1. نمونه برداري از آلاينده هاي هواي محيط كار
تعاريف و استراتژي نمونه برداري

2. در شناسايي و تعيين مقدار مواد سمّي در محيط كار و محيط زيست مرحله اي وجود دارد كه به آن نمونه برداري گفته مي شود. مرحله نمونه برداري از اهميت ويژه اي برخوردار است، زيرا بر مبناي آن آزمايشهاي لازم انجام مي گيرد و نتايجي كه بدست مي آيد مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
بررسي از هواي محيط كار و نمونه برداري از آن در بهداشت حرفه اي به دلائلي گوناگون انجام مي شود كه مي توان آنها را به ترتيب زير خلاصه كرد:
1- جست و جوي مواد سمّي در محيط كار Detection
2- تشخيص نوع ماده يا مواد سمّي Identification
3- تعيين مقدار ماده سمّي Determination
4- فراهم نمودن اطلاعات دراز مدّت براي بررسي هاي همه گير شناختي
5- فراهم نمودن اطلاعاتي كه بر اساس آنها بتوان در باره وجود يا عدم وجودمشكلات
بهداشتي در محيط كار داوري كرد..
6- تعيين ميزان مواجهه كارگران با آلاينده هاي هواي محيط كار در پاسخ به شكايت
هاي آنان.
7- ارزشيابي اثر دستگاههاي كنترل نصب شده به منظور كاهش مواجهه كارگران با
عوامل شيميايي زيان آور.
8- تعيين اثر يا تعديل فرآيند كار.
9- ارزيابي خطر Risk Assessment

3. Control measures in workplace
نخستين گام در ارزيابي محيط كار در يك صنعت، بررسي مقدماتي
(Preliminary survey) يا ارزشيابي كيفي(Qualitative evaluation) كارگاههاي آن است.
آشنايي با روش كار، فرآيند توليد و شناسايي عوامل زيان آور شيميايي محيط كار باعث مي شود كه در بازديد مقدماتي، نمونه برداري از تعدادي از كارگاهها كه به طور آشكار خطري براي كارگران ايجاد نمي كنند، حذف گردند و به اين ترتيب مقدار كار كاهش يافته و زمان كمتري براي نمونه برداري از هواي كارگاهها صرف شود.
نكاتي كه در بررسي مقدماتي بايد در نظر گرفته شوند:
 1- بهسازي عمومي Sanitation facility
2- مواد اوليه مصرفي، مواد توليد شده، مواد فرعي و بينابيني
3- سرچشمه آلودگي هواي محيط كار Source of contamination
4-اقدامهاي كنترلي و وسايل حفاظتي مورد استفاده در محيط كار
Control measures in workplace

4. دومين گام در بررسي محيط كار ارزشيابي كمّي است
دومين گام در بررسي محيط كار ارزشيابي كمّي است. تنها از طريق نمونه برداري و تعيين مقدار كمّي آلاينده مي توان به ميزان واقعي آن در هواي محيط كار پي برد و از نتايج بدست آمده جهت كنترل عوامل شيميايي محيط كار بهره جست. چگونگي عمل در برنامة نمونه برداري به هدف و وسعت آن بستگي دارد. هدف هاي اختصاصي در نمونه برداري از عوامل شيميايي محيط كار ممكن است شامل يك يا چند مورد از موارد زير باشد:
-    ارائه طرحهاي كنترل
-    تهيه اطلاعاتي در زمينه توزيع زماني تراكم آلاينده در حين فرايندهاي صنعتي.
-    تهيه اطلاعاتي جهت برقراري ارتباط ميان بيماريهاي حرفه اي و آلاينده ها.
-    ارزشيابي روشهاي كنترل طراحي شده.
-    لزوم رعايت آيين نامه و مقررات بهداشتي با توجه به نتايج نمونه برداري.
هدف هاي يادشده را مي توان در دو مورد كلي خلاصه نمود:
-    نمونه برداري به منظور نظارت و مراقبتهاي مهندسي از نظر بهداشت حرفه اي و ارائه طرحهاي كنترل.
-    نمونه برداري جهت تحقيقات بهداشتي با هدفهاي همه گير شناختي.

5. استراتژي نمونه برداري و تعيين مقدار ميزان مواجهة كارگران توصيه شده توسط NIOSH
آيا
هيچ مستخدمي در مواجهه با مواد شيميايي در غلظتي بيشتر يا مساوي با سطح اقدام قرار دارد؟
مواجهه يا مواجهه هاي
كاركناني كه در حداكثر خطر قرار دارند اندازه گيري كنيد
آيا
مادة شيميايي
به داخل هواي
محيط كار تخليه
مي شود؟
كلية كاركناني را كه ممكن است در معرض غلظتي مساوي يا بزرگتر از سطح اقدام باشند را شناسايي و ميزان مواجهه آنها را اندازه گيري كنيد.
بله
بله
شروع
خير
مواجهه يا مواجهه ها بيشتريا مساوي سطح اقدام (AL) است
مواجهه يا مواجهه ها كمتر يا مساوي سطح اقدام (AL) است
خير
متوقف كنيد
حداقل مواجهه ها را در هر دوماه اندازگيري كنيد
آ‎يا فرآيند توليد در آينده تغيير مي كند؟
خير
مواجهه ها بزرگتر يا مساوي PEL است
بله
خير
سازمان NIOSH تعيين مواجهة كاركنان و استراتژي اندازه گيري را
توصيه مي كند. با اينحال براي بدست آوردن مشروح اقدامات و
نيازمندي هاي لازم بايد در خصوص استاندارد بهداشتي هر مادة خاص
مشورت هاي لازم انجام پذيرد.
AL = Action Level يا سطح اقدام عبارتست از نصف استاندارد
PEL (حد مواجهة قابل قبول) كه توسط سازمان كار آمريكا تهيه
مي گردد و مقدار آن از استانداردي به استاندارد ديگر متفاوت است. با
اينحال برخي نيز آنرا حدود نيمي از ساير استانداردهايي نظير
REL NIOSH مي دانند.
PEL = Permisible Exposure Limit
به كلية كاركنان اطلاع دهيد, كنترل هاي لازم را بر قرار نمائيد, حداقل هر ماه ميزان مواجهه را اندازه گيري كنيد.
مواجهة كاركنان در دو اندازه گيري پي در پي كمتر از سطح اقدام است
بله

6. تعريف نمونة هوا و استراتژي نمونه برداري
تعريف:
نمونة هوا عبارت است از مقداري از هواي يك محل كه تراكم آلاينده موجود در آن برابر ميانگين تراكم آلاينده در مجموع هوايي باشد كه نمونه از آن انتخاب شده است. نمونه برداري از هوا و تجزيه نمونه گرفته شده اساس مبارزه با آلودگي هوا و بهبود كيفيت هواي محيط كار دانسته مي شود.

7. استراتژي نمونه برداري 1- هدف از نمونه برداري: 2- ترتيب نمونه برداري:
1- هدف از نمونه برداري: 2- ترتيب نمونه برداري:
پيش از اقدام به نمونه برداري، مواردي را مي بايست مورد توجه قرار داد. اين موارد عبارتند از:
1- بايد قبل از نمونه برداري هدف و منظوركاملاً مشخص و واضح
باشد.
2- پيش از مشخص شدن هدف، گام بعدي ارزشيابي كاركنان، بودجه
و محدوديت هاي زماني است. با كاركنان و بودجة محدود نبايد
يك نمونه برداري پيچيده راطرح ريزي كرد. همچنين, اگر نتيجة
بازرسي مي بايد در زماني كوتاه آماده شود، بازهم تهية وسايل
مفصل و پيچيده بي حاصل است. ترتيب نمونه برداري با توجه به
دقت و درستي نمونه برداري و روش آزمايشگاهي صورت مي گيرد.

8. استراتژي نمونه برداري 3- محل نمونه برداري:
براي نمونه برداري از هواي محيط كار و تعيين ميزان تماس كارگران
با مواد آلوده كننده و همچنين وضع انتشار آلودگي در محيط كارگاهها سه محل نمونه برداري توصيه مي شود.
الف - نزديكترين نقطه به كارگر: در اين مورد، محل ورود هوا
به دستگاه نمونه برداري بايد هم سطح و نزديكترين
نقطه به مجراي تنفسي (Respiratory zone) كارگران
باشد. اين نوع نمونه برداري در مواردي كه كارگر
كاري مشخص را انجام مي دهد و در طول زمان كار
در يك نقطة ثابت قرار دارد، آسان است. بسياري
از كارگران در طول مدت زمان كار ناچار هستند
چندين بار محل كار خود را ترك يا عوض كنند و به
دستگاههاي گوناگوني سركشي نمايند. در چنين حالتي،

9. محل نمونه برداري (ادامه)
استراتژي نمونه برداري
محل نمونه برداري (ادامه)
اگر تعويض محل كار دو يا سه بار انجام گيرد، محل دستگاه
نمونه برداري به همراه كارگر بايد تغيير داده شود. امّا در
مورد كارگراني كه به هيچ وجه ثابت نبوده وبطور مرتّب تغيير
جا مي دهند مي بايست از دستگاه نمونه برداري فردي
( Personal sampler) استفاده كرد و آن را بر روي بدن
كارگر بسته و بدون مزاحمتي براي او در تمام مدت كار از
هوائي كه تنفّس مي كند، نمونه برداري كرد.

10. محل نمونه برداري (ادامه)
استراتژي نمونه برداري
محل نمونه برداري (ادامه)
ب - نمونه برداري از هواي كارگاه: با نمونه برداري از
قسمتهاي گوناگون كارگاه ميزان آلودگي كلي محاسبه
مي شود. اگرچنانچه اين نمونه برداري در فواصل معين
زماني گرفته شود، مي توان منحني تغييرات انتشار آلاينده
را در محل كار رسم كرد و از روي منحني، زماني را كه
آلودگي از حداكثر تراكم مجاز بيشتر مي شود، تعيين
نمود و در نتيجه در آن زمان معين، بيشترين اقدامهاي
كنترل محيط شامل تهوية عمومي و موضعي و استفاده از
وسائل حفاظت فردي مانند ماسك انجام گرفته ودر موارد
بسيار شديد كارگران محيط كار خود را ترك كنند.
با توجه به هدف مطالعه، ممكن است يك يا حتي سه مورد ياد شده در نمونه برداري مد نظر قرار گيرد.

11. استراتژي نمونه برداري 4- مدت نمونه برداري:
طول مدّت نمونه برداري برحسب مقدار آلايندة موجود در هوا تغيير مي كند. اصل اين است كه نمونة گرفته شده حاوي مقداري مناسب از آلاينده بوده و براي تجزية شيميائي دقيق كافي باشد. زمان لازم
براي نمونه برداري به عوامل زير بستگي دارد:
- حساسيت روش آزمايش كه نمونة هوا با آن تجزيه مي شود.
- تراكم تقريبي آلاينده.
- حد آستانة مجاز (TLV).
حجم هواي نمونه برداري شده در واحد زمان(دبي).
با توجه به عوامل يادشده،حداقل زمان لازم براي نمونه برداري از فرمول
زير بدست مي آيد:

12. 4- مدت نمونه برداري (ادامه)
استراتژي نمونه برداري
4- مدت نمونه برداري (ادامه)
در اين فرمول:
MRT = حداقل زمان نمونه برداري برحسب دقيقه
S = حساسيت روش آزمايش برحسب ميليگرم
F = دبي برحسب ليتر بردقيقه
TLV = حد آستانة مجاز برحسب ميليگرم بر متر مكعب
در صورتي كه در نمونه برداري از صافي هاي كاغذي استفاده شود،
حداقل زمان نمونه برداري به صورت زير محاسبه مي شود:
وزن صافي × 10
= MRT
TLV × F

13. استراتژي نمونه برداري 5- حجم نمونه:
حجم هواي نمونه برداري شده از چند ليتر(هنگاميكه تراكم آلاينده زياد باشد) تا چندين مترمكعب(هنگامي كه تراكم آلاينده كم باشد) تغيير مي كند. ميزان حجم هواي نمونه برداري شده به عوامل
زير بستگي دارد:
- حساسيت روش آزمايش.
- حدآستانة مجاز آلاينده(TLV).
- تراكم تقريبي آلاينده در هوا.
6- تعداد نمونه:
تعداد نمونه براي تعيين ميزان تماس كارگران با آلودگيهاي هواي محيط كار معمولاً به تراكم آلاينده بستگي دارد. اگر تراكم آلاينده زياد باشديك نمونه كافي است و اگر نزديك به حد آستانة مجاز است دست كم سه تا پنج نمونه نياز است تا معلوم شود براي يك كار خاص و يك چرخه عمليات صنعتي معين، كارگر تا چه حد با آلاينده در تماس است.

14. استراتژي نمونه برداري 6- تعداد نمونه (ادامه)
براي تعيين ميزان تأثير روشهاي كنترل آلاينده ها، دو نمونه كافي است،
يك نمونه هنگامي كه دستگاه كنترل كار مي كند و ديگري وقتي كه
دستگاه كنترل خاموش است. به هر حال، دهها نمونه لازم است تا دقيقاً
معلوم شود كه كارگري كه در طول روز كارهاي متفاوتي انجام مي دهد
به طور متوسط در معرض چه نوع آلودگي و به چه ميزان از آن قرار دارد.
به طور كلي، قانون خاصي براي تعيين تعداد دقيق نمونه وضع نشده و اين
امر يك عمل كاملاً تجربي است.

15. 7- از محيط كار چه كسي بايد نمونه برداري كرد؟
استراتژي نمونه برداري
7- از محيط كار چه كسي بايد نمونه برداري كرد؟
الف) در مجاورت كارگراني كه فعاليت آنها سبب مي گردد كه
خود را در معرض آلودگي قرار دهند.
ب) منطقه تنفسي كارگراني كه فعاليت آنها به طور غير مستقيم
سبب توليد آلودگي مي شود.
ج (در مجاورت كارگراني كه نسبت به نفوذ آلودگي به محل
كار آنها شك و ترديد وجود دارد.

16. 8- نمونه برداري بايد در چه محلي از فعاليت هاي شغلي انجام شود؟
استراتژي نمونه برداري
8- نمونه برداري بايد در چه محلي از فعاليت هاي شغلي انجام شود؟
پاسخ به اين پرسش به اطلاعات مورد نياز و نيز فرآيندهاي مورد مطالعه
بستگي دارد. بعنوان مثال، اگر فرآيند در نوبتهاي گوناگون تداوم دارد،
معمولاً لازم است كه در طول هر نوبت نمونه هوا جمع آوري شود، زيرا
تراكم مواد شيميايي ممكن است براي هر نوبت كاملاً متفاوت باشد.
همچنين، مناسب است كه در طول ماههاي تابستان و زمستان نمونه هاي
جداگانه اي تهيه شود.

17. 9- انتخاب وسيله نمونه برداري:
استراتژي نمونه برداري
9- انتخاب وسيله نمونه برداري:
انتخاب وسيله نمونه برداري به عوامل زير بستگي دارد:
قابل حمل بودن و آساني استفاده.
كارآيي وسيله.
قابليت اعتماد وسيله تحت شرايط گوناگون كار.
روش تجزية شيميايي.
نوع اطلاعات مورد نياز.
دردسترس بودن وسيله.
سابقة شخصي كارشناس بهداشت حرفه اي براساس تجربه هاي پيشين.