1. منبع اصلی درس

2. فصل اول برنامه ریزی و جایگاه آن
پیش سازمان دهنده: دست یابی به اهداف آموزشی مستلزم طی فرایندی است که بطور دقیق و علمی تعیین و تعریف شده باشد. چنین فرایندی از مراحلی تشکیل شده که اولین مرحله آن تعیین اهداف صحیح و اصولی، سپس تعیین روشها و وسایل دست یابی به اهداف و در پایان ارزیابی از میزان دست یابی به اهداف و تحقق آنهاست. در این فصل قبل از آنکه وارد مباحث تخصصی برنامه ریزی دوره متوسطه شویم لازم است مروری بر مباحث کلی برنامه ریزی از قبیل تعریف و مراحل و انواع برنامه ریزی در آموزش و پرورش داشته باشیم و در فصول بعد به طرح مباحث مربوطه بپردازیم.

3. فصل اول برنامه ریزی و جایگاه آن
اهداف فصل:
دانشجویان بعد از مطالعه فصل بتوانند:
1- برنامه ریزی را تعریف کنند.
2- مراحل برنامه ریزی را به ترتیب توضیح دهند
3-انواع برنامه ریزی در آموزش و پرورش را شرح دهند.
4- سطوح مختلف برنامه ریزی آموزشی را توضیح دهند.
5- دیدگاه های برنامه ریزی را توضیح دهند و در پایان تعریف جامعی از برنامه درسی ارائه نمایند

4. فصل اول برنامه ریزی و جایگاه آن
برنامه ریزی و مراحل آن:
تعریف : مجموعه فعالیتهای منظم که طی آن ابتدا هدف ها تعیین میشوند سپس روشها و وسایل متناسب با اهداف انتخاب گردیده و پس از آن به اجرا در آمده و مورد ارزشیابی قرار میگیرند را برنامه ریزی می گویند.( تعیین اهداف- روشها ووسایل- اجرا- ارزشیابی ). بطور خلاصه برنامه ریزی عبارت است از طرح ریزی برای دست یابی به هدف.

5. فصل اول برنامه ریزی و جایگاه آن
مراحل برنامه ریزی:
اگرچه در تعریف برنامه ریزی اولین مرحله تحت عنوان تعیین هدف آمده است لکن چون تعیین اهداف به عواملی از جمله تشخیص نیازها و شناخت وضع موجود بستگی دارد بنابراین در اینجا ابتدا شناخت وضع موجود بعنوان اولین مرحله معرفی میشود:
الف) شناخت وضع موجود. شناخت امکانات، تواناییها و محدودیتها.

6. فصل اول:برنامه ریزی و جایگاه آن
ب) تعیین هدف. اهداف با توجه به اطلاعات بدست آمده از مرحله قبل بویژه امکانات و محدودیتها تعیین و تعریف میشوند. اهداف به فعالیتها و تصمیمات بعدی جهت داده و موجب هماهنگی در اقدامات بعدی میشوند.
ج) پیش بینی روشها و وسایل. بمنظور دست یابی به اهداف لازم است روشهای مناسب باید انتخاب شوند و در بکارگیری روشها وسایل مناسب و مورد نیاز باید مشخص گردند.
د)اجرای آزمایشی. بمنظور اعتبار بخشی به برنامه و کسب اطمینان از آن اجرای آزمایشی در چند نمونه محدود انجام میگیرد.
ه)اجرای کامل برنامه.
و) ارزشیابی. برای بررسی موفقیت ها و کاستیها و مشکلات برنامه ، لازم است پس یک دوره اجرای برنامه یک ارزشیابی از آن بعمل آید.

7. فصل اول:برنامه ریزی و جایگاه آن
انواع برنامه ریزی در آموزش و پرورش
الف- طرح ریزی آموزش و پرورش (educational programing). تدوین برنامه های دارای هدفی کاملا مشخص و قابل اندازه گیری که محدوده زمانی آن معلوم شده و منابع مالی ، و انسانی و فنی آن بطور مشخص تعیین شده است. بعنوان مثال طرح تربیت دبیر یا طرح تربیت مشاور برای مدارس.
ب- برنامه ریزی نیروی انسانی (Man-power planning). برنامه ریزی جهت جهت تربیت نیروی انسانی مورد نیاز در بخشهای مختلف آموزش و پرورش. این برنامه ریزی با برنامه ریزی اجتماعی – اقتصادی مستقیما ارتباط دارد چون هدف آن تربیت افرادی است که باید چرخهای اقتصاد کشور را به حرکت در آورند.

8. فصل اول:برنامه ریزی و جایگاه آن
ج- برنامه ریزی آموزشی. (educational planning). عبارت است از آن نوع برنامه ریزی که با یک دید کل نگرانه کلیه ابعاد و ارکان آموزش و پرورش را در بر میگیرد ( آموزش و پرورش اجتماعی، اقتصادی، فردی، ابتدایی، متوسطه، رسمی و غیر رسمی).

9. فصل اول:برنامه ریزی و جایگاه آن
گروه مشاوران یونسکو برنامه ریزی آموزشی را اینگونه تعریف کرده اند: ” برنامه ریزی آموزشی عبارت است از کاربرد روشهای تحلیلی در مورد هر یک از اجزای نظام آموزشی و هدف آن استقرار یک نظام آموزشی کارآمد است“. چنانچه آموزش و پرورش بخواهد بصورت یک نظام آموزشی کارآمد باشد نیاز به برنامه ریزی دارد که در آن اجزاء و عناصر مختلف آن اعم از مواد درسی، دانش آموز، معلم، وسایل آموزشی، فضا و تجهیزات، بودجه و اعتبارات با یکدیگر رابطه متقابل داشته باشند تا به هدفهای مورد انتظار دست یابد.

10. فصل اول:برنامه ریزی و جایگاه آن
سطوح مختلف برنامه ریزی آموزشی:
1- سطح فراسوی کلان. سطحی از برنامه ریزی که در آن هدفهای کلی آموزش و پرورش را سیاستگذران در ارتباط با نیازهای نهادها و سازمانهای دیگر جامعه تعیین می کنند. هدفها بر اساس الگوی توسعه کشور تعیین میشود. سطح فراسوی کلان محل اتصال نظام آموزش با برنامه ریزی کلی توسعه جامعه است.
2- سطح کلان. سطحی که در آن هدفهای کلی به هدفهای دوره های تحصیلی تجزیه میشود.

11. فصل اول:برنامه ریزی و جایگاه آن
3- سطح خرد. برنامه ریزی و تعیین اهداف با توجه به نیازهای دانش آموزان و اینکه چه مهارتها و نگرشهایی در آنها ایجاد گردد مربوط به سطح خرد می باشد.
ارتباط سطوح برنامه ریزی:
سطوح سه گانه فوق به لحاظ ارتباطی که با یکدیگر دارند لازم است به شکل کلی و در ارتباط با همدیگر مورد توجه قرار گیرند و توجه بیش از حد به یک سطح و غفلت از سطوح دیگر موجب اشکال در برنامه خواهد شد.

12. فصل اول:برنامه ریزی و جایگاه آن
د- برنامه ریزی درسی. از برنامه ریزی درسی تعاریف متعددی شده است. یکی از آن تعاریف عبارت است از : ”طراحی عناصر و عوامل مختلف یادگیری“ ( استعداد و توانایی فراگیر، محتوای درس، نقش معلم، تعامل شاگردان، فضای آموزشی و وسایل آموزشی که هر کدام به نوعی در یادگیری موثر است). مجموعه قواعد و ضوابطی که به همه عوامل و عناصر یادگیری منطق و سازمان میدهد و به فعالیتهای یادگیری نظام می بخشد، برنامه درسی است.

13. فصل اول:برنامه ریزی و جایگاه آن
دیدگاه ههای برنامه درسی:
1- دیدگاه رشد و توسعه مهارتهای ذهنی
برنامه درسی در خدمت رشد و توسعه مهارتهای ذهنی فراگیران است. کارکرد مدارس در این دیدگاه عمدتا عبارت است از: الف- کمک به شاگردان در یادگیری اینکه چگونه یاد بگیرند. ب- فراهم آوردن فرصتهای تقویت مهارتهای ذهنی از قبیل قدرت تحلیل و استنباط و ..
2- دیدگاه محتوا گرا
در این دیدگاه بطور عمده و اساسی تاکید بر محتوا و نقش آن در تقویت قوای ذهنی است. کارکرد مدرسه انتقال میراث فرهنگی و فراهم سازی زمینه یادگیری قویترین و غنی ترین دستاورد ها و آثار عقلی بشری است.

14. فصل اول:برنامه ریزی و جایگاه آن
3- دیدگاه شاگرد گرا.
شاگردان منبع اطلاعات و محور تهیه و تنظیم برنامه درسی هستند. برنامه های درسی باید با هماهنگی و حتی همفکری دانش آموزان تهیه شود. شناخت دقیق نیازها و علایق دانش آموزان و شرایط متنوع آنان ضرورت تام دارد. با برنامه های درسی از پیش تعیین شده که در آن تعامل دانش آموز و معلم نقش ندارد مخالفند.
4- دیدگاه جامعه گرا.
نیازهای جامعه و توجه به آنها در این دیدگاه بر نیازهای فرد مقدم هستند. دو دیدگاه در اینجا مطرح است: 1- نظریه حال نگر که معتقد است برنامه درسی مبتنی بر وضعیت موجود و حال اجتماع سازمان داده شود. 2- نظریه آینده نگر که به نیازهای جامعه مطلوب فردا توجه دارند.

15. فصل اول:برنامه ریزی و جایگاه آن
تعریف برنامه درسی: مطابق با تعریف کتاب
” برنامه درسی به محتوای رسمی و غیر رسمی، روش، و آموزشهای آشکار و پنهان اطلاق میگردد که به وسیله آنها شاگردان تحت هدایت مدرسه دانش لازم را بدست می آورند، مهارت کسب می کنند و گرایش و ارزشها را در خود تغییر می دهند“
تعریف فوق دارای ویژگیهای زیر است:
1- عناصر اصلی برنامه درسی یعنی هدف، محتوا و روش را در بر دارد.

16. فصل اول:برنامه ریزی و جایگاه آن
2- فراگیران همه سنین و یادگیری در همه موقعیتها را در بر دارد.
3-به بعد پنهان برنامه درسی توجه دارد.
4-همه جنبه های یادگیری یعنی مهارتها، دانشها و نگرشها را در بر دارد.

17. با توجه به مباحث مطرح شده و همچنین مطالب کتاب سئوالات زیر را مورد تامل و تفکر قرار داده و آماده طرح نظرات خود در کلاس درس باشید.
با توجه به مراحل برنامه ریزی:
1- چگونه میتوان نیازهای آموزشی دانش آموزان دوره متوسطه را شناسایی کرد؟
2- با توجه به نیازهای یادگیری و آموزشی دانش آموزان دوره متوسطه و همچنین نیازهای جامعه ما، چه اهدافی را برای برنامه درسی متوسطه پیشنهاد می کنید؟ استدلال کنید؟
-کدامیک از دیدگاه های برنامه درسی در شرایط فعلی جامعه ما جهت برنامه های درسی متوسطه مناسب تر است؟ بحث کنید؟