1. اشکال دارویی و محاسبات دوزاژ دارویی
به نام خدا
اشکال دارویی و محاسبات دوزاژ دارویی
مدرس:
دکتر ساسان زائری
(گروه فارماکولوژی)
نیمسال اول 95-94

2. اشکال داروئی ( Dosage forms )
چه نيازي به اشکال داروئي وجود دارد؟
عوامل وابسته به دارو
الف) قدرت زياد داروها
عدم امکان توزین دقیق پودر دارو توسط بیمار
تبدیل کردن پودر دارو به صورت قابل حمل و مصرف
ب) حفاظت از دارو در برابر اکسيژن و رطوبت هوا
ج) حفاظت از دارو در برابر اسيد معده
د) پوشاندن مزه و بوي نامطبوع دارو
ه) تهيه اشکال دارويي مایع با حامل مناسب
مناسب برای مصرف کودکان و افراد مسن
و) تهيه اشکال دارويي مناسب براي وارد کردن مستقيم دارو در جريان خون يا بافت هاي بدن ( مانند آمپول ها)

3. اشکال داروئی ( Dosage forms )
چه نيازي به اشکال داروئي وجود دارد؟
عوامل وابسته به بیمار
سن بيمار
سهولت مصرف اشکال دارویی مایع برای کودکان و افراد مسن
نوع بيماري
استفاده از اشکال دارویی تزریقی در موارد خطیر که به اثر سریع نیاز است مثل مننژیت
استفاده از اشکال دارویی تزریقی در مواردی که بیمار بیهوش است

4. اشکال دارويي جامد براي مصرف خوراکي
مزایا:
پرمصرف ترين اشکال دارويي
سهولت حمل و مصرف و قيمت مناسب و عدم نياز به نيروي انساني کارآزموده براي مصرف
الف) قرص (tablet)
پرمصرف ترين شکل دارويي
عيب: عدم انعطاف پذيري در دوزاژ دارو
راه حل:
1) قرص هاي متعدد با مقادير متفاوت از دارو
2) گذاشتن 1 يا 2 شيار (scored tablet)
انواع قرص ها:
قرص هاي با روکش قندي (sugar-coated tablet)
روکش رنگي بر روي پوشش قندي
عدم احساس طعم و بوي دارو
زيبايي ظاهري : شايع ترين اشکال دارويي مسموميت کودکان
قرص هاي داراي روکش حل شونده در روده (enteric-coated tablet)
نا محلول در pH اسيدي معده و محلول در pH قليايي روده
مناسب براي داروهاي حساس به اسيد معده مثل آنزيم هاي گوارشي براي درمان سوء هاضمه
مناسب براي اثر موضعي در روده مثل سولفاسالازين براي درمان کوليت زخمي

5. اشکال داروئی جامد برای مصرف خوراکی
ب) کپسول (Capsule)
دارو در پوشش ژلاتینی قرار دارد.
ژلاتین در معده (دمای 37 درجه) ذوب می شود و محتویات خود را آزاد می کند.
کپسول در مقایسه با قرص داروی بیشتری در خود جای می دهد. پوشش طعم و بوی دارو از سایر مزایای کپسول است.

6. اشکال داروئی مایع برای مصرف خوراکی
مزایا:
جذب گوارشي سريع تر در مقايسه با اشکال دارويي جامد
انعطاف در دوزاژ
معايب:
حمل مشکل تر، قيمت بالاتر
الف) شربت (Syrup)
حاوي ميزان زياد شکر
به علت مزه مطلوب: بهترين فراورده خوراکي براي کودکان
ب) الگزير (Elixir)
حاوي شکر و مقاديري الکل
الکل سبب انحلال مواد کم محلول در آب و محلول در الکل مي شود.

7. اشکال داروئی مایع برای مصرف خوراکی
ج) سوسپانسیون (Suspension)
پراکندگي ذرات جامد نامحلول در آب
ممکن است از قبل آماده باشد و يا با اضافه کردن
آب جوشيده سرد شده آن را تهيه کرد.
مزايا:
مناسب براي پوشاندن مزه نامطلوب بعضي داروها
پايداري بيشتر مواد در حالت سوسپانسيون نسبت به محلول

8. نکاتي در مورد مصرف دارو ها از راه خوراکي
مصرف زياد آب به همراه قرص و کپسول
««« اثر سريع تر دارو (مثل دارو هاي ضد درد)
««« حفاظت از آسيب احتمالي دارو بر مري
(مثل تتراسيکلين)
سوسپانسيون قبل از مصرف کاملا تکان داده شود.

9. فراورده هاي تزريقي (Parenterals)
این فراورده ها استریل و فاقد مواد تب زا هستند.
دارای اثر سریع می باشند.
برای بیماران بیهوش مناسب هستند.
انواع فراورده های تزریقی:
الف) آمپول (Ampule)
ب) ویال (Vial)
ج) محلول های حجیم تزریقی (Large Volume Parenterals)

10. Ampule
Vial
Large volume parenteral

11. فراورده هاي تزريقي (Parenterals)
الف) آمپول (Ampule)
آمپول فراورده تزريقي يک بار مصرف است و چنانچه بقيه محتويات آن مصرف نشود، بايد باقيمانده را دور ريخت.
ب) ویال (Vial)
ویال قابليت استفاده چند بار مصرف دارد.
به صورت از قبل آماده يا به صورت پودر براي تهيه محلول يا سوسپانسيون موجود است
ج) محلول های حجیم تزریقی
دارای حداکثر حجم يک ليتر براي تزريق آهسته داخل وريدي می باشند.
مثال: محلول نمکي (نرمال سالين 9/. درصد) و محلول قندي (Dextrose water 5%)
مناسب براي جبران مايعات از دست رفته، تغذيه داخل وريدي، رقيق سازي آمپول ها و ويال ها

12. نکات کلي در مورد مصرف فراورده هاي تزريقي
عدم تزريق در صورت مشاهده کوچکترين ذره در ظرف فراورده تزريقي
در تزريق آهسته داخل وريدي، قطرات و سرعت جريان مايع بايد کنترل شود.
تعدادي از دارو ها با محلول هاي حجيم تزريقي ناسازگارند. بنابراين پيش از اضافه کردن محتويات آمپول و يا ويال به درون اين محلول ها بايد از عدم تداخل اطمينان داشت.
در مورد ويال هاي حاوي پودر ، ميزان آب مقطر براي آماده کردن فراورده بايد دقيق باشد تا غلظت قابل انتظار ايجاد شود. اين باور که محلول هاي تزريقي رقيق تر درد کم تري ايجاد مي کنند کاملا بي اساس است.

13. ساير اشکال دارويي: آئروسل (Aerosol) طرز استفاده: تکان دادن فراورده
انجام دم عميق و فشار بر روي آئروسل به صورت همزمان
احتباس نفس به مدت 10 ثانيه و سپس انجام بازدم
دوز دوم (در صورت نياز) به فاصله حداقل 2-1 دقيقه نسبت به دوز اول

14. پماد و کرم (Ointment and Cream)
پماد ها فراورده هاي چرب و عموما بدون آب هستند ولی کرم ها حاوي آب مي باشند.
پماد ها پوست را بيشتر از کرم ها هيدراته مي کنند.
پماد ها بر خلاف کرم ها به سختي با شستشو برداشته مي شوند پس حالت ناخوشايندي ايجاد مي کنند.

15. قطره (Drop) چشمي، گوشي و بيني
قطره چشمي فراورده ای استريل است. استفاده از قطره گوشي يا بيني در چشم مجاز نيست.
در هر بار استفاده، ريختن 1 قطره در چشم کفايت مي کند. ( 5 دقيقه فاصله در مواردي که بيمار از چند قطره چشمي مختلف استفاده مي کند.)

16. محاسبات دوزاژ دارویی
داروهای مورد استفاده در بالین توسط شرکت های دارویی متفاوتی ساخته می شوند بنابراین ممکن است دارای غلظت ها و حجم های متفاوتی باشند.
آشنا بودن با اشکال دارویی معمول و مهارت در محاسبه دوزاژ صحیح دارو حائز اهمیت است.
همه پرسنل کادر درمانی می بایست توانایی تهیه دوز صحیح را از آمپول ها و ویال های موجود بدون توجه به غلظت و حجم فراورده موجود داشته باشند.

17. مثال 1 دستور دارويي: 2.5 mg morphine to be administered IV
فراورده در دسترس:
A 1 mL vial that contains 10 mg of morphine (10mg/mL)
سوال: چه حجمي از آمپول بايد به بيمار تزريق شود؟

18. مثال 2 دستور دارويي: 5 mg/kg bretylium to be administered IV
فراورده در دسترس:
prefilled syringe with 500 mg/10 mL
وزن بيمار: 100 kg
سوال: چه حجمي بايد به بيمار تزريق شود؟

19. مثال 3 دستور دارويي: 12.5 g dextrose to be infused فراورده در دسترس:
A bottle of DW 5% ( 5 g/100 mL )
سوال: چه حجمي بايد به بيمار تزريق شود؟

20. مثال 4
سوال: نیم گرم ليدوکائين به يک فراورده يک ليتري DW 5% اضافه شده است. غلظت نهايي دارو چند mg/mL است؟

21. دستور دارويي: فراورده در دسترس:
مثال 5
دستور دارويي:
2 mg/min lidocaine to be infused
فراورده در دسترس:
A vial that contains 1 g lidocaine in 5 mL
A 1 L bottle of DW 5%
Administration set : 60 drop / mL
سوال: administration set را با چه سرعتي ( drop / min) بايد تنظيم کرد؟

22. دستور دارويي: فراورده در دسترس:
مثال 6
دستور دارويي:
0.02 mg/kg/min lidocaine to be infused
فراورده در دسترس:
A vial that contains 1 g lidocaine in 5 mL
A 1 L bottle of DW 5%
Administration set : 60 drop / mL
وزن بيمار: 100 kg
سوال: administration set را با چه سرعتي ( drop / min) بايد تنظيم کرد؟

23. دستور دارويي: Administration set : 15 drop / mL
مثال7
دستور دارويي:
normal saline to be administered IV at 100 mL / hr
Administration set : 15 drop / mL
سوال: administration set را با چه سرعتي ( drop / min) بايد تنظيم کرد؟

24. تمرين 1 دستور دارويي: 10 mg diazepam to be administered IV
فراورده در دسترس:
diazepam ampule (5 mg/mL)
سوال: چه حجمي بايد به بيمار تزريق شود؟

25. تمرين 2 دستور دارويي: 0.01 mg/kg atropine to be administered IV
فراورده در دسترس:
atropine ampule ( 1 mg/ mL)
وزن بيمار: 60 kg
سوال: چه حجمي بايد به بيمار تزريق شود؟

26. تمرين 3 دستور دارويي: 300 mg CaCl2 to be administerd IV
فراورده در دسترس:
solution of CaCl2 10%
سوال: چه حجمي بايد به بيمار تزريق شود؟

27. تمرين 4
سوال: يک گرم ليدوکائين به يک فراورده نيم ليتري DW 5% اضافه شده است. غلظت نهايي دارو چند mg/mL است؟

28. دستور دارويي: فراورده در دسترس:
تمرين 5
دستور دارويي:
2 µg/min epinephrine to be infused
فراورده در دسترس:
Epinephrine ampule ( 1mg/mL )
A 0.5 L bottle of normal saline
Administration set : 60 drop / mL
سوال: administration set را با چه سرعتي ( drop / min) بايد تنظيم کرد؟

29. دستور دارويي: فراورده در دسترس: وزن بيمار: 100 kg
تمرين 6
دستور دارويي:
0.02 µg/kg/min epinephrine to be infused
فراورده در دسترس:
Epinephrine ampule ( 1mg/mL )
A 0.5 L bottle of normal saline
Administration set : 60 drop / mL
وزن بيمار: 100 kg
سوال: administration set را با چه سرعتي ( drop / min) بايد تنظيم کرد؟

30. دستور دارويي: Administration set : 15 drop / mL
تمرين 7
دستور دارويي:
DW 5% to be administered IV at 200 mL / hr
Administration set : 15 drop / mL
سوال: administration set را با چه سرعتي ( drop / min) بايد تنظيم کرد؟