1. ENDOPLAZMATIČNA MREŽA (RETIKULUM)
- elektronsko-mikroskopska istraživanja su pokazala de se u svim eukariotskim ćelijama (izuzev eritrocita) u citoplazmi nalazi razgranata mreža membanskog sistema sastavljenog od cisterni, vezikula i tubula – endoplazmatični retikulum
membrane ER se nastavljaju na jedarnu membranu, ali nijesu povezane sa plazmalemom i tonoplastom
retikulum jedne ćelije preko plazmodezmi je povezan sa retikulom druge
- neki djelovi membrana ER imaju na spoljašnjoj strani ribozome a neki ne tako da se razlikuje neravni (granularni) i glatki (agranularni) ER

2. Ribozomi granularnog ER učestvuju u sintezi molekula specifičnih bjelančevina, koji kada je molekul gotov, završavaju u šupljini ER
-bjelančevina ima svoj N-završetak –koji se prvi sintetiše, sa sekvencom od oko 20 hidrofobnih AK
- one mogu brzo da prođu kroz membranu ER i povlače ostatak molekula - tako bjelančevina za vrijeme njene sinteze pričvršćuje ribozom za membranu ER

3. - šupljina ER je odvojen ćelijski kompartment koji je sa susjedom ćelijama povezan plazmodezmama
- prisustvo glatkih retikuluma ukazuje na metaboličku neaktivnost ćelije i obratno
- ER je mjesto sinteze lipida
- pretpostavlja se da je ER mjesto ATP-azne aktivnosti gdje se ATP koristi kao izvor energije za različite procese
-posebna uloga ER se ogleda u nakupljanju i transportu produkata metabolizma ćelije (bjelančevina, lipoproteina, lizozomne hidrolaze i dr.)

4. GOLDŽIJEV APARAT
kod životinjskih ćelija bio je otkriven još 1898, a kod biljaka tek godine
kompleks Goldžijevog aparata predstavljaju diktiosomi koji se sastoje od nabora, više ili manje paralelnih cjevčica oivičenih membranama sa malim spljoštenim mjehurovima i vakuolama na periferiji zone Goldžijevog aparata
- jedna ćelija može da sadrži nekoliko stotina Goldžijevih aparata što zavisi od metaboličke aktivnosti ćelije

6. - pretpostavlja se da nastaje od ER
- od glatkog ER obrazuju se male primarne vezikule (I0V) koje se kreću prema Goldžijevom aparatu
- nove membrane obrazuju stranu formiranja (FF) Goldžijevog aparata, a na drugoj strani se obrazuju sekretorne vezikule (SV) sa strane sekrecije (SF) koje se ugrađuju u plazmalemu
- ima teorija da nastaje od jedrove opne

7. funkcionalni značaj diktiosoma:
pretpostavlja se da se tu sintetišu fosfolipidi, ribonukleotidi, različiti polisaharidi, pektini i glukoproteidi – - jedinjenja napuštaju diktiosome u obliku vezikule, prolaze kroz citoplazmu i spajaju se sa plazmalemom ili tonoplastom izručujući njihov sadržaj izvan protoplasta ili u vakuolu
ovakav hemijski sastav produkata diktiosoma ukazuje da se u Goldžijevom aparatu sintetišu osnovne komponente koje učestvuju u izgradnji plazmaleme i ćelijskog zida

8. TONOPLAST I VAKUOLA
- vakuola je kompartment u protoplastu koji sadrži vodeni rastvor i odvojen je od citoplazme membranom poznatom kao tonoplast (debljina oko 8 nm, tanji od plazmaleme a deblji od ER)
u diferenciranim parenhimskim ćelijama oko 90% zapremine ćelije zauzima nekoliko manjih ili samo jedna velika vakuola
kod meristemskih ćelija se javlja veliki broj sićušnih vakuola
tonoplast – vakuolarna membrana
vodi porijeklo od membrane ER

9. hemijski sastav vakuolarnog soka je veoma raznovrstan:
hemijski sastav vakuolarnog soka je veoma raznovrstan: - joni, organske kiseline i njihove soli, ugljeni hidrati, pektini, glukozidi, pigmenti, alkaloidi i bjelančevine
izdvajanje raznih jedinjena u vakuolu ima značaj jer visok osmotski potencijal vakuolarnog soka održava turgor
a sa druge strane to je dobar rezervoar jedinjenjima koji se nalaze u datom momentu u suvišku
takođe, vakuola služi kao mjesto za lakolizaciju sekundarnih produkata prometa koji su štetni za protoplazmu (tanin, alkaloidi, fenol, kiseline i dr.)

10. - uloge vakuole:
održavaju ćeliju turgidnom (posebno važno kod zeljastih biljka jer se čvrstoća postiže zajedničkim učešćem vakuole i ćelijskog zida)
- kao “magazin”
- tu se vrši hidroliza glavnih ćelijskih komponenti; nukleinskih kiselina, bjelančevina, ugljenih hidrata i lipida zahvaljujući brojnim enzimima koji djeluju u kiseloj sredini (pH oko 5)
- materije u vakuolu vjerovatno dolaze vezikularnim putem – smatra se da vakuole mogu funkcionisati kao lizozomi

11. RIBOZOMI
- ribozomi – okrugle organele veličine 20 do 30 nm
broj je različit, ne samo u pojedinim tipovima ćelija, već i različitim fazama njihove aktivnosti
- između broja ribozoma i kapaciteta sinteze proteina postoji direktna zavisnost
najveći broj ribozoma se nalazi u citoplazmi, gdje mogu da budu slobodni ili vezani za ER
ima ih i u hloroplastima, mitohondrijama i jedru
- slobodni pojedinačni ribozomi se nazivaju monozomi
- a skupovi ribozoma vezani za molekul mRNK polizomi, poliribozomi ili ergozomi (mogu imati 5 do 70 ribozoma)
- obavezne komponente ribozoma su katjoni dvovalentnih metala, i to uglavnom Mg2+, a ponekad i Ca2+

12. polizomi koji se nalaze slobodni u citoplazmi, sintetizuju proteine koji prvenstveno služe za intracelularnu potrebu, sintezu enzima i uopšte umnožavanje protoplazme
proteini koji se luče i transportuju u pravcu ćelijskog zida sintetizuju se na polizomima vezanim za membranu ER
mogu se svrstati u dvije grupe koje se razlikuju po sedimentacionom koeficijentu i po sastavu RNK i proteina
kod eukariota, viših organizama – sedimentacioni koeficijent iznosi 80S
kod prokariota, u hloroplastima i mitohondrijama 70S
- ribozomi sa 80S imaju podjedinice sa 60S i 40S (65% rRNK i 35% proteina)
- ribozomi sa 70S imaju podjedinice sa 50S i 30S (40-50% rRNK i 60-70% proteina)
- između podjedinica postoji žljeb ili kanal kroz koji se u toko proteosinteze provlači molekul mRNK

14. - ribozomi su centri biosinteze proteina u ćeliji
- sinteza proteina obuhvata sledeće faze:
- transkripciju genetske informacije sa DNK na novonastale molekule mRNK, sa određenim rasporedom baza
- translacija pri čemu se informacija sa “matrice” nukleotida “prevodi” na određeni raspored aminokiselina koji se ostvaruje aktivacijom AK i procesima inicijacije, elongacije i terminacije polipeptidnog lanca

15. MITOHONDRIJE
- nalaze se u citoplazmi svih eukariotskih ćelija
oblik je veoma različit, cilindričan, elipsoidan, jajolik ili izdužen
dužina od 1 do 5 m, a prečnik od 0,5 do 1 m
broj varira od 20 do 1000, od tipa ćelije i njihove metaboličke aktivnosti i fiziološkog stanja (uopšte manje ih je u biljnim nego u životinjskim ćelijama)

16. - obavijene su dvojnom membranom
-unutrašnja je naborana ili sa invaginacijama koje prodiru u dubinu mitohondrije poznate kao kriste
- unutrašnje membrane, posebno kriste sadže brojne partikule koje sadrže ATP-azu
- unutrašnjost je ispunjena gustim granularnim matriksom bjelančevinaste prirode sa brojnim granulama: ribozomi i granule sa visokim sadržajem kalcijuma (uočavaju se i končaste strukture poznate kao nukleoidi)

17. - ribozomi mitohondrija su manji od citoplazmatičnih (70S)
- granule bogate kalcijumom uglavnom sadrže kalcijum fosfat (Ca mitohondrije usvajaju kao Ca2+ u procesu energetski spregnutog transporta elektrona; nakupljanje Ca je povezano sa usvajanjem ekvivalentne količine fosfata)
- končaste strukture –nukleoidi sadrže DNK.
- sadržaj: proteina 60-70%, lipida 20-30%, nukleinske kiseline oko 0,5%
- 95% proteina mitohondrija potiče iz citoplazme
- 70% lipida su fosfolipidi (najzastupljeniji fosfatidilholin i fosfatidiletanolamin)
- nukleinske kiseline – RNK i DNK
- u mitohondrijama je utvrđeno i prisustvo vitamina A i C; sadrže i mineralne materije Ca2+, Mg2+, Mn2+, Sr2+ i Ba2+.

18. - porijeklo – od jedrove membrane, od plazmaleme i ER; sinteza de novo; diobom postojećih mitohondrija
- funkcija – u fiziološkim procesima – aerobna oksidacija substrata i sinteza ATP jedinjenja bogatog energijom (potrebna energija za transport i sintezu materija, prenos nadražaja, pokrete i dr)
- nakupljanje i održavanje visoke koncentracije K+ i Ca2+
- sinteza nekih fosfolipida, masnih kiselina (uglavnom u glioksizomima) i proteina
- smatra se da mitohondrije i hloroplasti imaju ulogu i u nasljeđivanju
Naime, mitohondrije imaju imaju sopstveni genetski, informacioni sistem, sadrže RNK, DNK i ribozome. Nezavisno od jedra mogu da vrše sintezu proteina , a isto tako mogu i da se da razmnožavaju nezavisno od diobe ćelije – autoreproduktivne ćelijske organele. NK mitohondrija i hloroplasta odgovorne su za svojstva koja se nasljeđuju citoplazamtično a citoplazmatičnim nasljeđivanjem prenose se neka kvantitativna svojstva koja su značajna za poljoprivredu.

19. PLASTIDI
tipične organele biljnih ćelija, veličine 3 do 20 m
nema ih u životinjskim ćelijama, heterotrofnim gljivama, prokaritskim bakterijama i Cyanophyceae
ograničeni su dvojnom membranom
uvijek se nalaze u citoplazmi
posjeduju sopstvenu RNK i DNK
veliki broj ribozoma (70S)
- imaju značajnu ulogu u fotosintetičkoj asimilaciji i metabolizmu ugljenika i u sintetičkim procesima u ćeliji

20. na osnovu njihove životne aktivnosti i pigmentacije mogu se razlikovati tri osnovna tipa:
hloroplasti,
hromoplasti i
leukoplasti;
treba navesti i neizdiferencirane proplastide i etioplaste koji nastaju toku diferencijacije plastida iz proplastida.
postanak :
- iz membranskog sistema same ćelije, a DNK je porijeklom od DNK jedra
- od fotosintetizujućih prokariota koji su veoma davno stupili u endosimbiozu sa ćelijama nefotosintetizujućih eukariota

21. plastidi mogu da prelaze iz oblika u oblik na što najviše utiče svjetlost
dvije teorije
1. ciklična – sve više prihvaćena
2. jednosmjeran tok razvića

22. Proplastidi – su plastidi sa nerazvijenom unutrašnjom strukturom, prije svega u meristemskim ćelijama. Imaju ribozome, skrobna zrna, DNK. Sadrže genetsku informaciju koja u saradnji sa genima jedra usmjerava razvoj proplastida u druge plastide.
Leukoplasti
Bezbojni plastidi (leukos-bijelo)
često se mogu naći u organima u kojima se nakuplja rezervna materija, naročito u korijenu i rizomima
nalaze se i u primarnim kožnim tkivima stabljika i listova, u žućkastim bijelim djelovima izdanka
- nastaju direktno iz proplastida, ili od hloroplasta redukcijom tilakoida
- zavisno od materije koja se u njima nagomilava, odnosno polimerizuje, razlikuje se nekoliko vrsta leukoplasta.
- u tkivima za nakupljanje rezervnih materija u kojima se iz šećera obrazuje skrob nalaze se amiloplasti
ako se obrazuju proteinski kristali to su proteinoplasti
ako se obrazuju lipidne kapljice – elajoplasti

23. Etioplasti
- u etioliranim biljkama
nepravilnog oblika, oivičeni dvojnom membranom
u unutrašnjosti 1-4 centra – pod elektronskim mikroskopom to je trodimenzionalna rešetka u obliku kocke sa međusobno povezanim cjevčicama na čijem kraju se nalaze lamele slične tilakoidima
- u njima se nalazi prekursor hlorofila protohlorofil - na svjetlosti se prevodi u hlorofil i etioplasti u hloroplaste
Hromoplasti
- plastidi žute, naranđaste ili crvenkaste boje koji od pigmenata sadrže samo karotenoide (karotenoidoplasti)
- imaju dvojnu membranu, ribozome i DNK; geni za sintezu pigmenata nalaze se u jedru
- unutrašnji membranski sistem je mnogo manje razvijen i organizovan nego kod hloroplasta

26. HLOROPLASTI
HLOROPLASTI se nalaze u svim zelenim djelovima biljke – najviše ih je u palisadnom i sunđerastom parenhimu lista
HLOROPLASTI su FOTOSINTETIČKI APARAT biljke –
u njima se vrši proces fotosinteze tj. preobraćanje sunčeve energije i njeno akumiliranje u obliku jedinjenja bogatih energijom

27. SFEROZOMI
organele bogate mastima
po hemijskom sastavu najvećim dijelom sadrže trigliceride (80-98%)
ostali dio uglavnom čine bjelančevine i fosfolipidi tj. komponente koje ulaze u sastav enzima za sintezu triglicerida i spoljašnje membrane
sveričnog ili ovalnog oblika 0,4 – 3 m
o strukturi spoljašnje membrane postoje različita shvatanja
- tipična elementarna biomembrana
- polovina elementarne biomembrane

28. Dvije teorije o ontogenezi :
1. potiču od ER na naj način što se vezikula slijepog završetka ER diferencira u organelu za sintezu triglicerida primajući odgovarajuće enzime (iz citoplazme). Trigliceridi se obrazuju iz acetil-CoA, malonil-CoA i glicerol-3-fosfata. Ovi pune sferozom – membrana je ista kao kod ER tj. elementarne građe.
2. isto od ER, ali se enzimi za sintezu triglicerida ugrađuju u membranu vezikule, pa se trigliceridi obrazuju u međusloju bimolekularnog sloja lipida membrane. Znači, membrana se cijepa na dva dijela. Unutrašnja polovina nestaje a ostaje samo spoljašnja
Obrazovanje sferozoma teče paralelno sa obrazovanjem sjemena. Masti se kasnije koriste pri klijanju sjemena. Naime, trigliceridi se hidrolizuju do masnih kiselina (enzim lipaza, i optimalna kisela sredina u sferozomima) i alkoholnih komponrnti koje se prenose u druge djelove ćelije za dalje iskorišćavanje

29. LIZOZOMI
loptastog, ovalnog ili nepravilnog oblika
zbog velikog prisustva hidrolitičkih enzima (kisela fosfataza, lipaza, esteraza, glukozidaza, kisela RN-aza, kisela DN-aza i dr) nazvani su litička tijela tj. lizozomi
razlažu sve osnovne organske materije ćelije: nukleinske kiseline, proteine, ugljene hidrate, lipide i dr.
- značajna uloga u metaboličkim procesima, u njima se obavlja “unutarćelijsko varenje”

30. enzimi lizozoma se sintetišu u ribozomima a nakupljaju u mreži granularnog ER
iIz granularnog ER dospojevaju (kako? možda preko Goldžijevog kompleksa) u okruglasta tijela sa glatkom membranom – primarni lizozomi
da bi primarni lizozom postao aktivan treba da se spoji sa fagozomom koji nastaje endocitozom (u unutrašnjosti citoplazme putem invaginacije se unuse molekuli ili partikule)
spajanjem primarnog lizozoma i fagozoma nastaje fagolizozom
iz njega nastaje digestivna vakuola odnosno aktivni lizozom (sekundarni lizozom) u kome se vrši razgradnja krupnih molekula i partikula u produkte manje molekulske mase koji mogu da difunduju kroz membranu lizozoma u citoplazmu
- vremenom, u aktivnim lizozomima dolazi do nakupljanja nerazloživih materija i tada prelaze u rezidualna tijela

31. TRANSLOSOMI
- vjerovatno predstavljaju strukture ćelija koje transportuju produkte metabolita u vakuolu
porijeklo translosoma – to su mjehurići ER sa specifičnom funkcijom tj. transportom određenih metabolita u vakuolu
u meristemskim ćelijama se nalaze difuzno raspoređeni u citoplazmi
u diferenciranim ćelijama približavaju se vakuoli – gube formu i njihov sadržaj se u vidu tamnih mrlja vide na periferiji vakuole
u početku kada u ćeliji nema vakuola metabiliti se nakupljaju u translosomima a kada se pojavi vakuola oni se transportuju u nju

32. imaju složenu ultrastrukturu:
prvi sloj granična membrana 10 nm
drugi sloj strukturni nm
treći sloj nm ima homogenu građi i odlikuje se manjom sposobnošću rasejavanja elektrona
četvrti sloj predstavlja centralni dio granule, karakteriše se najmanjom sposobnošću rasejavanja elektrona

33. MIKROTUBULE
- sastoje se od pravih cilindara različite dužine, a prečnik iznosi nm, zid je debljine 5-6 nm, a prečnik šupljine nm
- poprečni presjek pokazuje da se zid sastoji od 13 kružnih subjedinica
- 13 filamenata koji grade zid mikrotubule pokazuju izvjesnu longitudinalnu razliku po mjestu nalaženja jednog prema drugom tako da se javlja spiralna struktura
- osnovna supstanca koja izgrađuje mikritubule jeste tubulin (klupčasta bjelančevina, sastoji se iz dvije subjedinice iste veličine a različite strukture)
Dijele se na tri grupe: - mikrotubule koje grade diobeno vreteno za vrijeme mitoze,
- mikrotubule citoplazme
- mikrotubule kao strukturne komponente bičeva i cilija

35. MIKROTJELAŠCA
veličine 0,2-1,5 m, sferičnog ili ovalnog oblika
obavijena jednom elementarnom membranom
sadrže matriks koji je najčešće fine granularne strukture, a često se u njima mogu naći kristali ili končaste strukture
-najbolje su do sada proučeni
peroksisomi I
glioksisomi

36. PEROKSISOMI
- u biljnom ćelijama najčešće u fotosintetičkim tkivima i ćelijama
- sadrže veliki broj enzima (glikolat oksidaza, glutamat glioksilat aminotransferaza, hidrosipiruvat reduktaza, katalaza i dr.) - - uloga u fotorespiraciji

37. GLIOKSISOMI
- u ćelijama endosperma ili kotiledona biljaka koje nagomilavaju masti (npr. ricinus ili sjeme suncokreta za vrijeme klijanja)
- mogu da pređu u peroksisome (kada je hidroliza masti izvršena kotiledoni više ne sadrže glioksisome, ali se zato javljaju tipični peroksisomi)

39.
1. Cell structure and functions ER, GA, M, H, L
2. Cell structure and functions V,J
BOTH 3D AND MICROSCOPIC VIEWS
Plant Cell Structure