1. TEHNIČKI SISTEMI ZAŠTITE Predavanje 1
Novembar 2012.
Predavanje 1.

2. Uvod – Tehnički sistemi zaštite od požara i provale
Šta se štiti?
ljudi (život, privatnost, privatna konverzacija, ...)
objekti (sadržaj objekta, tehnološki proces, informacije, ...)
tehnološki proces (sredstva za rad, radni proces, ...)
Od čega se štiti?
požar, eksplozija, hemijski akcident, ...
neovlašćeni pristup (provala, vandalizam, krađa, ...)
narušen radni proces (poremećaji procedura, faza procesa rada, ...)
Elementi potpune fizičko – tehničke zaštite ljudi, objekata i prostora
aktivna zaštita (detekcija, alarmiranje, izvršne funkcije, ...)
pasivna zaštita (sigurnosne barijere, zidovi, vrata, ...)
službe odvraćanja i prevencije
procedure korišćenja
procedure testiranja i održavanja
Novembar 2012.
Predavanje 1.

3. Uvod – Tehnički sistemi zaštite od požara i provale
od momenta alarmiranja (dojave požara, provale, itd.) direktno zavisi veličina moguće/nastale štete
vreme zaštite = vreme detekcije + vreme prenosa informacije
+ vreme intervencije
Novembar 2012.
Predavanje 1.

4. Prikupljanje podataka - pojmovi i definicije
Podatak -> obrada podataka -> Informacija
Signal
Sistemi za prikupljanje podataka (analogni, digitalni, informacioni sistemi, merno-informacioni sistemi)
Sistemi koji rade u realnom vremenu
terminologija (veliki broj različitih, neusaglašenih termina) - Alarm Systems, Fire Alarm Systems, Fire Detection Systems, Burglar Alarm Systems, Intruder Alarm Systems, Perimeter Detection System...
Novembar 2012.
Predavanje 1.

5. Prikupljanje podataka - pojmovi i definicije
Mnogi parametri požara i provale mogu biti upotrebljeni za alarmiranje bez pretvaranja osnovne veličine u električnu!
(Toplota koja prekida kontakt, magnet koji uspostavlja kontakt, ...)
Sa gledišta integralne zaštite gde se sa jednog mesta nadgleda bezbednosna situacija, potrebno je sve “izmerene” veličine transformisati u električni signal.
Novembar 2012.
Predavanje 1.

6. Struktura i funkcije sistema zaštite od požara i provale
Tehnički sistemi zaštite od požara i provale su sistemi koji rade u realnom vremenu i pripadaju klasi merno-informacionih sistema.
Podsistemi sistema zaštite od požara i provale
aktivni podsistemi (senzori, detektori/javljači, centrale, računarske mreže, ...)
pasivni podsistemi (barijere, zidovi, brave, ...)
pomoćni uređaji (uređaji za napajanje, uključivanje/isključivanje podsistema, ...)
Funkcije sistema zaštite od požara i provale
otkrivanje/detekcije,
prenos signala alarma u centralnu jedinicu (centralu),
obrada alarma u centralnoj jedinici i lokalno alarmiranje,
izvršne funkcije centrale (funkcije intervencije),
prenos informacija o alarma na daljinu.
Novembar 2012.
Predavanje 1.

7. Senzori i detektori (javljači, davači, ...)
Pojmovi to sense (osetiti) i to detect (otkriti) iz engleskog jezika su iskorišćeni u većini jezika za definisanje komponente koja je osetljiva na fizičke, hemijske ili energetske promene u okruženju.
Pojam detector je u anglo-saksonskoj literaturi širi jer definiše uređaj koji sadrži sensing element. Pojam transducer se koristi za tip detektora koji obavljaju konverziju energije iz jednog oblika u drugi, tj. energiju izvora koristi za generisanje energije za drugi uređaj na izlazu.
U ruskom jeziku se koriste pojmovi датчик i сенсор, s tim što se preporučuje upotreba termina извещатель koji je ekvivalentan pojmu javljač kod nas. Posledica upotrebe navedenih termina u ruskom jeziku je da se i kod nas sreće i pojam davač (signala).
Novembar 2012.
Predavanje 1.

8. Detektori – struktura i funkcije
Detektor (javljač) je osnovni gradivni element svakog sistema za prikupljenje podataka koji pripada klasi merno - informacionih sistema. Detektor se sastoji od tri osnovne celine:
senzorskog dela koji reaguje na na promenu parametara koji se prate u okruženju
pretvaračkog dela koji podatak od senzora transformiše u električnu veličinu
dela za kondicioniranje signala koji obavlja pojačanje, filtriranje i normalizaciju signala dobijenog od senzora
Ovo je minimalna struktura svakog detektora koji na izlazu daje analogni električni signal (struju ili napon). U većini primena vrši se i pretvaranje u digitalni oblik (A/D konverzija) radi lakše obrade i prosleđivanja signala višem nivou nadzora.
Novembar 2012.
Predavanje 1.

9. Detektori – poluprovodnička tehnologija
Razvojem poluprovodničke tehnologije, senzori kao elementi čija je uloga da otkriju materijalne i energetske promene različitog tipa u okruženju, postaju uređaji kod kojih promena parametra u okruženju koja se nadgleda, rezultuje promenom električnog signala na ulazu. U manjem broju slučajeva polu-provodnički senzori ne zahtevaju izvor energije za rad (npr. detektori sa fotodiodama koji generišu električni signal u zavisnosti od količine primljene svetlosti). Senzori mogu da funkcionišu i na indirektan način u odnosu na pojavu, na primer, temperatura može da se meri preko naponsko strujne karakteristike diode, ili merenjem promene mehaničkih karakteristika (širenja) trake koja se sastoji od dva ili više slojeva različitih metala (bimetali, itd.).
Novembar 2012.
Predavanje 1.

10. Detektori – najopštije podele
Prema mestu postavljanja
unutrašnji (+ 5 °C do + 45 °C, otpornost na prašinu, vlagu, ...)
spoljni (- 20 °C do + 60 °C, otpornost – kiša, sneg, magla, prašina, ... )
Prema načinu detekcije
pasivni (ne zahtevaju dodatnu energiju za rad, vrše analizu različitih oblika energije u prostoru koji se štiti)
aktivni (generišu i šalju energiju u okolni prostor, vrše analizu primljene energije)
Prema površini “pokrivanja” prostora koji se nadgleda
tačkasti (detektuju pojavu u okolini tačke postavljanja)
linijski (detektuju pojavu duž linije)
površinski (detektuju promene u okviru površine nadgledanja)
prostorni (detektuju promene u definisanom prostoru koji se nadgleda)
Prema načinu generisanja alarma
Detektori/javljači sa dva stanja – normalno stanje/alarmno stanje
Detektori/javljači sa više stanja – jedno od većeg broja stanja od normalnog do alarmnog stanja (normalno stanje, više nivoa “predalarma”, alarm)
Analogni detektori/javljači – vrednost izmerene pojave u analognom ili digitalnom obliku
Novembar 2012.
Predavanje 1.

11. Detekcija u elektromagnetnom spektru
U savremenim tehničkim sistemima zaštite najzastupljeniji su uređaji koji detektuju pojedine delove elektromagnetnog spektra koji pripadaju fizičkoj pojavi koja se nadgleda:
radio talasi i mikrotalasno zračenje
ultrazvučni detektori provale
mikrotalasni detektori provale
infracrveno zračenje
aktivni i pasivni infracrveni detektori provale,
infracrveni detektori požara
ultraljubičasto zračenje
ultraljubičasti detektori požara
Novembar 2012.
Predavanje 1.

12. DEFINICIJA SISTEMA ZA DOJAVU POŽARA
Sistemi za otkrivanje i dojavu požara (sistemi za detekciju požara, eng. Fire Detection System, Fire Alarm System, rus. Системы пожарной сигнализации ) - sistemi koji rade u realnom vremenu i pripadaju klasi merno-informacionih sistema.
A - automatski detektor (javljač) požara;
B - uređaj za nadzor i upravljanje.;
C - element za signalizaciju i/ili alarmiranje - izvan elementa B, u slučaju požara daje zvučne i/ili svetlosne signale;
D - ručni javljač požara. Uređaj za ručno aktiviranje alarma;
E - predajni uređaj daljinske signalizacije o požaru;
F - prijemni uređaj daljinske signalizacije o požaru;
G - uređaj za upravljanje automatskom protivpožarnom zaštitom;
H - uređaj za automatsku protivpožarnu zaštitu;
J - predajni uređaj za daljinsku signalizaciju neispravnosti,
K - prijemni uređaj za daljinsku signalizaciju neispravnosti,
L - izvor napajanja.
Funkcionalne grupe sistema za dojavu požara XYZ komponente sistema – definisane standardom ISO i SRPS (JUS) N.S6.200
(Prema standardu obavezna je samo X komponenta, kao minimum koji treba da poseduje sistem za dojavu požara, ali većina današnjih sistema sadrži sve ili gotovo sve elemente)
3.8 automatic fire detection and alarm system
system in which an alarm of fire may be initiated automatically
ISO
Novembar 2012.
Predavanje 1.

13. FAZE RAZVOJA POŽARA SA ASPEKTA DETEKCIJE
Dinamika sagorevanja zavisi od “strana” požarnog trougla: goriva materija – izvor toplote - kiseonik
Detekcija: energija -> (toplotna, EM zračenje) ili čestice (dim)
Pojave koje se detektuju -> DIM, TOPLOTA, PLAMEN
Novembar 2012.
Predavanje 1.

14. DETEKTORI (JAVLJAČI) POŽARA - Definicije javljača požara
“... požarni detektor (javljač) požara je deo sistema za automatsko otkrivanje požara koji neprekidno ili u određenim vremenskim razmacima prati odgovarajuće fizičke i/ili hemijske promene koje omogućavaju otkrivanje požara u prostoru koji je pod kontrolom” (JUS/SRPS N.S6.200)
“A part of an automatic fire detection system that contains at least one sensor which constantly or at frequent intervals monitors at least one suitable physical and/or chemical phenomenon associated with fire, and that provides at least one corresponding signal to the control and indicating equipment. The detection to give the alarm of fire or to operate automatic fire protection equipment may be made at the detector or at another part of the system, for example at the control and indicating equipment.” (ISO 7240: Part I fire detector)
Пожарный извещатель - Устройство для формирования сигнала о пожаре (ГОСТ )
Novembar 2012.
Predavanje 1.

15. JAVLJAČI POŽARA - Inteligentni javljači požara
Komponenta koja vrši:
konverziju merene veličine (dim, toplota, EM zračenje) u električnu;
kondicioniranje električnog signala;
kontrolu da li je merena veličina prešla unapred definisan prag (pragove);
lokalnu zvučnu/svetlosnu signalizaciju;
lokalnu obradu;
odziv na jedinstvenu adresu koja ga identifikuje;
komuniciranje sa nadređenim nivoom i izvršavanje komandi i funkcija od nadređenog nivoa (centralna jedinica);
samotestiranje i autokalibraciju.
Mooreov zakon razvoja integrisanih komponenti
Javljač četvrte generacije
Novembar 2012.
Predavanje 1.

16. JAVLJAČI POŽARA Opšte karakteristike javljača požara
Odziv javljača požara:
t0 – javljač plamena,
t1 – javljač dima
t2 – termički javljač (TD)
t3 – termički javljač (TM)
Osnovne osobine javljača
osetljivost - analitički se definiše kao odnos nastalog električnog signala i pojave koja je signal prouzrokovala (odnos promene na izlazu prema promeni na ulazu);
inertnost - vreme potrebno da izlaz dostigne 63% (tj. 1/e) zahtevane vrednosti odziva na datu ulaznu pobudu;
zona dejstva - rastojanje od koga pojava aktivira javljač;
zaštita od smetnji - imunost javljača na smetnje iz okruženja u kome se nalazi.
Novembar 2012.
Predavanje 1.

17. JAVLJAČI POŽARA Vrste i podele javljača požara
Novembar 2012.
Predavanje 1.

18. JAVLJAČI POŽARA Vrste i podele javljača požara
Prema načinu aktiviranja
Ručni javljači
Automatski javljači
Prema površini “pokrivanja”
Tačkasti
Linijski
Prema načinu odziva
Javljači granične vrednosti
Javljači razlika
Javljači brzine promena
Prema mogućnosti resetovanja
Prema načinu resetovanja
Prema mogućnosti demontaže
Automatski (prema principu rada)
Javljači toplote
Termomaksimalni
Termo diferencijalni
Dimni javljači
Jonizacioni
Optički
Javljači gasa
Javljači CO
Javljači plamena
Ultraljubičasti
Infracrveni
Višesenzorski javljači
Javljači sa dva stanja – normalno stanje / alarmno stanje
Javljači sa više stanja – jedno od većeg broja stanja između normalnog i alarmnog stanja
Analogni javljači – vrednost izmerene pojave u digitalnom ili analognom obliku
Javljači bez mogućnosti adresiranja – klasični, konvencionalni, kolektivni
Javljači sa mogućnošću adresiranja – adresibilni javljači
Novembar 2012.
Predavanje 1.

19. Hvala na pažnji! milan.blagojevic@znrfak.ni.ac.rs Adresa za kontakt:
Dr Milan Blagojević, red. prof.
Fakultet zaštite na radu u Nišu
18106 Niš, Čarnojevića 10a
Hvala na pažnji!
Novembar 2012.
Predavanje 1.