1. بنام خدا
بنام خدا

2. اداره مدیریت آزمایشگاههای بهداشتی
آزمایشگاه مرجع سلامت
اداره مدیریت آزمایشگاههای بهداشتی
سید علی ناظری
کارشناس ارشد سم شناسی

3. الزامات آزمایشگاه کنترل کیفیت دررابطه با تشخیص آزمایشگاهی مواد مخدر غربالی - تاییدی

4. تصمیم گیری در خصوص نحوه انجام آزمایشهای تشخیص اعتیاد به مواد مخدر
- روش متداول برای تشخیص مواد مخدرمطابق استاندارد های جها نی به این ترتیب است که ابتدا آزمایشات باروش های غربالگری(روشهای مطلوب و قابل قبول از نظر کنترل کیفی) انجام شده سپس نتایج مثبت با روشهای کروماتو گرافی تایید می شوند .
مرحله اول : روشهای غربالی
روشهای غربالگری باید دارای سه خصوصیت اصلی باشد.
1- ارزان باشد.
2- منفی کاذب نداشته باشد.(کنترل کیفی قابل قبول داشته باشد)
3- جوابدهی سریع داشته باشد و روش کار ساده داشته باشد.

5. مرحله دوم : روشهای تاییدی
روشهای تاییدی روشهای کرو ماتوگرافی هستند. روشهای تاییدی باید دارای خصوصیات زیر باشد.
1- درستی وصحت (Accuracy)
مثبت کاذب و منفی کاذب نداشته باشد.
2- تکرار پذیری (Precision)
3- غظت حد مرزی 300ng/ml(Cutoff)
NIDA(انستیتوی بين المللي تحقيقات سوء استفاده دارويي) براي سوء استفاده از ترياك، مرفين ـ كد ئين با 300ng/ml
4- انتخابی بودن Selectivity))
تفکیک مناسب بین داروهای مورد آنالیز داشته باشد.

6. گرچه روش مرجع برای تشخیص مواد مخدر روش GC/MS می باشدولی محدودیتهای این روش استفاده از آن را محدود می کند واز روشهای کروماتو گرافی ساده تر برای آزمایشهای روزانه استفاده می شود.
برخی از محدودیتهای روشهایی نظیر GC/MS ,GC,HPLC به شرح زیر است:
1- این سیستمها خیلی گران هستند .
2-استفاده از مواد مشتق ساز و مواد شیمیایی با درجه خلوص بالا هزینه آزمایشها را بالا می برد .
3- نیاز به افراد متخصص داشته تا توانایی کار با این دستگاهها و تفسیر طیفهای بدست آمده راداشته باشد.
4- نیازمند خدمات پس ازفروش قوی می باشد.
5- امکان استفاده آنها در نقاط دور دست بامحدودیت مواجه می شود.

7. مرور روشهاي متداول آزمايشگاهي تشخيص مواد مخدر
روشهاي غربالي
سرعت – ارزان، حساسيت خوب
تداخل دارويي - وجود مثبت کاذب
ايمونواسي (Immonoassay)
ايمونوفلورسانت(Immonofloresent)
راديوايمونواسي (RIA)
الايزا(EIA)
ایمونوکروماتو گرافی
روشهاي شيميايي : ماركي – فرود

8. مقایسه روشهاي تائيدي ـ كروماتوگرافي
: Paper Chromatographyتفكيك مرفين و كدئين – حساسيت كم ، زمان طولاني
Thin layer Chromatography (TLC) : تفكيك مناسبتر مرفين، كدئين ، حساسيت بيشتر ، زمان كوتاهتر
: Gas Chromatography (GC)تفكيك بسيار خوب مرفين وكدئين ، حساسيت بسيار بالا، گران قيمت ، نيازمند تخصص ويژه است.

9. نمونه های قابل استفاده برای آزمایش
اغلب ادرار بعنوان نمونه مورد آزمایش برای تشخیص سوء استفاده دارویی استفاده می شود.
روشهایی برپایه خون ، بزاق ، عرق و مو ساخته شده اند هرکدام مصرف خاصی دارند وبرای مصارف ویژه ای ساخته شده اند.
مزایا:
نمونه ادرار بدون نیاز به مراحل تها جمی مانند خونگیری و نمونه برداری ازبافت انجام می شود.
به مقدار فراوان برای آزمایش در دسترس است.
دارو و متابولیت های آن برای مدت نسبتاً طولانی درادرار قابل شناسایی هستند.
پروتئینها و مواد سلولی به طور معمول به مقدار زیاد در ادرار وجود ندارند.
ادرار به آسانی در دمای یخچال یا فریزر نگهداری می شود.

10. معایب:
غلظت دارو درنمونه ادرار با مقدار آن در سایر مایعات بیولوژیکی بدن هماهنگی مناسبی ندارد.
دفع دارو پس از اینکه اثرات فیزیولوژیک آن متوقف می شود، هنوز ادامه می یابد.
نمونه گیری بسیار مهم است و فقط در صورتیکه نمونه گیری حضوری انجام شود از تقلب مصون خواهد بود. در غیر این صورت به راحتی می توان نمونه را تعویض یا رقیق ویا موادی را به آن اضافه کرد.

11. کنترل کیفی دقت ( Precision ) تكرارپذيري درستي و صحت (Accuracy)
نتايج آزمايش غربالي بايد بتوانند نمونه هايي را كه حاوي دارو يا متابوليت آن است از نمونه هايي كه فاقد اين مواد هستند جدا سازند. اين روشها براي تشخيص دسته هاي دارويي (آمفتامينها، باربيتوراتها، اوپياتها... ) مورد استفاده قرار مي گيرد.
در روشهاي تائيدي دارو و يا متابوليت قابل شناسايي است. (HPLC, GC/MS, GC, TLC,PC)
انتخابي بودن (Selectivity)
انتخابي بودن يك روش براي تشخيص يك ماده شيميايي بااختصاصي بودن توانايي روش براي ايجاد واكنش آسانتر در مقابل داروي مورد نظر نسبت به ساير مواد تشكيل دهنده نمونه ارتباط دارد
. مثبت كاذب (F.P) تشابه ساختماني، واكنش شديدتر با ساير مواد موجود در نمونه.

12. منفي كاذب (F.N) - داروي مورد نظر نمونه كاهش يافته .
- واكنش ماده مورد آزمايش با مواد شيميايي
كيت انجام نشود. (ايمونواسي : سفيد كننده ها)
غلظت حد مرزي (Cut Off Concentration)
آستانه اي است كه نمونه هاي مثبت را از منفي جدا مي كند.
- بالاتر از اين غلظت مثبت
- پایین تر از این غلظت منفی
NIDA (انيستيتوي بين المللي تحقيقات سوء استفاده دارويي) براي سوء استفاده از ترياك، مرفين ـ كد ئين با 300ng/ml

13. Specimen correlation Sensitivity = a/(a +c) Specificity = d/(b +d)
150 Neg ,30 Pos a
True positive b
False positive
a + b c
False negative d
True negative
c +d

14. Analytical Sensitivity Result
Cut-off range
MOR - +
0% Cut-off
-50% Cut-off
-25% Cut-off
Cut-off
+25% Cut-off
+50% Cut-off

15. Analytical Specificity
Morphine
300
Amphetamine
500
Methamphetamine
Extasy
1000
Marijuana
100
Methadone
Cocaine 5

16. موارد زیر آزمایشها را دچار اشکال می کنند
رقیق نمودن معرفها:
تعداد آزمایشهای بیشتری انجام شود : کاهش قدرت واکنش معرفها و ایجاد خطا.
مخلوط کردن معرفها:
اگرمعرفهای دو یاچند کیت (اوپیات وآمفتامینها) مخلوط شوند باعث تغییر حساسیت،دقت و حد تشخیص کیت می شود.

17. نصف کردن نوارهای کیت(کیتهای نواری):
تغییر حساسیت ،دقت،حدتشخیص کیت می شود.
مخلوط کردن نمونه ها:
باعث رقیق شدن نمونه های مثبت شده و غلظت داروی مورد آنالیز کمتر از غلضت حد مرزی شده و ایجاد منفی کاذب می کند.

18. Immunochromatography

21. Paper chromatography

22. نظرات و پیشنهادات تشکر