1. بسم الله الرحمن الرحيم
In The Name Of God

2. ارزيابي سيستم مديريت بحران در ايران
Assessment of Disaster Management System In Iran

3. دكتر محسن ابراهيمي مجرد دكتري شهر سازي ،مهندسي راه و ساختمان ،دوره هاي تخصصي مديريت بحران
MOHSEN EBRAHIMI MOJARAD
PhD. City Planning, B.s.Civil Engineering,
Vice president, Tehran Disaster Management
Organization, University Teacher

4. چگونه بايد بحران را مديريت کرد ؟
فهرست مطالب
چگونه بايد بحران را مديريت کرد ؟
نظري اجمالي بر ساختار مديريت بحران در ساير کشورها
اصول تهيه يک طرح جامع مديريت بحران
تشريح ساختار سيستم مديريت بحران در ايران
ارزيابي سيستم مديريت بحران کشور
نتيجه گيري

5. چگونه بايد بحران را مديريت کرد ؟
يك بحران، به هر شكل و از هر نوع، نياز به ساز و كاري مديريتي دارد. سابقه تشكيل اين ساز و كارها در دنيا به چند دهه مي سد. تا چندي پيش، مديريت بحران هاي متفاوت را سازمان هاي متفاوت بر عهده مي گرفتند و در زمان بحران هاي شديد و گسترده، هر يك جدا از ديگري به مقابله مي پرداختند. مشتركات متعدد در ذات همه بحرانها و نياز شديد به هماهنگي كامل سازمانهاي درگير در پاسخ به بحران و ايجاد دستورالعمل ها و استانداردهاي پيشگيري و مقابله با فجايع، در اكثر كشورها به ايجاد مراكز دولتي مديريت جامع شرائط اضطراري انجاميده است.

6. در اين ميان، حضور چشمگير دولت براي تضمين حقوق شهروندان در مديريت بحران ضروري است زيرا در قوانين اساسي كشورهاي مختلف، منجمله ايران، برخورداري مردم از امنيت و سلامت و حمايت در مواقع اضطرار حق ايشان دانسته شده و وظيفه تأمين آن بر عهده دولتها نهاد شده است.
با توجه به تجارب بدست آمده مراكز جامع مديريت بحران در سطوح مختلف تقسيمات كشوري بايد به وجود آيند تا با در نظر داشتن اختيارات و وظايف در هر سطح، جايگاه امر سياستگذاري و اجرا مشخص گردد. مديران جامع بحران در سطح ملي، استاني و شهري هر يك با مسائل و مخاطرات خاص خود مواجهند و راه كارهاي اجرايي برنامه ريزي آن نيز بايد متناسب با هر يك از سطوح تدوين و تنظيم گردد.

7. نظري اجمالي به ساختار مديريت بحران در ساير کشورها
رديف
نام کشور
نام و موقعيت سازمان مسوول مديريت بحران کشور 1
ژاپن
نخست وزير 2
کره
شوراي ملي دفاع غير نظامي ( مرکب از تعدادي وزير ) – اداره ملي پيشگيري و مقابله با بحران ( زير نظر وزير مسکن ) 3
پاکستان
بخش برنامه ريزي و توسعه و هسته امداد اضطراري هيأت دولت 4
سريلانکا
شوراي ملي سوانح طبيعي ( به رياست رئيس جمهور )- مرکز ملي مديريت سوانح طبيعي ( زير نظر شوراي ملي سوانح) 5
گرجستان
دپارتمان شرايط حاد و دفاع غير نظامي (در وزارت کشور ) 6
روسيه
وزارت دفاع غير نظامي، بحران ها و کاهش اثرات بلاياي طبيعي 7
ترکيه
شورايي مرکب از هيأت وزيران و شوراي امنيت ملي

8. ساختار مديريت بحران در ساير کشورها
رديف
نام کشور
نام و موقعيت سازمان مسوول مديريت بحران کشور 8
اوکراين
وزارت بحران و امور حفاظت مردمي 9
انگلستان
وزارت کشور 10
جمهوري چک 11
سوئد
سازمان ملي برناه ريزي بحران غير نظامي(زير نظر هيات دولت) 12
اسپانيا
هيات دولت+کميته برنامه ريزي بحران غير نظامي+وزارت دفاع غير نظامي 13
اسلووني
وزارت دفاع 14
جمهوري اسلواکي 15
لهستان
کميته مديريت بحران هيأت وزيران(به سرپرستي وزير کشور)

9. ساختار مديريت بحران در ساير کشورها
نام و موقعيت سازمان مسوول مديريت بحران کشور
نام کشور
رديف
اداره دفاع غير نظامي و برنامه ريزي بحران(مستقر در وزارت دادگستري)
نروژ 16
اداره حفاظت غير نظامي در وزارت کشور- در شرايط بسيار بحراني يک نفر از وزرا مدير بحران ميشود
لوکزامبورگ 17
دپارتمان امنيت غير نظامي
ليتواني 18
دپارتمان حفاظت غير نظامي ( با عضويت نمايندگان سازمان هاي دولتي) زير نظر هيأت دولت( به رياست نخست وزير و جانشيني وزير کشور)
ايتاليا 19
مجموعه اي از وزارتخانه ها به ويژه وزارت دفاع، وزارت کشور و وزارت اقتصاد
مجارستان 20
سازمان فدرال دفاع غير نظامي ( در وزارت کشور )
آلمان 21
هر وزارتخانه مسئول مديريت بحران امور مربوط به خود است ،در شرايط بحران وزير کشور مسئول است .
بلژيک 22
برنامه ريزي به طور جداگانه در وزارتخانه هاي مختلف ( با هماهنگي وزارت کشور) بخش عمليات در سازمان مديريت بحران (در وزارت کشور)
دانمارک 23

10. ساختار مديريت بحران در ساير کشورها
رديف
نام کشور
نام و موقعيت سازمان مسؤول مديريت بحران کشور 24
بلغارستان
وزارت دفاع 25
روماني
نخست وزير 26
ايالات متحده آمريکا
سازمان مديريت بحران فدرال (زير نظر رئيس جمهور)،وزارت امنيت داخلي 27
کانادا
دفتر شوراي سلطنتي – دپارتمان سازمانها – سازمان آمادگي در برابر بحران 28
سريلانکا
شوراي ملي سوانح طبيعي (به رياست رئيس جمهور)-مرکز کلي مديريت سوانح طبيعي(زير نظر شوراي ملي سوانح)
مآخذ : گزارش نهايي پيشنهاد ساختار مديريت سوانح طبيعي کشور، وزارت کشور، تهران،مرداد ماه 1378
The Swedish Agency For Civil Emergency Planning _ Stokholm_2004

11. جمع بندي
بررسي تطبيقي ساختار مديريت بحران کشورهاي مختلف نشان ميدهد که عليرغم تفاوت هاي بنيادي مشهود در فلسفه و نحوه حکومت ها، در همه کشورها مديريت بحران امري حکومتي محسوب مي شود و تحت نظر تمام يا بخشي از قوه مجريه ( به ويژه وزارت کشور) اداره مي شود. هرچند نحوه نگرش قانون اساسي کشورهاي مختلف نسبت به تصدي گري دولتي متفاوت است و بين دو حد دولت حداقل ( اکثر امور توسط بخش خصوصي يا عمومي غير دولتي کنترل ميشود )

12. و دولت حد اکثر ( اکثر امور توسط بخش دولتي کنترل ميشود ) قرار مي گيرند، ولي همگي اعتقاد دارند که هماهنگي و هدايت امور مربوط به مديريت بحران کشور جزئي جدايي ناپذير از وظايف دولت هاست و نمي توان آن را به بخش خصوصي يا عمومي غير دولتي ( و تشکل هاي مردمي ) واگذار کرد.هرچند در برخي از کشورها، ممکن است اجزاي فرعي و تخصصي مديريت بحران زير نظر حکومت به بخش خصوصي يا عمومي غير دولتي واگذار گردد.

13. اصول تهيه يك طرح جامع مديريت بحران
بايد توجه داشت كه اقدامات اصلي براي كاستن از اثرات يك بحران سالها قبل از بروز آن از طريق مقاوم سازي جامعه در برابر آن صورت مي گيرد. سيستم مديريت جامع بحران كشور علاوه بر مديريت بخش پاسخ و كاهش اثرات، بايد "برنامه ريزي مناسب براي پاسخگويي و مقابله" با بحرانهايي كه اقدامات كاهش اثرات درباره آنها ناممكن بوده و يا تا انجام شدن آن زماني طولاني مورد نياز است، نيز انجام دهد. اين برنامه يزي (برنامه براي پاسخ مناسب) مرحله دوم مديريت مديريت بحران يا آمادگي است.
تهيه برنامه مديريت جامع كشور به همكاري بسيار نزديك سازمانها نياز دارد.

14. تشريح ساختار سيستم مديريت بحران در ايران
در نمودار بعد ساختار سازماني مديريت بحران كشور ارايه شده است. ساختار مديريت بحران كشور و همچنين ساختار مديريت بحران شهر تهران براساس اصل مديريت جامع بحران برنامه ريزي و طراحي شده است. به عبارت ديگر مراحل چهارگانه مديريت بحران (كاهش اثرات و پيشگيري، آمادگي، مقابله، بازسازي) در تمام سطوح آن بايد در يك مركز هماهنگ شوند تا ارتباط بين آنها حفظ گردد و جريان آزاد اطلاعات و فرمانها به طور مناسب و روان گردش نمايد.

15. مقابله
بحران
پيشگيري
بازسازي
آمادگي

16. ويژگي هاي مهم ساختار سيستم مديريت بحران كشور
رياست بخشي از قوه مجريه حاكميت ملي
مشاركت سازمانها (به صورت كميتههاي تخصصي) در مرحله آمادگي
هماهنگي بين بخشي در امور اجرايي مديريت بحران
مديريت مرحله آمادگي مديريت بحران جدا از سه مرحله ديگر
مديريت ريسك جامعه نگر افزايش آمادگي ملي در برابر حوادث و بلاياي طبيعي طبق فرمول: R=
H × V
D × M
آسيب پذيري
ريسك = مخاطره× ــــــــــــــــــــــــــ
مديريت بحران (آمادگي(
اين رابطه نمايانگر اين است که هر قدر ميزان مديريت بحران يا آمادگي بيشتر باشد،ريسک کاهش مي يابد

17. مديريت پيشگيري و كاهش اثرات
سيستم فرماندهي حادثه براي مديريت مقابله و بازسازي
سيستم فرماندهي حادثه

18. استفاده از سازمان‌هاي تخصصي مقابله و بازسازي مديريت بحران
هر يك از امور اجرايي تخصصي 12 گانه، زير نظر سازمان مسؤول و با همكاري سازمان‌هاي همكار و پشتيبان، با همان چهارچوب سامانه فرماندهي حادثه اداره مي‌شود. فرماندهي اين اموربر عهدة سازمانهاي مسئول مربوطه است.
هماهنگي و فرماندهي كلي بر عهده معاونت اجرايي و سامانه فرماندهي حادثه آن است.
سيستم فرماندهي حادثه سبب ايجاد زبان مشترك، ساختار مشترك ومنابع مشترك ميشود.

19. امور 12 گانه عبارتند از:
امور آب و فاضلاب و برق (با مسؤوليت وزارت نيرو)
امور آتش نشاني و مواد خطرناك (با مسؤوليت وزارت كشور ستاد هماهنگي امور ايمني و آتش نشاني)
امور تأمين مسكن (با مسؤوليت وزارت مسكن و شهرسازي)
امور سوخت رساني و مواد نفتي (با مسؤوليت وزارت نفت)
امور امداد و نجات (با مسؤوليت جمعيت هلال احمر جمهوري اسلامي ايران)
امور امنيت و انتظامات (با مسؤوليت وزارت كشور)

20. امور حمل و نقل (با مسؤوليت وزارت راه و ترابري)
امور آواربرداري و تدفين (با مسؤوليت وزارت كشور سازمان شهرداري هاي كشور)
امور بهداشت و درمان (با مسؤوليت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي)
امور صنعت و معدن (با مسؤوليت وزارت صنايع و معادن)
امور كشاورزي و دامداري (با مسؤوليت وزارت جهاد كشاورزي)
امور مخابرات و ارتباطات (با مسؤوليت وزارت ارتباطات و فن آوري هاي اطلاعات

21. بخش پرازش اطلاعات و برنامه ريزي
بخش فرماندهي
بخش مالي-اداري
بخش عمليات
بخش پرازش اطلاعات و برنامه ريزي
بخش پشتيباني و لجستيك
ساختار كلي سيستم فرماندهي حادثه

22. نمودار ساختار سازماني ستاد حوادث و سوانح غيرمترقبه كشور
ستاد حوادث و سوانح غيرمترقبة كشور
رييس : وزير كشور
جانشين: معاون امور عمراني
دبيرخانه ستاد
(مركز مديريت بحران كشور)
حوزه رياست
روابط عمومي
مديريت شبكه اطلاعات و ارتباطات
مديرت بحران
معاونت اجرايي
معاونت پشتيباني
معاونت برنامه‌ريزي
مديريت حقوقي
مديريت آموزش
مديريت امور ايمني و پيشگيري
مديريت عمليات
مديريت لجستيك
مديريت اداري مالي
مديريت پرذازش اطلاعات
مديريت مالي
مديريت پژوهش
مديريت اداري
مديريت مانور
مديريت هماهنگي استانها
مديريت برنامه و بودجه
مديريت هماهنگي كميته‌ها
امور تخصصي
مديريت بحران
كميتة ملي آمادگي
كارگروه عمليات
كارگروه پيشگيري و مديريت مخاطرات
كارگروه آموزش

23. ساختار سازماني مديريت بحران كشور در سطح ملي، استان، شهرستان و شهر
امور تخصصي
ستاد حوادث و سوانح غير مترقبه کشور
دبيرخانه ستاد ( مرکز مديريت بحران کشور)
کميته آمادگي استان
ستاد حوادث و سوانح غير مترقبه استان
دبيرخانه ستاد
ستاد حوادث و سوانح غير مترقبه شهرستان
اداره هماهنگي مديريت بحران شهرستان
ستاد حوادث و سوانح غيرمترقبه شهر
کميته آمادگي شهر
واحد هماهنگي مديريت بحران شهر
کميته ملي آمادگي
ساختار سازماني مديريت بحران كشور
در سطح ملي، استان، شهرستان و شهر

24. سوانح و بلاياي انسان ساخت قابل وقوع در سطح وزارت راه:
بحران هايي كه مستقيما وزارت راه در شكل گيري آنها نقش داشته است :
تصادف هاي جاده اي
تصادف وسايط نقليه به طور گسترده
تصادف هاي راه آهن
سقوط هواپيما
غرق شدن کشتي
انفجار کانتينرهاي مواد قابل اشتعال
افزايش شديد تقاضاي سفر
برخورد کاميون و قطار در محل تقاطع ها

25. سوانح و بلاياي انسان ساخت نيازمند پاسخ دهي در سطح وزارت راه:
بحرانهايي كه وزارت راه مي بايست براي مقابله با آن فعاليت و واکنش مناسب داشته باشد:
نشت موارد اتمي و ورود به محيط زيست
قطع آب و برق
کمبود سوخت و مسدود شدن جاده ها
آتش سوزي مناطق مسکوني و صنعتي
انفجار
حملات هوائي و بمباران
تروزيسم
انتشار مواد راديو اکتيو
اعتصابات و شورش هاي اجتماعي

26. مراحل انجام اين مطالعه

27. سازمان بنادر و کشتيراني سازمان هواپيمائي کشوري
سيستم فرماندهي حادثه(ICS) ستاد وزارت راه وترابري وشركتها و سازمانهاي تابعه
شرکت ساخت و توسعه
زير بناهاي حمل و نقل
شرکت فرودگاههاي
کشور
سارمان هواشناسي
ICS
شرکت آزمايشگاه
فني و مکانيک خاک
ICS
ICS
ICS
شرکت هواپيمائي
ج.ا
ICS
مركزي
وزارت راه و ترابري
ICS
سازمان بنادر و کشتيراني
(زير بخش دريائي)
ICS
سازمان راهداري و
حمل و نقل جادهاي
(زير بخش جاده اي)
ICS
سازمان هواپيمائي کشوري
( زير بخش هوائي)
ICS
شرکت راه آهن ج ا
(زير بخش ريلي)
ICS
ادارات کل استانها
ادارات کل استانها
ادارات کل استانها
ICS
وزارت راه و موسسات وابسته

28. ارزيابي سيستم مديريت بحران كشور
دقت در اصول علمي
هماهنگي فرابخشي سازمان‌هاي مسؤول مديريت بحران
كم هزينه بودن
اضافه نشدن بار پرسنلي به سازمان‌هاي دولتي و عمومي مسؤول مديريت بحران
توسعه فرهنگ مديريت بحران در سازمان ها
استفاده بهينه از امكانات و ساختارهاي موجود
ايجاد ساختار مشابه در كليه سطوح كشور
در نظر گرفتن سلسله مراتب اداري در تقسيمات كشوري

29. ارزيابي سيستم مديريت بحران كشور (ادامه)
تعيين وظايف و مسؤوليت ها
داشتن ضمانت اجرايي
تمرين و مانور در حين توسعه و تكامل طرح
كيفيت اجراي طرح
سرعت در واكنش اضطراري
سرمايه گذاري در تأمين تجهيزات مناسب و مؤثردر عمليات جستجو، نجات و امداد و اسكان موقت
سرمايه گذاري در ايجاد ابنيه و تأسيسات پشتيباني مديريت بحران

30. جدول ارزيابي طرح جامع مديريت بحران كشور
معيارها
امتياز
دقت در اصول علمي
+++++
هماهنگي فرابخشي سازمانهاي مسئول مديريت بحران
+++
كم هزينه بودن ++
اضافه نشدن بار پرسنلي به سازمانهاي دولتي مسئول مديريت بحران
توسعه فرهنگ مديريت بحران در سازمانها
_ _
استفاده بهينه از امكانات و ساختارهاي موجود
ايجاد ساختار مشابه در كليه سطوح كشور
در نظر گرفتن سلسله مراتب اداري و مديريتي كشور
تعيين وظايف و مسؤوليت ها

31. بيشترين امتياز +++++ كمترين امتياز _ _ _ _ _ داشتن ضمانت اجرايي ++
تمرين و مانور در حين توسعه و تكامل طرح
كيفيت اجراي طرح
_ _ _
سرعت در واكنش اضطراري
سرمايه گذاري در ايجاد ابنيه و تأسيسات پشتيباني مديريت بحران
_ _ _ _
سرمايه گذاري درتأمين تجهيزات مناسب و مؤثر درعمليات جستجو، نجات،امدادواسكان موقت
بيشترين امتياز
كمترين امتياز _ _ _ _ _

32. رابطه ارزيابي مجموع ارزش امتياز ها براي معيار i و ضريب اهميت j ارزش امتياز هر معيار i ضريب اهميت j براي معيار i
Vij = Viij
Vij =
Vi =
ij =

33. نتيجه گيري
ساختار سيستم مديريت بحران كشور و تهران براساس آخرين دانش و تجربيات داخل كشور و همچنين دانش و تجربيات كشورهاي ژاپن، استراليا، كانادا و ايالات متحده آمريكا تهيه و تدوين شده است. سيستم مديريت بحران كشور در سطوح ملي، استاني، شهرستاني و شهري طراحي شده و در دست اجرا است.

34. ساختار مديريت بحران كشور از نظر برنامهريزي و نرم افزاري پيشرفته است ولي در اجرا، پياده نمودن و تمرين و مانور عملكردي سيستم در سطح كشور با نقاط ضعف و كمبود امكانات سخت افزاري، تأسيسات و خدمات پشتيباني مديريت بحران روبرو است.
در مجموع ارزيابي سيستم مديريت بحران كشور در وضعيت كنوني، داراي برآيند مثبت است و انتظار ميرود با گسترش آموزش تمرين و اجراي صحيح طرح جامع مديريت بحران كشور وافزايش سرمايه گذاري در سيستم هابي پشتيباني مديريت بحران، كارآيي سيستم به تدريج مشهود و نمايان گردد.

35. با تشكر فراوان

36. پايان
The End