1. واحد آموزش و ارتقای سلامت- بهمن ماه 1394
برنامه ریزی آموزشی
واحد آموزش و ارتقای سلامت- بهمن ماه 1394

2. برنامه ريزي عبارت است از طرح ريزي براي دستيابي به هدفي معين
برنامه ریزی
به مجموعه فعاليت هاي منظم كه از تعيين هدف شروع مي شود و با انتخاب روش ها و وسايل متناسب با هدف ادامه پيدا مي كند و سپس به اجرا در مي آيد و ارزشيابي مي شود برنامه ريزي مي گويند.
برنامه ريزي عبارت است از
طرح ريزي براي دستيابي به هدفي معين

3. مراحل برنامه ریزی
تعیین نیاز آموزشی (نیاز سنجی) تعیین اهداف آموزشی (هدف گذاری) تعیین محتوای آموزشی انتخاب روش آموزش تعیین وسایل کمک آموزشی ارزشیابی فراگیران

4. روند برگزاری یک جلسه آموزشی نیازسنجی آموزشی و تحلیل مخاطب
تدارک یک جلسه ی آموزشی و وسایل کمک آموزشی
ارزشیابی آموزش
تعیین اهداف آموزشی
تهیه طرح درس و محتوای آموزشی
تعیین روش آموزش و اجرای آموزش
روند برگزاری
یک جلسه آموزشی

5. تشخيص نیاز

6. نیازسنجی نیازسنجی سلامت؟ نیازسنجی آموزشی؟
- اولين گام در طراحي هر برنامه، شناسايي نيازهاست.
- سنجش یا مشخص کردن اینکه چه چیز و به چه اندازه مورد نیاز است؟
با نيازسنجي مشخص مي شود که مشکل در کجاست و کدام بخش از مشکل نياز به کدام نوع مداخله دارد.
نیازسنجی سلامت؟
نیازسنجی آموزشی؟

7. نياز چیست ؟ فاصله فاصله وضع موجود وضع مطلوب آنچه هست آنچه بايد باشد
فاصله بین آنچه هست و آنچه که باید باشد.
(فاصله بین وضع موجود و وضع مطلوب)
فاصله
وضع موجود وضع مطلوب
آنچه هست آنچه بايد باشد
فاصله

8. نياز آموزشي و مفهوم آن فاصله ( وضعيت مطلوب ) ( وضعيت موجود )
سطح دانش /نگرش/ مهارت
( وضعيت مطلوب )
سطح دانش /نگرش/ مهارت
( وضعيت موجود )
فاصله

9. تقسيم بندي نيازها نيازهاي هنجاري(استاندارد) نيازهاي محسوس(تمايلات)
نيازهاي بيان شده(تقاضا)
نيازهاي تطبيقي(مقايسه اي)

10. نیاز هنجاری
نيازي است كه توسط كارشناسان يا متخصصين بر طبق استانداردهاي خودشان تعيين مي شود.
به عبارت ديگر : بين يك معيار مطلوب و معياري كه عملا وجود دارد، فاصله يا شكاف مي باشد.

11. نیاز محسوس
نيازي است كه مردم به آن احساس نياز مي كنند و شامل چيزي است كه مي خواهند يا به آن تمايل دارند.
نيازي است كه فرد ضرورت آن را حس كرده باشد.
اگر چه نيازهاي محسوس وجود دارند اما ممكن است نه واقعي باشند و نه آموزشي.

12. نیاز بیان شده چيزي است كه افراد نياز به آن را اعلام مي كنند.
نياز محسوسي است كه به صورت خواسته يا تقاضاي بيان شده، در آمده است.

13. نیاز مقایسه ای
نيازهاي تطبيقي در آموزش سلامت، با مقايسه گروههائي كه خدمات را دريافت مي كنند و گروههاي مشابه كه آن خدمات را دريافت نمي كنند، تعريف مي شوند.
مقايسه افراد يا گروه ها با يکديگر به شناسايي اين نيازها منجر مي شود.

14. مراحل انجام نیازسنجی شناسایی جمعیت هدف برنامه ریزی برای انجام نیازسنجی
جمع آوری داده ها با استفاده از روش های مختلف
اولویت بندی نیازهای شناسایی شده
ارزیابی اختصاصی اولویت انتخاب شده

15. جمع آوری داده ها
انواع تکنیک های نیازسنجی: 1- بحث گروهی متمرکز 2- جلسات عمومی 3- استفاده از شاخص های سلامت 4- استفاده از افراد کلیدی در جامعه 5- استفاده از پرسشنامه 6- مصاحبه 7- مشاهده

16. شناسائي نيازهاي آموزش سلامت
منابع جمع آوری اطلاعات
- اطلاعات و داده هاي اپيدميولوژیکی
- اطلاعات و داده هاي مربوط به سبك زندگي
- شاخص هاي اجتماعي و محيطي
- ديدگاههاي تخصصي و غيرتخصصي

17. اولويت‌بندي مسائل
كدام‌يك؟

18. مرحله چهارم: اولویت بندی نیازهای شناسایی شده
الف- انتخاب معیارهای تعیین اولویت
وسعت مشکل
شدت مشکل
ارتباط با ماموریت سازمانی
قابلیت اجرایی
اثر بخشی (اصلاح پذیر بودن در اثر مداخله)
ب- وزن دهی به معیارهای انتخاب شده
ج- امتیازدهی و تعیین اولویت ها

19. ارتباط با ماموریت سازمانی مشکلات سلامت انتخاب شده
تعیین مشکل اولویت دار
رتبه در اولویت بندی
جمع امتیازات
اثربخشی
قابلیت اجرایی
ارتباط با ماموریت سازمانی
شدت مشکل
وسعت مشکل
مشکلات سلامت انتخاب شده
ردیف 1 2 3 4 5

20. مرحله پنجم: ارزیابی اختصاصی اولویت انتخاب شده
تشخیص اپیدمیولوژی
تشخیص رفتاری
تشخیص آموزشی
تشخیص مدیریتی

22. تشخیص رفتاری: 1. تعيين مخاطبان
در برنامه ریزی های بهداشتی پس از انتخاب یک مشکل بهداشتی اولویت دار مبتنی بر نياز مردم جامعه باید مهمترین و تاثیرگذارترین مخاطبان برای حل آن مشکل انتخاب شده کلیه مشخصات فردی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و... آنان تعیین گردند.

23. ملاك‌هاي انتخاب گروه هدف‌
1ـ اندازه گروه
(کدام دسته از افراد از نظر تعداد بیش از بقیه تحت تاثیر مشکل است.)
2ـ بروز مشكل
(در کدام دسته از افراد بروز مشکل بیشتر دیده می شود.)
3ـ شدت مشكل
(در کدام دسته از افراد بروز مشکل شدیدتر و با مرگ و میر یا ناتوانی یا بار مالی بیشتری همراه است.)
4‌ ـ قابليت دسترسي
(کدام دسته از افراد تحت تاثیر مشکل، جهت انجام مداخله در دسترس ترند.)

24. انواع مخاطبان مخاطب اوليه ( مستقيم ) :
كساني كه شما قصد تغيير رفتار آنان را داريد. ( مانند: دانش آموزان )
مخاطب ثانويه ( غير مستقيم ) :
افرادي هستند كه بيشترين تاثير را بر رفتار مخاطبان اوليه دارند. (مانند: والدين)

25. تعيين مشكلات اولويت دار سلامت و گروه هاي هدف
تعيين مشكلات اولويت دار سلامت و گروه هاي هدف
مشکل اولویت دار
گروه هدف
بیماری های قلبی و عروقی
اولیه(مستقیم)
ثانویه (غیر مستقیم)
جمعیت بالای 30 سال
خانواده ها،پزشکان،کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی، سازمان های مرتبط (تربیت بدنی، صدا و سیما)

26. پس از تعیین گروه هدف باید عوامل بوجود آمدن مشکل (عوامل خطر )
تحلیل مشکل
پس از تعیین گروه هدف باید عوامل بوجود آمدن مشکل (عوامل خطر )
را تعیین نمود.

27. شناسايي عوامل ايجادكننده مسئله
نمودار شبكه عليت
نمودار علت و معلول (نمودار ايشي‌كاوا يا نمودار استخوان ماهي)
نمودار شش‌كلمه‌اي
تجزيه و تحليل ميدان فشار (روش كرت لوين)

28. نمودار شبكه عليت

29. نمودار علت و معلول (استخوان ماهي) Ishikawa Chart

31. ” چرا ، چه ، چطور ، چه زماني ، چه كسي و كجا “
نمودار شش‌كلمه‌اي
چرا؟
چه؟
چگونه؟
چه زماني؟
چه كسي؟
كجا؟
من شش مشاور صادق دارم كه همه آن چه را كه مي‌دانم آن‌ها به من آموخته‌اند:
” چرا ، چه ، چطور ، چه زماني ، چه كسي و كجا “
رودیارد كيپلينگ

32. تجزيه و تحليل ميدان فشار بدترین شرایط ممکن در رابطه با مسئله
Force Field Analysis
بدترین شرایط ممکن در رابطه با مسئله
مسئله موجود
حل کامل مسئله
نیروهای بازدارنده
نیروهای محرکه

33. عوامل بوجود آورنده مشکل
پس از تعیین عوامل بوجود آورنده مشکل باید آنها را در دو دسته عوامل رفتاری و عوامل غیررفتاری دسته بندی کرد.

34. برای بیماری قلبی و عروقی
عوامل خطر رفتاری
این عوامل خطر به رفتار گروه هدف و شیوه ی زندگی اش ارتباط دارند و با آموزش سلامت به جامعه قابل حل هستند.
عامل خطر رفتاری مانند :
مصرف غذای پرکالری
برای بیماری قلبی و عروقی

35. عامل خطر غیر رفتاری مانند : کمبود بودجه برای آموزش پیشگیری
عوامل خطر غیررفتاری
این عوامل خطر ناشی از نبود امکانات، دسترسی، تجهیزات یا قوانین و مقررات است. حل آن نیاز به تغییر قوانین و سیاستها و یا فراهم کردن امکانات و... در سطح منطقه و یا استان و یا کشور دارد.
عامل خطر غیر رفتاری مانند :
کمبود بودجه برای آموزش پیشگیری
جهت بیماری قلبی و عروقی

36. زنجيرة عليتي مواجهات بيماري قلبي و عروقي
علل غیررفتاری
علل رفتاری
پيامدها
عواقب
آموزش كم ، شغل و امكانات زندگي
فعاليت فيزيكي ناکافی، مصرف سيگار ، مصرف غذای پرچرب و فشارهاي عصبي
بيماري قلبي مثل كرونر قلب يا سكتة مغزي
افزايش مرگ و مير و ناتواني

37. توجه:
باید بدانیم که همه نیازهای بهداشتی را نمی توانیم با آموزش سلامت برطرف کنیم شاید مشکل کار از جای دیگری باشد دیدمان را وسیع کنیم:
برای نمونه یک رفتار ایده آل مانند حضور بموقع و منظم مادران در خانه بهداشت برای مراقبتهای بارداری را در نظر بگیریم ممکن است شما پرسنل بهداشتی کمبود آگاهی زنان در مورد مراجعه به موقع خانم های باردار را به عنوان یک نیاز تلقی کنید و به عنوان پاسخی برای نیاز ، پیامهای آموزشی در این زمینه به خانمهای باردار ارائه دهید. درحالی در حقیقت شاید برای انجام بهتر رفتار ایدآل مورد نظر که مراجعه ی بموقع مادر باردار است، نیاز باشد شما زمان ارائه خدمت(مراقبت از زنان باردار) را تغییر دهید و یا مهارتهای ارتباطی خود را افزایش دهید تا اعتماد مادر را جلب کرده و او را به انجام رفتار ایده آل تشویق کنید.

39. تحلیل آموزشی
فرایندی است که از طریق آن می توان هدف کلی آموزشی را به اهداف رفتاری تقسیم کرد.
فرایندی است که از طریق آن هدف نهائی آموزشی به وظایف یا اعمالی که فراگیر باید انجام دهد،یا معلومات و مهارت هائی که پس از اجرای آموزش باید کسب کند،تقسیم می شود.

40. توصیفی از رفتار مورد انتظار از یادگیرندگان در پایان آموزش است.
هدف های آموزشی
توصیفی از رفتار مورد انتظار از یادگیرندگان در پایان آموزش است.
تا فرد نداند که مقصدش کجاست هرگز نمی تواند به گزینش بهترین راه برای رسیدن به آن بپردازد.

41. فواید تدوین اهداف آموزشی
سازماندهی محتوا
طراحی و انتخاب مواد، وسایل و روش های آموزشی
سازماندهی فعالیت های فراگیران
تعیین شیوه ارزشیابی

42. انواع هدف های آموزشی برحسب سطوح آن
هدف های کلی
هدف های رفتاری

43. هدف کلی آموزش نتایج کلی آموزش که آموزش دهنده انتظار دارد
پس از پایان دوره عاید فراگیران شود.
هدف های کلی با کلمات و عبارات مبهم و نامشخص بیان می شوند و درنتیجه به سهولت قابل اندازه گیری نیستند.

44. مثال از هدف کلی آشنایی با تغییرات دوران بلوغ آشنایی با ریزمغذی ها
شناخت بیماری ایدز
آشنایی با برنامه ریزی آموزشی

45. اهداف رفتاری هدف آموزشی که قابل مشاهده و اندازه گیری باشد.
مشخصات اهداف رفتاری
- محدودتر و مشخص تر واضح و روشن
- قابل مشاهده قابل اندازه گیری
- تعبير و تفسير پذير نيستند
- داراي جنبه هاي عملي بيشتر نسبت به اهداف كلي (قابل اجرا )

46. سه ویژگی اهداف رفتاری شرایط معیار رفتار
شرایط: چه وسایل و منابعی در اختیار خواهد داشت، از کاربرد کدام وسایل و منابع محروم خواهد بود، در چه شرایطی فراگیر به انجام رفتار خواهد پرداخت؟
معیار: تعیین محدوده زمانی برای انجام رفتار، تعیین محدوده تعداد پاسخ های درست، درصد یا نسبت مربوط به رفتار، ویژگی های رفتار یا عملکرد مورد نظر

47. مثال1: بهورز بتواند 5مورد از مزایای تغذیه با شیر مادر را بدون استفاده ازجزوات آموزشی نام ببرد. مثال2: بهورز بتواند در حضور مربی ، محلول ORS را به طور صحیح تهیه نماید. مثال3: بهورز بتواند در کلاس کلیه مراحل اندازه گیری قد نوزاد درحالت خوابیده را با حداکثر 1% خطا اندازه گیری نماید.

48. مثال 1: بهورز بتواند در خانه بهداشت بدون هیچگونه راهنمایی با استفاده از وسایل پانسمان ، تمامی مراحل عوض نمودن پانسمان زخم پا را انجام دهد. مثال 2: بهورز بتواند در خانه بهداشت بدون هیچگونه راهنمایی با استفاده از وسایل پانسمان ، تمامی مراحل عوض نمودن پانسمان زخم پا را به اختصار توضیح دهد.

50. طبقه بندی اهداف آموزشی براساس حیطه های یادگیری
طبقه بندی اهداف آموزشی براساس حیطه های یادگیری
شناختی (دانش)
عاطفی (نگرش)
روانی حرکتی (عملکرد)

52. محتوای آموزشی نخستین گام برای تحقق اهداف آموزشی
اصول و مفاهیمی که به فراگیران ارائه می شود تا رسیدن آنها را به هدف های اجرایی امکان پذیر سازد.

53. طبقه بندی محتوا براساس ضرورت یادگیری
محتوایی که فراگیر باید بداند.
محتوایی که فراگیر خوب است بداند.
محتوایی که فراگیر لازم نیست بداند.

54. طرح درس یک نقشه کلی و راهنما برای هدایت فعالیت های آموزشی است.
پیش بینی و تنظیم مجموعه فعالیت هائی است که مربی از پیش برای رسیدن به یک یا چند هدف آموزشی ویژه تدارک می بیند و موجب می شود مربی فعالیت های ضروری آموزشی را به ترتیب و یکی بعد از دیگری در مراحل و زمان های مشخص و به شیوه ای منطقی پیش ببرد.

55. طرح درس شامل اجزا و بخش های زیر است: 1- اهداف 2- حیطه آموزش
1- اهداف
2- حیطه آموزش
3- روش های آموزشی
4- وسیله کمک آموزشی
5- برآورد زمان
6- روش ارزشیابی

57. روشها و فنون آموزشی
استراتژی یا تاکتیکی است که برای ارایه محتوا انتخاب می شود به طوری که فراگیران به اهداف آموزشی برسند.

58. معیارهای انتخاب روش آموزشی
حیطه یادگیری
محتوا
آموزش دهندگان
ویژگی های فراگیران
نیازهای عملی
(محیط فیزیکی، زمان و ...)

59. انواع روش ها و فنون آموزش
روش مستقیم
روش غیرمستقیم

60. روش مستقیم آموزش فردی: آموزش گروهی: (آموزش چهره به چهره، مشاوره فردی)
(سخنراني، بارش افکار، گلوله برفی، ايفاي نقش، پرسش و پاسخ، انواع بحث گروهي، بازديد از محدوده، داستان آموزشي، بررسی موردی)

61. سخنرانی متداول ترین روش آموزشی است اما ممکن است موثرترین روش نباشد.
متداول ترین روش آموزشی است اما ممکن است موثرترین روش نباشد.
این نوع آموزش براساس کلام و صحبت مربی یا سخنران است.

62. وقتی موضوع جدید باشد و تعداد افراد زیاد باشد از چه فن آموزشی استفاده می کنیم ؟
سخنرانی

63. از مثال و ضرب المثل های محلی استفاده کنید از حوادث واقعی بگویید از تجربیات شخصی خود بگویید در روش ارائه گفتار تغییر بدهید از وسایل کمک آموزشی استفاده کنید

64. بارش افکار
یک نوع فعالیت سریع که در جمع آوری نظرات فراگیران به مربی کمک می کند و یک روش پرتحرک می باشد.

65. فن آموزشی بارش افکار در چه حیطه و شرایطی بکار می رود ؟
1- هر گاه از طرز تفکر و باورهای غلط و درست گروه هدف خود در مورد موضوع آموزشی اطلاع کافی نداریم . (حیطه نگرش ) 2- تعداد افراد گروه بین 12-8 نفر باشد . 3- زمان کافی در اختیار داشته باشیم حداقل نیم ساعت

66. چگونه بارش افکار را اجرا کنیم ؟
1- در مورد موضوع خود یک سوال باز بترتیب از کلیه افراد حاضر در جلسه می پرسیم .
2- پاسخ هر فردرا بدون قضاوت در مورد درست یا غلط بودن آن روی تابلو می نویسیم (ثبت ايده ها را تا زماني كه هيچ اظهار نظري باقي نماند ادامه می دهیم)
3- پس از نوشتن پاسخهای کلیه اعضاء با بحث کردن با خودشان پاسخهای مشابه را یکی می کنیم.
4- پاسخهای صحیح را تایید می کنیم.
5- پاسخهای غلط را با بحث و گفتگو بررسی می کنیم.
6- در پایان نتیجه بحث را بطور خلاصه بیان می کنیم.

67. وقتی فراگیران در مورد موضوع آموزشی اطلاعات و تجربه دارند بهتر است از چه روش آموزشی استفاده کنیم ؟
پرسش و پاسخ

68. پرسش و پاسخ
در این روش مربی با پرسیدن سوالاتی از فراگیران و گرفتن پاسخ از آنها، شرایط پویایی و یادگیری فعال را درکلاس ایجاد می نماید.

69. فن آموزشی پرسش و پاسخ در چه حیطه ای به کار می رود ؟
حیطه دانش و نگرش

70. چه وقت از پرسش و پاسخ استفاده می کنیم ؟
- برای یادآوری مطالب - برای تصحیح اطلاعات غلط

71. گلوله برفی تعريف مسئله اختصاص فرصت كافي براي تفكر فردي
درخواست از شركت كنندگان براي بحث دو نفره
درخواست از هر يك از گروههاي دو نفره براي بحث با گروه مجاور
ادامة ادغام گروهها تا زماني كه كلاس به دو گروه بزرگ تبديل شود
درخواست از هر يك از گروهها براي شنيدن ايده هاي گروه مقابل و ارايه نظرات خود

72. ایفای نقش (Role playing)
دراین روش فراگیران شرایطی مشابه با شرایط واقعی را تمرین می کنند.

73. مراحل ایفای نقش تشريح موقعيت و خصوصيات افراد بازي
انتخاب ايفاكنندگان نقش
دادن فرصت براي آمادگي
توجيه بينندگان از نظر نكاتي كه بايد مورد توجه قرار گيرد
اجراي ايفاي نقش
درخواست از بينندگان براي اظهار نظر درباره ی نقش
خلاصه و جمع بندي ايفاي نقش

74. نمایش عملی
نوعی تمرین مهارت عملی است که پس از انتقال دانش و اطلاعات لازم به وسیله مربی نشان داده می شود.

75. مراحل روش نمایش عملی
آمادگی قبلی مربی و فراهم نمودن تجهیزات کافی و لازم
وجود فضای کافی برای تمرین عملی و به حداقل رساندن سر و صدا
امکان مشاهده آسان برای همه فراگیران
ارایه توضیح علمی همزمان با نمایش عملی توسط مربی
ارایه کامل نمایش یکبار با توضیح و یکبار بدون توضیح
مرحله آزمایش و سنجش
آمادگی قبلی مربی

76. وقتی مسواک زدن را روی ماکت نشان می دهیم یا از فیلم استفاده می کنیم از کدام فن آموزشی استفاده کرده ایم ؟
فعالیت عملی

77. فن آموزشی فعالیت عملی در چه حیطه ای بکار می رود ؟
حیطه عملکرد

78. وقتی در جلسه آموزشی از فردی که مشکل را داراست دعوت کنیم در جلسه شرکت کند یا گزارشاتی که در فصلنامه ها و مجلات نوشته شده بیان کنیم از چه فن آموزشی استفاده کرده ایم؟
بررسی موردی

79. فن آموزشی بررسی موردی درچه حیطه آموزشی بکار می رود؟
حیطه عملکرد

80. فنون آموزشی که در حیطه عملکرد بکار می روند را نام ببرید ؟
فنون آموزشی که در حیطه عملکرد بکار می روند را نام ببرید ؟
بررسی موردی فعالیت عملی ایفای نقش

81. نکاتی که باید در انتخاب روش آموزش در نظر گرفت:
چه تعداد از مردم درگیر هستند؟
کدام روش متناسب با مشخصات گروه هدف (سن، جنس، مذهب و ...) است؟
چه منابعی موجود است؟
چه ترکیبی از روش ها مورد نیاز است؟

85. رسانه
رسانه در لغت به معنای وسیله، ماده واسط، رابط دوچیز و در معنای عام به معنای وسيله نقل و انتقال اخبار، پیام ها و اطلاعات

86. مزایای استفاده از رسانه های آموزشی
یادگیری سریع و موثر
جلب توجه و علاقه فراگیران و تداوم آن
پیشگیری از ارائه اطلاعات کلامی غیرضروری
در اختیار قرار دادن موقعیت هایی که کسب آن از راههای دیگر امکان پذیر نیست.

87. نقش حواس در یادگیری

88. روش های استفاده از رسانه های آموزشی
روش غیرمستقیم:
در این روش ما عامل اصلی برقراری ارتباط نیستیم. به این گروه از رسانه ها وسایل پیام رسان می گویند.
روش مستقیم:
در این روش ما عامل اصلی برقراری ارتباط هستیم. به این گروه از رسانه ها وسایل کمک آموزشی می گویند.

89. ارزشیابی
فرآیندی منظم برای تعیین و تشخیص میزان پیشرفت فراگیران در رسیدن به اهداف آموزشی

90. تجزیه و تحلیل نتایج ارزشیابی
الف- سطح یادگیری
مسایل مربوط به فراگیران
ب- اصلاح برنامه آموزشی
مسایل مربوط به آموزش دهنده

92. شاد و بهاری باشید