2. اجاره ی زمانی کشتی

3. کلیات اجاره ی کشتی
- اجاره ی کشتی یا چارتر پارتی از رایج ترین صور بهره برداری تجاری از کشتی می باشد. «اجاره ی کشتی» را نباید با «قراردادهای حمل و نقل دریایی و بارنامه» خلط کرد؛ هر کدام از این دو احکام خاص خود را دارند. در قانون دریایی ایران، فصل نهم (مواد 135 تا161) اختصاص یافته است به اجاره ی کشتی.

4. تعریف اجاره ی کشتی:
ماده ی 135 قانون دریایی ایران:
«قرارداد اجاره ی کشتی سندی است کتبی که بین مالک کشتی (یا نماینده ی مجاز او) و مستاجر منعقد می شود و شرایط اجاره ی کشتی را برای مدت معین و یا برای یک یا چند سفر بین بنادر مشخص تعیین می کند.»
نکته: ملاحضه می کنیم که در قانون ایران بر لزوم «کتبی بودن» در انعقاد چارتر پارتی تاکید شده است؛ حال آنکه در عرصه ی بین المللی کتبی بودن ضرورت ندارد و صرف «قابل اثبات بودن» قرارداد کافیست.

5. چارترپارتی های مشروط
طرفین قرارداد اجاره ی کشتی می توانند با توافق هم و با تصریح در قرارداد، انعقاد رسمی چارتر پارتی را مشروط به تحقق یک یا چند شرط نمایند؛ متداول ترین های این شروط: ( Subject to survey ) - شرط بازرسی ( Subject to satisfactory survey ) - شرط بازرسی رضایت بخش ( subject to satisfactory completion of a trial voyage) - شرط انجام سفر آزمایشی ( Subject to Government permission) - شرط اجازه ی دولت ( Subject to shippers approval) - شرط تایید فرستندگان کالا ( Subject to superficial inspection) - شرط بازرسی سطحی

6. اهمیت چارتر پارتی های تیپ (فرم) در عرصه ی بین المللی
در قانون دریایی ایران در انعقاد چارتر پارتی بر شکل و فرم خاصی تاکید نشده؛ مهم این است که سندی حاوی ارکان اصلی این عقد و توافقات صورت گرفته مابین طرفین در دست باشد. امروزه در عرصه بین الملل با ابتکار چند سازمان بین المللی مجموعه ای از چارتر پارتی های فرم تهیه و به جامعه ی جهانی کشتیرانی معرفی شده اند. هر یک از این چارتر پارتی ها به حوزه ی ویژه ای اختصاص دارند و جهت حمل و نقل گونه ی خاصی از کالاها تنظیم شده اند؛ این چارترپارتی ها که بسته به نوع محمولات تجاری موضوع قرارداد حاوی مواد و مندرجات کمابیش متفاوتی هستند، همانند قواعدی بین المللی مورد پذیرش و اقبال کثیری از تجار و دست اندکاران صنعت کشتیرانی و البته سیستم های حقوقی کشورها و مجالس مقننه ی آن ها واقع شده اند.

7. متداول ترین چارتر پارتی های فرم
Gencon برای حمل ذغال سنگ
Polcoalcoy
Norgain
Synacomex برای حمل غلات
Nipponoreبرای حمل سنگ معدن
Generecon
Gasvoy
STB Time برای محمولات نفتی و گاز
Sell Tim 3

8. Linertimeبرای اجاره ی سفری کشتی
Government Form
Baltime برای اجاره ی مدت دار کشتی

9. طرفین قرارداد اجاره ی کشتی
Ship Owner مالک کشتی (موجر) Principals
Charterer مستاجر کشتی
Brokers واسطه ها

10. Partially dislosed principal Undisclosed principal
بنا به تصریح یا عدم تصریح نماینده به اصیل یا نمایندگی خود، سه حالت داریم :
Disclosed principal
Partially dislosed principal
Undisclosed principal

11. انواع قراردادهای اجاره ی کشتی
م 135 قانون دریایی ایران:
«قرارداد اجاره ی کشتی ... شرایط اجاره ی کشتی را برای مدت معین
و یا برای یک یا چند سفر بین بنادر مشخص تعیین می کند.»
همانگونه که مشاهده می کنیم قانونگذار ما به طور تلویحی به ترتیب به
قراردادهای اجاره ی زمانی (مدت دار) و اجاره ی سفری کشتی اشاره می کند.
البته در سایر کشورها و در سطح بین المللی تقسیم بندی دیگری نیز به این شکل
مرسوم است:
اجاره ی کشتی تجهیز شده
اجاره ی کشتی غیر تجهیز شده

12. Time Charter Party_اجاره ی زمانی کشتی
- گفته شد که ق دریایی ما بدون ارایه ی تعریفی از اجاره ی زمانی کشتی، به آن نظر داشته و آن را به رسمیت شناخته است. - در قانون 18 ژوئن 1966 فرانسه این نوع از اجاره ی کشتی ها به صراحت تعریف شده است: «به موجب اجاره زمانی، موجر متعهد می شود که کشتی کاملا مجهز را برای مدت معین در اختیار مستاجر قرار دهد.»

13. - بند 1 م 170 ق تجارت دریایی لبنان:
«قرارداد اجاره ی زمانی کشتی موجر را موظف می کند تا یک کشتی معین و کاملا مجهز را برای مدت معین و در مقابل اخذ اجرت در اختیار مستاجر قرار دهد...» - همانطور که می بینیم قانون لبنان بهترین و کامل ترین تعریف را از چارتر پارتی زمانی به دست می دهد و به خوبی به تمامی ارکان و مشخصات لازم برای این عقد تصریح کرده است.

14. برآیند تعاریف ارائه شده:
1. لزوم معین بودن کشتی به عنوان عین مستاجره 2. لزوم مجهز بودن کشتی 3. لزوم تعیین مدت 4. لزوم پرداخت اجاره بها

15. تعهدات مالک کشتی ذکر واقعی و دقیق اوصاف کشتی
تحویل کشتی مطابق شروط مندرج در قرارداد
تضمین قابلیت دریانوردی کشتی
نگهداری کشتی در وضعیت مناسب
بیمه ی کشتی

16. 1. ذکر واقعی و دقیق اوصاف کشتی
م 141 ق دریایی ایران: «اگر مالک کشتی یا نماینده ی مجاز او و یا فرمانده ظرفیت کشتی را بیش از میزان واقعی به مستاجر اظهار کند، مسئول جبران هرگونه خسارت خواهد بود.» در مقدمه قرارداد اجاره زمانی بالتایم، شماره های 5،6،7،8،9،10،11،12،13 این موارد ذکر شده است: Vessel’s name - GRT/NRT - Class - Indicated horse power - Total tons on board of trade summer freeboard - Cubic feet grain/bale capacity - Permanent bunkers - Speed capability in knots on a consumption in tons - Present position

17. 2. تحویل کشتی مطابق مندرجات قرارداد
م 139 ق دریایی ایران: «اجاره دهنده ی کشتی موظف است کشتی را به همان نحو و بر طبق همان شرایطی که در سند اجاره قید شده است در اختیار مستاجر
قرار دهد.»
شروط ضمن عقد برحسب اهمیت به دو دسته تقسیم می شوند و به تبع آن ضمانت اجرای متفاوتی دارند:
Condition
Warranty
دسته ی اول، اساس قصد و اراده ی طرفین را تشکیل داده و از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند. بدیهی است نقض این گونه شروط باعث ایجاد حق فسخ و
مطالبه ی خسارت می شود.
دسته ی دوم درجه ی اهمیتشان کم تر است و به مشروط له حق فسخ نمی دهند.

18. گرچه قانون گذار دریایی ما در خصوص ضمانت اجرای تخلف از شروط ضمن عقد اجاره ی کشتی ساکت است، با عنایت به اصول و قواعد کلی حاکم بر حقوق ما، طبیعی ست که شروط مربوط به زمان تحویل کشتی، مکان تحویل و شروط قراردادی اساسی مربوط به خود کشتی بسیار اهمیت دارند و تاخیر و نقض هر یک از این ها منجر به ایجاد حق فسخ و مطالبه ی خسارت خواهد شد.

19. 3. تضمین قابلیت دریانوردی کشتی
م 158 ق دریایی ایران: «درصورتی که مستاجر ثابت نماید کشتی هنگام حرکت با وجود دارا بودن گواهینامه های لازم، قابلیت دریانوردی نداشته است، مال الاجاره کشتی به فرمانده پرداخت نخواهد شد و حتی فرمانده مسئول خسارات وارده نیز خواهد بود.» م 54 ق دریایی:«1- متصدی باربری مکلف است قبل از هر سفر و در شروع آن مراقبت های لازم را به شرح ذیل به عمل آورد: الف- کشتی را برای دریانوردی آماده کند. ب- کارکنان و تجهیزات و تدارکات کشتی را به طور شایسته تهیه و فراهم آورد. ج- انبارها و سردخانه ها و کلیه قسمت های دیگر کشتی را که برای حمل کالا مورد استفاده قرار می گیرد مرتب و آماده کند...»

20. م 95 ق دریایی سوئیس: «موجر باید کشتی را در وضعیت مناسب دریانوردی نگه داشته و آن را به وسایل، آذوقه و کارکنانی که بتوانند پاسخگوی نوع بهره برداری مقرر در قرارداد باشند و نیز اسناد بندری لازم تجهیز نماید.» م 21 ق 1966 فرانسه: « متصدی حمل موظف است قبل و در آغاز هر سفر دقت لازم را در خصوص قابلیت دریانوردی کشتی مبذول دارد و برای این کار به سفری که باید انجام شود و نیز به نوع کالاهایی که باید حمل شود توجه گردد.»

21. 4. نگهداری کشتی در وضعیت مناسب
از آنجا که تامین قابلیت دریانوردی کشتی تعهدی مداوم و مستمر است، لذا در غالب قراردادهای اجاره ی کشتی، «نگهداری کشتی در وضعیت مناسب دریانوردی» به عنوان شرطی مستقل مطرح می شود. غرض اینست که در طول دوره ی اجاره، مستاجر بتواند به خوبی از منافع کشتی بهره برداری کند. اینجاست که مالک باید بازرسی های فنی و دوره ای از کشتی انجام دهد و پیوسته تعمیرات ضروری را اعمال کند. علی الاصول به صرف نقض این تعهد برای مستاجر حق فسخ ایجاد نمی شود؛ ولی خسارات وارده ناشی از این تقصیر قابل مطالبه اند.

22. قانونگذار ما اشاره ای به این تعهد مستمر نداشته ولی در بسیاری اسناد بین المللی به صراحت از این تعهد سخن به میان آمده است: Baltime/Art. 3/Owners to provide: “…and maintain her in a thoroughly efficient state in hull and machinery during service…”

23. 5. بیمه ی کشتی
علی رغم اهمیت بسیار زیاد مساله، در هیچ جا از ق دریایی ما ذکری از «بیمه ی کشتی» به میان نیامده است. مالک باید با مراجعه به شرکت های بیمه قرارداد بیمه منعقد کنند؛ معمولا این کار توسط دلالان صورت می گیرد. قرادادهای بیمه شامل بیمه های مختلف می شوند: بیمه ی بدنه، بیمه ی ماشین آلات و بیمه ی خطرات جنگی. از لحاظ نظری برای بیمه کردن هر بخش از کشتی و به کارگیری هر نوع از بیمه های رایج باید یک قرارداد مخصوص تنظیم شود، ولی در عمل برای صرفه جویی در وقت و هزینه و سهولت کار، تمایل عموم به بیمه نامه های واحد یا مشترک است.

24. تعهدات مستاجر کشتی پرداخت سایر هزینه ها تامین سوخت کشتی
پرداخت اجاره بها
استرداد کشتی به مالک
انجام تجارت به صورت مشروع و مجاز
استفاده از بندر امن و بی خطر

25. 1. پرداخت اجاره بها
بند 2 م 143 ق دریایی: «مستاجر کشتی موظف است مال الاجاره را مطابق قرارداد اجاره بپردازد.» م 158 ق دریایی: «در صورتی که مستاجر ثابت کند کشتی هنگام حرکت با وجود دارا بودن گواهینامه های لازم قابلیت دریانوردی نداشته است، مال الاجاره کشتی به فرمانده پرداخت نخواهد شد...» با توجه به اهمیت بسیار زیاد انجام این تعهد، عدم پرداخت کلی یا جزئی اجاره بها علی الاصول به مالک حق فسخ می دهد.

26. مواردی که مستاجر حق دارد از اجاره بها کسر بگذارد: 1
مواردی که مستاجر حق دارد از اجاره بها کسر بگذارد: 1. تاریخ تحویل کشتی به مستاجر، موخر بر تاریخ آغاز پرداخت مال الاجاره به مالک است 2. معطل ماندن یا خارج از سرویس بودن کشتی (آف هایر) موارد خارج از سرویس شدن کشتی: 1. اقدامات مربوط به حفظ قابلیت دریانوردی کشتی و تجهیز آن در حال انجام باشد 2. کشتی مفقود شده باشد 3. کشتی از انتفاع افتاده باشد 4. کشتی برای تعمیر به حوضچه ی خشک منتقل شده باشد 5. کمبود خدمه و مایحتاج در کشتی ملاحضه شود 6. بروز حوادث و اتفاقاتی موجب اتلاف زمان و معطل شدن کشتی گردند

27. Baltime/Art.11/ Suspension of Hire etc.
م 157 ق دریایی ایران: «اگر فرمانده مجبور شود در ضمن مسافرت کشتی را تعمیر کند، مستاجر موظف است به حد متعارف صبر کند و یا بار را در مقابل پرداخت تمام مال الاجاره تخلیه نماید...»
Baltime/Art.11/ Suspension of Hire etc.
“ In the event of drydocking or other necessary measures to maintain the efficiency of the vessel, deficiency of men or owners’ stores, break down of machinery, damage to hull or other accident, either hindering or preventing the working of vessel and continuing for more than twenty four consecutive hours, no hire to be paid in respect of any time lost thereby during the period in which the vessel is unable to perform the service immediately required. Any hire paid in advance to be adjusted accordingly.”

28. همانطور که از مقایسه ی این دو ماده پیداست ، قانون دریایی ما به «مدت متعارف» اشاره کرده و قضاوت را به رویه ی قضایی واگذار نموده است ؛ حال آنکه در قرارداد اجاره زمانی بالتایم این مدت متعارف به صراحت تعیین شده است: 24 ساعت متوالی

29. 2.تامین سوخت کشتی
هر چند این مورد هم در ق دریایی ما ذکر نشده، در اسناد بین المللی به صراحت جز وظایف مستاجر به شمار می رود: Baltime/Art. 4/Charterers to provide: “The charterers to provide and pay for all coals, including gallery coal, oil fuel, water for boilers…” Baltime/Art. 5/Bunkers: “The charterers at port of delivery and the owners at port of re-delivery to take over and pay for all coal and oil-fuel remaining in the vessel’s bunkers at current price at the respective ports…” همانطور که می دانید، در عمل بسیار پیش می آید که در مخازن کشتی چه در بندر تحویل و چه در بندر استرداد، مقداری سوخت وجود داشته باشد. بر هریک از مستاجر و مالک است که بهای سوخت متعلق به دیگری را طبق قیمت روز محل بپردازد.

30. 3. پرداخت سایر هزینه ها
طیف وسیعی از هزینه ها که برای انتفاع از کشتی برای مستاجر ضرورت دارند؛ از قبیل : مالیات ها و عوارض بندری واسکله ای، عوارض عبور از کانال ها، هزینه های مربوط به راهنمایی کشتی، فانوس های دریایی، مخارج شمارش و وزن کشی و بارگیری و آراستن و چینش کالاها، هزینه های تخلیه، هزینه های مشورتی، هزینه های مربوط به تغذیه ی کارکنان کشتی در حین خدمت و...

31. Baltime/Art. 4/Charterers to provide: “…port charges, pilotages(whether compulsory or not), canal steersmen, boatage, lights, tug-assistance, consular charges(except those pertaining to the master. Officers and crew), canal, dock and other dues and charges, including any foreign general municipality or state taxes, also all dock, harbour and tonnage dues at the ports of delivery and re-delivery, agencies, commisions, also arrange and pay for loading, trimming, stowing, unloading, weighing, tallying and delivery of cargoes, surveys on hatches, meals supplied to officials and men in their service and all other charges and expenses whatsoever…

32. 4.استفاده از بندر امن و بی خطر
قانون دریایی ایران مانند بسیاری دیگر از کشورها و قراردادهای اجاره زمانی تعریفی از «بندر امن» ارائه نمی دهد.
تعریف موسسه ی بیمه ی لویدز از بندر امن:
«یک بندر را نمی توان امن تلقی کرد مگر آنکه طی مدت زمان مورد نظر در چارترپارتی، کشتی ای معین بتواند به آن دست یابد و همچنین بدون تهدید هرگونه خطری که ماهیتا با تکیه بر دریانوردی خوب و پرسنل دریایی کارآمد اجتناب پذیر نیست، قادر باشد تا به دور از
رویداد ناهنجار از آن خارج شود.»
بر این اساس تنها زمانی می توان یک بندر را ناامن تلقی کرد که حوادث مخاطره آمیز طبیعی یا غیر طبیعی با دریانوردی مناسب و مطلوب و کارکنان و دریانوردان متبحر و کارآمد هم قابل دفع نباشد.

33. م 155 ق دریایی ایران: «هرگاه به علت محاصره ی بندر یا هر قوه ی قهریه ی دیگر ورود به بندر مقصد ممکن نباشد، فرمانده مکلف است در صورت عدم دریافت دستور یا دریافت دستور غیرقابل اجرا، کالا را با توجه به حفظ منافع فرستنده، به نحو احسن در نزدیک ترین بندر تخلیه کند یا به بندر مبدا عودت دهد.» این ماده حالتی را پیش بینی می کند که کشتی در راه مطلع می شود که بندر سابقا امن، اینک ناامن شده است؛ در این حالت مستاجر تعهد ثانویه ای دارد که دستور قبلی خود را لغو و با دستوری جدید کشتی را رهسپار بندری امن کند.

34. در همین رابطه حالت دیگری نیز محتمل الوقوع است؛ حالتی که بعد از پهلو گرفتن کشتی در بندر امن از پیش تعیین شده، به هر علت شرایط تغییر کرده و بندر امن تبدیل به بندر ناامن می شود. در این وضعیت بر مستاجر است که هرچه سریع تر این بندر را ترک کرده و از خطر دوری کند؛ طبیعتا اگر این امکان و فرجه برای او وجود نداشته باشد و کشتی دچار خساراتی شود او بری از مسئولیت است.

35. 5. انجام تجارت به صورت مشروع و مجاز
منظور اینست که: 1. مال التجاره ی مستاجر باید از لحاظ مقررات صادراتی کاملا قانونی و مجاز باشد. 2. حمل این کالاها قاچاق و غیر مجاز نباشد. 3.تخلیه ی کالاهای موردنظراز حیث قوانین وارداتی کاملا مجاز باشد. 4. کالاها نباید نوعا و ماهیتا خطرناک و اشتعال پذیر و منفجره و سمی و نتیجتا زیانبار باشند.

36. Baltime/Art.2/Trade: “The vessel to be employed in lawful trades for the carriage of lawful merchandise… …No live stock nor injurious, inflammable or dangerous goods(such as acids, explosives, calcium carbide, ferro silicon, naphtha, motor spirit, tar, or any of their products) to be shipped.

37. بند 6 م 55 ق دریایی ایران: «هرگاه متصدی باربری، فرمانده و یا عامل متصدی باربری اجناس قابل اشتعال و انفجار و خطرناک را بدون علم و اطلاع از کیفیت و نوع آن بارگیری نمایند و بعدا از نوع و کیفیت آنها به دلایلی آگاه شوند، می توانند در هر موقع و قبل از تخلیه در مقصد، در هر محلی که صلاح بدانند، بدون پرداخت هیچگونه غرامت و یا هزینه ای که ممکن است به طور مستقیم و غیر مستقیم از حمل چنین موادی ایجاد شود، آنها را تخلیه، نابود و یا بلا اثر کند...»

38. 6. استرداد کشتی به مالک
در مقابل تعهد مالک به تحویل کشتی، مستاجر نیز این تعهد متقابل را دارد که کشتی را به موقع و علی الاصول در بندر تحویل داده شده به مالک مسترد کند. قانونگذار ما در ذکر این تعهد کاملا روشن نیز غفلت کرده است. لذا مستاجر باید آخرین سفر خود را طوری تنظیم کند که حتی المقدور همزمان با انقضای مدت چارترپارتی، سفر دریایی خود را به اتمام رساند؛ ولی در اکثر اوقات عملا این همزمانی ایده آل صورت نمی گیرد. بدیهی ست که مستاجر باید به ازای مدت زمانی که بیش از مدت مقرر در قرارداد کشتی را در اختیار داشته است، مبالغی را به عنوان مازاد بر اجاره بها به مالک بپردازد؛

39. نحوه ی محاسبه ی مازاد بر اجاره بها
الف- اگر مستاجر در ایفای این تعهد خود حسن نیت کافی را داشته باشد و برای تحقق همزمانی مذکور در حد متعارف تلاش کرده باشد: بر مبنای میزان اجاره بهای مندرج در قرارداد محاسبه می شود. ب- اگر ثابت شود که مستاجر در ایفای به موقع این تعهد خود مرتکب اهمال و تقصیر شده و بی توجهی کرده است: بر مبنای نرخ روز (اجرت المثل) محاسبه خواهد شد.

40. ارائه ای از حامد بابایی ، دانشجوی حقوق تجارت بین الملل
ارائه ای از حامد بابایی ، دانشجوی حقوق تجارت بین الملل
استاد مربوط: دکتر فیضی چکاب