1. Hagvöxtur um heiminn
Þorvaldur Gylfason

2. Hagvöxtur í bráð og lengd Hagvöxtur til lengdar Framleiðslugeta
Framleiðsla
Þjóðarframleiðsla
Hæð
Hagsveiflur
í bráð
Lægð
Tími

3. Hagvöxtur í bráð og lengd
Til að greina hegðan þjóðarframleiðslunnar frá ári til árs, það er í bráð, þarf skammtímaþjóðhagfræði
Ýmist kennd við Keynes eða ,,nýklassísk”
Til að greina þróun framleiðslugetunnar yfir löng tímabil þarf á hinn bóginn hagvaxtarfræði
Ýmist ,,nýklassísk” eða kennd við ,,innri hagvöxt”

4. Að vaxa sundur eða saman
Vestur-Þýzkaland : Austur-Þýzkaland
Austurríki : Tékkóslóvakía
Finnland : Eistland
Taívan : Kína
Suður-Kórea : Norður-Kórea
Hagskipulag
Írland : Grikkland
Spánn : Argentína
Botsvana : Nígería
Singapúr : Malasía
Máritíus : Madagaskar
Kenía : Tansanía
Taíland : Búrma
Túnis : Marokkó
Ör vöxtur
Þjóðarframleiðsla
Hagstjórn?
Hægur vöxtur
Tími

5. Að vaxa sundur eða saman
Kína – Evrópa:
1:1 árið 1400
1:20 árið 1989
Land B: 2% á ári
Hagkvæmni
Hagskipulag
Hagstjórn
Landsframleiðsla á mann
Þrefaldur munur eftir 60 ár
Land A: 0,4% á ári 60 Ár

6. Rætur hagvaxtar: Fjárfesting og menntun+ + +
auðkennir jákvæð áhrif

7. Rætur hagvaxtar: Fjárfesting og menntun
Adam Smith vissi þetta, og meira, einnig Arthur Lewis
Robert Solow efaðist um langvinn áhrif + + +
auðkennir jákvæð áhrif

8. Fleiri rætur hagvaxtar
Arthur Lewis: x er viðskipti, stöðugleiki, gott veður
En Solow réð ferðinni: langtímavöxtur er ytri stærð! + + + +
auðkennir jákvæð áhrif

9. Fleiri rætur hagvaxtar
Ef x er erlend viðskipti, þá … + + + +
auðkennir jákvæð áhrif

10. Írland og Grikkland: VLF á mann 1960-2002 (1,01)42 = 1,5 Dæmi 1
Bandaríkjadollarar
Fast verðlag 1995
Írland 4,2%
Grikkland 3,2%
(1,01)42 = 1,5

11. Spánn og Argentína: VLF á mann 1960-2002 (1,027)42 = 3,1 Dæmi 2
Bandaríkjadollarar
Fast verðlag 1995
Argentína 0,6%
(1,027)42 = 3,1

12. Botsvana og Nígería: VLF á mann 1960-2002 (1,061)42 = 12,0 Dæmi 3
Bandaríkjadollarar
Fast verðlag 1995
(1,061)42 = 12,0
Nígería 0,2%

13. Singapúr og Malasía: VLF á mann 1960-2002 (1,02)42 = 2,3 Dæmi 4
Bandaríkjadollarar
Fast verðlag 1995
(1,02)42 = 2,3
Malasía 4,1%

14. Máritíus og Madagaskar: VLF á mann 1960-2002
Dæmi 5
Máritíus 4,4%
Bandaríkjadollarar
Fast verðlag 1995
(1,058)42 = 10,7
Madagaskar -1,4%
Sjá fleiri Myndir af hagvexti á vefsetrinu mínu

15. Saga um tvö lönd
Land A
Land B

16. Saga um tvö lönd
Land A
Land B
Grunnskólasókn stúlkna
100%
72%

17. Saga um tvö lönd 100% 72% 25% 11% Land A Land B Grunnskólasókn stúlkna
Fjárfesting (% af VLF)
25%
11%

18. Saga um tvö lönd 100% 72% 25% 11% 58% 23% Land A Land B
Grunnskólasókn stúlkna
100%
72%
Fjárfesting (% af VLF)
25%
11%
Útflutningur (% af VLF)
58%
23%

19. Saga um tvö lönd 100% 72% 25% 11% 58% 23% 33% 80% Land A Land B
Grunnskólasókn stúlkna
100%
72%
Fjárfesting (% af VLF)
25%
11%
Útflutningur (% af VLF)
58%
23%
Frumútflutningur (%)
33%
80%

20. Saga um tvö lönd 100% 72% 25% 11% 58% 23% 33% 80% 10% 18% Land A
Land B
Grunnskólasókn stúlkna
100%
72%
Fjárfesting (% af VLF)
25%
11%
Útflutningur (% af VLF)
58%
23%
Frumútflutningur (%)
33%
80%
Verðbólga (%)
10%
18%

21. Saga um tvö lönd 100% 72% 25% 11% 58% 23% 33% 80% 10% 18% 4,4% -1,4%
Land A
Land B
Grunnskólasókn stúlkna
100%
72%
Fjárfesting (% af VLF)
25%
11%
Útflutningur (% af VLF)
58%
23%
Frumútflutningur (%)
33%
80%
Verðbólga (%)
10%
18%
Vöxtur á mann
4,4%
-1,4%

22. Saga um tvö lönd 100% 72% 25% 11% 58% 23% 33% 80% 10% 18% 4,4% -1,4%
Og löndin eru:
Máritíus
Madagaskar
Grunnskólasókn stúlkna
100%
72%
Fjárfesting (% af VLF)
25%
11%
Útflutningur (% af VLF)
58%
23%
Frumútflutningur (%)
33%
80%
Verðbólga (%)
10%
18%
Vöxtur á mann
4,4%
-1,4%

23. Máritíus og Madagaskar: VLF á mann 1960-2002
Dæmi 5
Máritíus 4,4%
Bandaríkjadollarar
Fast verðlag 1995
(1,058)42 = 10,7
Madagaskar -1,4%

24. Máritíus
Madagaskar

25. Nýklassíska kenningin um ,,ytri hagvöxt” (Solow)
Rekur vöxt þjóðarframleiðslu á mann yfir löng tímabil til einnar rótar:
Tækniframfarir
Hagvöxtur til langs tíma litið er því ónæmur fyrir hagstjórn, góðri eða vondri eftir atvikum.
“To change the rate of growth of real output per head you have to change the rate of technical progress.”
ROBERT M. SOLOW

26. Nýrri kenningar um ,,innri hagvöxt” (Lewis)
Rekja vöxt þjóðarframleiðslu á mann yfir löng tímabil til þriggja þátta:
Sparnaður
Hagkvæmni
Afskriftir
“The proximate causes of economic growth are the effort to economize, the accumulation of knowledge, and the accumulation of capital.”
W. ARTHUR LEWIS

27. Harrod og Domar
Kenning Lewis um innri hagvöxt er náskyld líkani Harrods og Domars
þar sem hagvöxtur fer eftir
A. sparnaðarhlutfallinu
B. hlutfalli fjármagns og tekna
C. afskriftum

28. Ytri og innri hagvöxtur
Nýklassíska kenningin
þar sem hagvöxtur til lengdar fer eingöngu eftir tækni, varpar ekki skýru ljósi á mikinn hagvöxt margra Asíulanda síðan 1965
Nýja kenningin um innri hagvöxt
þar sem hagvöxtur fer eftir sparnaði, hagkvæmni og afskriftum, virðist bregða betri birtu á reynslu Asíulandanna
Reyndar er kenningin um innri hagvöxt ekki ný, því að Adam Smith vissi þetta (1776)

29. Samruni Nýklassíska kenningin
Ef tvö lönd eru alveg eins (sama sparnaðarhlutfall, sama fólksfjölgun, sama tækni), þá verða tekjur á mann á endanum hinar sömu í báðum löndum
Þetta þýðir, að fátæk lönd vaxa hraðar en rík lönd, og ná þeim að endingu: þau renna saman
Kenningin um innri hagvöxt felur ekki í sér samruna, sbr. Y = EK

30. Upphafstekjur og hagvöxtur
Samruni + + – ? + +
auðkennir jákvæð áhrif –
auðkennir neikvæð áhrif

31. Samruni? r = -0,09 r = raðfylgni 85 lönd
Botsvana
Kína
r = raðfylgni
Kórea
Taíland
Indónesía
Engin merki þess, að fátæk lönd vaxi hraðar en rík

32. Rætur hagvaxtar I Sparnaður Rímar vel við reynslurök víðs vegar að
Varla tilviljun, að mikill sparnaður í Asíu, um 30-40% af tekjum, hefur haldizt í hendur við mikinn hagvöxt
Varla tilviljun heldur, að lítill sparnaður í mörgum Afríkulöndum, um 10% af tekjum, hefur haldizt í hendur við lítinn sem engan hagvöxt
OECD-lönd: sparnaður um 20% af tekjum
Ályktun um hagstjórn:
Stöðugleiki með lítilli verðbólgu og jákvæðum raunvöxtum örvar sparnað og þá um leið hagvöxt

33. Rætur hagvaxtar I Tekjur á mann Austur-Asía 400 300 200 OECD Afríka
Mikill sparnaður
300
200
Miðlungssparnaður
OECD
Afríka
100
Lítill sparnaður
1965
1990

34. Fjárfesting og hagvöxtur 1965-98 r = 0,65 85 lönd Magn og gæði
Botsvana
Botswana
Magn og gæði
Kína
Thailand 1% 4%
Jordan
Aukning fjárfestingar um 4% af VLF helzt í hendur við aukningu hagvaxtar á mann um 1% á ári
Níger
Níkaragva

35. Rætur hagvaxtar II: Magn og gæði
Afskriftir
Áhrif afskrifta á hagvöxt eru náskyld áhrifum sparnaðar og fjárfestingar á hagvöxt
Óarðbær fjárfesting frá fyrri tíð rýrir gæði fjármagns, svo að það gengur hraðar úr sér en ella og þörfin fyrir endurnýjunarfjárfestingu til að bæta fyrir slit og úreldingu eykst
Því meira af þjóðarsparnaði sem verja þarf til endurnýjunarfjárfestingar, þeim mun minna er aflögu til nýrrar fjárfestingar í vélum og tækjum

36. Fjárfesting: Magn og gæði
Einkavæðing um heiminn
Tæki til að bæta fjárfestingu með því að fela fjárfestingarákvarðanir í hendur einkafyrirtækja, sem hafa arðsemi að leiðarljósi frekar en stjórnmál
Traustir bankar
Tæki til að beina sparnaði heimila að arðbærum fjárfestingarkostum
Hvort tveggja eflir hágæðafjárfestingu, hagkvæmni og hagvöxt

37. Rætur hagvaxtar III Hagkvæmni
Rímar einnig vel við reynslurök víðs vegar að
Tækniframfarir efla hagvöxt með því að gera mönnum kleift að ná meiri afurðum úr gefnum aðföngum
Einmitt þetta er aðalsmerki aukinnar hagkvæmni!
Þannig fer e.t.v. bezt á að skoða tækniframfarir sem eina tegund aukinnar hagkvæmni
Ályktun um hagstjórn:
Allt, sem eykur hagkvæmni, hvað sem er, eykur einnig hagvöxt

38. Rætur hagvaxtar III Fimm uppsprettur aukinnar hagkvæmni
Frjáls verðmyndun og fríverzlun auka hagkvæmni og þá um leið hagvöxt
Stöðugt verðlag dregur úr óhagkvæmni af völdum verðbólgu og örvar hagvöxt
Einkavæðing dregur úr óhagkvæmni af völdum ríkisfyrirtækja og örvar hagvöxt
Meiri og betri menntun bætir mannaflann og ...
Tækniframfarir efla hagkvæmni og hagvöxt
Tækifærin eru nánast óþrjótandi!

39. Rætur hagvaxtar III Þetta eru góð tíðindi
Ef hagvöxtur færi eingöngu eftir tækniframförum, væri lítið hægt að gera til að örva hann
… annað en að efla og styrkja r&þ o.þ.h.
En ef hagvöxtur ræðst af sparnaði og hagkvæmni, þá geta almannavaldið og einkageirinn gert ýmislegt til að örva vöxtinn
Því að allt, sem eykur hagkvæmni, örvar einnig hagvöxt

40. Aftur Hvað er hægt að gera til að örva hagvöxt?
Sjá til þess, að sparnaður borgi sig
Halda verðbólgu niðri og raunvöxtum hóflega jákvæðum
Halda fjármálakerfinu við góða heilsu
til að beina sparnaði að hágæðafjárfestingu
Efla hagkvæmni á alla lund
1. Frjáls verðmyndun og fríverzlun
2. Lítil verðbólga
3. Sterkur einkageiri
4. Meiri og betri menntun
5. Góð náttúruauðlindastjórn
Aftur

41. 1 Frjálst búskaparlag og hagvöxtur
Frjáls verðmyndun felur í sér, að verð ræðst á markaði og ekki á stjórnarskrifstofum
Blandaður markaðsbúskapur er hagkvæmari en áætlunarbúskapur
Sbr. Sovétríkin sálugu og Bandaríkin eða ESB
Frjáls viðskipti innan lands og út á við greiða fyrir sérhæfingu og hagkvæmni
Fríverzlun er hagkvæmari en sjálfþurftarbúskapur.
Sbr. Kúbu og Hong Kong eða Singapúr
Og sbr. málflutning Jóns forseta strax árið 1843

42. Erlend viðskipti og hagvöxtur 1965-98
87 lönd
Aukning útflutnings um 20% af VLF helzt í hendur við aukningu hagvaxtar á mann um 1% á ári
r = 0,33
Botsvana
Singapúr
Kórea
Máritíus
Sameinuðu furstadæmin

43. 2 Stöðugleiki og hagvöxtur
Minni verðbólga þýðir minni óhagkvæmni af völdum verðbólgu
Verðbólga refsar fólki og fyrirtækjum fyrir að eiga reiðufé og dregur þannig úr hagkvæmni
Verðbólga er ígildi skatts
Ógagnsærri og óhagkvæmari en flestir aðrir skattar
Verðbólga veldur óvissu
Truflar bæði viðskipti og fjárfestingu
Verðbólga hækkar raungengi gjaldmiðilsins
Spillir fyrir útflutningi og hagvexti

44. 3 Einkavæðing og hagvöxtur
Einkavæðing færir fyrirtæki í hendur eigenda og stjórnenda, sem taka arðsemi fram yfir atkvæði
Hagnaðarsjónarmið leysa stjórnmálaviðmið af hólmi í rekstri fyrirtækja
Hagsýnir eigendur ráða jafnan stjórnendur og starfslið á grundvelli verðleika fremur en flokkshollustu
Einkarekstur er því allajafna hagfelldari en ríkisrekstur

45. Sama sagan aftur og aftur
Fríverzlun glæðir hagvöxt
Dregur úr óhagkvæmni, sem fylgir viðskiptahömlum
Minni verðbólga glæðir hagvöxt
Dregur úr óhagkvæmni af völdum verðbólgu
Einkavæðing glæðir hagvöxt
Dregur úr óhagkvæmni í ríkisrekstri
Meiri og betri menntun glæðir hagvöxt
Minnkar óhagræði vegna ónógrar menntunar

46. 4 Menntun og hagvöxtur Meiri og betri menntun eykur afköst mannaflans
Lykilatriði:
Grunnskóla- og framhaldsskólamenntun handa öllum, einkum stúlkum
Háskólamenntun handa sem flestum
Aukin rækt við menntamál
Aukin útgjöld ríkis og byggða til menntamála
Aukið svigrúm handa einkageiranum í menntakerfinu til að nýta kosti samkeppni

47. Menntun og hagvöxtur 1965-98 r = 0,72
87 lönd
r = 0,72
Jákvæður en minnkandi afrakstur menntunar
Taíland
Finnland
Nýja Sjáland
Jamaíka
Aukning framhaldsskólasóknar um 25% af hverjum árgangi helzt í hendur við aukningu hagvaxtar á mann um 1% á ári

48. Náttúruauðlindir og hagvöxtur5
Náttúruauðlindir og hagvöxtur
Náttúruauðlindagnægð, sé ekki nógu vel á málum haldið, getur reynzt vera blendin blessun
,,Landið okkar er ríkt, en fólkið er fátækt”
Vladimir Putin, forseti Rússlands
Þrír farvegir
Menntun
Hollenzka veikin
Rentusókn
Hvað segja hagtölur?

49. Náttúruauður og hagvöxtur 1965-98
85 lönd
Aukning náttúruauðs um 10% af þjóðarauði helzt í hendur við samdrátt hagvaxtar á mann um 1% á ári
Ástralía
Miklar náttúru-auðlindir hneigjast til að draga úr hagvexti, sé þeim ekki vel stjórnað
Venesúela
r = -0,64

50. 6 Jöfnuður og hagvöxtur Tvö sjónarmið: Hvað segja gögnin? Eitt mál enn
Ójöfnuður örvar hagvöxt
Of mikill jöfnuður slævir hvatann til að vinna, spara og afla sér menntunar
Ójöfnuður slævir hagvöxt
Of mikill ójöfnuður dregur úr sátt og samlyndi og vekur úlfúð og átök um tekjuskiptingu í þjóðfélaginu
Hvað segja gögnin?

51. Ójöfnuður og hagvöxtur 1965-98 Ójöfnuður dregur úr hagvexti:
75 lönd
Lækkun Ginistuðulsins um 12 stig helzt í hendur við aukningu hagvaxtar um 1% á ári
Kórea
Korea
Kína
France
Ójöfnuður dregur úr hagvexti:
Engin sjáanleg merki þess, að jöfnuður standi í vegi fyrir vexti
Thailand
Noregur
Lesotho
Brasilía
Brazil
Suður Afríka
Sweden
South Africa
Central African Republic
r = -0,50
Síerra Leóne

52. Hver er niðurstaðan?
Hagvöxtur fer ekki aðeins eftir hagskipulagi, heldur einnig eftir hagstjórn
Almannavaldið getur ýtt undir hagvöxt til langs tíma litið með því að efla
sparnað og hágæðafjárfestingu
erlend viðskipti og fjárfestingu
menntun á öllum skólastigum

53. Hver er niðurstaðan?
Þessar ályktanir má ráða af rökum og reynslu víðs vegar að
Aðrar ályktanir:
Of mikil verðbólga skaðar sparnað, fjárfestingu og viðskipti — og þá einnig hagvöxt
Of mikil ríkisafskipti rýra gæði fjárfestingar — og einnig hagvöxt
Of mikill landbúnaður og náttúruauðlindaútgerð yfirleitt, sé ekki nógu vel á málum haldið, dregur úr menntun og viðskiptum — og einnig hagvexti

54. Fyrirvarar Hér er þó um miklu flóknara mál að tefla
Hagvöxtur ræðst af fjölmörgum öðrum þáttum, sem varða stjórnmál, félagsmál og menningu auk náttúruskilyrða, veðurfars og heilbrigðis — en allt það látum við eiga sig að sinni
Kjarni málsins er eftir sem áður þessi:
Hömlur gegn hagvexti eru margar hverjar af manna völdum, og þeim geta menn því rutt úr vegi á lýðræðisvettvangi
Allt, sem þarf, er að vilja og skilja

55. Að lokum: Það er hægt að örva hagvöxt
Hagvöxtur skiptir miklu í fátækum löndum
Spurning beinlínis um líf og dauða
Og ekki aðeins í fátækralöndum
Fátækt innan um allsnægtir í okkar heimshluta
Höfuðkenning Gunnars Myrdal í Asian Drama (1968):
Hagvöxtur er óhugsandi í Asíulöndum!
Nýja hagvaxtarfræðin gefur fyrirheit um, að þeir, sem draga svipaðar ályktanir um Afríku nú eða önnur pláss, reynist einnig hafa á röngu að standa

56. Að lokum: Það er hægt að örva hagvöxt
Þessar glærur er að finna á vefsetri mínu:
Reynsla síðustu ára lofar góðu
Umtalsverðar framfarir í hagstjórn og hagstjórnarfari um allan heim síðan um 1990
Efling hagvaxtar og uppræting fátæktar hafa notið vaxandi stuðnings meðal almennings og stjórnmálamanna með ólíkar skoðanir að öðru leyti
Fyrirstaða sérhagsmuna er samt umtalsverð
Endir