1. زراعت عمومی بر اساس کتاب زراعت عمومی مولف: کمال سادات اسمعیلان
انتشارات دانشگاه پیام نور

2. مكانیسم های مقاومت به خشكی به طور كلی در گیاهان مقاوم به خشكی:
فصل چهارم : عوامل موثر بر رشد و نمو گیاهان
مكانیسم های مقاومت به خشكی
به طور كلی در گیاهان مقاوم به خشكی:
1- برگ ها كم عرض و كوچك هستند.
2- بافت خشبی دارند و برگ ها با كوتیكول ضخیم با كرك های زیادی پوشیده شده است.
3- دیواره سلولی سلول های برگ ضخیم است.
4- عصاره سلولی غلیظ تری دارند .
5- سیستم ریشه ای توسعه یافته ای دارند.
6- دوره رشد كوتاهی دارند و از دوره های شدید خشكی فرار می كنند.

3. فصل چهارم : عوامل موثر بر رشد و نمو گیاهان
كیفیت آب
علاوه بر كمیت آب و نقش تنش كم آبی بر رشد و نمو گیاهان، كیفیت آب آبیاری نیز بسیار حایز اهمیت است. كیفیت آب به مقدار مواد معلق در آن كه عمدتاً املاح می باشند بستگی دارد. غلظت املاح در آب از طریق اندازه گیری هدایت الكتریكی آب سنجیده می شود. غلظت زیاد كلرور سدیم و سایر نمك ها در آبیاری اثرات نامطلوبی بر رشد و نمو گیاهان اعمال می كنند. بدیهی است این اثرات با عواقب شوری خاك در یك راستا است . زیرا تأثیر كیفیت آب آبیاری از طریق تأثیر بر خصوصیات فیزیكی، شیمیایی و حاصلخیزی خاك اعمال می‌شود.

4. فصل چهارم : عوامل موثر بر رشد و نمو گیاهان
نور
نور یكی از عوامل مهم رشد و نمو گیاهان است. نور علاوه بر آنكه در متابولیسم گیاه مؤثر است، مهم‌ترین عامل تولید مواد پروتئینی و گلوسید (قند) در گیاهان سبز به شمار می رود و به طور مستقیم و غیر مستقیم در سایر اعمال زیستی و خصوصاً مرحلة زایشی گیاه نقش دارد. كیفیت، كمیت و طول دوره نوری (فتوپریود) سه خصوصیت مهم نور هستند كه در بررسی تأثیر نور بر فرآیندهای رشد و نمو گیاهان می بایست مورد توجه قرار گیرند.

5. كیفیت نور (Light spectral quality)
فصل چهارم : عوامل موثر بر رشد و نمو گیاهان
كیفیت نور (Light spectral quality)
كیفیت نور سهم مهمی در رشد گیاه دارد. به طوری كه فتوسنتز در طول موج‌های 400 تا 700 نانومتر انجام می شود. در میان نور های طیف مرئی ( ) طول موج های 435 و 675 نانومتر (به ترتیب نور آبی و قرمز) بیش از سایر نورها در فتوسنتز تأثیر دارند. نورهای قرمز و مادون قرمز در شروع گلدهی و خواب گیاه و در جوانه زنی برخی بذر ها مؤثرند. به این ترتیب كیفیت نوری كه به داخل جامعه گیاهی وارد می شود تعیین كنندة میزان و نحوة رشد گیاه خواهد بود.

6. طول موجهای مختلف طیف الکترومغناطیسی
فصل چهارم : عوامل موثر بر رشد و نمو گیاهان
طول موجهای مختلف طیف الکترومغناطیسی

7. شدت نور(Light intensity)
فصل چهارم : عوامل موثر بر رشد و نمو گیاهان
شدت نور(Light intensity)
گیاهان از نظر نیازمندی به شدت نور به دو گروه تقسیم می شوند:
الف- گیاهان سایه طلب؛ مانند كلم و نخود فرنگی كه دارای برگهای پهن و لطیفی هستند و با شدت نور كمتر، نیز می توانند به زندگی و تولید خود ادامه دهند.
ب- گیاهان آفتاب دوست؛ این گیاهان دارای برگ های كوچك و باریك و ضخیم هستند و به شدت نور زیاد، احتیاج دارند مانند گندم، جو، برنج و یولاف.

8. فصل چهارم : عوامل موثر بر رشد و نمو گیاهان
مدت تابش نور
به دلیل وجود فتوپریودیسم در گیاهان زراعی، طول روز عامل محیطی مهمی محسوب می شود و فرآیند گل دهی و رشد زایشی گیاهان كه شرط اصلی تولید و عملكرد گیاهان دانه ای است را تحت تأثیر قرار می دهد.
اهمیت طول مدت نور در زراعت بسیار مهم است و بخصوص در تعیین زمان كاشت نقش تعیین كننده دارد. در صورتی كه گیاهان روز بلند در منطقه مناسب كشت نشوند و در زمان گلدهی با روزهای كوتاه مواجه شوند، تنها به رشد علفی خود ادامه می دهند و بار دهی نخواهند داشت.

9. فصل چهارم : عوامل موثر بر رشد و نمو گیاهان
درجه حرارت
منبع اصلی گرمای كره زمین خورشید است. تحقق هر یك از مراحل رشد و نمو گیاهان به فراهم شدن محدوده خاصی از درجه حرارت بستگی دارد. این حساسیت به قدری حایز اهمیت است كه انتخاب ارقام برای كشت در هر منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. زیرا طول دوران كاشت تا شروع گلدهی و نیز طول دوره گل دهی تا رسیدن محصول تابع درجه حرارت است، علاوه بر این تاریخ كاشت هر گیاهی تابع فراهم شدن دمای مناسب برای جوانه زنی است و همچنین تكمیل چرخه حیاتی هر رقم به تجمع مقدار معینی حرارت نیاز دارد. از اینرو در انتخاب گونه گیاهی و رقم می بایست به انطباق نیازهای حرارتی رقم مورد كاشت با روند تغییرات حرارت طی سال توجه نمود.

10. فصل چهارم : عوامل موثر بر رشد و نمو گیاهان
صفر فیزیولوژیك
درجه حرارتی كه جوانه زنی هر گونه گیاهی آغاز می شود و در دمایی پائینتر از آن جوانه زنی غیر ممكن است، اصطلاحاً صفر فیزیولوژیك یا دمای پایه آن گونه نامیده می شود. بطور مثال دمای پایه برای گندم، ذرت و پنبه به ترتیب صفر، 9 و 14 درجه سانتیگراد است، به این ترتیب گندم را در پائیز می توان كاشت، اما كشت ذرت در اواسط و پنبه در اواخر بهار امكان پذیر خواهد بود. چنانچه بذر یك گیاه زمانی كشت شود كه صفر گیاه تأمین نشده باشد، جوانه زنی روی نمی دهد و ممكن است بذر فاسد شده یا طعمه حشرات و جانوران خاكزی شود.

11. درجه حرارت كمینه یا حداقل دمای مطلوب یا بهینه دمای بیشینه یا حداكثر
فصل چهارم : عوامل موثر بر رشد و نمو گیاهان
دماهای اصلی
كلیه فعالیت های زیستی گیاهان در محدوده ای از درجه حرارت انجام می شود. چنانچه حرارت محیط از یك حد معینی كاهش یابد یا از حداكثر مشخصی تجاوز كند، رشد گیاه كند یا متوقف خواهد شد. دماهای اصلی عبارت از:
درجه حرارت كمینه یا حداقل
دمای مطلوب یا بهینه
دمای بیشینه یا حداكثر

12. فصل چهارم : عوامل موثر بر رشد و نمو گیاهان
نیاز حرارتی گیاهان
هر گیاهی برای تكمیل هر یك از مراحل نمو خود به مجموع درجه حرارتی نیاز دارد كه آن را ضریب حرارتی گیاه می نامند. آگاهی از ضریب حرارتی گیاه بسیار حائز اهمیت است زیرا می توان دریافت كه گیاه انتخاب شده آیا قادر است در شرایط محیطی منطقه مورد نظر دورة رویش خود را به پایان برساند. بر این اساس بسیاری از شركت ها تولید كننده بذور تجاری ضریب حرارتی بذر تولیدی خود را به عنوان یكی از اطلاعات ضروری روی بر چسب محموله خود درج می كنند.

13. فصل پنجم
آماده سازی بستر بذر

14. فصل پنجم : آماده سازی بستر بذر
مقدمه
خاك زراعی بخش مهمی از سیستم تولیدات كشاورزی را تشكیل می دهد. خاك علاوه بر آنكه محل استقرار گیاه است، تأمین كننده احتیاجات غذایی گیاه از قبیل، آب،‌ عناصر معدنی و هوا نیز می باشد. در ضمن میكروارگانیسم‌های متعددی از گروه باكتریها و قارچها نیز در خاك وجود دارند كه از لحاظ كشاورزی برای كشت و كار گیاهان اهمیت فراوانی دارند. از این رو قبل از كشت بذر می بایست بستر آن را آماده نمود.

15. در آماده سازی بستر بذر به 3 جنبه باید توجه نمود:
فصل پنجم : آماده سازی بستر بذر
در آماده سازی بستر بذر به 3 جنبه باید توجه نمود:
الف- آماده سازی مكانیكی یا فیزیكی خاك
ب- آماده سازی شیمیایی خاك
ج- آماده سازی بیولوژیكی خاك

16. مهم‌ترین اهداف عملیات آماده سازی زمین به شرح زیر است:
فصل پنجم : آماده سازی بستر بذر
مهم‌ترین اهداف عملیات آماده سازی زمین به شرح زیر است:
از بین بردن بقایای گیاهی محصول قبلی و علف‌های هرز
بهبود و حفظ ساختمان خاك
حفاظت خاك در مقابل عوامل فرساینده
افزایش ذخیره رطوبتی و كاهش تلفات آب
تأمین شرایط مناسب برای سبز شدن بذر و استقرار گیاهچه

17. 6- كنترل حشرات آفت از طریق دفن عمیق آنها در خاك
فصل پنجم : آماده سازی بستر بذر
6- كنترل حشرات آفت از طریق دفن عمیق آنها در خاك
7- كنترل بیماری های گیاهی
8- بهبود تهویه خاك و تسریع تجزیه مواد آلی و تشكیل هوموس
9- افزایش نفوذ پذیری خاك در برابر آب وهوا
10- تأمین محیط مناسبی برای رشد و گسترش ریشه
11- مهیا ساختن زمین برای انجام عملیات كاشت، داشت و برداشت محصول

18. ج- خاك ورزی در مرحله داشت د- خاك ورزی پس از برداشت
فصل پنجم : آماده سازی بستر بذر
تهیه فیزیكی بستر بذر
عملیات تهیه فیزیكی زمین (خاك ورزی) ممكن است پیش از كاشت محصول یا مدت ها قبل از كاشت انجام شود كه مشتمل بر عملیات خاك ورزی زیر می باشند:
الف- عملیات شخم اولیه
ب- عملیات شخم ثانویه
ج- خاك ورزی در مرحله داشت
د- خاك ورزی پس از برداشت
ه - خاك ورزی در فصل آیش
و- خاك ورزی با اهداف ویژه
1- زیر شكنی
2- شخم در خطوط تراز
3- شخم كاهشی یا شخم صفر

19. فصل پنجم : آماده سازی بستر بذر
الف- شخم اولیه
عملیات شخم اولیه شامل كندن و زیرو رو كردن خاك است كه در زمین شخم نخورده به اجرا در می آید. این نوع خاك ورزی به كمك انواع گاو آهن های برگردان دار به عمق 10 الی 30 سانتی متر یا بیشتر صورت می گیرد.

20. فصل پنجم : آماده سازی بستر بذر
ب- شخم ثانویه
پس از انجام عملیات اولیه تهیه زمین، یك سری اقدامات جهت خرد كردن كلوخه ها، نرم كردن خاك، ‌تسطیح زمین، ریشه كن نمودن علف‌های هرز، مخلوط كردن كودهای آلی و معدنی، سله شكنی، تهیه جوی و پشته (فارو) و نهرهای آبیاری و زهكشی انجام می پذیرد كه به آن عملیات تكمیلی یا خاك ورزی ثانویه می گویند. برای انجام این عملیات از اداواتی مانند گاوآهن های بشقابی (دیسك)، هرس یا دندانه، ‌غلتك، ماله، كولتیواتور، شیار كنی، نهر كن، مرز بند و … استفاده می‌شود.

21. ج- عملیات خاك ورزی در مرحله داشت
فصل پنجم : آماده سازی بستر بذر
ج- عملیات خاك ورزی در مرحله داشت
بعد از كاشت محصول، با توجه به نوع گیاه زراعی و تراكم علف‌های هرز اقداماتی مانند خاك دادن پای بوته، وجین كردن، احداث جوی و پشته و كولتیواتور زدن ضرورت پیدا می كنند.

22. د- خاك ورزی پس از برداشت (شخم كلشی)
فصل پنجم : آماده سازی بستر بذر
د- خاك ورزی پس از برداشت (شخم كلشی)
در این حالت پس از برداشت محصول، بلافاصله شخم نسبتاً عمیقی زده می شود و از این عملیات چند هدف دنبال می شود. از جمله اینكه بقایای گیاهی (كاه و كلش) محصول تولید شده زیر خاك می شوند، قسمت سطحی خاك نرم می شود تا نزولات جوی را بهتر جذب كند و ضمناً شرایطی فراهم می شود تا بذر علفهای هرز و بذور گیاه زراعی كه در حین برداشت بر زمین ریخته اند تحریك به جوانه زنی شوند. پس در شخم كلشی آماده سازی زمین برای كشت فوری هدف نمی باشد.

23. فصل پنجم : آماده سازی بستر بذر
هـ خاك ورزی در فصل آیش
چنانچه یك قطعه زمین، بدون كاشت محصول برای یك یا چند فصل زراعی رها شود، گفته می شود آن قطعه زمین در آیش قرار دارد.
مهم‌ترین اهداف آیش گذاشتن زمین عبارتند از: نابود كردن علفهای هرز، از بین بردن آفات و عوامل بیماری زا افزایش ذخیره رطوبتی خاك، و بهبود شرایط فیزیكی و حاصلخیزی خاك.
برای رسیدن به این اهداف لازم است یك سری عملیات خاك ورزی شامل شخم عمیق و ایجاد كلوخه های بزرگ در زمین آیش اجرا گردد.

24. و- خاك ورزی با اهداف ویژه
فصل پنجم : آماده سازی بستر بذر
و- خاك ورزی با اهداف ویژه
1- زیر شكنی. گاهی اوقات در برخی اراضی در لایه های زیرین خاك طبقات غیر قابل نفوذی(hard pan) تشكیل می شود كه نفوذ آب، هوا و گسترش ریشه به اعماق خاك را با مشكل مواجه می كند. در این گونه موارد با استفاده از ادواتی موسوم به زیر شكن(Sub soiler) یا گاو آهن های اسكنه ای، بدون آنكه خاك برگردانده شود، از سختی و تراكم لایه‌های زیرین كاسته می شود.

25. فصل پنجم : آماده سازی بستر بذر
2- شخم در خطوط هم تراز. در زمین های شیب دار (ملایم تا متوسط) بهترین شیوه خاك ورزی اجرای شخم به صورت خطوط یكنواخت و هم تراز با شیب زمین است. در این حالت احتمال فرسایش بادی و آبی به حداقل می رسد. اجرای این گونه خاك ورزی در اراضی با شیب بالای 15 درجه به كمك تراكتور امكان پذیر نمی باشد.

26. فصل پنجم : آماده سازی بستر بذر
3- شخم كاهشی یا شخم صفر. امروزه جایگزینی سیستم شخم حداقل یا زراعت بدون شخم با عملیات خاك ورزی رایج، یكی از محورهای تحقیقات در خاكشناسی و اكولوژی گیاهان زراعی است. هدف اساسی در این روش، كاهش عملیات خاك ورزی در راستای جلوگیری از فرسایش خاك و نیز حفظ و ذخیره رطوبت بیشتر در خاك است.

27. ادوات و تجهیزات آماده سازی زمین
گاو آهن مهمترین وسیله ای است که برای بریدن، برگردانیدن و خرد كردن كامل یا ناقص لایه ای از خاك و معمولاً اولین وسیله ای است كه در تهیه بستر به كار می رود. از نظر ساختمان و اجزای تشكیل دهنده 4 نوع گاو آهن قابل تشخیص می باشد:
الف- گاو آهن های سوكی یا برگردان دار (moldboard plough)
ب- گاو آهن های بشقابی (disk plough)
ج- گاو آهن های اسكنه ای (chisel plough)
د- گاو آهن ایرانی