1. فصل هفتم یادگیری و شرطی سازی
باسمه تعالی
جلسه چهارم
فصل هفتم یادگیری و شرطی سازی
دکتر آرش مانی
روانشناس، دکترای تخصصی علوم اعصاب شناختی
استادیار، گروه آموزشی روانپزشکی
دانشگاه علوم پزشکی شیراز؛ بیمارستان حافظ

2. مقدمه
نقش یادگیری در همه صحنه های زندگی ما نمایان است. یادگیری نه تنها در آموختن مهارتی خاص یا مطلب درسی، بلکه در رشد هیجانی، تعامل اجتماعی، و حتی رشد شخصیت نیز دخالت دارد.
مثلا؛ یاد میگیریم از چه بترسیم، چه چیزی دوست بداریم، چگونه مودبانه صحبت کنیم، چگونه صمیمیت نشان دهیم.

3. تعریف یادگیری انواع یادگیری
تغییری نسبتا دائمی در رفتار است که در نتیجه تمرین حاصل می شود. تغییراتی که در رفتار که حاصل رسش ( و نه تمرین)، یا شرایط موقت جاندار ( مثل خستگی یا حالات ناشی از مصرف مواد) باشند، مشمول این تعریف نمی شوند.
تمام یادگیری ها مشابه هم نیستند.
انواع یادگیری
خوگیری
شرطی سازی کلاسیک
شرطی سازی عامل
یادگیری پیچیده

4. خوگیری ساده ترین نوع یادگیری؛
عبارت است از نادیده گرفتن محرکی که با آن مأنوس شده ایم، و پیامد مهمی برای ما ندارد.
مثلا؛ یادگرفتن اینکه صدای تیک تاک ساعت تازه ای را نشنویم.

5. Classical Conditioning: The Elements of Associative Learning
شرطی سازی کلاسیک
Classical Conditioning: The Elements of Associative Learning
Ivan Pavlov
Conditioning Trial:
Salivation
Test Trial:
Salivation

6. شرطی سازی کلاسیک
شرطی سازی کلاسیک: نوعی فرایند یادگیری است که طی آن محرکی قبلا خنثی با محرک دیگری، از راه جفت شدن مکرر پیوند می یابد.
پاولف که تصادفا به موردی از یادگیری پیوندی برخورده بود مصمم شد دریابد آیا می توان به سگ آموخت که غذا را با چیزهای دیگری مثل نور یا صوت پیوند دادیا نه؟

7. اصطلاحات شرطی سازی کلاسیک
محرک غیر شرطی: محرکی که خودبخود بدون شرطی سازی قبلی، معمولا به وسیله بازتاب، پاسهی را فرا می خواند.
پاسخ غیر شرطی: پاسخی است اساسا به محرک غیرشرطی که برای برقراری پاسخ شرطی به محرک قبلا خنثی بکار میرود.
محرک شرطی: محرکی خنثی که پس از شرطی سازی از طرق پیوند با محرکی غیرشرطی، پاسخ شرطی را فرامی خواند.
پاسخ شرطی: پاسخ یادگرفته یا آموخته شده به محرکی که در ابتدا آن پاسخ را فرانمی خواند ( یعنی به محرک شرطی).
کوشش آزمایشی: هربار ارائه توأمان محرک شرطی و محرک غیر شرطی یک کوشش آزمایشی نامیده می شود.

8. اصول شرطی سازی کلاسیک فراگیری Acquisition
کوششهایی که طی آن آزمودنی در حال یادگیری پیوند بین دو محرک است؛ مرحله فراگیری شرطی سازی نامیده می شود؛ جفت کردن مکرر زنگ و غذا در مرحله فراگیری، ارتباط بین این دو محرک را قوی تر می کند.

9. اصول شرطی سازی کلاسیک X خاموشی Extinction بازگشت خودبخودی
اگر این پیوند تقویت نشود، پاسخ دهی به تدریج کاهش می یابد؛ این فرایند خاموشی نامیده شده است. X
Spontaneous Recovery
بازگشت خودبخودی

11. معنای فراگیری و خاموشی را هنگامی به سهولت می توان دریافت که توجه داشته باشیم آنچه جاندار در شرطی شدن کلاسیک یاد می گیرد؛ پیش بینی رویداد بعدی است.
وقتی پیش بینی موفقیت آمیز باشد؛ جاندار یادمی گیرد باز هم به همان نحو دست به پیش بینی بزند.( مرحله فراگیری)
وقتی اوضاع تغییر کند، طوری که آن پیش بینی ناموفق درآید جاندار یاد می گیرد از آن پیش بینی پرهیز کند.( مرحله خاموشی)
سئوال برای تفکر:
پس از چند جلسه شیمی درمانی گاهی بیماران به محض ورود به اتاق درمان دچار حالت تهوع و دل بهم خوردگی می شوند؛ علت را توضیح دهید.

12. کاربرد پدیده شرطی سازی
شرطی سازی ثانویه
Second order conditioning

13. کاربرد پدیده شرطی سازی Stimulus Generalization تعمیم
وقتی پاسخ های شرطی با محرک خاصی پیوند یافته باشد، محرک های دیگری هم که مشابه با این محرک باشند آن پاسخ را فرا می خوانند. هرچه محرک های تازه به محرک شرطی شبیه تر باشند، احتمال بیشتری می رود که پاسخ شرطی را فراخوانند. این اصل تعمیم نامیده می شود. تا اندازه ای توانایی واکنش شخص در برابر محرک های تازه مشابه با محرک های آشنا را تبیین می کند.
شرطی شده
آزمون برای تعمیم

14. کاربرد پدیده شرطی سازی X Stimulus Discrimination تمیز یا افتراق
فرایندی مکمل فرایند تعمیم است؛ تعمیم واکنش به شباهتهاست و افتراق واکنش به تفاوت هاست. افتراق شرطی از طریق پیوند افتراقی حاصل می شود. از طریق فرایند تقویت افتراقی، آزمودنی ها شرطی می شوند که دو صوت را از هم تمیز دهند. X

15. شرطی سازی عامل ( وسیله ای)

16. مقدمه
پاسخ شرطی در شرطی سازی کلاسیک اغلب مشابه پاسخ طبیعی به محرک شرطی است ـ مثلا ترشح بزاق، پاسخ طبیعی سگ به غذا ست. اما وقتی بخواهیم چیزی تازه به جاندار بیاموزیم، نمی توانیم از شرطی سازی کلاسیک استفاده کنیم.
کدام نوع محرک غیرشرطی می تواند سگ را وادار کند تا روی دو پا بنشیند؟ برای چنین آموزشی اول باید سگ را ترغیب کرد که رفتار مورد نظر را انجام دهد و سپس با تأیید یا غذا به او پاداش داد. اگر چندین بار این کار را نهایتا سگ رفتار مورد نظر را یاد می گیرد.
در شرطی سازی عامل، هر پاسخ معینی به این علت یادگرفته می شود که بر محیط عمل می کند، یا اثر می گذارد.

17. قانون اثر
بررسی شرطی سازی عامل از قرن نوزدهم با سلسله آزمایش های ثرندایک شروع شده است. E.L. Thorndike
بر اساس این قانون فرد بر اساس بصیرت به حل مساله نمی پردازد بلکه به نظر میرسد که فرد بر اساس کوشش و خطا یاد میگیرد.
بر اساس این قانون وقتی پاداشی بلافاصله به دنبال یکی از ان رفتارها بیاید، یادگیری آن عمل نیرومندتر می شود. ثرندایک این نیرومند شدن را قانون اثر می نامد می نامید و چنین استدلال می کرد که در یادگیری عامل مبتنی بر قانون اثر از میان یک سلسله رفتارهای اتفاقی فقط رفتارهایی برگزیده می شوند که پیامد مثبت داشته باشند.

18. فرایند شرطی سازی عامل

19. فرایند شرطی سازی عامل

20. فرایند تقویت در شرطی سازی عامل

21. انواع تقویت
در زندگی روزمره به ندرت هر رفتار معینی در کلیه موارد ابراز شدن با تقویت روبرو می شود. مثلا سخت کوشی گاهی ستایش به دنبال دارد. اما در اغلب موارد کسی به آن توجهی نمی کند. اگر شرطی سازی رفتار عامل فقط با تقویت پیوسته ممکن می شد. این نوع شرطی سازی نقشی محدود در زندگی ما ایفا می کرد. واقعیت این است که به محض به وجود آمدن هر رفتار خاصی می توان با تقویت گهگاهی آنرا حفظ کرد؛ این پدیده تقویت پاره ای نامیده می شود.
وقتی تقویت فقط برخی از اوقات روی دهد، باید بدانیم ارائه آن دقیقا چگونه برنامه ریزی شده است.
برنامه های نسبتی
برنامه های زمانی

22. برنامه های تقویت پاره ای
تقویت پس از تعداد پاسخ معین
تقویت پس از تعداد پاسخ معین اما تعداد پیش بینی ناپذیری تغییر می کند.
برنامه های نسبتی
تقویت پس از سپری شدن زمان معین از تقویت پیشین
تقویت پس از سپری شدن مدت زمان معین ازتقویت پیشین فراهم می شود، اما طول مدت پیش بینی ناپذیر تغییر می کند.
برنامه های زمانی

23. برنامه های تقویت پاره ای

24. شرطی سازی آزارنده
در مورد تقویت به گونه ای صحبت کردیم که گویا همیشه چیز مثبتی است. اما از رویدادهای منفی و آزارنده، مانند ضربه الکتریکی و صوت هم گاهی اوقات در شرطی سازی استفاده می کنند.
بسته به اینکه از رویداد آزارنده برای تضعیف پاسخ موجود استفاده شود یا برای یادگیری پاسخی نو، شرطی سازی با محرک آزارنده، اقسام مختلف دارد.
1- تنبیه
2- گریز و اجتناب

25. Differences between Classical Conditioning and Operant Conditioning
Complex/Voluntary Behavior
Focuses On CONSEQUENCES: Events which take place AFTER the target response
Learning takes place when a desired (target) response is affected by its consequences (after the desired/target response)
Classical Conditioning
Simple/Reflex Behavior
Focuses on ANTECEDENTS: Events which take place BEFORE the target response
Learning takes place when there is an association made between two unrelated stimuli (before the desired / target response)

26. کاربرد بالینی مفاهیم آموخته شده

27. مقدمه
طبق دیدگاه شناختی، جوهره یادگیری توانایی جاندار است که جنبه های مختلف جهان را در ذهن خود بازنمایی کند و سپس بجای جهان خارجف بر این بازنمایی های ذهنی عملیاتی انجام دهد.
در بسیاری از موارد آنچه به طور ذهنی بازنمایی می شود، ارتباط بین محرک ها یا رویدادهاست.
در موارد دیگر، آنچه بازنمایی می شودپیچیده تر و مثلا از نوع نقشه از محیط یا مفهوم مجرد است.

28. یادگیری شناختی از طریق نقشه شناختی
به نظر تولمن وقتی موش در ماز پیچیده حرکت می کند، پاسخی که یادمی گیرد، سلسله گردش به چپ یا راست نیست، بلکه نقشع شناختی، یعنی بازنمایی ذهنی از خیابان بندی ماز به دست آورده است.

29. یادگیری شناختی از طریق بینش
در این نوع یادگیری به سه ویژگی برخورد می کنیم:
1- ناگهانی بودن؛ 2- دستیافتنی شدن پس از کشف؛ 3-انتقال پذیری
این ویژگی ها، چیزی متفاوت از ویژگی های رفتار کوشش و خطاست.
ممکن است حل مساله به صورت کوشش وخطای ذهنی باشد، به این معنا مسئله بازنمایی ذهنی پیدا می کند و عناصر را دستکاری تا به راه حلی برسد و سپس راه حل را در موقعیت های واقعی بکار گیرد.
توضیح آزمایش .

30. خسته نباشید!