1. Ligjërata 3 (Master: Globalizimi dhe tregu i punës) Globalizimi dhe institucionet e tregut të punës Prof.as. Avdullah Hoti /2012 1 1 1 1 1 1 1 1

2. Literatura
T. Boeri and P. Garibaldi (2009) Beyond Eurosclerosis, Economic Policy, July:
G. Flaig and H. Rottmann (2011) Labour Market Institutions and Unemployment: An international comparison, CESIFO Working Paper No
H. Lehmann and A. Muravyev (2011) Labour Markets and Labour Market Institutions in Transition Economies, IZA Discussion Paper No
A. Hoti (2005) A background study on labour relations in Kosova; paper prepared at the request of “Social Dialogue” – EAR Project on Strengthening Civil Society in Kosova

3. Përmbajtja Globalizimi dhe tregjet e punës
Regjimet alternative të tregjeve të punës
Rregullimi i tregut të punës dhe dështimet e tregut
Institucionet e tregut të punës në Kosovë

4. Globalizimi, tranzicioni dhe tregu i punës
↑ Sovraniteti i punëdhënësit
E drejta për të marrë në punë dhe për të larguar nga puna
Mbrojtje e dobët e punësimit
Derregullim i pagave
Rritja e dispersionit të pagave
Dallimet në paga për shkak të aftësive
Rishfaqje e dallimeve në paga meshkuj-femra
Papunësia e zëvendësoi mbipunësimin/papunësinë e fshehur
Nivel i ulët i mbrojtjes sociale
Zgjedhja në mes të regjimit të tregut të punës të BE apo të SHBA-së?

5. Tregu i punës në BE dhe në SHBA: Diferencat në rregullativën e tregut të punës
SHBA – Supremaci e ‘’laissez-faire’’
Vendim-marrësit racional që shikojnë nga e ardhmja, në tregje që janë konkurente, gjenerojnë zgjidhje që është shoqërisht optimale
Politikat ‘punësimi në bazë të dëshirës’
Të drejtat për punësim tek punëdhënësi
Marrëveshje bilaterale lidhur me kontratën e punësimit
Kërkon fuqizim ligjor të kontratave – gjyqe të forta
Por, kur gjyqet janë jo-efiqiente
Vetë fuqizimi përmes reputacionit?

6. Tregu i punës në BE dhe në SHBA: Diferencat në rregullativën e tregut të punsë
Hipoteza: Tregjet prodhojnë zgjidhje sub-optimale
Dështimi i tregut
Informatat asimterike
Dështimi i sinjalizimit dhe sigurimi i punësimit
Kontratat jo-komplete të punësimit
Problemet e agjentit dhe sjelljet oportunistike – “hold-up problems”
Pabarazia
Tregjet krijojnë shumë pabarazi
Pagat minimale, pensionet shtetërore
Tregjet krijojnë shumë rrezik dhe pasiguri
Sigurimet shoqërore dhe benefitet për papunësi dhe sëmundje
Shpërndarje e rrezikut dhe kros-subvencionim

7. Pyetje për diskutim
Nëse jeni në gjendje të zgjedhni politikat e tregut të punës që duhet aplikuar në Kosovë, cilin model do ta kishit aplikuar? Modelin e SHBA-së apo modelin e BE-së?

8. PROBLEMET E MODELIT TË BE-së
Niveli i lartë i rregullimit & mbrojtja sociale ka krijuar “eurosklerozën”
Mobilitet i vogël i punës dhe punëtorëve
“moral hazard” i lartë (ndarja e rrezikut)
Modeli “Insiders-outsiders” dhe segmetnimi i tregjeve të punës
Inercioni i politikave ekonomike
Nevoja për reforma neo-liberale
Nevoja për tregje më fleksibilie
De-rregullim dhe privatizim
Rregullat për konkurencë

9. Cilat janë rregullat e dëmshme?
Taksat e larta për punëtorë rrisin papunësinë
Benefitet e larta dhe afatgjata për të papunët rrisin papunësinë
Studimet ekonometrike tregojnë se:
Rritja e reprezentimit të punëtorëve (sindikatave) e rrit performancën ekonomike
Por mund të shkaktojnë segmentim të tregut të punës (insiders-outsiders model)
Sindikatat e forta nuk janë të dëmshme nëse marrëveshjet në mes tyre dhe bizneseve koordinohen
Por problemi i segmentimit të tregjeve

10. Globalizmi i tregjeve të punës: Modeli amerikan apo evropian?
Punësim i lartë dhe papunësi e ulët
Qarkullim i lartë i punës dhe punëtorëve
Pabarazi e lartë në paga
Modeli evropian
Qarkullim i ulët i punës dhe punëtorëve
Siguri e lartë në punësim / siguri në të ardhura
Papunësi e lartë afatgjate
Pabarazi e ulët në paga
Dualitet i tregut të punës – ‘insiders’ kanë shumë fuqi?

11. Globalizmi i tregjeve të punës: Modeli amerikan apo evropian?
Zgjidhja: mbizotërim i modelit amerikan
Liberalizim i përgjithshëm i rregullativës të tregut të punës
De-rregullim i shoqëruar me rritje të performancës
Mbrojtje e punësimit: e dobët sidomos në SEE dhe CIS
Pragu i taksave: taksat e ulta të punës e rrisin punësimin
Taksë e sheshtë për të ardhurat nga puna
Politikat aktive të tregut të punës:
Shpenzime të ulëta në trajnim dhe mbështetje për të gjetur punë

12. Pyetje për diskutim
Si mund të konkurrojnë në ekonominë globale vendet që kanë nivel të lartë të mbrojtjes sociale?
(Si mund të konkurrojnë firmat gjermane në tregjet globale me ato amerikane, të cilat kanë shpenzime të ulëta që nuk lidhen me pagën?)

13. Problemi 1: RRITJA E PABARAZISË NË TREGJET E PUNËS
Rritja e pabarazisë në punësim si rezultat:
Rritja e fleksibilitetit në punësim si:
part-time dhe përkohësisht
Rritja e papunësisë
Papunësia e koncentruar tek personat e caktuar
Rritja e pensionimit të parakohshëm
↑ pabarazisë në paga & jo-stabilitetit
Rënje relative dhe absolute në pagat e grupeve më të ulta
Rritje e madhe në paga për grupin më të lartë
Rritje e premiumit për arsim & rënie e premiumit për përvojë

14. Rreziku nga rritja e pabarazisë në paga
Shkaktarët:
Rritja e ofertës së punës me aftësi të ulëta?
Apo rënie e kërkesës për punëtorë të tillë?
Rritja e ofertës e diskutueshme
Rënia demografike, rritja e pjesëmarrjes në arsim etj.
Hulumtimet janë koncentruar në rënien e kërkesës për punëtorë me aftësi të ulëta
Ndryshimet teknologjike që janë ‘’biased’’ në aftësi
Globalizimi i tregjeve
“Outsourcing” e punëve që kërkojnë aftësi të ulëta jashtë vendeve OECD
Faktorët institucional
Rënia e fuqisë së sindikatave
deindustrializimi
Rënia e madhësisë mesatare të firmave
Problemet e koordinimit të sindikatave

15. Globalizimi i tregjeve të punës
Eshtë i nevojshëm një fleksibilitet më i madh për të mundësuar përfitime të plota nga:
Globalizimi
Avancimi i teknologjisë
↑ e integrimit ekonomik
Veçanërisht në BE, pasi:
Mobiliteti ndërmjet regjoneve i ulët
Aftësitë specifike të punëtorëve për vetëm një firmë apo industri e kufizojnë mobiltietin dhe rrisin kostot
Rritja e segmetimit të tregjeve të punës – ‘insiders -outsiders’

16. Si të adresohet jofleksibiliteti i tregut të punës në një ekonomi globale?

17. Histeritë e papunësisë që burojnë nga institucionet jo-fleksibile të tregut të punës
Mungesa në kapital
Investime kapitale të pamjaftueshme për të punësuar fuqinë punëtore
Tranzicioni: kapitali i vjetëruara, kursimet e ulëta
Mungesa e kapitalit të mjaftueshëm:
Rritja e kërkesës shkon për mallra nga importi
Ekonomia jo-formale
“Duration theories”
Papunësia e lartë afatgjate e zhvlerëson kapitalin njerëzor
Insider – Outsider models
Insiders mbrojnë veten

18. Politikat për luftimin e histerive
Mungesa e kapitalit
Tërheqja e FDI, privatizimi, mikrofinancimi, remitancat
“Duration theories”
Zvogëlim i benefiteve dhe rritje e punësimit
“Insiders”
Reduktim i proteksionizmit të tregut të punës
Trajnim i të papunëve
Për të bërë zëvendësues perfekt për ‘insiders’

19. Komplementariteti i politikave të TP
Koordinimi i nevojshëm
Benefitet për të papunët kombinohen dhe kushtëzohen me trajnime për të papunët
Reduktimi i proteksionizmit të tregut të punës krahas rritjes së politikave aktive të tregut të punës

20. Institucionet e tregut të punës në SEE
Shumica e vendeve kanë zhvilluar shërbimet e punësimit
Por, mungesa e fondeve
Të kufizuara në benefite për të papunët
Mungesa e strategjive për zhvillimin e tregut të punës
Dialogu ndër-social i zhvilluar deri në një masë
Përvoja nga e kaluara

21. Institucionet e tregut të punës në Kosovë
ITP të vendosura në Kosovë
Më shumë të tipit amerikan
Kufizime të vogla për punëdhënësit
Përcaktimi i pagës varet nga tregu:
Taksat e ulëta në krahasime ndërkombëtare,
Deri vonë pa pagë minimale në sektorin privat
Mungesë e dialogut të mirëfilltë social

22. Shërbimet e punësimit në Kosovë
Shtatë qendra regjionale të punësimit
Aktivitetet:
Lidhja e bizneseve me të papunët
Megjithatë, punëdhënësit rrallë raportojnë vendet e lira të punës
Shumica e firmave janë NVM dhe punësojnë familjarët
Kurse trajnimi të mbështetura nga donatorët
Regjistrimi i personave të papunë

23. Shërbimet e punësimit në Kosovë
Problemet:
Mungesa e mjeteve financiare
Mungesa e stafit të trajnuar dhe me eksperiencë
Nuk ka benefite për të papunët
Efekti në numrin e të regjistruarave si të papunë

24. Ligji i punës në Kosovë I thjeshtë
Por që më shumë e përcjell modelin evropian
Pasojat:
Punësim i sigurt por jo fleksibil

25. Pensionet dhe efektet në tregun e punës
Sistemi pensional në tri shtylla
Shtylla 1: pensioni bazik
Shtylla 2: pensioni kontributdhënës
Shtylla 3: kontributet vullnetare
Pasi është vetëm për personat 65+, nuk ka shumë efekt në tregun e punës dhe pjesëmarrjen në treg
Pensionimi i parakohshëm për punëtorët e Trepçs dhe pjesëtarët e FSK-së

26. Skema e asistencës sociale në Kosovë
MPMS ofron asistencë sociale për familjet e varfëra
Skemë e thjeshtë: marrin vetëm familjet që janë pa të ardhura dhe pa pronë që sjell të ardhurave, familjet me fëmijë të vegjël
Efektet në tregun e punës:
Regjistrimi si i papunë për të tërhequr asistencën

27. Përmbledhje Globalizimi i tregjeve të punës
Modelet e tregjeve të punës në ekonominë e globalizuar
Tendecat të mbizotërojnë
Modeli amerikan
Modeli evropian
Institucionet e tregut të punës në Kosovë
Cilit model i ngjasojnë më tepër?