1. UVOD U PROGRAMSKI PAKET SPSS
Doc. dr Dragan Bogdanović
Literatura
Lazar Tenjović: Statistika u psihologiji, priručnik

2. KOMPONENTE PROGRAMA
Programski paket SPSS (Statistical Package for Social Sciences), koji od verzije 17.0 ima naziv PASW (Predictive Analytics SoftWare) ima sledeće komponente:
1. Programe koji: učitavaju podatke, izvode analize i daju ispise rezultata
2. Fajlove sa podacima (.sav)
3. Fajlove sa ispisima (.spo) i
4. Komandne tj. sintaksne fajlove (.sps)

3. AKTIVIRANJE I IZLAZAK IZ PROGRAMA
Program se pokreće iz Start menija komandama:
All Programs/SPSS for Windows/SPSS xx.x for Windows (za verzije do 17.0) ili
All Programs/SPSS inc/PASW Statistics xx (za verzije od 17.0)
Iz programa se izlazi klikom na znak X (u gornjem desnom uglu) ili odabirom komandi File pa Exit iz menija programa.

4. Glavni prozor
Pokretanjem programa otvara se Glavni prozor, koji se sastoji od tabele za podatke, menija programa sa komandama od File do Help i nekoliko komandnih ikona.

5. DEFINISANJE VARIJABLI I UNOS PODATAKA
Podaci se unose u tabelu, odnosno matricu reda nm u kojoj su redovi ispitanici, slučajevi, entiteti ili jedinice posmatranja, a kolone su obeležja, svojstva, atributi, tj. varijable. Pojedine kolone ili redovi nazivaju se vektori.
Podaci se mogu upisivati direktno u tabelu, ali ih je moguće i učitati iz standardnih baza podataka (Excel, Dbase, Access...) ili iz bilo kojeg standardnog editora, ukoliko su sačuvani u ASCII formatu (American Standard Code for Information Interchange).

6. DEFINISANJE VARIJABLI
Tabela editora podataka podeljena je u redove koji su označeni brojevima i kolone koje su označene sa var.
Da bi počeli unos podataka potrebno je predhodno kreirati i definisati varijable.
Kliknuti mišem na naslov prve kolone var, a zatim desnim klikom miša otvoriti skraćeni meni. Izborom opcije Insert Variable naziv kolone se menja u var00001, a u ovako kreiranu varijablu je sada moguće unositi podatke.

7. DEFINISANJE VARIJABLI
Glavni prozor SPSS programa se sastoji od dva radna lista koji se nalaze jedan iznad drugoga.
List koji vidimo kada pokrenemo program i koji smo do sada opisivali naziva se Data View - Pogled na podatke.
List u kome se vrši definisanje varijabli naziva se Pogled na varijable – Variable View. Njega pokrećemo klikom na jezičak u donjem levom uglu Glavnog prozora.

8. DEFINISANJE VARIJABLI
Po automatizmu SPSS novoformiranoj varijabli dodeljuje naziv var00001, definiše je kao numeričku, određuje joj širinu od 8 cifara sa još dva decimalna mesta i daje joj desno poravnanje.
Svaku od ovih karakteristika možemo promeniti prema svojim potrebama i namerama.

9. DEFINISANJE VARIJABLI
Naziv varijable možemo promeniti kada mišem kliknemo na ćeliju sa već zadatim imenom var00001.
Naziv može sadržati slova (samo engleska) i brojeve, ali mora početi slovom.
U starijim verzijama programa naziv je mogao sadržati do 8 slovno-brojnih oznaka, dok novije verzije podržavaju do 41 oznake.
Naziv ne sme sadržati prazna mesta, slova ć, č, ž, š i đ, kao i simbole (/, *, !, $, %, &, =, ?, +, -....).

10. DEFINISANJE VARIJABLI
Definisanje tipa varijable (numerička, tekst - string, datum ...) vrši se u ćeliji Type, širine u ćeliji Width, a broja decimalnih mesta u ćeliji Decimals.
Varijable tipa String ne mogu se koristiti u računanju. Preporučljivo je da se kvalitativne (kategorijske) varijable kodiraju numerički.
Na primer, bolje je umesto kategorija MUŠKI i ŽENSKI u varijabli POL unositi cifre 1 i 2 ili 0 i 1.

11. DEFINISANJE VARIJABLI
Label – služi za preciznije definisanje oznake varijable. Ova oznaka može sadržati prazna mesta, odnosno odvojene reči i zbog toga se u ispisu rezultata pojavljuje umesto imena varijable upisanog u polje Name. Kada je polje Label prazno u ispisu rezultata se pojavljuje naziv upisan u polju Name.
Na primer, kao Name možemo upisati: KMS, a kao Label: Skor na Kraun Marlovoj skali.

12. DEFINISANJE VARIJABLI
U polju Value (vrednost) mogu se definisati značenja kodova koji su dodeljeni pojedinim kategorijama kvalitativnih varijabli.
Na primer, ukoliko smo u varijabli POL kategoriji MUŠKI dodelili kod 1, a kategoriji ŽENSKI kod 2, da ne bi pamtili šta koji kod znači, a i da bi se adekvatni nazivi kategorija pojavili u ispisu rezultata, kliknemo mišem na polje Value i otvara se sledeći dijalog prozor:

13. DEFINISANJE VARIJABLI
U polje Value upisuje se vrednost koda 1, a u polje Value Label (oznaka vrednosti) upisuje se značenje koda, u ovom slučaju MUSKI. Klikom na Add (dodaj) ova definicija oznake vrednosti koda će biti potvrđena i uneta u prostor na dnu dijalog prozora.
Proceduru ponovimo i za kod 2, odnosno kategoriju ZENSKI.
Dijalog prozor zatvaramo klikom na Continue (nastavi).

14. DEFINISANJE VARIJABLI
Ukoliko želimo da izmenimo neku od definicija naziva vrednosti koda, kliknemo na nju, načinimo ispravku u poljima Value i Value Label, a zatim kliknemo na Change (izmeni).
Uklanjanje neke od definicija naziva vrednosti koda vrši se tako što kliknemo na nju, a zatim na komandu Remove (ukloni).

15. DEFINISANJE VARIJABLI
Missing Value – služi za definisanje nedostajućih podataka.
Column Format – služi za definisanje formata ispisa varijable u tabeli.
Measurement – omogućava definisanje merne skale sa koje dolaze podaci na datoj varijabli.

16. UNOS PODATAKA
Posle definisanja varijabli klikom na prvu ćeliju možemo pristupiti unosu podataka.
Na druge ćelije prelazimo ili strelicama za pomeranje kurzora ili klikom miša na njih.
Uneti podaci se trajno zapisuju naredbom Save (sačuvaj) iz File menija. Pri prvom zapisivanju pokreće se opcija Save As... (sačuvaj kao) i tom prilikom je potrebno dati ime fajlu sa podacima.

17. Preporuke
Prva kolona u tabeli bi trebalo da sadrži redni broj statističke jedinice. Druga kolona bi trebalo da sadrži oznaku grupe u kojoj se nalazi statistička jedinica. Ukoliko grupe sadrže podgrupe, potrebno je uvesti posebnu kolonu “Podgrupa”. Svaka podgrupa ima svoju posebnu oznaku.
Uvođenje većeg broja podgrupa umanjuje snagu zaključivanja jer standardna greška zavisi od veličine uzorka, a pri poređenju vrednosti nekog obeležja između različitih podgrupa, svaka od njih se podrazumeva kao poseban uzorak.

18. UČITAVANJE PODATAKA IZ STANDARDNIH BAZA
Biramo: File/ Open/ Data...
Otvara se prozor Open File
U polju Files of type iz padajućeg
menija biramo tip baze u kojoj
su traženi podaci, a u polje File
name upisujemo njeno ime.
Komandom Open podaci se
učitavaju u prozor za podatke
SPSS programa.

19. ZADATAK ZA VEŽBU
Formirati radnu tabelu sa četiri kolone i uneti podatke kao na slici.
Prvoj koloni pod Label dati oznaku redni broj, a četvrtoj indeks radne sposobnosti.
U koloni grupa kategorija administrativni radnici je kodirana sa 1, a kategorija radnici u proizvodnji sa 2.
U koloni pol kategorija muski je kodirana sa 1, a zenski sa 2.
Upisati nazive kategorija pojedinih kodova za ove dve kolone.
Zapamtiti (sačuvati) formiranu matricu pod imenom IRS.sav u folderu Statistika 1 koji treba formirati u My Documents računara.