1. Zaštita prirode - politički i strateški okviri -
Miroslav Tadić
Ministarstvo životne sredine,
rudarstva i prostornog planiranja

2. Sistem zaštite prirode u Republici Srbiji - Osnovni zakonski okvir
• Zakon o zaštiti životne sredine (2009. g.);
• Zakon o zaštiti prirode (2009.g.);
• Zakon o šumama, Zakon o vodama, Zakon o energetici, Zakon o racionalnoj upotrebi energije itd.
Konvencija o biodiverzitetu (rat g.) - tri osnovna cilja:
zaštita biološke raznovrsnosti;
održivo korišćenje komponenti biodiverziteta;
pravična raspodela dobiti od korišćenja genetičkih resursa
CITES konvencija o međunarodnoj trgovini ugroženim vrstama divlje flore i faune
Konvencija o migratornim vrstama (CMS)
Konvencija o zaštiti i održivom razvoju Karpata
Ramsarska konvencija o zaštiti močvarnih područja
Bernska konvencija o zaštiti evropskih vrsta i prirodnih staništa

3. Strateško-zakonodavni okvir
Zakon o zaštiti prirode
uređuje zaštitu i očuvanje prirode, biološke, geološke i predeone raznovrsnosti
Ciljevi:
zaštita, očuvanje i unapređenje biološke (genetičke, specijske i ekosistemske), geološke i predeone raznovrsnosti;
usklađivanje ljudskih aktivnosti, ekonomskih i društvenih razvojnih planova, programa, osnova i projekata sa održivim korišćenjem obnovljivih i neobnovljivih prirodnih resursa;
blagovremeno sprečavanje ljudskih aktivnosti i delatnosti koje mogu dovesti do trajnog osiromašenja biološke, geološke i predeone raznovrsnosti, kao i poremećaja sa negativnim posledicama u prirodi;
utvrđivanje i praćenje stanja u prirodi;
unapređenje stanja narušenih delova prirode i predela.

4. Zakon definiše:
obaveze upravljača zaštićenih prirodnih dobara u donošenju planova upravljanja za period od 10 godina.
Plan upravljanja - način sprovođenja zaštite, korišćenja i upravljanja zaštićenim područjem, smernice i prioriteti za zaštitu i očuvanje prirodnih vrednosti zaštićenog područja, kao i razvojne smernice, uz uvažavanje potreba lokalnog stanovništva.
Povećanje površine pod zaštićenim područjima do 10 % do godine, odnosno do 12 % do godine.

5. Zaštićena područja
Ukupna površina koju obuhvataju zaštićena područja iznosi ha, što čini 5,86% teritorije Republike Srbije;
463 zaštićena prirodna dobra i to 5 nacionalnih parkova, 16 parkova prirode, 16 predela izuzetnih odlika, 72 rezervata prirode, 312 spomenika prirode i 42 zaštićena prostora kulturno - istorijskih vrednosti;
predloga za UNESCO svetsku baštinu - pet zaštićenih područja: nacionalni parkovi Đerdap, Tara i Šar planina, spomenik prirode Đavolja varoš i specijalni rezervat prirode Deliblatska peščara;
UNESCO pograma „Čovek i biosfera” - „Golija-Studenica” (2001. g) - predloženo je još devet područja prirode;
Ramsarske konvencije o zaštiti vodenih staništa - 9 područja (specijalni rezervati prirode „Obedska bara”, „Carska bara”, „Ludaško jezero”, „Slano kopovo”, deo Specijalnog rezervata prirode „Deliblatska peščara”, „Gornje Podunavlje” i „Zasavica”, predeo izuzetnih odlika „Vlasinsko jezero” i „Karajukića bunari” na Pešterskom polju.

6. Zaštićena prirodna dobra su:
zaštićena područja (strogi rezervat prirode, specijalni rezervat prirode, nacionalni park, spomenik prirode, zaštićeno stanište, predeo izuzetnih odlika, park prirode);
zaštićene vrste (strogo zaštićena divlja vrsta, zaštićena divlja vrsta);
pokretna zaštićena prirodna dokumenta.

8. Ekološke mreže
„Jedinstven sistem funkcionalno povezanih prirodnih i poluprirodnih predeonih celina kojima se uspostavljaju i obnavljaju ekološke funkcije radi očuvanja biološke raznovrsnosti i obezbeđivanja odgovarajućih uslova za održivo korišćenje prostora i resursa na nacionalnom i regionalnom nivou” (Zakon o zaštiti prirode);
Uredba o ekološkoj mreži (2010.g.) – definiše ekološku mrežu, kao i način upravljanja i finansiranja;
Ekološku mrežu čine:
ekološki značajna područja,
koridori koji povezuju ekološki značajna područja i
zaštitna zona (tamo gde je potrebna da štiti ekološki značajna područja i koridore od mogućih štetnih spoljnih uticaja);

9. U sastav ekološke mreže mogu ući prostorne celine na kojima se nalaze:
zaštićena područja proglašena na osnovu zakona, područja u postupku proglašenja zaštite i područja koja su odgovarajućim strateškim dokumentima planirana za zaštitu, sa prioritenim ciljem očuvanja biodiverziteta;
područja od posebnog interesa za očuvanje, odnosno “Emerlad mreža”, koja su identifikovana na osnovu Konvencije o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa (Bernske konvencije);
međunarodno značajna područja za ptice u skladu sa prioritetima Evropske unije (IBA);
međunarodno značajna područja za biljke (IPA);
odabrana područja značajna za dnevne leptire u skladu sa međunarodnim propisima (PBA);
područja koja se nalaze na listi Konvencije o vlažnim staništima od međunarodnog značaja (Ramsarska područja) ili su planirana za upis u tu listu;
speleološki objekti;
pogranična područja koja omogućuju povezivanje sa ekološkim mrežama susednih zemalja u skladu sa međunarodnim propisima;
područja prioritetnih tipova staništa;
staništa divljih vrsta koje su retke i ugrožene na nacionalnom, evropskom i svetskom nivou kao i staništa endemičnih vrsta;
ostala ekološki značajna područja koja nisu obuhvaćena ovim područjima koja su kao ekološki značajna utvrđena prostornim planovima.

10. Natura 2000
mreža područja koja obavezuje svaku državu članicu Evropske unije da na svojoj teritoriji obezbedi adekvatan status zaštite ugroženih vrsta i tipova staništa - Direktiva o pticama + Direktiva o staništima,
Razvoj mera adekvatnog upravljanja;
Rok uspostavljanja - do pristupanja Evropskoj uniji (2019.g.);
Tvining projekat „Jačanje administrativnih kapaciteta za zaštićena područja u Srbiji – Natura 2000” (2010.g.) – projekt finansira EU – u partnerstvu sa Austrijskom agencijom za životnu sredinu i Evropskim centrom za javno pravo iz Grčke;
Harmonizacija zakonodavstva republike Srbije u skladu sa direktivama Evropske Unije u oblasti zaštite prirode (Direktive o pticama i Direktive o staništima);
Izrada predloga područja za ekološku mrežu Natura 2000 i priprema sistema upravljanja ovim zaštićenim područjima
Izrada i primena programa obuke za sistematsko jačanje kapaciteta za razvoj Natura 2000 mreže u Srbiji.

11. procena trenutnog stanja, pripremljen plan rada, izrađene su prve referentne liste za Srbiju u skladu sa Direktivom o pticama;
predstoji:
formiranje centralne baze podataka o staništima i vrstama koja se nalaze na području cele Srbije;
priprema planova upravljanja za dva pilot područja (NP Tara i Obedska bara);
Održane obuke za predstavnike relevatnih sektora (zaštita prirode, šumarstvo, poljoprivreda, infrastruktura, prostorno planiranje, turizam, ribarstvo i lovstvo);
Akcioni plan za uspostavljanje ekološke mreže NATURA 2000 u Republici Srbiji ( ) -

12. Pan-evropska ekološka mreža (PEEN)
dugoročno očuvanje ekosistema, staništa i vrsta od značaja za zaštitu na evropskom nivou;
PEEN mreža predviđa postojanje centralne zone, koju bi činili Natura 2000 i Emerald područja;
uspostavljanje koridora koji povezuju centralne zone i omogućavaju migraciju i disperziju vrsta, kao i prelazne zone i područja obnove, sa manjim stepenom zaštite od centralne zone;
Zelena Pan-evropska infrastruktura;
Savet Evrope nosilac inicijative.

13. Emerald mreža
Područja od posebne važnosti za zaštitu prirode (Areas of Special Conservation Importance - ASCI), odnosno prostorne celine i staništa koja su od posebnog nacionalnog i međunarodnog značaja sa aspekta očuvanja biološke raznovrsnosti;
61 područje naročito značajno za zaštitu i očuvanje divljih biljnih i životinjskih vrsta i njihovih staništa;

14. Institucionalni okvir
poslovi u vezi sa upravljanjem i zaštitom biodiverziteta su ostali centralizovani na nivou države i AP Vojvodine;
Mali broj lokalnih nevladinih organizacija se bavi pitanjima biodiverziteta i to skoro isključivo na nacionalnom nivou;
Ministarstvo životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja - sistem zaštite i održivog korišćenja prirode i prirodnih resursa (uklj. Programe upravljanja, inspekcijski nadzor, mere unapređenja, dozvole, regionalna i međunarodna saradnja);
Ministarstvo poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede - Uprava za šume, Uprava za zaštitu bilja, Uprava za veterinu, Sektor za ruralni razvoj, Republička direkcija za vode i Direkcija za nacionalno referentne laboratorije (uklj. Banku biljnih gena);

15. Ministarstvo ekonomije i regionalnog razvoja (obuhvata sektore industrije, turizma i komplementarnih delatnosti);
Ministarstvo zdravlja (sprovođenje sanitarnih propisa koji se odnose na zaštitu životne sredine i biološku sigurnost);
Ministarstvo za nauku i tehnološki razvoj (glavni izvor finansiranja raznovrsnih osnovnih i primenjenih istraživanja povezanih sa primenom i upravljanjem biotehnologijama, kao i monitoringom biodiverziteta);
Ministarstvo energetike i infrastrukture (oblast energetske efikasnosti, obnovljivi izvori energije, i obuhvata drumski, vazdušni, železnički i vodni saobraćaj);
Pokrajinski sekretarijat za urbanizam, graditeljstvo i životnu sredinu:
Zaštita životne sredine na teritoriji AP Vojvodine, stavljanju prirodnog dobra pod zaštitu, u skladu sa zakonom kojim se uređuje zaštita prirode, izradu i usvajanje programa zaštite, donošenje planova i programa upravljanja prirodnim resursima i dobrima, kontroai korišćenja i zaštiti prirodnih resursa i dobara, monitoringa i kontrola stanja; ubiranje naknada i finansiranje zaštićenih područja iz budžeta AP.

16. Agencija za zaštitu životne sredine:
razvoj, usklađivanje i upravljanje nacionalnim sistemom informisanja o zaštiti životne sredine;
Izveštavanje o stanju zaštite životne sredine i sprovođenju politike zaštite životne sredine,
izveštavanje Evropskoj agenciji za zaštitu životne sredine (EEA) i Evropske mreže za obaveštavanje i posmatranje o životnoj sredini (EIONET).
Fond za zaštitu životne sredine:
Osnovna finansijska sredstva za projekte, programe i aktivnosti u oblasti zaštite životne sredine;
Zavod za zaštitu prirode Srbije – stručno telo Vlade:
stručni poslovi zaštite prirodnih dobara,
istraživanje i proučavanje prirodnih dobara radi stavljanja pod zaštitu,
sprovođenje mera i režima zaštite,
pripremanje studija za predlaganje zaštite i vrednovanje prirodnih dobara,
praćenje stanja ugroženosti prirodnih dobara i mere njihove zaštite,
stručni nadzor i pružanje stručne pomoći u upravljanju i unapređenju zaštićenih prirodnih dobara.

17. javna preduzeća (JP): NP Tara, Đerdap, Kopaonik, Fruška gora i Šar planina, JP „Srbijašume”, JP „Vojvodinašume”, JP „Vode Vojvodine” i drugi upravljači zaštićenih područja, u skladu sa Pravilnikom o uslovima koje mora da ispunjava upravljač zaštićenog područja
Naučno-istraživačke i obrazovne institucije – fakulteti, instituti i sl.

18. Problemi zaštite prirode u R Srbiji:
neracionalno/neodrživo korišćenje prirodnih resursa
nedovoljno efikasno sprovođenje zakonskih propisa iz oblasti zaštite životne sredine, odnosno zaštite prirode;
nepostojanje jedinstvenog informacionog sistema i indikatora za monitoring biodiverziteta ni u okviru, a ni izvan zaštićenih područja;
neodgovorajući sistem prostornog i urbanističkog planiranja/imovinsko-pravni odnosi;
nedovoljna inter-resorna i inter-sektorska saradnja u oblasti zaštite biodiverziteta i neprimenjivanje kriterijuma zaštite biodiverziteta u relevantnim sektorskim politikama razvoja;
neefikasan sistem i mehanizam upravljanja nacionalnim parkovima, ramsarskim područjima, rezervatima biosfere i drugim zaštićenim područjima;
neodgovarajuće upravljanje šumskim ekosistemima u zaštićenim područjima;
neefektivan sistem (kontrole) sakupljanja i prometa biljnih i životinjskih vrsta i gljiva;
nepostojanje odgovarajućih ekonomskih i finansijskih instrumenata u funkciji zaštite prirode i upravljanja zaštićenim prirodnim dobrima;
dostupnost fondova i korišćenje sredstava (nedostatak kapaciteta).

19. Strateški okviri Nacionalni program zaštite životne sredine (2010.g.);
Postojeće stanje;
Međusektorske uzroke ugrožavanja prirode i životne sredine;
Utricaj privrednih delatnosti;
Ciljevi za unapređenje stanja (do 2013.g. I do 2018.g.);
Mere i finansijski mehanizmi i izvori za realizaciju ciljeva;

20. Strategija očuvanja biološke raznovrsnosti (2010.g.)
Period važenja ( ), a aktivnosti su definisane kratkoročno sa periodom implementacije od 1-3 godine, srednjoročno 3-5 godina, dugoročno 5-7 godina i kontinuirano.
Strategija sadrži:
uvodna razmatranja,
Kratak pregled biodiverziteta Republike Srbije kroz specijski, ekosistemski, genetički biodiverzitet i opisuje sistem zaštite i zaštićenih područja u Republici Srbiji,
pravni, institucionalni i finansijski okvir zaštite biodiverziteta,
pregled uticaja/pritisaka na biodiverzitet Republike Srbije ,
strateške oblasti, ciljevi i aktivnosti zaštite biodiverziteta,
akcioni plan + finansijski plan,

21. Strateija održivog korišćenja prirodnih resursa i dobara (nacrt);
Definiše načela održivog korišćenja resursa;
Pregled postojećih strateških i zakonodavnih okvira za obnovljive i neobnovljive resurse;
Strateške ciljeve;
Predlog mera unapređenja korišćenja neobnovljivih resursa i mera za korišćenje obnovljivih;
Nadležnosti institucija;
Socio-ekonomski uticaji;
Korišćenje ekosistemskih usluga;
Problemi i izazovi
Mineralne resurse (metalične, nemetalične i fosilna goriva)
Obnovljive izvore energije
Šumske resurse
Biodiverzitet, geodiverzitet i predeoni diverzitet
Riblje resurse
Vodne resurse
Zemljište.

22. Класификација природних ресурса
Неисцрпиви ресурси
Исцрпиви ресурси
Обновљиви ресурси
Дисперговани ресурси (тока): соларна енергија, ветар, плима и осека, таласи, падавине
Акумулирајући ресурси: ваздух, океани
Биолошки ресурси: шуме, рибљи фонд, биомаса
Акумулирајући ресурси: површинске воде, издани, земљиште[1]
Необновљиви ресурси
Ресурси који се могу рециклирати повратити (зависно од дисперзије): метали, минерали, (земљиште, тло)
Ресурси који су необновљиви и ресурси који се не могу поново искористити: фосилна горива: нафта, гас, угаљ
- Простор треба посматрати као кључни свеобухватни ресурс за оне који су дати у табели
- Земљиште је обновљиви ресурс само дугорочно посматрано

23. Prirodni resursi – privredni razvoj
Održivi ekonomski, društveni razvoj, kao i napredak u unapređivanju životne sredine Republike Srbije zavise od raspoloživosti prirodnih resursa;
iscrpljivanje prirodnih resursa dovode u pitanje perspektive budućeg razvoja – posebno obnovljivi prirodni resursi: vode, riblji fond, šume, predeli koji se prekomerno iskorišćavaju (preko kapaciteta obnovljivosti), gubitak biodiverziteta, prirodnih staništa i predela isl.
Važan je način korišćenja resursa (vrsta eksploatacije, prerada, efikasnost iskorišćavanja i odlaganje otpada) – uticaj na ekosisteme, kvalitet životne sredine i zdravlje ljudi;
Uvažiti uticaj koji na životnu sredinu ima korišćenje neobnovljivih resursa, kao što su rude metala i fosilna goriva – klimatske promene;
povećanje efikasnosti korišćenja resursa (samim tim i smanjenje intenziteta njihovog korišćenja);

24. Ovaj potencijal dosad je vrlo malo korišćen.
energetski potencijal obnovljivih izvora energije u Republici Srbiji veoma je značajan - preko 4,3 miliona toe (Mtoe) godišnje = MWh:
oko 2,7 miliona toe godišnje u iskorišćenju biomase,
0,6 miliona toe godišnje u neiskorišćenom hidropotencijalu,
0,2 miliona toe godišnje u postojećim geotermalnim izvorima,
0,2 miliona toe godišnje u energiji vetra i
0,6 miliona toe godišnje u iskorišćenju sunčevog zračenja.
Ovaj potencijal dosad je vrlo malo korišćen.

25. Učešće pojedinih obnovljivih izvora energije u procenjenom tehničkom potencijalu

26. U periodu od 2002. do 2009. godine proizvodnja primarne energije je u
konstantnom porastu.
Proizvodnja primarne energije u godini iznosila je 9,70 miliona
tona ekvivalentne nafte, što je za 3 % više nego godine.

27. U periodu od 2002.godine do 2008. godine uvozna zavisnost raste sa 36,7 % na 40 %;
u godini uvozna zavisnost se smanjuje na 33,3 % kao posledica energetske krize, zbog čega je došlo do značajnog smanjenja isporuke prirodnog gasa potrošačima u januaru godine;
Korišćenje fosilnih goriva predstavlja opasnost za kvalitet životne sredine i ugrožava prirodne resurse i ekosisteme;
Sektori sa najvećim uticajem: proizvodnja primarne energije, saobraćaj, poljoprivreda, industrija, domaćinstva...
Negativan uticaj sektora energetike na životnu sredinu - kvalitet vazduha i klimatske promene;

30. Nacionalni program energetske efikasnosti (2008.g.),
Rešenje – uvođenjem većeg korišćenja obnovljivih izvora energije + povećanje energetske efikasnosti;
Najveći potencijal za smanjenje emisije GHG iz energetskog sektora do godine je u:
racionalizaciji korišćenja energije, tj. povećanju energetske efikasnosti;
povećanju korišćenja obnovljivih izvora energije.
Nacionalni program energetske efikasnosti (2008.g.),
Zakon o racionalnoj upotrebi energije (2011.g.)
Povećanje energetske efikasnosti i korišćenja obnovljivih izvora energije dva su od pet glavnih prioriteta Strategije razvoja energetike Republike Srbije do godine.

31. Sa aspekta korišćenja hidropotencijala za proizvodnju električne
energije do 2015.g - smanjenje emisija GHG iz sektora energetike,
najrealnija je izgradnja malih hidroelektrana i povećanje snage pri
revitalizaciji postojećih velikih hidroelektrana.
Značajni potencijal nalazi se i u korišćenju otpadne biomase iz
poljoprivredne proizvodnje.
Osnovni preduslov za iskorišćenje ovog potencijala jeste stvaranje
povoljnog ekonomskog okruženja i obezbeđivanje efikasnih
tehnologija i uređaja za prikupljanje, storniranje i sagorevanje
otpadne biomase iz poljoprivredne proizvodnje.
U industrijskom sektoru postoji mogućnost racionalizacije potrošnje
i povećanje energetske efikasnosti (uvođenjem mera automatizacije,
monitoringa, iskorišćenja otpadne toplote itd);
Dodatno smanjenje emisije GHG može se ostvariti supstitucijom
tečnih goriva prirodnim gasom;
Dodatni potencijal za smanjenje emisije GHG alternativnom
ugradnjom kogenerativnih postrojenja na prirodni gas ili biomasu;

32. Zašto je važno održivo korišćenje prirodnih resursa
Moralne vrednosti i ekocentrizam;
Održivi razvoj – briga za potomstvo;
Potrebe za ekonomskim rastom i razvojem;
Zelena ekonomija;

33. EU Strategija 2020 – vizija Evrope sa većom efikasnošću korišćenja resursa do godine – globalna ekonomska transformacija – veći standard života uz minimalne ekološke posledice;
Unapređenje proizvoda i menjanje tokova potrošnje;
Zakonske i tržišne podticajne mere za podsticanje efikasnosti;
Pretvaranje otpada u resurs – “cirkularna ekonomija” – razvoj tržišta sekundarnih sirovina, razvoj sistema 3R; Do 2014.g. minimiziranje količina finalnog otpada;
Podrška istraživanju i razvoju tehnologija i materijala;
Uklanjanje subvencija štetnih po životnu sredinu;
Vrednovanje ekosistemskih usluga;
Zaustavljanje gubitaka biodiverziteta i degradacije ekosistema;
Postizanje zadovoljavajućih kvaliteta medijuma životne sredine;
Ciljevi u oblasti klimatskih promena: 20/20/20:
20% redukcije GHG;
20% udela obnoviljivih izvora u proizvodnji energije;
20% veća energetska efikasnost.

34. 1) EU Smernice za resursnu efikasnost 2) EU politika za održivu proizvodnju i potrošnju (SCP)
Dostizanje ekonomije sa niskim emisijama CO2 do 2050.g;
Razvoj reciklaže i ponovne upotrebe otpada – smanjenje potražnje za resursima;
Unapređenje resursne i energetske efikasnosti kompanija – “Corporate Environmental Footprint”, EMAS;
Unapređenje resursne i energetske efikasnosti, proizvoda, kao i njegovih uticaja na životnu sredinu – “product environmental footprint”;
Unapređenje potrošnje – veća potražnja “ekoloških” proizvoda + ekološka/održiva konzumacija resursa – “life stiles”;
Ekološko obeležavanje i ekodizajn proizvoda i usluga;
Podsticanje saradnje između industrija – “value chain” (npr. industrija boja i industrija papira);
Zelene javne nabavke;
Finsnaijski mehanizmi – takse za “ekološki” lošije proizvode, niže cene “ekoloških” proizvoda i sl. + od prodaje proizvoda ka prodaji usluga + podsticaji za razmatranje troškova životnog ciklusa proizvoda (konzumacija energije, održavanje i trajnost);
bolja informisanost kupaca.

35. HVALA NA PAŽNJI!
Korisne internet adrese: