1. An Córas Imshruthaithe 26&27

2. ???? Cén fath go bhfuil Córas Imshruthaithe ag teastáil uain????

3. Coras ‘taisteal’ do orgánaigh
Cén fáth??
1.Ocsaigin & cothaigh ag gach ceall
2. Fáil réidh le fuíollábhar ó cealla
ORGÁNAIGH AONCHEALLACH (Amoeba/Baictéar) tarlaíonn sé trí idirleathadh
ORGÁNAIGH ILCHEALLACH níos coimpléascaí (ainmhithe móra)
tá chóras im shruthaithe
speisialta ag teastáil

4. Bíonn na cuidanna seo a leanas i córas imshruthaithe:
1. Leacht, an fuil 2. Caidéal (pump), ar a dtugtar an chroí 3. Fuileadáin, feadáin chun an fuil a iompar go dtí na cealla go léir

5. Córas Imsruthaithe an duine
Córas Dúnta Dúbailte –
Córas na scamhóga (bailaíotar an O² anseo & cuirtear an CO² amach as an fuil) &
Córas Sistéamach don corp cuirtear an fuil lán do O² timpeall an choirp...

6. Tá 2 córas (scámhóga & sistéamach) & MAR SIN 2 thaobh don chroí (clé& deis).
TAOBH DEIS- lán de fhuil dé-ocsaiginithe (fuil gan O²)a théann go dtí na scamhóga & ansin ar ais go dtí an croí
TAOBH CLÉ- lán de fuil ocsaiginithe (fuil le O²) a théann timpeall an chorp & ar ais go dtí an chroí.

7. Ach….Cén fath go bhfuil OCSAIGIN (O²) ag teastáil ag cealla do chorp?
Riospráid- Chun Glucóis a bhrise síos chun an fuinneamh a scaoileadh as.

8. 1. NA FUILEADÁIN Iompraíonn na fuileadáin fuil timpeall an chorp.
Is iad na:
Artairí,
Féitheacha &
Ribeadáin
na fuileadáin sa córas

9. (a) ARTAIRÍ Feidhm: Iompar fuil ón gcroí Iompar fuil ocsaiginithe*
An líneáil istigh- intéiliam
Sraith lár – matán &
snáithíní leaisteacha
(a) ARTAIRÍ
Feidhm:
Iompar fuil ón gcroí
Iompar fuil ocsaiginithe*
Structúir:
Níl chomhlaí (valves) acu
Balla tiubh, láidir
Tá cuisle (pulse) de bharr brú fola mór
Lúman– áit
a ritheann
an fuil

10. (b) FÉITHEACHA comhla Feidhm:
Iompar fuil dé-ocsaiginithe (seachas féith scamhógach)
Iompar fuil ar ais go dtí an croí
Structúir:
Chomhlaí (valves) nach ligean don fhuil ach ghabháil treo amháin
Balla tanaí
Cóngarach do dromchla an craiceann
Níl cuisle (pulse) acu
comhla

11. Trasghearradh fiocháin fola
Ainmnigh 2 príomh difríochtaí idir artairí & feitheacha????

12. (c) RIBEADÁIN (capillaries)
Fuileadáin is lú
Feidhm:
Chun substaintí riachtanach m.sh. O₂, glúcós, fuíollábhar gabháil isteach/amach tríd na chealla.
m.s. Ailbheolais clúdaithe I ribeadain fola.

14. 2. An Fhuil Páirt leachtach – an plasma, (55% toirt)
Páirt sholadach – na fuilchealla, (45%)
Fuil cealla bána
Fuilchorpíní dearga &
(c) Pláitíní.
Is é 7.4 pH an fhuil*

15. Plasma (Leacht buí 90% uisce & 10% d’ábhair tuaslagtha).
Feidhm: Méan iompair do fuilchealla & do substaintí tuaslagtha: cothaithigh (glúcós), Hormóin (inslin, aidréanailín..), Gáis , Salainn, Fuíollábhair…
Chun an fhuil a chosc ó théachtadh nuair a bhíonn sí á stóráil baintear an fibrinigin aisti. Tugtar séiream ar fhuil gan fibrinigin. 
Plasma: An chuid leachtach den fhuil.
Séiream: Plasma na fola gan fibrinigin ann.

16. (a)Fuilchealla Dearga
Cruth diosc= achar dromchla mór= (níos mó ocsaigine)
Déantar iad smior dhearg cnámha
Ní bhíonn núicléas/miteacoindrí
Maireann siad 120 lá & bristear síos sa Liathán (spleen) & san Ae (iarann iontu a athúsáid).
Bíonn lí (pigment) haemaglóibín acu
Feidhm: Iompar O₂

17. (b) Fuilchealla Bána (ii) Monaicítí.
Níos mó ná dearg & bíonn núicléas iontu
Déantar iad i smior na gcnámh & aibíonn siad sa chóras limfeach
Feidhm: Trid in aghaidh galair srl.
Dhá chineál fuilchealla bána:
(i) Limficítí agus
(ii) Monaicítí.

18. Limficítí & Monaicítí (fuilchealla bána)
Limficítí: Déantar iad i smior na gcnámh, aibíonn sa chóras limfeach. Cuireann siad antashubstaintí ar fáil in aghaidh baictéir & víris. Ionsaíonn na hantashubstaintí cealla eachtrannacha, loiteann siad iad.
Monaicítí:
Feidhm cosantach- ionsaíonn siad
baictéir &cealla marbha ‘fagaicíteach’.

19. (c) Pláitíní Fola Iarsmaí beaga de chealla móra
Ní bhíonn aon núicleas iontu
Cabhraionn na pláitíní le téachtadh na fola (clotting)
Fuilchealla is lú.

20. Feidhmeanna na Fola (achoimire)
1. Iompar:
2. Cosaint:
Fuilchealla bána- antashubstainti ar fáil
Pláitíní fola- téachtadh na fola.
3. Rialú:
Méid uisce & salainn sna cealla.
Teocht an choirp a rialú.

21. Fuilghrúpaí- O, A, B, AB
Ar na fuilchealla dearga bíonn gliceapróitéiní.
Feidhmíonn siad mar antaiginí & spreagann foirmiú antashubstaintí sa bhfuil.
2 chineál antaiginí: antaigin A & antaigin B.
Dá bharr seo bíonn 4 chineál fuilghrúpaí ann bunaithe ar na hantaiginí a bhíonn ar na fuilchoirpíní

22. Grúpaí Fola fuil ghrúpa A – antaigin A ar dromchla
fuil ghrúpa B – antaigin B ar dromchla
fuil ghrúpa AB –antaigin A & B ar dromchla
fuil ghrúpa O - Níl aon antaigin ar dromchla.

23. Fachtóir Rhesus & do fuilghrúpa
Cineál grúpáil fuil eile.
Daoine le fachtóir D deirtear go bhfuil siad Rh+ (rhesus deimhneach) -Timpeall 85% daoine.
 Daoine gan fachtóir D deirtear go bhfuil siad Rh- (rhesus diúltach)
Chun fuil daoine a aicmiú úsáidtear na dhá chóras. M.s grúpa O+

24. Fachtóir Rhesus- fabhanna….
Le linn toirchis- bean atá Rh- le linbh atá Rh+, d’fhéadfadh roinnt de antaiginí an linbh trasnú isteach i gcóras fola na máthar.
Spreagann na hantaiginí seo foirmiú antashubstaintí I fuil na máthar a cuireaann isteach ar forbairt fuilchealla dearga an featas. Ní fadhb í seo de ghnáth ar an gcéad toircheas.

25. An Chroí Orgán matánach
Suíomh: taobh thiar den steirneam, beagán ar chlé sa tóracs, idir na scamhóga
Tugann an peireacairdiam (scannán timpeall croí) cosaint – cosc ar frithcuimilt nuair a bhíonn sé ag bualadh I gcoinne an cliabhán.

26. An Chroí- Lasmuigh: Balla- Matán cairdiach (Ní tuirsaíonn sé).
Foinse fuil féin: ionas gur féidir le cealla na croí ocsaigin a fháil – Na Fuileadáin Corónacha (coronary).

27. Struchtúr Inmheánach 4 seomraí sa chroí:
2 uachtarach le bhallaí tanaí na t-aitriam.
2 seomraí íochtarach le bhallaí tiubha na méadailín
Roinnte ag an seipteam
Tá feidhmeanna difriúla ag an dhá taobh.

28. Aitriam deas – faigheann sé fuil déocsaiginithe ón gcorp tríd an vena cava íochtarach & ón ceann tríd an vena cava uachtarach.
Méadailín deas- faigheann sé fuil ón aitriam deas & cuireann sé é amach dul go dtí na scamhóga trí an artaire scamhógach.
Aitriam clé -faigheann sé fuil ocsaiginthe óna scamhóga tríd na féitheacha scamhógach
Méadailín clé – faigheann sé fuil ón aitriam clé & cuireann sé é go dtí an corp tríd an aorta)

29. Uachtarach
Vena Cava
Íochtarach
Seipteam

30. Comhlaí– struchtúr nach ligean do fuil cúl sreabhadh (backflow) sa chroí.
Comhlaí sa chroí:
Bíonn comhlaí le fáil idir an t-aitriam & an mhéadailín.
Ar an taobh deis Comhla Thríchuspach
Ar an taobh clé- 2. Comhla Dhéchuspach
Tá na comhlaí seo ceangailte go ballaí an méadailín le na chordae tendinae.
Tá 3. comhlaí chorránach idir an méadailín dheis & an artaire scamhógach ceann eile idir an méadailín chlé & an aorta.

31. Comhlaí (Valves) an Chroí
comhlaí chorránach Scámhógach
comhlaí chorránach an Aorta
Comhla
Déchuspach
Chordae Tendinae
Comhla
Thríchuspach

32. Timthriall Cairdiach: (Céimeanna i mbuaile an chroí)
Tógann buaille chroí amháin 0.8 s. Buaileann an chroí timpeall 70 uair gach nóiméad.
1. TÉANN AN FUIL ISTEACH SA CHROÍ
Tá na aitriam & na méadailín scoilte (diastól). Téann an fuil isteach sna aitria (tríd na venae cavae & féitheacha scamhógach). Bíonn na comhlaí dúnta. (0.4 sec)
2. PUMPÁLANN AN FUIL Ó NA AITRIA GO DTÍ NA MÉADAILÍN.
Osclaíonn na comhlaí déchuspach & thríchuspach. Téann an fuil isteach sa méadailín. Dúnann chomhlaí an Venae cavae & na féitheacha scamhógach. Níl an fuil in ann dul isteach sna aitria. (0.1 sec)
3. FÁGANN AN FUIL AN CHROÍ.
Bíonn na aitria scaoilte. Crapann na méadailín & brúitear an fuil amach ón gcroí. Leis an brú seo osclaíonn na chomhlaí corónach & dúnann na comhlaí déchuspach & thríchuspach. (0.3 sec)

33. Seadaire- ‘pacemaker’ a thosaíonn buille an chroí.
Suíomh- balla an aitriam dheis.
Cuireann an séadaire amach ríoga a scaipeann ar fud ballaí an aitria. De bharr sin crapann na matán aitirach (siostól) & brúitear an fuil isteach sna méadailín…  AV
SA- seadaire

34. Obair an chroí- athbhreithniúcháin

35. Trg: Dioscadh an Chroí Cúlra: An cosúil le chroí na
mámaigh (4 seomrín).
Tá an méid & structuir croí
an muc comh cosúil le croí an
duine go rabhadar úsáidthe
I trasphlandú do daoine sa
20ú aois. Ach toisc go rabhadar
diultaithe go minic ní úsáidtear iad a thuille.
Samhradh an céád trasphlandú croi saorga.

36. Dioscadh an Chroí
Modh (a): Feach ar structúir eismhéánach an chroí & sainaithin: 1. An tosach do chroí (níos maolaithe & bíonn na artarí ann) 2. An Aorta 3. An Vena Cava 4. An Meidhlín deis & clé (clé níos tiubhadh). 5. Na artairí Corónach (tosaíonn siad in aice an aorta & ritheann síos dromcla ar chroí.

37. Tosach an chroí
Cúl an chroí

38. (b) An Chroí inmhéanach. 1. Glan an croí & cuir ar an bórd. 2
(b) An Chroí inmhéanach. 1. Glan an croí & cuir ar an bórd. 2. Gearr an balla tanaí os comhar An atriam deis & sainaithin na: chordae tendonae & comhla trécuspach. 4. Gearr balla an meidhlín deis 5. Gearr meidhlín clé anois. 6.Aithin na comhlaí coránach(semi lunar) istigh I oscailtí an aorta & artairí scamhógach go dtí na atriam.

39. CUISLE (pulse)
Is é crapadh mhatáin an chroí, rud a bhrúnn an fuil isteach sna hartairí gur cúis leis.
Is é méadú & cúngú ar sraith leaisteach bhalla na n-artairí, rud a bhrúnn an fuil timpeall an chorp.

40. BRÚ FOLA Is é an fuil ag dul isteach
san aorta de bharr crapadh an méadailín clé (brú siostól) an áit leis an brú fola is airde.
Tógtar an brú fola ón artaire sa lámh uachtarach. Scríobhtar crapadh & socracht na matán mar chodán m.sh. 110/75
Hipearteannas – brú fola ró-ard
Hipeateannas- brú fola ró-íseal.

41. An Chóras Limfeach
Cad é? chuid den córas imshruthaithe & cosainte & díléa.
(an dara córas imsruthaithe sa chorp).
Sa córas tá soithí limfe líonta le limfe. Córas aon slí de limfigh.
Tá comhlaí iontu & balla tanaí neamhleaisteach le lúman mór.

42. Feidhm: Bailíonn limfe sreabhán & iompraíonn sé é go dtí an fuil.
Tarlaíonn sé seo i dhá slí:
Ar ais sa fuil(ribeadáin na féitheacha). Nó:
Isteach i bhfeadáin limfe/lifmigh).
Braitheann an córas limfe ar crapadh matán an corp chun an sreabhán a bhogadh
Is leacht é atá an cosúil leis an bplasma fola é (gan roinnt do na fuil cealla & gan mórán próitéiní fola) . Tagann sreabhán ó na ribeadáin.

43. Nóid Limfe Déantar cealla limfeacha(limficítí) sna smíor(marrow) &
stóráiltear iad anseo.
Feidhm: Déantar antashubstaintí (antibodies) sna nóid.
Scriosann siad na
baictéir a thagann tríd.

44. Feidhmeanna an Córas Limfeach
1. Sreabhán fíochánach a bhailiú & a iompar ar ais go dtí an fuil.
2. Chun lipid díleáite ó na stéigeacha a ionsú isteach (lachtachán na Villis)
3. Cosaint ó galar trí antashubstaint & limficítí.

45. Turg: Chun tionchar na haclaíochta ar bualadh chroí an duine a fhiosrú (cuisle).
MODH:
1. Suigh síos & lig do scíth. 
2. Faigh do cuisle tríd dhá méar do lámh deis ar an taobh istigh do do rosta clé.. (Má brúnn tú do méara gheobhaidh tú cuisle níos láidre.) 
3. Comhair do cuisle ar feadh 15 soicind. Méadaigh an uimhir sin faoi 4 chun an ráta cuisle sa nóiméad a fháil.
HINT: Cabhróidh sé leat má úsáidfidh tú staduaireadóir/ comhairíonn duine eile an 15 soicind nuair a comhairíonn tú na frithbhuaileadh

46. 4. Athdhéan é seo faoi dhó. Breac síos na torthaí do gach nóim
4. Athdhéan é seo faoi dhó. Breac síos na torthaí do gach nóim. Faigh an mean cuisle/nóim.
5. Seas suas agus “rith ar an spota”. Lean ort ag rith ar feadh 2 nóiméad.
6. Suigh síos agus tosaigh láthaireach ar do cuisle a thomhais ar feadh 15 soicind . Méadaigh an uimhir sin faoi 4 chun an ráta cuisle sa nóiméad a fháil. Léan ort ag tógáil do chuisle go dtí go théann do cuisle ar ais go dtí an ráta cuisle scíth.