1. مدیریت فناوری اطلاعات
مفاهیم فناوری

2. مفاهیم فناوری
تکنولوژی از دو لغت یونانی techne و logia تشکیل شده است که اولی به معنی هنر و مهارت و دومی به معنی علم و دانش است.
تا کنون تعاریف متفاوتی از فناوری ارائه شده است که از آن جمله می توان گفت فناوری یعنی:
کاربرد منظم معلومات علمی و دیگر آگاهی های نظام یافته برای انجام وظایف عملی.
کلیه دانش ها، فرایندها، ابزارها، روش ها و سیستم های به کار رفته در ساخت محصولات و ارائه خدمات.

3. ادامه ... کاربرد عملی دانش و ابزاری برای کمک به تلاش انسان.
عاوه بر این، یونیدو(Unido) فناوری را کاربرد علوم در صنایع با استفاده از رویه ها و مطالعات منظم می داند. علاوه بر این فرهنگ لاروس نیز فناوری را مطالعه ابزارها، شیوه ها و روش های مورد استفاده در حوزه های گوناگون صنعت تعریف می کند.

4. اجزای فناوری
معمولا به فناوری به عنوان سخت افزار، یعنی ماشین آلات و تجهیزات می نگرند. در حالی که فناوری بسیار فراتر از سخت افزار است و می تواند به 4 جز اصلی تقسیم شود که عبارتند از:
فن افزار
انسان افزار
ورودی
خروجی
فناوری
محصولات یا خدمات
اطلاعات افزار
سازمان افزار
اجزا فناوری

5. فن افزار technoware
فناوری مطرح در اشیای مورد استفاده برای تولید کالاها یا خدمات است که شامل ابزار آلات، تجهیزات، تاسیسات و تسهیلات فیزیکی یا سخت افزاری است.

6. انسان افزار Humanware
فناوری متبلور در انسان هاست، مانند کارگران، مهندسان، مدیران و دانشمندان، که در تکوین، تکمیل، کاربرد و توسعه فناوری به کار می رود. به عبارت بهتر شامل تجربیات، مهارت ها، دانش، خرد و خلاقیت انسانی است.

7. اطلاعات افزار infoware
فناوری مطرح در اطلاعات، اسناد و مدارک گوناگون مورد استفاده برای تولید کالاها و خدمات را گویند. برای مثال، می توان به دستورالعمل ها، رویه ها، شرح و توصیف فرایندها و سایر مستندات مورد نیاز مجموعه های نرم افزاری از این نوع اشاره کرد.

8. سازمان افزار Orgaware
شامل روش های مدیریتی و نظام های سازمانی، قدرت رهبری و ایجاد انگیزش بهینه سازی تصمیم گیری ها و تامین اهداف سازمانی است. بنابراین، فناوری متبلور در یک سازمان یا نهاد از کارگاه گرفته تا آزمایشگاه، مجتمع و غیره که در تکوین، یه کارگیری و توسعه فناوری استفاده می شود، سازمان افزار نام دارد.

9. طبقه بندی فناوری فناوری جدید New Technology
فناوری نوظهور Emerging Technology
فناوری پیشرفته High Technology
فناوری سنتی Low Technology
فناوری متوسط Medium Technology
فناوری مناسب Appropriate Technology
فناوری مستند شده در مقابل فناوری پنهان

10. فناوری جدید New Technology
به آن دسته از فناوری هایی که جدیدا عرضه یا پیاده سازی شده اند گفته می شود؛ مثل نرم افزارهای جدید رایانه ای که در طراحی مهندسی استفاده می شود. این گونه فناوری ها ممکن است در سطح جهانی جدید نباشد ولی برای بنگاه مورد نظر جدید تلقی شوند.

11. فناوری نوظهور Emerging Technology
به گونه ی از فناوری می گویند که تا کنون به طور کامل تجاری نشده است. امکان دارد در حال حاضر استفاده محدودی داشته باشد ولی پیش بینی می شود که در آینده تجاری شود. مهندسی ژنتیک و فناوری نانو می تواند از این نوع باشد.

12. فناوری پیشرفته High Technology
به فناوری های پیچیده ای می گویند که در بسیاری از صنایع استفاده می شود.

13. فناوری سنتی Low Technology
فناوری پست یا سنتی، فناوری است که در سطح گسترده در جامعه استفاده می شود. برای بهره گیری از آن به آموزش های نسبتا پایین نیازمندیم و معمولا با نیازهای اساسی انسان چون غذا، لباس و خدمات ارتباط دارد.

14. فناوری متوسط Medium Technology
به فناوری هایی گفته می شود که بین فناوری پیشرفته و سنتی قرار دارند. معمولا این ناوری ها مرحله بلوغ خود را پشت سر گذاشته اند.

15. فناوری مناسب Appropriate Technology
فناوریی است که سازگاری لازم برای استفاده بهینه از آنها وجود دارد. به عبارت دیگر، زیرساخت های مورد نیاز برای بهره برداری از آن تامین شده اند. این فناوری می تواند از نوع سنتی، متوسط یا پیشرفته باشد.

16. فناوری مستند شده در مقابل فناوری پنهان
فناوری مستند شده Codified Technology به فناوری گفته می شود که در قالب نشانه ها و علائم استانداردی مستند شده باشد. در مقابل فناوری پنهان Tacit، دانش غیرقابل لمس و ثبت نشده ای است که امکان عرضه و ارائه آن به سایرین وجود ندارد؛ مانند تجربه ای که در ذهن افراد باقیمانده است.

17. چرخه حیاط فناوری
فناوری نیز همچون یک کالای قابل تولید، خرید، فروش و انتقال است و چرخه حیاط دارد.
به عبارت بهتر، فناوری با گذشت زمان رفتاری مشخص از خود نشان می دهد. شناسایی این رفتار که گویای چرخه حیاط فناوری است، موجب برنامه ریزی و مدیریت بهتر فناوری می شود.

18. چرخه حیاط فناوری
الف) دوره پروردگی Incubation ب) دوره معرفی و رشد Introduction & Griwth ج) دوره اشباع saturation د) دوره نزول Decline

19. دوره پروردگی Incubation
در این دوره فعالیت هایی از قبیل: شناسای و تحقیق پیرامون فناوری منتخب، تدوین طرح توجیهی، انتخاب فرایندی مناسب با عملیات یا تولید، نصب و راه اندازی ماشین آلات و یادگیری ویژگی های فناوری جدید در راستای انتخاب و انتقال فناوری انجام می پذیرد.

20. دوره معرفی و رشد Introduction & Growth
در این مرحله فعلیت هایی از قبیل: حل مشکلات موجود در جریان به کارگیری فناوری جدید، افزایش کارایی و گسترش تنوع محصولات تولیدی با به کارگیری فناوری جدید، ارائه آموزش های مورد نیاز برای بهره برداری از فناوری جدید در راستای انطباق و جذب فناوری جدید صورت می پذیرد.

21. دوره اشباع saturation
فعالیت هایی در راستای اصلاح و بهسازی شرایط استفاده از فناوری جدید، در دوره اشباع انجام می شود.

22. دوره نزول Decline
در این دوره فناوری مورد نظر منسوخ می شود و به همین دلیل امکان جایگزینی فناوری های جدید بررسی می شود.
دوره پروردگی
دوره معرفی
دوره رشد
دوره اشباع
دوره نزول

23. طول عمر فناوری
به طور خلاصه مطابق نمودار S دوره فناوری شامل 3 مرحله اصلی است که عبارتند از:
مرحله طفولیت
مرحله رشد
مرحله بلوغ
مرحله بلوغ
مرحله زوال
مرحله رشد
مرحله طفولیت
نمودار S طول عمر فناوری

24. طول عمر فناوری
مرحله طفولیت دوره اختراعات جدید است و در آن آزمایش های تجربی به منظور رفع اشکالات موجود انجام می گیرد. مرحله رشد، دوره بهبود فناوری است و مرحله بلوغ هنگامی فرا م رسد که فناوری به بالاترین حد عملکردی خود رسیده باشد و پس از آن مرحله زوال آغاز خواهد شد.

25. چرخه حیاط فناوری و رشد بازار
تا زمانی که محصولات یک فناوری وارد بازار نشوند، درآمدی را ایجاد نمی کنند. فناوری در مرحله طفولیت از نظر درآمد هیچ گونه ارزشی ندارد.
همچنان که فناوری توسعه می یابد، به تدریج وارد بازار می شود و رشد بازار اتفاق می افتد.

26. خلاقیت Creativity
دانشمندان خلاقیت را با تعابیر متعددی تعریف کرده اند. برای مثال، هربرت فوکس(Herbert Fox) معتقد است، خلاقیت فرایند تفکری است که موجب حل مسائل به شیوه مفید و بدیع می شود یا اریک فروم (Erich FRomm)، خلاقیت را توانایی دیدن و پاسخ دادن می داند.
به این ترتیب می توان گفت خلاقیت عبارت است از به کارگیری توانایی های ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید.
خلاقیت در ذهن آماده شکل می گیرد و اغلب اوقات حاصل عدم رضایت از روش های موجود است.
خلاقیت هم به افراد و هم به محیط بستگی دارد.

27. ویژگی های محیط خلاق امکان پذیررش خطرات را فراهم می کند.
به افراد اجازه فعالیت در زمینه های مورد علاقه خود را می دهد.
سایر کارکنان را به ارتباط بیشتر با همکاران فعال خود تشویق می کند.
برخی اشتباهات را تحمل می کند.
از روش های تشویقی بهره می برد.

28. ویژگی های افراد خلاق توانایی تولید سریع بسیاری از ایده های متنوع و بکر
سلاست ذهنی به معنی توانایی بیان ایده ها به صورت مطلوب
توانایی برجستگی میان دیگران
استقبال از مشکلات
روحیه پشتکار در تعقیب اهداف
توانایی تشخیص و جداسازی منبع و محتوا در ارزیابی اطلاعات
اشتیاق به صرف زمان در تحلیل و کشف اطلاعات
تامل در تصمیم گیری و اظهار نظر سریع
علاقمندی حقیقی به موضوعات فکری و ادراکی

29. اختراع
اختراع به معنی ایده ی نو یا ساخت فناوری جدیدی است. این فناوری جدید می تواند محصول فرایند یا سیستمی باشد که در گذشته شناخته شده نبوده است. موتور بخار، ترانزیستور و ماشین زیراکس نمونه هایی از اختراعات مهم هستند. ارائه ماده ترکیبی، یک محصول تولیدی جدید از جمله اختراعات محسوب می شوند. واژه «جدید» به مفهوم نو بودن در دنیاست. اختراع حاصل هوش و تفکر انسان است. عرضه اختراعات به بازار در قالب محصول یا خدمات، ممکن است سالیان زیادی به طول بیانجامد و از میان بسیاری از اختراعات ثبت شده، تنها اندکی از آنها به بازار یابد.

30. اختراع
اختراع به معنی ایده ی نو یا ساخت فناوری جدیدی است. این فناوری جدید می تواند محصول فرایند یا سیستمی باشد که در گذشته شناخته شده نبوده است. موتور بخار، ترانزیستور و ماشین زیراکس نمونه هایی از اختراعات مهم هستند. ارائه ماده ترکیبی، یک محصول تولیدی جدید از جمله اختراعات محسوب می شوند. واژه «جدید» به مفهوم نو بودن در دنیاست. اختراع حاصل هوش و تفکر انسان است. عرضه اختراعات به بازار در قالب محصول یا خدمات، ممکن است سالیان زیادی به طول بیانجامد و از میان بسیاری از اختراعات ثبت شده، تنها اندکی از آنها به بازار یابد.

31. نوآوری
نوآوری ترکیبی ز دو حوزه تجارت و فناوری است. هنگامی که در فناوری تغییری به وجود آید، اختراعی صورت پذیرفته است و اگر این تغییر به عرصه تجارت وارد شود، نوآوری اتفاق می افتد.
نوآوری خلق محصول، خدمت یا فرایندی جدید در یک سازمان است. در واقع ایده است که برای اولین بار در سازمان استفاده می شود، صرف نظر از آنکه این ایده ممکن است قبلا توسط سازمان های دیگر استفاده شده باشد. همچنین می توان گفت، نوآوری کاربردی ساختن افکار و اندیشه های نوینی است که در پرتوی خلاقیت ایجاد شده اند.

32. ارتباط مفاهیم خلاقیت، نوآوری و اختراع
خلاقیت مولد و عامل اصلی نیل به اختراع و نوآوری است و موجب حرکت به سوی فناوری های نوین می شود. هنگامی که تغییری در یک فناوری پدید می آید، اختراعی انجام پذیرفته است. حاصل اختذاع می تواند محصولی باشد که مشتری آن محققان و متخصصان هستند،اما وقتی فناوری جدیدی پا به عرصه بازار می نهد، با مصرف کنندگان و مخاطبان مردمی مواجهه خواهد شد. در این صورت نوآوری پدید آمده است. به عبارت بهتر، نوآوری بر زندگی عموم مردم تاثیر می گذارد.

33. اجزای چرخه نوآوری
اختراعات
اکتشافات علمی
نوآوری
بازار

34. فرایند خلاقیت جذب Absorption الهام Inspiration آزمایش Testing
پالایش Refinement
عرضه Selling

35. جذب Absorption
اولین مرحله از ظهور خلاقیت جذب یا فریفته شدن نسبت به یک موضوع است که اغلب اوقات به اطلاعات جدید نیاز دارد.

36. الهام Inspiration
این مرحله بسیار سریع اتفاق می افتد و تعریف و مشاهده آن بسیار مشکل است. به عبارت دیگر قبل از وقوع، از آن هیچ آگاهی نداریم و همراه با ایده و راه حل است.

37. آزمایش Testing
در این مرحله ایده به وجود آمده آزمایش می شود تا معلوم شود مفید است یا خیر.

38. پالایش Refinement
در مرحله پالایش ایده برای کاربردی شدن اصلاح می شود. (مراحل سوم و چهارم معمولا به زمان زیادی نیازمندند.)

39. عرضه Selling
مرحله آخر فرآیند خلاقیت، ارائه یا عرضه ایده است. بدین معنا که ابتدا ایده توسط سازمان دریافت یا خریداری می شود، سپس به مشتریان خارجی ارائه می گردد.

40. تکنینک های خلاقیت و نوآوری
برای تقویت خلاقیت و نوآوری فنون و تکنیک هایی وجود دارند. پژوهشگران روش های متفاوتی را بدین منظور مطرح کردند. کرافورد و هندریکس (Craford and Hendrix) برای طبقه بندی روش های موجود نوآوری، پنج حوزه را بیان داشته اندکه هر یک از آنها شامل روش هایی برای تحقق نوآوری است. در اینجا حوزه های مورد نظر و برخی از روش های آنها ارائه می شوند.

41. 1. حوزه مشخصات
در این دسته از روش ها به دنبال ایده هایی هستیم که در ارتباط با افزایش بهره وری محصول، از نظر کاربری، فرآیند عملیات، ابعاد و سایر ویژگی ها ارائه می شوند. برخی از روش های که در این حوزه مطرح هستند عبارتند از:
الف) تجزیه و تحلیل مشخصات محصول
ب) تجزیه و تحلیل منافع
ج) آزمایش کاذب محصول
د) توسعه ویژگی های محصول

42. تجزیه و تحلیل مشخصات محصول
در آغاز ابعاد محصول، مواد و روش های ساخت و همچنین مشخصات فیزیکی آن در فهرستی تنظیم و در ارتباط با این موارد سوالاتی مطرح می شود؛ مثلاً: چرا این روش؟ چگونه این روش قابل بهبود است؟ برای مثال، در مورد دوچرخه، تمام قطعات دوچرخه و مشخصات آنها تجزیه و تحلیل می شوند.

43. تجزیه و تحلیل منافع
در این روش همه منافع مستقیم و غیر مستقیم محصول مورد نظر فهرست می شوند و مورد بررسی و تامل قرار می گیرند.

44. آزمایش کاذب محصول
ابتدا محصول مد نظر به گروهی از مصرف کنندگان ارائه می شود تا آن را آزمایش کنند. سپس از مصرف کنندگان درخواست می شود که ویژگی های محصول را به تفکیک فهرست کنند و آنها را شرح دهند.

45. توسعه ویژگی های محصول
با توجه به تغییراتی که یک محصول طی گذشت زمان داشته است، ویژگی های تغییر یافته بررسی و دلایل تغییر آنها تعیین می شوند و به دنبال توسعه بیشتر این ویژگی ها خواهیم بود. مثلاً در مورد دوچرخه، کاهش اندازه لاستیک ها و یا افزایش تعداد دنده ها می تواند مد نظر قرار گیرد.

46. 2. حوزه ارزیابی نیازها
در این دسته از روش ها به دنبال بررسی نیازمندی هایی هستیم که توسط محصول مورد نظر ارضا شده یا نشده اند. سپس نیازمندی های ارضا نشده برای اعمال تغییرات بعدی در محصول مد نظر قرار می گیرند. برخی از روش هایی که در این حوزه مطرح هستند، عبارتند از:
الف) بررسی نظرات مصرف کنندگان
ب) مشاهده
ج) تمرکز گروهی

47. بررسی نظرات مصرف کنندگان
ابتدا از مصرف کنندگان درخواست می شود که نیازهای خودشان را در ارتباط با محصول بیان کنن. مثلاً با استفاه از پرسشنامه یا روش های دیگر این نیازمندی ها را دریافت کرد. سپس نیازمندی های تامین نشده بررسی می شوند.

48. مشاهده
از طریق مشاهده و بررسی عملکرد مصرف کنندگان در هنگام خرید و استفاده از محصول به دنبال تشخیص خواسته هایی هستیم که مصرف کنندگان به آن ها نیازمندند، اما نمی توانند آن ها را ابراز کنند.

49. تمرکز گروهی
در آغاز یک گروه کوچک از مصرف کنندگان بالفعل یا بالقوه تشکیل می شود و همراه با یک راهنمای با تجربه به دنبال کشف و ارزیابی نیازهای آن ها خواهیم بود. مثلاً در مورد محصول دوچرخه، شش یا هشت دوچرخه سوار با یک راهنما همراه می شوند و راهنما سئوالات خود را بیان می دارد: مثلاً این که چرا شما این دوچرخه را خریده اید؟ به چه میزان از آن استفاده می کنید؟

50. 3. حوزه تجزیه و تحلیل ماتریسی
در این حوزه با توجه به اطلاعات و مشخصاتی که در مورد محصول به دست آمده است و با استفاده از ماتریس ها به بررسی، مقایسه و تجزیه و تحلیل اطلاعات خواهیم پرداخت تا به یافته های :
الف) بررسی نظرات مصرف کنندگان
ب) مشاهده
ج) تمرکز گروهی

51. 3. حوزه تجزیه و تحلیل ماتریسی
در این حوزه با توجه به اطلاعات و مشخصاتی که در مورد محصول به دست آمده است و با استفاده از ماتریس ها به بررسی، مقایسه و تجزیه و تحلیل اطلاعات خواهیم پرداخت تا به یافته های جدید برای توسعه نوآوری دست یابیم. برای مثال می توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف) ماتریس دو بعدی
ب) تجزیه و تحلیل چند بعدی

52. ماتریس دو بعدی
محصول مورد نظر توسط متغیرهایی مهم توصیف می شود که این متغیرها ممکن است به عملیات محصول، مزایا، ویژگی های برجسته و سایر موارد باز گردند. سپس متغیرها در طول محورهای یک ماتریس دو بعدی فهرست می شوند و سلول های ماتریس مورد بررسی قرار می گیرند. برای مثال، اگر ماتریس بین میزان استفاده مصرف کنندگان در شهرهای گوناگون و دوچرخه هایی با تعداد دنده های متفاوت در نظر گرفته شود، سلول های ماتریس گویای اطلاعاتی خواهند بود. مثلاً این که یک دوچرخه خاص برای شهرهای کوهستانی بیشتر استفاده شده است.

53. تجزیه و تحلیل چند بعدی
در این روش، با استفاده از ترکیبات حاصل از چندین متغیر و با بهره گیری از ماتریس های چندبعدی، محصول را ارزیابی و رویکردهای توسعه ای جدید را استخراج خواهیم کرد.

54. 4. حوزه تجزیه و تحلیل سناریو
در این حوزه به دنبال پیش بینی محیط هایی جدید و استنتاج ایده هایی نو خواهیم بود. به عبارت بهتر، در پی تخمین و توصیف محیط های آتی و سپس استنباط شرایط جدید محصول مورد نظر در آن محیط می باشیم. برای مثال می توان به روش های زیر اشاره کرد:
الف) رویای بزرگ
ب) دورنگری

55. رویای بزرگ
در این روش با طرح سوالاتی به دنبال استخراج سناریو خواهیم بود. برای مثال سوالاتی از قبیل: ما در پی چه رخدادها یا رویاهایی هستیم؟ این رخدادها را چگونه می توان توصیف کرد؟ مثلاً در مورد دوچرخه اگر رفت و آمد وسایل نقله محدود شود، چه نتایجی برای دوچرخه سواران پدید می آورد؟

56. دورنگری
نیازمندی و تمایلات خور آنقدر مهم بدانید که به تعیین تمایلات و نیازهای آتی بینجامد، این نیازمندی و تمایلات می توانند تصویر آتی محصول مورد نظر شما را ترسیم کنند. مثلاً در مورد یک دوچرخه، طول عمر زیاد آن و نیاز به نداشتن تعمیرات می تواند مطرح شود.

57. 5. حوزه تکنینک های گروهی
عملکرد روش های این حوزه مبتنی بر استفاده از تفکر گروهی برای توسعه نوآوری است. برای مثال می توان به روش های زیر اشاره کرد:
الف) یورش فکری Brain Storming
ب) روش دلفی Delphi
ج) یورش فکری معکوس
د) روش گروه اسمی NGT = Nominal Group Technique

58. یورش فکری Brain Storming
یورش فکری یا توفان مغزی، یکی از روش های تولید ایده محسوب می شود. هدف از این روش، تولید بیشترین تعداد ایده برای حل یک مسئله است. بدین منظور گروهی از افراد (مثلاً 6 تا 8 نفر) به همراه راهنما، در جلسه ای دور هم جمع می شوند و ایده های متفاوت برای حل یک مسئله را ارایه می دهند. هرچه تعداد ایده ها بیشتر باشد، بهتر است. کیفیت ایده ها بعداً مورد توجه و ارزیابی قرار می گیرد. هیچ انتقادی جایز نیست و هیچ کس احساس محدودیت یا جلوگیری از ذکر عقاید خود را نخواهد داشت.

59. روش دلفی Delphi
در این روش اعضای تفکر گروهی از نظر فیزیکی کنار یکدیگر نیستند و ایده ها از طریق پرسشنامه جمع آوری می شوند. به عبارت دیگر، سوالات مورد نظر در پرسشنامه ای درج و برای اعضا ارسال می شوند. هنگامی که پاسخ ها دریافت می شوند، ابتدا جمع آوری و سپس نتایج برای اعضا ارسال می گردند و دوباره با طرح سوالاتی جدید، نظرات اعضا را می پرسند. بدین ترتیب پاسخ های حاصله مجدداً جمع آوری و مرحله قبل تکرار می شود. بعد از چند مرحله نتایج نهایی استخراج خواهد شد.

60. یورش فکری معکوس
این روش شبیه یورش فکری یا توفان مغزی است، با این تفاوت که سوالات در جهت معکوس مطرح می شوند. برای مثال، به جای اینکه بپرسیم چطور محصول قابل بهبود است، می پرسیم: محصول چه مشکلی دارد؟ یا چگونه ممکن است محصول شکست بخورد و مورد استقبال واقع نشود؟