1. BDP – DRUŠTVENI PROIZVOD I DOHODAK
Doc. dr Zoran Mastilo

2. PREDMET MAKROEKONOMIJE

3. Razlika mikroekonomije i makroekonomije
Razlika mikroekonomije i makroekonomije. U dijelu bavljenja mikroekonomijom bavili smo se individualnim tržištima, odnosno tržištima pojedinih proizvoda i usluga (pšenica, automobili, turističke agencije). To su bila pitanja potrošačkog izbora kao i šta određuje visinu cijene pojedinog proizvoda ili faktora proizvodnje i visinu ponude. Bavili smo se pitanjima maksimuma profita preduzeća i maksinuma koristi za potrošača.

4. Nevidljiva ruka tržišta
Svako radi u svom interesu
Razmјena povezuje interese pojedinačnih privrednih subjekata
Cijene su najvažniji indikatori za tržišno odlučivanje
(Potpuna) konkurencija podiže efikasnost upotrebe oskudnih resursa
Savremena ekonomska kriza radja sumnje o efikasnosti tržišta

5. Poslednja tri načela: Opšte okolnosti
Životni standard zavisi od produktivnosti i lokacije na svetskom tržištu
Insitucije uredjuju poslovanje u svakoj privredi i smanjuju neizvesnost
Privredne odluke imaju multiplikativne efekte i dugoročne efekte

6. Životni standard zavisi od produktivnosti
Bruto domaći proizvod meri životni standard
U svetu ne postoji ravnomerna raspodela BDP-a
Najbogatije zemlje su, medjutim, najproduktivnije
Blizina razvijenim tržištima je, takodje, značajna jer smanjuje transakcione troškove trgovine i investiranja

7. U makroekonomiji je pogled mnogo širi
U makroekonomiji je pogled mnogo širi. Ovdje se bavimo ekonomijom kao cjelinom. Kada je u pitanju odnos ponude i tražnje, ovdje se ne bavimo tržištima pojedinačnih proizvoda, nego ukupnom ponudom na jednoj, i ukupnom tražnjom, na drugoj strani. Drugim riječima, u makroekonomiji se bavimo agregatnom ponudom i agregatnom tražnjom. Kada govorimo o cijenama, ne govorimo o cijenama pojedinog proizvoda ili usluge, nego o cijena cjeline, o opštem nivou cijena. Cijene su vezane ne samo za obim proizvodnje nego i za monetarno tržište, pa se postavlja i pitanje nivoa inflacije.

8. Makroekonomija se zapravo bavi:
ukupnim obimom proizvodnje dobara i usluga,
ukupnom tražnjom za ovim proizvodima i uslugama,
ukupnom zaposlenosti i nezaposlenosti,
opštim nivoima cijena,
platnim bilansom,
stopom ekonomskog rasta.

9. Ciljevi makroekonomije:
maksimalan rast proizvodnje,
ostvarenje pune zaposlenosti,
stabilne cijene i
ravnoteža uvoza i izvoza.

10. Maksimalan rast proizvodnje
Maksimalan rast proizvodnje. Postoje dva načina za mjerenje bruto društvenog proizvoda. Nominalni BDP izražava se u tekućim cijenama, a realni u stalnim cijenama, čime rast realnog BDP zapravo izražava rast fizičkog obima proizvodnje.
Bruto društveni proizvod (BDP), predstavlja ukupno proizvedenu količinu materijalnih dobara i izvršenih usluga u jednoj državi (društvenoj zajednici) tokom jedne godine.
BDP se može izraziti:
Naturalno ili količinski
Vrednosno (u novcu)

11. Potrebno je razlikovati potencijalni od realnog BDP.
Potencijalni BDP predstavlja mogućnost proizvodnje.
Dva su ključna faktora koja utiču na rast potencijalnog BDP:
porast resursa i
porast efikasnosti korištenja raspoloživih resursa.
Realan BDP je ispod potencijalnog.
Kada je kretanje nizbrdično blago, kada kratko traje i kada je udaljenost od potencijalnog BDP mala, to stanje u privredi se naziva recesijom, a kada je kretanje okomitije, kada dugo traje i kada je udaljenost od potencijalnog BDP velika, stanje u privredi se naziva depresijom.

12. Odnos potencijalnog i realnog BDP mogao bi se grafički prikazati na sljedeći način:
Potencijalni BDP
BDP
Realni BDP
VRIJEME

13. Nominalni BDP, I stope rasta realnog BDP-a u BIH
Izvor: Centralna Banka BIH, Godišnji izvještaj 2010, str.14
Ovaj grafički prikaz pokazuje, da je BDP u BIH od do godine imao rast, a dolaskom globalne krize u godini, BDP je imao smanjenje, dok je u godini, imao blagi oporavak, te 2012., 2013, očekuje se blagi rast.

14. Realni BDP, godišnja stopa rasta
2009
2010
2011
2012
Svijet
-0.5
5.0
4.4
4.5
SAD
-2.6
2.8
2.9
Zona eura
-4.1
1.7
1.6
1.8
Japan
-6.3
3.9
1.4
2.1
Centralna i Istočna Evropa
-3.6
4.2
3.7
4.0
BiH
-3.1
0.8
2.2
Izvor: World Economic Outlook, IMF, Apr 11
Ova analiza pokazuje pad BDP-a, od i procjene rasta u 2010., 2011., i godini, u svijetu, SAD-u, Zoni eura, Japanu, Centralnoj i Istočnoj Evropi i BIH.

15. Projekcija razvoja: stope rasta BDP

16. Osnovni makroekonomski indikatori RS 2006 - 2010
POKAZATELJ
PERIOD
2006.
2007.
2008.
2009.
2010.
Broj stanovnika u RS (procjena)
Nominalni BDP (u 000 KM)
Realna stopa rasta (u %)
5,8%
6,7%
6,2%
-2,8%
0,8%
Broj zaposlenih
Broj nezaposlenih
Prosječna neto plata (u KM)
520
585
755
788
784
Stopa rasta industrijske proizvodnje
19,1%
1,4%
16,8%
19,0%
5,0%
Izvoz (u 000 KM)
Uvoz (u 000 KM)
Saldo robne razmjene (u 000 KM)
Pokrivenost uvoza izvozom
55,8%
49,9%
46,3%
46,9%
53,7%
Inflacija (potrošačke cijene, %)
6,4%
1,1%
7,2%
-0,4%
2,5%
Strane direktne investicije(u 000 KM)
Izvor: Privredna Komora Republike Srpske -

17. BDP (u 000 KM) I BDP PER CAPITA (KM) 2006-2010
Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske

18. STOPA REALNOG RASTA BDP (u %), ZA PERIOD 2006-2010
Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske

19. STRUKTURA BDP RS U 2010. GODINI
Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske

20. U Saveznoj Republici Njemačkoj, npr
U Saveznoj Republici Njemačkoj, npr., odnos potencijalnog i realnog BDP je sledeći:

21. Razlika između potencijalnog i stvarnog BDP naziva se jaz (odnosno GAP). Ostvarenje pune zaposlenosti. Osnovna je potreba ljudi da rade, te vlada koja ne može da zaposli svoje ljude, ne treba ni da vlada. Stopa nezaposlenosti je postotak radne snage koja ne može da nađe zaposlenje.

22. Kretanje opšteg nivoa cijena mjeri se indeksom cijena na malo.
Stabilne cijene. Cilj je da se održe stabilne cijene na slobodnom tržištu, odnosno da se održe stabilne cijene na osnovi odnosa ponude i tražnje, sa što je moguće manjim uplitanjem države.
Kretanje opšteg nivoa cijena mjeri se indeksom cijena na malo.
Rast cijena se mjeri stopom inflacije koja se dobije kada se od indeksa cijena ove godine oduzme indeks cijena prosle godine i razlika podijeli sa indeksom cijena iz prošle godine, te pomnoži sa sto.
Stopa inflacije =

23. Uporedni prikaz inflacije merene rastom maloprodajnih cena kao i stopa rasta BDP na prethodnu godinu, prosečnog i kumulativnog rasta 2010/2000.

24. Počeci druge decenije XXI veka su, za Srbiju, u znaku ogromnog rizika od rastuće inflacije i opšte ekonomske nestabilnosti, daljeg „pada“ dinara. Opasnost od kratkoročne upotrebe sredstava od prodaje Telekoma, velika iskušenja vlade u suočavanju sa štrajkovima zaposlenih u javnim službama i sve to u situaciji kada su godišnji anuiteti za servis stranog duga dospeli do nivoa jedne desetine BDP-a. Stopa nezaposlenosti je bila u padu kratko vreme nakon da bi u vreme krize opet eskalirala, ka vrednosti od čak preko 19%.

25. Pozicije Srbije u globalnoj konkurentnosti na osnovu godišnjih izveštaja WEF
Na slici data je grafička informacija o tome da je Srbija nakon blagog poboljšanja pozicije na globalnoj rang listi 2008/9. kada je dospela na 85. poziciju, u svim kasnijim vrednovanjima padala sve do 96. mesta, od ukupno 136 zemalja za 2010/11.

26. Relativne pozicije u globalnoj skali konkurentnosti (prema WEF) Srbije i nekih zemalja u okruženju tokom proteklih četiri godine
Na osnovu pozicije ukupno 12 pojedinih „stubova“ koji uslovljavaju bolju ili slabiju međunarodnu konkurentnost, evo prikaza najslabije ocenjenih indikatora za Srbiju na skali WEF.

27. 3. Makro-ekonomsko okruženje 109 6. Efikasnost tržišta dobara 125
Stubovi Rang od ukupno
139 zemalja
1. Institucije
3. Makro-ekonomsko okruženje 109
6. Efikasnost tržišta dobara
7. Efikasnost tržišta rada
1. The Global Competitiveness Raport, World Economic Forum, Geneva, Switzerland 2010 Table 4: Global Competitiveness Index 2010–2011 rankings and 2009–2010 comparisons,

28. Srbija i svet: BDP tokom poslednje dve decenija sa projekcijama za narednu (4,5% rasta - plavi i 5,8% - crveni indikatori)

29. Ako se dogodi opšti pad cijena, onda je riječ o deflaciji
Ako se dogodi opšti pad cijena, onda je riječ o deflaciji. Ravnoteža uvoza izvoza. Razlika između izvoza i uvoza naziva se neto izvoz. Kada je vrijednost izvoza veća od vrijednosti uvoza, onda je neto izvoz pozitivan, odnosno radi se o trgovinskom suficitu. Trgovinski deficit je stanje u platnom bilansu kada je vrijednost uvoza veća od vrijednosti izvoza.

30. Instrumenti ekonomske politike.
Uglavnom se odnose na četiri instrumenta, odnosno četiri politike koje provodi država:
fiskalna politika,
monetarna politika,
međunarodna ekonomska politika i
politika dohodaka.

31. Fiskalna politika. Dvije su strane sa kojih fiskalna politika utiče na privredni razvoj, odnosno rast dohotka. Monetarna politika je drugi moćni instrument makroeko-nomske politike. To je upravljanje ponudom novca, uslovima kreditiranja i bankarskim sistemom. Međunarodna ekonomska politika. Nužnost uključenja u međunarodnu razmjenu daje poseban značaj ovom instrume-ntu makroekonomske politike. Politika dohodaka. Djelovanje vlade putem direktne kontrole na visine cijena i nadnica, poznato kao politika dohodaka.

32. MAKROEKONOMSKA RAVNOTEŽA

33. U okviru mikroekonomske analize upotrebljavali smo krivu ponude, krivu tražnje, kako bi odredili (analizirali) cijene i količine pojedinačnih proizvoda. Agaregatna tražnja je tražnja svih dobara i usluga u određenoj ekonomiji za vrijeme od jedne godine. To je suma potrošnje gdje se sva dobra sabiraju (agregiraju) u jedno jedino dobro (AD) koje se onda, prema namjenama troše za zadovoljenje potreba stanovništva (C), za investicionu potrošnju u privredi (I), za potrošnju države (G) i neto izvoz (X-M). AD = C + I + G + (X - M)

34. Kriva agregatne tražnje pokazuje sve količine dobara koje su potrošači spremni da kupe po različitim cijenama. Agregatna ponuda je ukupna vrijednost svih finalnih dobara usluga koje je privreda spremna da ponudi u određenom vremenu, uglavnom za godinu dana. Kriva agregatne ponude pokazuje sve količine outputa koje su preduzeća spremna da isporuče po različitim cijenama (P). Funkcija agregatne ponude je tako proizvodna funkcija: AS = f (P,L,K,G.S,T).

35. Uravnoteženje je postignuto kada je agregatna ponuda jednaka agregatnoj tražnji (AS = AD), kada ni kupci ni prodavci ne žele da promijene to stanje. Makroekonomska ravnoteža je kombinacija opšteg nivoa cijena i agregatnog proizvoda kojim se maksimalno zadovoljavaju potrebe i kupaca i prodavaca.

36. P
AD’’
AD’ E
250 AD
200
potencijalni bruto društveni proizvod
indeks cijena za sve robe
150 AS G
100 50
10000
20000
250000 Y
realni bruto društveni proizvod
U potpunijoj ekonomskoj interpretaciji makroekonomska ravnoteža znači zapravo stanje kada nemamo snage da dostignuti nivo realnog bruto društvenog proizvoda pomjerimo na više. To znači da je ravnotežu moguće ostvariti na svakom nivou privrednog razvoja.

37. MJERENJE DRUŠTVENOG PROIZVODA I DOHODKA

38. Kružni tok u privredi. Osnovna karakteristika savremene privrede je u visokoj podjeli rada i intezivnoj razmjeni proizvoda.
Dohodci
Domaćinstva
Preduzeća
Potrošnja
Štednja
Investicije
Banke
Porezi
Porezi
Vlada
Transferna
plaćanja
Subvencije i
potrošnja Vlade
Inostranstvo
Uvoz
Izvoz

39. Kružni tok između preduzeća i domaćinstva bez štednje
Kružni tok između preduzeća i domaćinstva bez štednje. Najintezivnija razmjena se odvija između preduzeća i domaćinstva. Domaćinstva su vlasnici faktora proizvodnje, koje iznajmljuju preduzecima u cilju proizvodnje određenih roba. Preduzeća, na drugoj strani, proizvode robe koje prodaju domaćinstvima, za čiju kupovinu domaćinstva troše ostvarene dohotke (robni tok).

40. Kružni tok između preduzeća i domaćinstava uključujući i štednju
Kružni tok između preduzeća i domaćinstava uključujući i štednju. Ovo usaglasavanje štednje (domaćinstva) i investicija (preduzeća) u vezi sa visinom kamatne stope, obzirom da za to usaglašavanje postoji vremenski pomak, predstavlja osnovu talasanja privrede, odnosno formiranja konjuktornih (poslovnih) ciklusa. Kružni tok između preduzeća, domaćinstava i države. Kružni tok između domaćinstava, preduzeća i inostranstva. Ovaj dio ukupnog kružnog toka se ostvaruje po osnovu uvoza, odnosno izvoza.

41. Sadržaj pojmova društveni proizvod i nacionalni dohodak
Sadržaj pojmova društveni proizvod i nacionalni dohodak. Društveni proizvod, odnosno društveni bruto i društveni neto proizvod predstavlja polazni pojam mjerenja ekonomskog uspjeha određene privrede. To je zbir tržišnih vrijednosti svih flnalnih dobara i usluga.
U finalna dobra i usluge ubrajaju se:
potrošna dobra koja služe konačnom zadovoljenju konačnih potrošača i
ostvarene investicije.
U račun ne ulaze takozvana intermedijarna dobra.

42. Bruto investicije predstavljaju vrijednost svih proizvodnih investicionih dobara u godini dana;
Neto investicije su bruto investicije umanjene za amortizaciju. Ako se od bruto društvenog proizvoda oduzime amortizacija dobije se društveni neto proizvod ili samo društveni proizvod kao pouzdanija mjera nacionalnog bogatstva;
Nacionalni dohodak;
dohodak stanovništva;
rapoloživi dohodak domaćinstva.

43. Ako sve ovo sumiramo, dobijamo sljedeći pregled:
Ukupna vrijednost prodaje (po tržišnim cijenama).
- Vrijednost nabavki od strane preduzeća
= Bruto društveni proizvod po tržišnim cijenama
- Amortizacija
= Društveni (neto) proizvod po tržišnim cijenama
- Indirektni porezi
+ Subvencije
= Nacionalni dohodak ili društveni neto proizvod po tržišnim cijenama
- Profit preduzeća
- Direktni porezi preduzeća
- Iznos socijalnog osiguranja koji plaćaju preduzeća
+Subvencije
= Dohodak domaćinstva (stanovništva)
- Direktni porezi građana
- Iznos socijalnog osiguranja koji plaćaju radnici
= Raspolozivi dohodak domacinstava.

44. Metodi obračuna društvenog proizvoda:
proizvodni metod (račun troškova faktora u proizvodnji),
dohodni metod (račun raspodjele) i
potrošni metod (račun upotrebe).

45. Društveni proizvod u tekućim cijenama u godini XX
Proizvodni metod
Redni
broj
Naziv privredne grane
Društveni proizvod u tekućim cijenama u godini XX 1. 2. 3. 4.
Poljoprivreda, šumarstvo, ribarstvo
Industrija
Trgovina i saobraćaj
Usluge (obrazovanje, finansijske usluge i sl.)
100
2000
1000
1500 5. 6.
Bruto vrijednost proizvoda
Država (plate državnih službenika)
Domaćinstva (plaćanje posluge)
4600
300 +
Nacionalni dohodak
Indirektni porezi
5900
650
Bruto društveni proizvod po tržišnim cijenama
6550
Bruto društveni proizvod je veličina je ne samo vremenski (godinu dana) nego i teritorijalno određena. To je ukupna vrijednost stvorena na teritoriji određene zemlje bez obzira da li je stvarali domaći ili strani građani.

46. Dohodni metod. Poseban interes za ovaj metod obračuna društvenog proizvoda je pitanje raspodjele.
Pri tome se posebno misli na:
dio radnih dohodaka, odnosno dio koji pripada radnicima u formi nadnica, i
dio neradnih dohodaka koji pripada vlasnicima kapitala (kamate, rente, profiti).

47. Raniji primjer dobija sledeći oblik obračuna po metodu dohotka.
Društveni proizvod
u tekućim cijenama
- Dohoci od rada ("radni dohoci")
- Dohoci od imovine i preduzetništva
(dohoci ostalih faktora ,,neradni dohoci")
Nacionalni dohodak
+ Indirektni porezi }
- Subvencije
Društveni proizvod po tržišnim cijenama
+ Amortizacija
Bruto društveni proizvod po tržišnim cijenama

48. Potrošni metod. Ovaj metod mjerenja, odnosno obra-čuna društvenog proizvoda odnosi se na trošenje, odnosno na njegovu konačnu upotrebu.
Društveniproizvod
po tekućim cijenama
- Potrošnja stanovništva
- Potrošnja države
- Investicije
Potrošnja u zemlji
Izvoz
Uvoz
Neto izvoz
Društveni proizvod po tržišnim cijenama

49. realni DP u prethodnoj godini
Društveni proizvod kao pokazatelj stepena ekonomske razvijenosti.
promjena realnog DP
Stopa rasta=
realni DP u prethodnoj godini

50. Zemlja
$ Per capita
1996 u $
Per capita
Luksemburg
45360
Kanada
19020
Švajcarska
44350
Irska
17110
Japan
40940
Izrael
15870
Norveška
34510
Španija
14350
Danska
32100
Grčka
11460
Njemačka
28870
Portugal
10160
SAD
28020
Česka Republika
Francuska
26270
Turska
2830
Švedska
25710
Jordan
1650
Finska
23240
Egipat
1080
Australia
20090
Indonezija
Italija
19880
Bolivija
830
V.Britanija
19600
Mozambik 80

51. Privredni rast nije bez limita, neograničen. Ograničenja su:
u rastu stanovništva,
u rastu eksploatacije prirodnih bogatstava i
u rastu zagađenosti životne sredine.

52. RASPODJELA DOHODKA

53. Definicija i značenje. Problem raspodjele je jedno od najkontroverznijih pitanja, u ekonomiji, često nazvan i konflikt raspodjele.
Ukoliko bi se pojam pravedne raspodjele izjednačio sa pojmom jednakosti, odmah se dolazi u sukob sa ekonomskom efikasnosti.
Raspodjelu dohotka je moguće posmatrati:
na nivou preduzeća,
na nivou stanovništva i
na nivou države.

54. Postavi li se pitanje koji dio dohotka pripada pojedinim domaćinstvima, dolazi se do raspodjele dohotka među grupama domaćinstava ili pojedinaca, odnosno do personale raspodjele nacionalnog dohotka. Posmatra li se problem raspodjele dohotka sa stanovišta uticaja države, imamo sekundarnu raspodjelu dohotka.

55. Funkcionalna raspodjela dohotka
Funkcionalna raspodjela dohotka. Procentualno učešće nadnica u nacionalnom dohotku:
godina
SR Njemačka
Velika Britanija
1950
1965
1991
1993 71 - 66 76 65

56. Personalna raspodjela nacionalnog dohotka
Personalna raspodjela nacionalnog dohotka. Raspodjelu dohotka na pojedince moguće je posmatrati sa stanovišta grupisanja u pojedine socijalne grupacije. Moguće je obaviti posmatranje i sa stanovišta učešća u pojedinim intervalnim dohodovnim grupama. Razlikovanja učešća u raspodjeli bogatstva i dohotka takođe zaslužu pažnju. Pod dohotkom se podrazumijevaju ukupna godišnja primanja u novcu koja mogu da potiču od rada (nadnice) ili od vlasništva (kamate, dividende). Bogatstvo se sastoji od neto vrijednosti imovine u određenom vremenu.

57. Mjerenje nejednakosti
Mjerenje nejednakosti. Dva su osnovna metoda za mjere-nje personalne nejednakosti u raspodjeli dohotka: Lorencova kriva i Džini koeficijent. Lorencova kriva – Dijagonalna kriva (45°) pokazuje ravnomjernu raspodjelu dohotka (20% stanovništva uživa 20% dohotka i sl.). Koeficijent koncentracije dohotka nazvan je Gini koeficijent (ABC/ABD).

58. Lorencova kriva Dohodak Lorencova kriva Stanovništvo 100% 75% 50% 25%
20%
Lorencova kriva
% % % %

59. Gini koeficijent Dohodak B C A D Stanovništvo 100% 75% 50% 25%
% % % %

60. (%) ukupnog dohotka primljenog od strane domaćinstava ovog razreda
Dohodna struktura društva
Dohodovni razred
(%) svih domaćinstava
(%) ukupnog dohotka primljenog od strane domaćinstava ovog razreda
Stvarna raspodela
(%) od ukupnog dohotka
Najniža petina 20 4
Druga petina 9 13
Treća petina 15 28
Četvrta petina 24 52
Najviša petina 48
100
3% najbogatijih 5 -
Izvor: na osnovu Samjuelson, Nordhaus, Ekonomija, op. cit. str. 383

61. Procenat stanovništva
Procenat dohotka
100 80 60 40 20
Linija potpune dohodne jednakosti
Lorencove
krive I II
Lorencova kriva, na osnovu tabele dohodnih razreda: I – manje nejednakosti (levo); i II - veće nejednakosti dohotka (desno)

62. Ekonomske nejednakosti zemalja širom sveta krajem XX veka.

63. G = površina između Lorencove krive i krive od 45°
površina ispod linije od 45°

64. Distribucija dohotka u odabranim zemljama i Gini koeficijent u 1970
Distribucija dohotka u odabranim zemljama i Gini koeficijent u godini:
Zemlja
Četvrtine
Gini
koeficijent
donja
druga
treća
četvrta
Finska
10,8
26,4
45,6
68,6
0,207
Belgija
10,2
25,0
43,5
66,4
0,235
Holandija
10,1
24,5
42,5
65,3
0,268
Njemačka
9,8
24,2
0,250
Norveška
24,9
43,7
66,7
0,234
Švedska
9,5
25,3
44,8
68,2
0,220
Francuska
8,3
21,8
39,1
61,6
0,296
Italija
8,0
20,7
38,0
61,2
0,310
Švajcarska
21,0
37,8
58,9
0,323
V. Britanija
7,5
20,5
38,2
61,8
0,304
Španija
7,4
20,1
37,5
60,2
0,320
SAD
5,7
18,0
35,7
0,341
Izvor: Case K., 1999; 399

65. Primama i sekundarna raspodjela dohotka
Primama i sekundarna raspodjela dohotka. Primarna raspodjela dohotka se odvija pod odlučujućim uticajem tržišta. Na njemu preduzeća prisvajaju određen ukupan prihod koji u sebi može da sadrži profit ili, čak, gubitak. Kada je riječ o preraspodjeli putem poreza, onda se govori o tkzv. sekundarnoj (državnoj) raspodjeli dohotka. Dakle, sekundarna raspodjela je raspodjela između preduzeća i države, a sredstva ubrana tako služe opštedruštvenim probama.

66. Ukupna potrošnja države (% od BDP)
Primanja države u periodu godine:
Godina
Ukupna potrošnja države (% od BDP)
Učešće (% od BDP)
poreza
Doprinosa za socijalno osiguranje
1972
1994
23,66
53,46
24,40
27,42
13,64
21,61
Izvor: Woll A., 1998; 475

67. Ostvareni (predporeski) dohodak
Procentno učešće domaćinstava u nacionalnom dohotku rangirano u petine dohodovne grupe u V. Britaniji:
Petine dohotka
Ostvareni (predporeski) dohodak
Post-poreski dohodak
donja petina
druga petina
treća petina
četvrta petina
peta petina
2,0
7,0
16,0
26,0
50,0
6,6
11,0
23,0
44,0
Sva domaćinstva
100,0
Gini koeficijent (u %)
51%
39%
Izvor: Hardwick P., 1994; 591

68. Efekat preraspodjele je vidljiv
Efekat preraspodjele je vidljiv. Ukoliko se ovo prikaže grafički kao kumulativna distribucija dohotka, dobićemo:
Nakon oporezivanja smanjile su se nejednakosti u raspodjeli. Lorencova kriva sa krivom ravnomjerne raspodjele dohotka zatvara, poslije oporezivanja, manju površinu nego što je ona bila prije oporezivanja.
Stanovništvo
Postporeska raspodjela
100%
80%
60%
40%
20%
Predporeska raspodjela
Dohodak

69. AGREGATNA TRAŽNJA I NACIONALNI DOHODAK

70. Značenje agregatne tražnje
Značenje agregatne tražnje. Ukupna (godišnja) vrijednost proizvoda i usluga koju proizvedu preduzeća u jednoj zemlji predstavlja realni domaći društveni proizvod (Y) ili agregatni output (proizvod). On obuhvata usluge, potrošna i investiciona dobra. Adam Smit, osnivač klasične ekonomske teorije, pošao je od pretpostavke o samoregulaciji tržišnog privrednog sistema.

71. Tražnja za potrošnim dobrima;
Funkcija potrošnje i štednje.
Osnovni faktori potrošnje su:
raspoloživi dohodak domaćinstva,
raspoloživa imovina kojom domaćinstvo raspolaže,
visina kamatne stope,
životna dob,
procjene budućnosti.

72. Raspoloživi dohodak domaćinstva.
Bruto dohodak
+ transferni dohodak (npr. dječiji dodatak)
= ukupan dohodak
- direktni porezi (npr. porez na dohodak)
= raspoloživi dohodak (za potrošnju ili štednju)
Postoje razlike u trošenju permanentnog i povremenog (tranzitnog) dohotka .
Osnovna karakteristika potrošnje permanentnog dohotka je da se radi o normalnom, odnosno planiranom nivou potrošnje, odnosno štednje.
Povremeni (transferni) dohodak, troši se na drugačiji način od permanentnog. Potrošnja ovog dohotka uglavnom nije u nekoj vezi sa potrošnjom permanentnog dohotka.

73. Imovina kojom domaćinstvo raspolaže
Imovina kojom domaćinstvo raspolaže. Domaćinstva približnog nivoa tekućih dohodaka, ali različitog bogatstva (visine imovine) različito će se ponašati u potrošnji. Visina kamatne stope. Više kamate će uticati na porast štednje, odnosno na smanjenje potrošnje. Životna dob je takođe jedan od uticajnih faktora potrošnje. Procjene budućnosti. Očekivani rast cijena u budućnosti uticaće da se donese odluka da se više troši, a da se manje štedi. Pojava novih proizvoda može da utiče na porast potrošnje.

74. Funkcija potrošnje. Potrošnja je funkcija dohotka, odnosno potrošnja i štednja su u neposrednoj zavisnosti od visine dohotka: C = f(Y). To je takozvana hipoteza apsolutnog dohotka. Prosječna potrošnja je pokazatelj učešća obima potrošnje u društvenom proizvodu. Riječ je o graničnoj sklonosti ka potrošnji, odnosno prirastu potrošnje na jedinicu prirasta dohotka. Svaki porast dohotka (∆Y) dovodi do rasta potrošnje za iznos b x ∆Y , odnosno ∆C=b>∆Y, (b) je ∆C/∆Y.

75. Pretpostavimo sljedeći primjer: Ako ovo grafički prikažemo, dobićemo sljedeću sliku: Y C S
100
200
300 40
120
280
-40
-20 20

76. Funkcija potrošnje ima u vidu vezu potrošnje i dohotka; Funkcija investicija. Investicije su upotreba, odnosno aktiviranje štednje: I = S Početna teškoća investicija je u vremenu trajanja. I = Potrošačka tražnja. Procjene o visokoj potrošačkoj tražnji i povoljnim cijenama određene robe, važan su podsticaj preduzećima za investiranje. To je princip akceleratora, gdje su investicije funkcija prirasta potrošnje: Kamatna stopa. Investicije su opadajuća funkcija kamatne stope. Ova razlika između godišnjeg prihoda i godišnjeg troška je godišnji neto profit.

77. VISINA RAVNOTEŽNOG DOHODKA

78. Potrošnja i investicije; Visina ravnotežnog dohotka u privredi bez investicija. Stanje ravnotežnog dohotka je dostignuto kada je agregatna tražnja jednaka agregatnoj ponudi.

79. Stanje ravnotežnog dohotka pokazuje krivu od 45°
Stanje ravnotežnog dohotka pokazuje krivu od 45°. Agregatna ponuda, odnosno visina nacionalnog dohotka (Y) u svakoj tački ove krive jednaka je iznosu tražnje za proizvodima, odnosno iznosu potrošnje (C). Suma faktorskih dohodaka jednaka je vrijednosti proizvodnje. Ravnotežno stanje, odnosno ravnotežni nacionalni dohodak podrazumijeva puno korištenje faktora proizvodnje. Visina ravnotežnog dohotka u privredi sa investicijama. Kako je kamata odlučujući faktor visine investicija, pretpo-stavimo da je fiksna.

80. Ako prethodnu tabelu dopunimo iznosom za investicije, ona će izgledati:Y C S I
100
200
300 40
120
280
-40
-20 20 10

81. Grafički prikaz ove tabele izgleda ovako:
U privredi bez investicija ukupna agregatna tražnja se odnosila samo na nivo potrošnje stanovništva (C). U privredi sa investicijama nivo agregatne tražnje se diže za iznos ostvarenih investicija, te je sada iznos agregatne ponude jednak zbiru ove dvije tražnje:
Y = C + I.

82. MULTIPLIKATOR

83. U prethodnoj analizi smo naučili da je ponuda determinisana tražnjom
U prethodnoj analizi smo naučili da je ponuda determinisana tražnjom. Zavisno od nivoa tražnje formira se nivo ravnotežnog dohotka. Ako je agregatna tražnja manja od obima (moguće) agregatne ponude, ponuda će se smanjiti do nivoa uspostavljanja ravnotežnog dohotka. Multiplikator predstavlja jedan od ključnih elemenata u sistemu Keynes -ove analize. U našem prethodnom primjeru odgovor je dat. Porast investicija za 10 jedinica povećao je iznos nacionalnog dohotka za 50.

84. Multiplikator je mjera odnosa između promjena ravnote-žnog nacionalnog dohotka i autonomne potrošnje. Autonomnost znači nezavisnost od stanja u ekonomiji, kada se nešto prihvata kao dato, odnosno kada brojni neekonomski (egzogeni) faktori djeluju na visinu odnosne varijable. Ovdje ćemo se baviti investicijama i toj vrsti uticaja na rast društvenog proizvoda, odnosno bavićemo se investicionim multiplikatorom. Prvi faktor od kog zavisi nivo multiplikacije je granična sklonost ka potrošnji (∆C/∆Y), odnosno granične sklonosti ka štednji (∆S/∆Y). Iznos autonomne investicione tražnje je u našem primjeru 10 jedinica. ∆Y = I + ∆C.

85. Multiplikator javne potrošnje
Multiplikator javne potrošnje. Država svojim porezima oduzima jedan dio dohodaka stanovništvu i privredi, čime smanjuje obim njihove tražnje. Nisu svi prikupljeni porezi prihodi države. Jedan dio poreza država vrati stanovništvu i privredi u formi raznih subvencija, dotacija i sl. To su transferna plaćanja. Multiplikator spoljne trgovine. Neto izvoz je razlika između izvoza (X) i uvoza (M) dobara i usluga (X-M). Ovo znači da prisustvo spoljne trgovine znači da se potrošnja u zemlji može razlikovati od obima njene proizvodnje.

86. Multiplikator otvorene privrede
Multiplikator otvorene privrede. Koeficijent otvorenosti privrede predstavlja odnos između zbira uvoza i izvoza u odnosu na društveni proizvod. Za potrebe računanja multiplikatora spoljne trgovine prvo se javlja potreba da se izračuna granična sklonost ka uvozu koja predstavlja porast vrijednosti uvoza po jedinici porasta društvenog proizvoda (MPm) Multiplikator spoljne trgovine tako bi bio:

87. HVALA NA PAŽNJI