1. PREBENTZIOA ETA OHITURA OSASUNGARRIAK
24. Osasun Biltzarra: Osasun Hezkuntza
Donostia, 2014ko apirilaren 4a
Agurtzane Mujika Zabaleta
Erizaintza Fakultatea
Nafarroako Unibertsitatea 1

2. EDUKIA
SARRERA
GAIXOTASUNA ETA ERLAZIONATUTAKO FAKTOREAK
PREBENTZIOA ETA OSASUN-OHITURAK
OHITURA OSASUNGARRIAK HELBURU: OSASUN-HEZKUNTZA
ONDORIOA

3. Ohitura osasungarriak
SARRERA
Osasun-alorra:
Osasuna
Ohitura osasungarriak
Prebentzioa 3

4. (Erizaintzako Hiztegia, 2005)
Kontzeptuak
Prebentzioa: arrisku-egoerak eragiten dituzten edo eragin ditzaketen kausak saihesteko edo kausa horiei aurre egiteko neurrien multzoa
(Erizaintzako Hiztegia, 2005)
Osasun-arloan: gaixotasun edo osasun faltaren agerpena ekiditea
Helburu bakarra?

5. Osasuna – Gaixotasuna continuum-a
Gaixotasunaren Historia Naturala
Gaixotasuna – Osasuna

6. GAIXOTASUNA ETA ERLAZIONATUTAKO FAKTOREAK
Osasuntsu izatetik gaixotzera: prozesua
Gaixotasunaren Historia Naturala
Epidemiologia: gaixotasunek gizartean duten agerpena, banaketa eta zergatiak aztertu
Prebalentzia
Arrisku-faktoreak
Aldagarriak
Aldagaitzak 6

7. PREBENTZIOA ETA OSASUN - OHITURAK
Arrisku-faktoreen ikerketa  gaixotasunaren prebentzioa
Prebentzio-mailak:
Primarioa: kausak saihestu
Sekundarioa: diagnostiko eta tratamendu goiztiarra
Tertziarioa: ezgaitasuna mugatu, bizi-kalitatea hobetu
Prebentzio-mailak ↔ Gaixotasunaren bilakaera 7

8. Gaixotasun-faseak eta prebentzio-mailak [De Irala et al
Gaixotasun-faseak eta prebentzio-mailak [De Irala et al., 2004tik egokitua]

9. Gaixotasun-faseak eta prebentzio-mailak [De Irala et al
Gaixotasun-faseak eta prebentzio-mailak [De Irala et al., 2004tik egokitua]

10. Gaixotasun-faseak eta prebentzio-mailak [De Irala et al
Gaixotasun-faseak eta prebentzio-mailak [De Irala et al., 2004tik egokitua]

11. Gaixotasun-faseak eta prebentzio-mailak [De Irala et al
Gaixotasun-faseak eta prebentzio-mailak [De Irala et al., 2004tik egokitua]
Osasun - Hezkuntza

12. XXI. mendeko erronka: gaixotasun kronikoak
XIX. mendeko transizio epidemiologiaren ondorendik nagusi
Epidemiologia deskriptiboa
Espainia mailan 6 heldutatik (15 urte edo gehiago) 1
Diabetesa, gaixotasun kardiobaskularrak, kantzerra.
(Osasun Inkesta Nazionala 2013)
Heriotza-kausen artean ere nagusi
Urtero, 36 milioi heriotzatik gora (hilkortasunaren % 63).
(Nazio Batuak 2012)

13. XXI. mendeko erronka: gaixotasun kronikoak
Epidemiologia analitikoa
Arrisku-faktoreak
Dieta desegokia
Ariketa-falta
Erretzea
Alkohol-kontsumo altua
Estresa
Europan gaixotasun-zama osoaren 1/3an inplikaturik
(Osasunaren Munduko Erakundea 2002)

14. XXI. mendeko erronka: gaixotasun kronikoak
Epidemiologia analitikoa (2 motako Diabetesa, DM2)
Obesitatea
Ariketa fisikoaren falta
Karga genetikoa
GMI = vs <23; AE = 20 (Hu et al., 2001)

15. Dieta-aldaketa, ariketa fisikoa
2 motako Diabetesaren prebentzioa
DM 2
Gluzemiaren kontrola, hanken zainketa, oftalmol., proteinuria, neuropatia
Dieta-aldaketa, ariketa fisikoa
Detekzio goiztiarra
Osasun-Hezkuntza

16. XXI. Mendeko erronka: gaixotasun kronikoak
Arrisku-faktoreak
Dieta desegokia
Ariketa falta
Erretzea
Alkohol-kontsumo altua
Estresa
Bizimodu gomendagarri baten ezaugarriak
PREBENTZIOA

17. OHITURA OSASUNGARRIAK HELBURU: OSASUN HEZKUNTZA
Gaixotasuna prebenitu… eta osasuna sustatzeko: Osasun Hezkuntza
(Nutbeam, 2000)
“Osasunera bideratutako aztura-aldaketa boluntarioak sustatzen dituen ikasketa-esperientzien multzoa”
(Green & Iverson, 1982)
Bilakaera
60. eta 70. hamarkadak: informazioa
80. hamarkada: garapen esanguratsua
Osasun-ohituren aldaketarako teoriak 17

18. Osasun-Hezkuntzaren edukiak
Osasun-ohitura eta gaitasunekin erlazionatutako faktoreak [Perez Jarauta eta Echauri Ozcoidi, 2013tik egokitua]

19. Osasun Hezkuntzaren metodologia
Aktibo eta parte-hartzailea
Norbanakoan eta bere ikasketa esanguratsuan oinarrituz, beharrei erantzuteko
Parekotasun harremana
Elkarlanean oinarriturikoa
Norbanakoak garatu osasunaren gaineko ahalduntzea (Empowerment)
(Whitehead, 2001)

20. Ohitura osasungarriak helburu Eta haratago:
Osasun Hezkuntza
Ohitura osasungarriak helburu
Eta haratago:
“Norbanakoak inguruko erronkei modu positibo batean erantzuteko dituen ahalmen edo gaitasunen garapena”
(Osasunaren Munduko Erakundea, 1996)
Norbanakoek eta inguruneak eskaintzen dituen aukeren ezagutza areagotzen
Auto-konfiantza eraikitzen
Abilezia eta ahalbideak garatzen
(Green & Potvin, 2011)

21. Osasuna, gaixotasun-gabezia baino gehiago
Kontzeptu positiboa
Gaixotasuna – Osasuna

22. Osasunera bideratutako Osasun-Hezkuntza
“Osasun–zainketek gaixotasunari eta lesio kronikoei aurre egiteko laguntzaz gain, osasuna sustatzen duen ororen aldeko erabakia egiteko eta bizitzako etapa ezberdinetara egokitzeko laguntza eskaini behar dute”
(Ottawa-ko Eskutitza)
Osasunera bideratutako osasun-hezkuntzaren aldeko apustua
Txikitatik, ongizatearen osagai diren faktoreak sustatu eta norbanakoaren ahalmenak garatuz

23. Osasuna: norbanakoaren erantzukizun?
Osasun-hezkuntza arrisku-faktoreetan gehiegi oinarritzearen arriskua: Biktimaren erruduntzea
(Nutbeam, 2000)
Norbanakoaren erabakien gaindiko faktoreak
EAEn, ohitura ez-gomendagarriak ohizkoagoak klase sozioekonomiko baxuenetako pertsonetan
(Bacigalupe & Martín, 2007)
Espainian, obesitatearen prebalentzia: %8.9 klase altuenean, %23.7 klase baxuenean
(Osasun Inkesta Nazionala 2013)
Gaixotasunaren maneiuan, baliabide ekonomikoek, bizi den auzoak, familiaren osaketak duten eragina
(Raphael et al., 2003)

24. Gaixotasunera eta osasunera bideratutako Osasun Hezkuntza
ONDORIOA
Gaixotasunera eta osasunera bideratutako Osasun Hezkuntza
Ezagutzak ez dira nahiko
Norbanakoak beren osasunaren inguruko kontrola hartu eta hobetzeko kapazitatu
Testuinguru sozioekonomikoa
Praktika klinikoa  Osasun publikoa eta osasun promozioa
Osasun-hezkuntza funtsezko jarduera da gaur egungo, eta etorkizuneko, gizartearen beharrei erantzuteko 24

25. ERREFERENTZIAK
Bacigalupe A. & Martín U. (2007) Desigualdades sociales en la salud de la población de la Comunidad Autónoma del País Vasco: la clase social y el género como determinantes de la salud. Gasteiz: Ararteko.
De Irala J., Martínez-González M.A., Seguí-Gómez M. (2004) Epidemiología Aplicada. Bartzelona: Ariel.
Green, L.W., Iverson, D.C. (1982) School Health Education. Annual Review of Public Health 3:
Green, L.W., Potvin, L. (2011) Education, health promotion, and social and lifestyle determinants of health and disease. In: Detels, R., Beaglehole R., Lansang M.A., Gulliford M. (Eds) Oxford Textbook of Public Health. London: Oxford University Press.
EHUko Euskara Zerbitzua (2005) Erizaintzako Hiztegia. Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua.
Hu F.B., Manson J.E., Stampfer M.J., Colditz G., Liu S., Solomon C.G., Willett W.C. (2001) Diet, lifestyle, and the risk of type 2 diabetes mellitus in women. New England Journal of Medicine 345:
Instituto Nacional de Estadística y Ministerio de Sanidad, Servicios Sociales e Igualdad (2013) Encuesta Nacional de Salud Eskuragarri:

26. Nazio Batuak (2012) Population facts. Dept. of Economic, Social Affairs. No. 2012/1 Nazio Batuak, New York.
Osasunaren Munduko Erakundea (1986) Ottawa Charter for Health Promotion. Eskuragarri:
Osasunaren Munduko Erakundea (1996) Glosario de promoción de salud. Madrid: Ministerio de Sanidad y Consumo.
Osasunaren Munduko Erakundea (2002) World Health Report Reducing risks, promoting healthy life. Geneva: WHO. Eskuragarri :
Perez Jarauta M.J., Echauri Ozcoidi M. (2013) Educación versus coerción. Una apuesta decidida por la educación para la salud. Gaceta Sanitaria 27(1):
Raphael D., Anstice S., Raine K., McGannon K.R., Rizvi S., Yu V. (2003) The social determinants of the incidence and management of type 2 diabetes mellitus: are we prepared to rethink our questions and redirect our research activities? International Journal of Health Care Assurance 16.  
Whitehead D. (2001) Health education, behavioural change and social psychology: nursing’s contribution to health promotion? Journal of Advanced Nursing 34 (6):

27. Eskerrik asko amujika@unav.es