمركز گروهي:
در اين روش گروه هاي 12-8 نفره اجازه پيدا مي كنند بطور آزادانه در مورد يك موضوع خاص با راهنمايي هماهنگ كننده يا گزارشگر گروه بحث كنند.

11. 6-روشهاي تصويري:
وقتي محققي از اين تكنيك ها استفاده مي كند او از گيرنده اطلاعات مي خواهد كه به بعضي محرك هاي شفاهي يا ديداري واكنش نشان دهد. براي مثال ممكن است محقق بصورت گرافيك تمامي بدن را ترسيم كند و از گيرنده اطلاعات (informant) در مورد درك او از مفهوم يا شروع يك بيماري سؤال كند.
1-Mapping
2- scaling

12. جدول1: ابزار و روش هاي جمع آوري اطلاعات
ابزار جمع آوري داده ها
روش هاي جمع آوري داده ها
چك ليست ، فرم هاي جمع آوري ( تأليف ) داده ها
چشم و حواس ديگر، مداد، خودكار، كاغذ، ساعت، ترازو،ميكروسكوپ و ....
راهنماي مصاحبه ،چك ليست،پرسشنامه، ضبط صوت
پرسشنامه
استفاده از اطلاعات در دسترس
مشاهده
مصاحبه
پرسشنامه هاي نوشته شده

13. جدول 2-مزايا ومعايب انواع روش هاي جمع آوري اطلاعات
محدوديتهاي احتمالي
مزايا
روش
-داده ها هميشه در دسترس نيستند
-محدوديتهاي اخلاقي از داده ها
-مسائل مربوط به محرمانه بودن اطلاعات
-اطلاعات ممكن است غيردقيق و ناقص باشد
ارزان، بدليل اينكه داده ها الان موجودند امكان بررسي يا تست روند گذشته را فراهم مي سازد.
استفاده از اطلاعات در دسترس
-مسائل اخلاقي مربوط به حريم خصوصي يا محرمانه بودن پيش مي آيد.
-باياس مشاهده كنند، ممكن است رخ دهد.
-حضور مشاهده گر ممكن است رفتار مشاهده شونده را تحت تأثير قرار دهد.
-به كمك كامل آموزش همكاران تحقيق نيازمند است.
-اطلاعات بسيار جزئي و مرتبط با موضوع را مي دهد.
-اطلاعات بر مبناي واقعيات جمع آوري مي شود.
-امكان آزمايش قابل اتكابودن پاسخها به پرسشنامه ها را فراهم مي كند.
مشاهده
-حضور مصاحبه گر بر پاسخها تأثير مي گذارد.
-اطلاعات كمتري نسبت به روش مشاهده بدست مي آيد.
-هم براي افراد با سواد و هم بي سواد مناسب است.
-به تبيين سؤالات كمك مي كند.
-ميزان پاسخگويي آن نسبت به پرسشنامه هاي نوشتاري بيشتر است.
مصاحبه

14. محدوديتهاي احتمالي مزايا روش
-مصاحبه گر ممكن است ناخواسته پاسخها را تحت تأثير قرار دهد.
-تحليل داده هاييكه open-ended هستند بسيار مشكل است.
امكان كسب اطلاعات بسيار عميق تر و تشريحي همراه با توضيحات لازم را از سوي پاسخ دهنده فراهم مي كند.
مصاحبه محدود انعطاف پذير
اطلاعات ممكن است مغفول بماند. زيرا توضيحاتي كه بخودي خود توسط پاسخ دهنده داده مي شد، ثبت و ضبط نمي شود.
براي تحليل ساده هستند
مصاحبه هاي مقياس وسيع انعطاف ناپذير
-براي افراد بي سواد مناسب نيست.
ميزان پاسخ دهي پايين است.
-ممكن است پرسشها بخوبي فهميده نشود.
-ارزانتر است
-بدليل بي نام بودن ممكن است پرسشها صادقانه تر پاسخ داده شوند.
-به كمك همكاران تحقيق نيازي نيست.
-باياس بدليل نوشتن عبارت توسط پرسشگر ندارد.
-متناسب با پاسخ دهنده ، پرسشنامه ها متفاوت مي باشد.
پرسشنامه هاي نوشتاري اداري
به آموزشهاي بيشتري براي محقق نياز است.
داده هاي غني را تأمين نموده و ممكن است اطلاعات پايش شده مثبت شده اي را توسط محقق و اطلاعات گيرنده فراهم كند.
روشهاي مشاركتي و تصويري

15. پرسشنامه
استفاده از پرسشنامه در بسياري از موارد روش مناسبي جهت گردآوري داده ها يا اطلاعات مي باشد. در مقايسه با مصاحبه ، پرسشنامه در اغلب شرايط عملي تر و آسان تر است و به محقق امكان مي دهد تا نمونه هاي بزرگتر را مطالعه و بررسي كند . براي تهيه و تنظيم پرسشنامه ابتدا بايد فهرست كليه هدفهاي پژوهشي را كه پرسشنامه به خاطر آنها تهيه مي شود، مهيا كرده زيرا تهيه پرسشنامه بدون داشتن هدف هاي مورد بحث ، دشوار و حتي در برخي از موارد غير ممكن است . پس از تعيين هدف هاي پرسشنامه ، محقق بايد نمونه اي را كه قصد دارد براي آنها پرسشنامه را به اجرا بگذارد تعريف نمايد و در سومين مرحله را بايستي به ساختن سؤالات بپردازد.

16. هدف از طراحي پرسشنامه هدف طراحي پرسشنامه عبارت است از:
بدست آوردن حداکثر پاسخ هاي ممکن
كه اين پاسخ ها قابل استفاده و دقيق هستند.
براي حداکثر کردن سرعت پاسخ:
براي پرسشنامه خود يک عنوان کوتاه و معني دار انتخاب کنيد.
پرسشنامه خود را تا حد ممکن کوتاه و مختصر طراحي کنيد.
در صورت لزوم براي پاسخ گرفتن, انگيزه هايي ايجاد کنيد.
خلاق باشيد- از رن گها و تصاوير براي جذابيت پرسشنامه استفاده کنيد.
پرسشنامه خود را مناسب کنيد- آن را در يک پاکت مهر شده قرار دهيد.

17. پرسشنامه را در اختيار چه كساني قرار مي دهيد؟
ممکن است بررسي افرادي که مي توانند يک پاسخ مفيد به پرسشنامه شما بدهند عملي نباشد. در چنين مواردي, نياز خواهيد داشت که يک نمونه از جمعيت خود را براي بررسي انتخاب کنيد.
جمعيت- همه اعضاي گروهي که شما به آن علاقه منديد.
نمونه- زير مجموعه اي از جمعيت انتخاب شده براي دريافت پرسشنامه.
مخاطبان- زير مجموعه اي از نمونه که پرسشنامه را کامل کرده و بر مي گردانند.
در هنگام انتخاب نمونه مطمئن شويد که آن نماينده جمعيتي است که مورد مطالعه قرار داده ايد. براي مثلا, آيا همه سن ها, گروه هاي اجتماعي- اقتصادي, جنسيت ها و غيره را پوشش مي دهد.

18. دستورالعمل
سرعت پاسختان را با فراهم آوردن اطلاعات و دستورالعمل هاي واضح بصورت زير افزايش دهيد:
مشخص کنيد شما چه کسي هستيد
رئوس مطالب شامل , هدف بررسي و اهميت پاسخگويي آنها را بيان کنيد.
توضيح دهيد که چگونه پرسشنامه ها بصورت محرمانه و با گمنام نگه داشتن مخاطب بررسي مي شوند(مگر آنکه با توافق مخاطب باشد)
دستورالعمل واضحي براي چگونگي پاسخگويي به سوالات فراهم آوريد- مثلا, آيا يک يا چند پاسخ مورد انتظار شماست, يا آيا پاسخ ها بايد رتبه بندي شده باشند- و در اينصورت آيا 1 بالاترين امتياز است يا پايين ترين؟
نحوه بازگرداندن و زمان آن را مشخص کنيد.

19. انواع پرسشنامه :
پرسشنامه داراي دو نوع مختلف مي باشد: 1- پرسشنامه منظم يا بسته 2- پرسشنامه آزاد يا باز

20. تفاوت پرسشنامه بسته و باز
در پرسشنامه منظم يا بسته ، محقق به ازاي هر سؤال چند پاسخ كه در ارتباط منطقي با سؤال مي باشـــد مشخص مي نمايد و پاسخگو ،يكي از آنها را به عنوان جواب مشخص مي كند. ولي در پرسشنامه باز تنها سؤال از جانب محقق مطرح مي گردد و پاسخگو مي تواند در محدوده اي كه از او خواسته شده جواب دهد :

21. براي مثال :
1-راههاي انتقال بيماري ايدز چيست ؟ پرسش باز 2- بيمار ايدز چگونه منتقل مي شود ؟ الف – از راه خون ب – از راه تنفس ج – از راه غذا ( 3 گزينه اي)

22. گاهي سؤالات به صورت نيمه بسته و نيمه باز مي تواند مطرح شود كه ابتدا سؤال يا عبارت به صورت بسته مي باشد و يك يا چند گزينه كه مورد توجه محقق بوده بيان گرديده و مجددا" جهت كسب اطلاعات بيشتر يا توضيح بيشتر از پاسخگو بصورت باز مطرح مي شود. مثال : الف ) آري اگر آري ، چرا ؟ ب ) خير ج ) تا حدودي

23. تفاوت سوال هاي باز پاسخ و بسته پاسخ
طرح سؤال هاي بسته در ابتدا كمي وقت گير است ولي پاسخگويان به هنگام پاسخگويي وقت كمتري را صرف مي كنند. همچنين ارزش گذاري ، تجزيه و تحليل و تعبير و تفسير پرسشنامه منظم يا بسته به علت يكنواختي آن براي همه پاسخگويان و همچنين شكل مدون و خاص آن آسان تر از پرسشنامه آزاد يا باز است .
در عوض طرح سؤالهاي باز به هنگام طراحي راحت تر است ولي به هنگام استخراج زمان بيشتري صرف خواندن تك تك پاسخ ها مي شود.
تفاوت ديگر اين است كه سؤال هاي باز دست پاسخگو را براي ابراز هر گونه اظهار نظري باز مي گذارد ولي در پرسشنامه بسته پاسخگو ملزم به انتخاب يك پاسخ مي باشد البته در پرسشنامه باز ، پاسخگو گاهي از هدف اصلي دور شده و احتمالا" مطالبي را مطرح مي كند كه مورد توجه محقق نيست و با توجه به هدف تحقيق بي اهميت و بي ارزش است.

24. پرسشنامه بايد به طور خلاصه شامل قسمت هاي زير باشد:
1- مقدمه اين قسمت با معرفي محقق و مؤسسه اي كه اعتبار پژوهش را تأمين نموده شروع مي شود ذكر نام مؤسسه تأمين كننده اعتبار كه هزينه پژوهش را تقبل نموده و معمولا" مؤسسه اي شناخته شده در سطح جامعه است مثلا" دانشگاه ... ارزش پژوهش را نشان مي دهد و براي جلب همكاري پاسخ دهنده نيز مفيد است. در اين مقدمه دلايل اجراي تحقيق ، نحوه انتخاب پاسخ دهندگان و اهميت پاسخ هاي آنان ذكر مي شود. علاوه بر اين در مورد محرمانه بودن پاسخ ها و بدون نام بودن پرسشنامه نيز جمله اي بيان مي گردد. فرم اجازه نامه از شركت كنندگان را مي توان پس از اين مقدمه گنجاند.

25. 2- راهنمايي براي پاسخ به سؤالات
در اين قسمت راهنمايي لازم در مورد چگونگي پاسخ به سؤالات و پر كردن پرسشنامه نوشته مي شود. مثلا" در پاسخ هاي ذكر شده يكي يا چند پاسخ صحيح مي باشد و يا چگونگي مشخص كردن پاسخ ها قيد مي شود. اگر نوع سؤالات متفاوت است در ابتداي هر قسمت بايد راهنمائي هاي لازم نوشته شود. مي توان يك نمونه از سؤال و طرز پاسخ به آن را در اين قسمت گنجاند.

26. 3- سؤالات
سؤالات قسمت اصلي پرسشنامه و در واقع قلب آن را تشكيل مي دهند. محقق جهت جمع آوري اطلاعات به سؤالات پرسشنامه متكي است و بنابراين در طرح آن بايستي دقت زيادي به عمل آورد. وي بايد تناسب ، محتوي ، نحوه بيان و ترتيب سؤالات را در پرسشنامه مورد بررسي قرار دهد.

27. نكات مورد توجه در تهيه پرسشنامه
1- واژه هاي مورد استفاده بايد ساده باشند ، از به كار بردن جمله هاي طولاني و پيچيده خودداري كنيد. در مورد موضوعات نامطلوب سعي كنيد از كلمات و بيان مناسبي استفاده نمائيد. مثلا" به جاي اينكه سؤال كنيد: چگونه كودك خود را تنبيه مي كنيد؟ بهتر است بپرسيد: براي تربيت كودك خود از چه روشي استفاده مي كنيد؟

28. 2- معلومات پاسخگو براي موضوع مورد تحقيق و سؤال هاي مربوط بدان در نظر گرفته شود. براي مثال اگر از گروه مهندسين در مورد علم پزشكي پرسيده شود و يا از بيكاران ، مسائل و مشكلات اداري و كاري و روابط اداري موجود پرسيده شود منجر به پاسخ هاي غير معتبر مي شود ولي در صورتي كه از معلمان در مورد مشكلات آموزش و پرورش سؤال شود نمونه هاي خوبي خواهند بود.

29. 3- عبارات كوتاه و موجز را در تهيه پرسشنامه انتخاب كنيد
3- عبارات كوتاه و موجز را در تهيه پرسشنامه انتخاب كنيد. سؤال هاي پرسشنامه بايد به طريقي طراحي شود كه ضمن رعايت كوتاهي سؤال ها، پاسخگو قادر باشد، به سرعت آن را بخواند، مفهوم آن را در يابد و پاسخ مناسب خود را بدون هيچگونه ابهام و اشكال بدهد . به طور كلي از تهيه پرسشنامه هاي وقت گير پرهيز كنيد.

30. 4- از طرح سؤال هايي كه پاسخ هاي دو پهلو و ابهام آميز دارند، خودداري كنيد. 5- سؤال ها را به گونه اي تهيه و تنظيم نمائيد كه آزمودني را در پاسخگويي به آن ها تحريك كنيد.

31. 6- هنگام سؤال در مورد موضوعات نامطلوب وخصوصيات ناخوشايند افراد، ابتدا به اين مسئله كه ساير افراد نيز ممكن است داراي چنين خصوصياتي باشند اشاره و سپس سؤال را مطرح كنيد مثلا" به جاي اينكه بپرسيد: چند بار در طول زندگي خود به فكر خودكشي افتاده ايد؟ بهتر است بپرسيد: اغلب مردم در طول زندگي خود ممكن است چند بار به فكر خودكشي افتاده باشند، آيا شما تا به حال به اين فكر افتاده ايد؟

32. 7- ترتيب سؤالات از موارد كلي به موارد اختصاصي باشند و اين نكته هم در سؤالات باز و هم در سؤالات بسته بايد مورد نظر باشد. ايــــن روش را روش قيفي ( Funnel technique) نيز مي گويند، كه با سؤالات عمومي و راحت شروع و به تدريج محدود گرديده و پرسش باريك تر مي شود تا به موارد اختصاصي ، محرمانه ، دقيق و تخصصي بپردازد. سؤالات بايد از ترتيبي منطقي برخوردار باشند.

33. 8-پرهيز از جهت دهي به پاسخ ها: "بهتر نيست بگوييم که
8-پرهيز از جهت دهي به پاسخ ها: "بهتر نيست بگوييم که...", " منصفانه نيست بگوييم که..." 9-خاص باشيد. از کلماتي مانند " معمولا", "اغلب", يا "به طور منظم" پرهيز کنيد- چرا که ايده هر کس از معمولا, اغلب يا به طور منظم ممکن است متفاوت باشد. 10- از عبارات خاص يک صنف يا عبارات مصطلح پرهيز کنيد- مطمئن شويد که زبان شما براي همه سطوح سواد قابل فهم است. به ياد داشته باشيد که زبان پرسشنامه ممکن است زبان دوم برخي مخاطبان باشد و به آن مسلط نباشند.

34. 11- از سوالات دوتايي در يک سوال پرهيز کنيد- " آيا شما از بازي بدمينتون و تنيس لذت مي بريد؟" در هر لحظه از زمان تنها يک سوال بپرسيد. 12- از استفاده تو در توي عبارات منفي بپرهيزيد- براي مثال به جاي سوال از مخاطب در مورد اينکه آيا با عبارت منفي, "سيگار کشيدن در مکان هاي عمومي نبايد قدغن شود؟" موافق است, از عبارت مثبت, " سيگار کيشدن در مکان هاي مثبت بايد قدغن شود؟" استفاده کنيد. 13-تعصب را حداقل کنيد- مردم برخي اوقات به سوالات به طريقي پاسخ مي دهند که قابل قبول اجتماع باشد. براي مخاطبان ساده تر است که مقررات اجتماعي را با بکار گيري با ملاحظه سوالات قبول کنند. براي مثال," شما چند بار سرعت مجاز را به خاطر اينکه ديرتان شده بوده شکسته ايد؟" مي تواند بصورت,"آيا تا به حال تحت فشار قرار گرفته ايد که با سرعت بيش از حد مجاز به منظور رسيدن به يک قرار رانندگي کنيد؟" بيان شود. سپس شما مي توانيد بپرسيد," چند بار شما رسيدن به قرار را به حفظ سرعت مجاز ترجيح داده ايد؟"

35. 14- سوالات دشوار يا ناراحت کننده را مديريت کنيد
14- سوالات دشوار يا ناراحت کننده را مديريت کنيد. براي تشويق به پاسخ بيشتر به سوالات دشوار, توضيح دهيد که چرا نياز به دانستن چنين اطلاعاتي داريد. مثلا, " بسيار کمک کننده خواهد بود اگر شما اطلاعاتي در مورد خودتان بدهيد تا بتوانيم پاسخ هاي شما را در زمينه ... به کار گيريم"
15- مطمئن شويد که انتخاب هاي متقابلا انحصاري هستند- براي مثال, " چند سال در اين آکادمي کار کرده ايد: 0-5, 6-10, 11-15, بالاي 15" را به جاي " 0-5, 5-10, " به کار گيريد.

36. 16- برخي آيتم هاي مهم را در نيمه اول پرسشنامه قرار دهيد
16- برخي آيتم هاي مهم را در نيمه اول پرسشنامه قرار دهيد. بسياري از مردم, پرسشنامه را کامل نمي کنند. اين تضمين خواهد کرد که شما بيشتر اطلاعات مهم را از اين دسته مخاطبان خواهيد گرفت.
17- با سوالات ناراحت کننده شروع نکنيد- مخاطبان ممکن است همان ابتداي کار منصرف شوند.
18- با سوالات آسان شروع کنيد. اين مخاطبان را تشويق مي کند که با پرسشنامه پيش روند.
19- از کل به جز برويد.
20-از سوالات واقعي به انتزاعي برويد.
21-از سوالات بسته به سوالات باز برويد.
22-اطلاعات فردي و شخصي را به انتها منتقل کنيد.

37. مراحل گام به گام تهيه پرسشنامه به صورت عملي
مراحل گام به گام تهيه پرسشنامه به صورت عملي

38. مرحله اول :توصيف آنچه قصد "اندازه گيري" آن را داريد.
در مورد آنچه قصد اندازه گيري آن را داريد، بسيار شفاف عمل كنيد. اين مرحله احتمالاً دشوارترين مرحله در مراحل تهيه پرسشنامه است. تا هنگامي كه آگاهي و مهارت ها و رفتارها يا نگرش هايي را كه قصد داريد افراد، خود را در برابر آن ها مورد ارزيابي قرار دهند، مشخص نكرده ايد، به هيچ وجه قادر به طراحي سؤالات پرسشنامه نخواهيد بود. اگر بتوانيد آنچه را كه قصد اندازه گيري آن را داريد با جزئيات كامل توصيف كنيد، قادر به اندازه گيري آن نيز خواهيد بود.

39. مثال:تفكر استراتژيك
تعريف: داشتن انديشه هاي بلند مدت و طراحي هدفهايي با مقياس وسيع
شاخص هاي رفتاري:
 فعاليت ها و وظايف روزمره را با چشم اندازهاي بلند مدت مرتبط مي سازد.
 هدف هاي بلند مدت و با مقياس وسيع را طراحي مي كند.
 برنامه هاي عملياتي براي تحقق مقاصد بلند مدت پايه ريزي مي كند.
 مقاصد و پروژه هاي بلند مدت سازماني را پايه ريزي مي كند.
 ميزان تاثيرپذيري سياست ها، فرآيند و روش هاي كنوني را از توسعه آينده سازماني بررسي مي كند.
 برنامه هاي اضطراري براي مسائل و اتفاقات احتمالي را تهيه مي كند.
 استراتژيهاي (راهبردهاي) اقتصادي را طراحي مي كند.
 تهديدها و فرصتهاي بلند مدت را مشخص مي كند.
 در مورد ارائه يك ديدگاه از وضعيت مطلوب سازمان در آينده، با ديگران مشاركت مي كند.
 ميزان انطباق اهداف كوتاه مدت با اهداف بلند مدت را بررسي مي كند.
 براي تحقق هر چه بهتر اهداف بلند مدت، در طراحي سازمان تجديد نظر مي كند.

40. مرحله دوم: تصميم گيري درباره شكل پرسشنامه
چك ليست
عبارات دوتايي
انتخاب اجباري
باز- پاسخ

41. مرحله سوم: ساختن سؤالات پرسشنامه
اين مرحله خلاقانه ترين مرحله است. بزرگترين چالش، بكارگيري كلماتي در عبارات پرسشنامه است كه ارزشهاي مورد قبول شما برآن سايه نيفكنده باشد.
آشكار كردن همه آن چيزي كه مورد قبول شما مي باشد. در خلال سؤالات پرسشنامه و به دست آوردن پاسخ هاي جذاب و مطلوب شما، كار ساده اي است. از ان اجتناب کنيد
هنگامي كه درصدد ساختن عبارات پرسشنامه هستيد، بهترين توصيه اين است كه عبارات را كوتاه و مختصر بسازيد. هر چه مختصرتر ، بهتر.
توجه مدام به فهرست تشريحي كه در مرحله اول تهيه كرده ايد كمك كننده است. به سادگي ممکن است از هدف پرسشنامه دور شويد، زيرا وسوسه نوشتن سوالات ماهرانه اما غير مرتبط، زياد است.

42. مرحله چهارم طراحي سيستم نمره گذاري
بهترين توصيه به شما اين است كه اين كار را ساده بگيريد.

43. مرحله پنجم: آزمايش نمونه اوليه
وقتي سؤالات پرسشنامه را طراحي كرديد و روش نمره گذاري را مشخص نموديد، پرسشنامه را در يك گروه نمونه آزمايش كنيد. به چند دليل، اين مرحله يك مرحله مهم و ضروري است. اين دلايل عبارت است از:
 مشخص شدن مدت زمان تكميل پرسشنامه.
 مشخص شدن سؤالات و ابهامات افراد در مورد دستورالعمل تكميل پرسشنامه، سؤالات پرسشنامه، و روش نمره گذاري آن.
 بدست آوردن داده هاي خام براي تحليل هاي آماري.

44. مرحله ششم:تحليل آماري
وقتي اطلاعات نمونه ها فراهم شد، چهار عمل محاسباتي بايد انجام شود. در هر مورد مي توانيد كارهاي دقيق تري انجام دهيد.

45. اعتبارسنجي و پايايي سنجي:
هيچ اندازه گيري خالي از خطا نيست ولي همه تلاش مي کنند تحقيق را با دقت بيشتر انجام دهند.
دقت در اندازه گيري يعني مقدار سنجيده شده چه ميزان به واقعيت نزديك است.
دقت در انداره گيري توسط دو شاخص تعيين ميشود:
روايي يا ميزان صحت اطلاعات validity or accuracy
پايايي (يا ميزان ثبات در پاسخ ها) reliability
قبل از بکارگيري ابزارهاي اندازه‌گيري لازم است پژوهشگر از طريق علمي،نسبت به روايي و پايايي آن اطمينان پيدا کند.

46. روايي يا ميزان صحت اطلاعات validity or accuracy
مقصود اين است که آيا ابزار اندازه‌گيري موردنظر مي‌تواند ويژگي و خصوصيتي که ابزار براي آن طراحي شده است را اندازه‌گيري کند يا خير؟
مثلا اندازه گيري فشارخون با يك دستگاه مچي كوچك؟
پرسشنامه‌اي که مثلا براي سنجش ميزان ويتامين آ دريافتي طراحي شده ؟

47. روايي يا ميزان صحت اطلاعات validity or accuracy
پرسشنامه اي داراي روايي است كه براي اندازه گيري آنچه مورد نظر است، كافي و مناسب باشد.

48. انواع اعتبار: روايي يا ميزان صحت اطلاعات Validity or accuracy
اعتبار ظاهري face validity
اعتبار محتوا content validity
اعتبار سازه اي construct validity
اعتبار پيشگويي كننده يا ملاكي predictive validity

49. اعتبار ظاهري (Face validity)
تعداد صفحات و تعداد سوالات، رنگ كاغذ، فونت مورد استفاده، آرايش متن
آيا ظاهر متن به صورتي هست که حواس پاسخ دهنده را جلب کند؟

50. اعتبار محتوا: محتواي پرسشنامه در راستاي هدف اصلي پژوهش است؟
آيا پاسخ دهنده همان برداشت را از سوال دارد که محقق مد نظر دارد؟
نمونه سوالات يك پرسشنامه تا چه حد معرف كل سوالات ممكن است؟
بكار بردن كلمات ملموس و مورد استفاده در فرهنگ مربوطه، دقت در استفاده نکردن از كلمات منفي به صورت مكرر در جمله
هر چه سوالات بيشتر باشد اعتبار محتوا نيز بيشتر ميشود.
متاسفانه روش دقيق و عيني براي سنجش اين نوع اعتبار وجود ندارد.

51. اعتبار سازه اي (Constructive validity)
ساختار پرسشنامه با مفهوم انتزاعي موضوع تطبيق دارد؟
رابطه بين نمرات دستياران با سال تحصيل آنها
رابطه بين نمرات امتحانات سرعتي با ضريب هوشي دانش آموزان
رابطه بين نمرات نقاشي دانش آموزان و قدرت تجسم سه بعدي آنها

52. اعتبار سازه
اعتبار سازه يک ابزار اندازه گيري نمايانگر آن است که ابزار اندازه گيري تا چه اندازه يک سازه يا خصيصه اي را که مبناي نظري دارد مي سنجد. از جمله شيوه هايي که براي تعيين اعتبار سازه بکار مي- رود موارد زير است: 1. تفاوت هاي گروهي- اگر نظريه اي تفاوتي را بين گروهها (يا هيچ تفاوتي را ) در نمرات آزمون پيش بيني کند،آزموني که اين تفاوت را نشان دهد(يا ندهد)داراي اعتبار سازه است.

53. 2.تغييرات- چنانچه نظريه اي پيش بيني کند که خصيصه مورد اندازه گيري تحت تاثير زمان يا مداخله آزمايشي قرار مي گيرد،اگر نمرات آزمون اين تاثير را نشان دهد داراي اعتبار سازه است.
3.اعتبار همگرا و واگرا- هرگاه يک يا چند خصيصه از طريق دو يا چند روش اندازه گيري شوند همبستگي بين اين اندازه گيري ها دو شاخص مهم اعتبار را فراهم مي آورد. اگر همبستگي بين نمرات آزمون هايي که خصيصه واحدي را اندازه گيري مي کند بالا باشد، آزمون داراي اعتبار همگرا مي باشد.چنانچه همبستگي بين آزمون هايي که خصيصه هاي متفاوتي را اندازه گيري مي کند پايين باشد،آزمون ها داراي اعتبار واگرا است.

54. اعتبار ملاکي
اعتبار ملاکي عبارت است از کارامدي يک ابزار اندازه گيري در پيش بيني رفتار يک فرد در موقعيت خاص.به عبارت ديگر اعتبار ملاکي يک ابزار اندازه گيري عبارت از همبستگي بين نمرات آزمون و نمره ملاک.اعتبار ملاکي دو نوع است: 1.اعتبار پيش بين 2.اعتبار همزمان

55. 1.اعتبار پيش بين عبارت است از رابطه نمره هاي آزموني که برخي ويژگي ها را مي سنجد و آنچه ادعاي پيش بيني آن را دارد.
2.اعتبار همزمان در مواردي به کار مي رود که داده هاي حاصل از دو اندازه گيري در يک زمان در دسترس باشد. در اين گونه موارد عملکرد در يک آزمون به عملکرد در آزمون ديگر مرتبط مي گردد.

56. پاسخهاي داده شده تا چه ميزان با نتايج آينده همخواني دارد؟
مثالي از اعتبار ملاكي
پاسخهاي داده شده تا چه ميزان با نتايج آينده همخواني دارد؟
براي مثال در يك تحقيق، 882 مرد و زن به يك آزمون رغبت شغلي پاسخ گفته اند. آزموني ها 12 ساله بودند و در 19 سالگي مجدد مورد بررسي قرار گرفتند. 51 درصد به شغلي كه در آزمون انتخاب كرده بودند اشتغال داشتند. اين داده ها اعتبار پيش بين اين ابزار را نشان مي‌دهد.

57. پايايي (Reliability)
آيا ابزار اندازه‌گيري در شرايط يکسان تا چه اندازه نتايج يکساني به دست مي‌دهد؟
اگر پرسشنامه (ابزار اندازه‌گيري) را در يک فاصله زماني کوتاه مجددا به همان گروه از افراد بدهيم نتايج حاصل چقدر نزديک به هم است؟
براي اندازه‌گيري پايايي شاخصي به نام ضريب پايايي استفاده مي‌کنيم. دامنه آن از صفر تا 1+ است. ضريب پايايي صفر معرف نبود پايايي و ضريب پايايي يک معرف پايايي کامل است.

58. پايايي به ثبات، اعتمادپذيري و تكرار پذيري نتايج اشاره مي كند.
پايايي (reliability)
پايايي به ثبات، اعتمادپذيري و تكرار پذيري نتايج اشاره مي كند.

59. روش هاي محاسبه پايايي reliability
الف) اجراي دوباره آزمون Test – Retest))
ب) روش موازي يا روش آزمونهاي همتا (Equivalence)
ج) روش تصنيف يا دونيمه کردن آزمون (Split – half)
د) روش کودر _ ريچاردسون Kuder – Richardson
ه) روش آلفاي کرونباخ (Cronbach Alpha)

60. روش بازآزمايي (test-retest)
آسان است ولي مشكل!
نبايد ويژگي مورد نظر در طول زمان تغيير نكند.

61. فرم هاي موازي (parallel tests)
بايد دو فرم سوال به صورت هم زمان به افراد ارايه شود.
سوالات بايد همسان باشند.

62. دو نيمه كردن (split-halves)
سوالات يك پرسشنامه به دو نيمه تقسيم مي شوند.
معمولاً سوالات فرد و زوج جدا مي شوند.
همبستگي امتيازات دو دسته ميزان پايايي را نشان مي دهد.

63. ارتباط روايي و پايايي

64. رابطه بين اعتبار و پايايي
اعتبار شرط كافي براي پايايي است.
پس هرچه معتبر است پايا نيز است.
پايايي شرط لازم براي اعتبار است.
پس يك اندازه پايا ممكن است معتبر نباشد.

65. مزاياي پرسشنامه
 1- از طريق پرسشنامه ، تعداد بيشتري از افراد را مي توان مورد بررسي قرار داد.
2- پرسشنامه كتبي ارزان تر از روش مصاحبه است.
3- پاسخ دهنده با صداقت بيشتري مطالب را پاسخ مي دهد زير نام او مشخص نيست.
4- با استفاده از پرسشنامه پاسخ هاي همسان دريافت مي شود. زيرا بر خلاف روش مصاحبه از چند نفر مصاحبه گرد استفاده نشده و اشكالات مربوط به مصاحبه گر و پاسخ دهنده را ندارد.

66. معايب پرسشنامه
1-احتمال عدم فهم و برداشت يكسان آزمودنيها از سؤالات پرسشنامه وجود دارد . زيرا امكان تهيه و تنظيم تعدادي سؤا كه همه آنها براي هر خواننده اي واضح و روشن و قابل هضم باشد، بسيار كم است. براي رفع اين نقص توصيه مي شود كه قبل از اجـــراي پرسشنامه در گروه اصلي به مطالعه اي كوچكتر و جنبي ( Pilot study ) مبادرت گردد و بعد از آن كه سؤالها در گروه جنبي بررسي شد و سؤالات غير قابل فهم حذف گرديد و سؤال مناسب ديگري جايگزين آن شد، آنگاه مي توان آن را در گروه اصلي به مرحله اجراء گذارد.

67. 2- از ديگر معايب پرسشنامه ( كه به صورت پستي براي افراد ارسال مي شود) پايين بودن درصد برگشت آنها است. اين امر نه فقط نمونه را كوچك و محدود مي سازد ، بلكه بر نتايج اثر مي گذارد و احتمالا" قابليت تعميم نتايج را پايين مي آورد.
3- استفاده از پرسشنامه براي افراد بيسواد مقدور نيست ( البته مي توان پرسشنامه را به صورت تصويري نيز طرح نمود تا افراد بيسواد به آن پاسخ دهند).
4- پرسشنامه متكي به حافظه افراد است و فقط آنچه را كه فرد گزارش مي دهد مي توان مورد بررسي قرار داد. در حالي كه آنچه را كه فرد انجام مي دهد ممكن است متفاوت با مواردي باشد كه ذكر مي كند.

68. پرسشنامه هاي ايميلي در مقابل چاپي
هنگامي که تمام جمعيت مورد نظر شما دسترسي به ايميل دارند, استفاده از ايميل براي ارسال يک پرسشنامه به منظور افزايش سرعت و حذف هزينه هاي پستي بسيار مطلوب به نظر مي رسد.
يک راه براي پرهيز از مشکل اندازه نمونه, ارسال ايميل پرسشنامه به تک تک افراد هدف, همانطور که در پرسشنامه هاي چاپي انجام مي شود, خواهد بود. يک روش متناوب ديگر, استفاده از ايميل براي تبليغات يک بررسي مبتني بر وب خواهد بود. اگر شما داراي مهارت هستيد, تغيير ساختار و ظاهر پرسشنامه مانند پرسشنامه هاي چاپي براي شما ممکن خواهد بود, و پاسخ ها ممکن است به طور خودکار جمع آوري(يا حتي تحليل) شوند.

69. مزايا و معايب پرسشنامه هاي ايميلي
ارسال سريع
ممکن است بعنوان spam فرستاده شده و حذف شود
ارسال رايگان
اگر بعنوان ضميمه فرستاده شود ممکن است دانلود آن دشوار باشد
ارسال آسان براي جمعيتي بزرگ که ممکن است سرعت پاسخ را بهبود دهد
در صورتيکه در بدنه ايميل فرستاده شود ممکن است فرمت آن مناسب نباشد
بازگرداندن پرسشنامه براي مخاطبان ساده است
در صورت ارسال به گروه هاي بحثي, ممکن است اندازه نمونه و در نتيجه سرعت پاسخ براي شما مشخص نباشد
بازگرداندن آن بصورت گمنام دشوار است

70. موفق و پيروز باشيد