1. Guðrún Eiríksdóttir Halldóra Kristín Magnúsdóttir
Byltur
Guðrún Eiríksdóttir
Halldóra Kristín Magnúsdóttir

2. Byltur skilgreining
Bylta er skyndileg breyting á líkamsstöðu af óásettu ráði, sem leiðir til þess að líkaminn lendir á hlut, gólfi eða jörðu, og er ekki orsökuð af skyndilegri lömun, krampa eða yfirþyrmandi ytri krafti.
Byltur aldraðra eru afar algengar og alvarlegar
Þeim fylgir Aukin dánartíðni og eru oft undanfari færniskerðingar og vistunar á stofnunum.

3. Byltur Árið 2005 voru skráðar 351 bylta á LSH
Tap á virkni vegna brots eftir byltu er mikið og mikill kostnaður er við endurhæfingu þeirra sem brotna í kjölfar bylta. Talið er að sá kostnaður muni aukast á komandi árum þar sem hlutfall aldraðra fer hækkandi í þjóðfélaginu.

4. Faraldsfræði bylta Samfélagsbyltur Byltur á stofnunum 30-40% árlega
5% hafa alvarlegar afleiðingar
Byltur á stofnunum
50% árlega
10% hafa alvarlegar afleiðingar
Milli 30-40% fólks sem býr heima eldra 65 ára og 50% þeirra sem dveljast í langtíma ,,vistun” hljóta byltu ár hvert.
Um 5% bylta í samfélaginu valda major injuries en um 10% bylta innan stofnana.

5. Áhættuþættir fyrir byltum
Eðlislægir þættir
Kyn, aldur
Hegðunarþættir
Dans, gönguferðir með hundinn
Umhverfis þættir
Snúrur, þröskuldar
Þekktir eru meira en 400 áhættuþættir fyrir byltum.
Áhættuþáttum má skipta í þrennt:
Eðlislægir þættir (kyn, aldur, heilsa osfr)
Hegðunarþættir (er á dansnámskeiði, gengur með hundinn)
Umhverfi (eru snúrur um öll gólf)

6. Mikilvægustu áhættuþættir í byltum aldraðra:
Þróttleysi
Göngulagstruflun
Jafnvægistruflun
Hjálpartæki
Skyntruflanir
Þunglyndi
Fjöldi lyfja

7. Hvað veldur byltum? Saga um fyrri byltur Göngulagstruflun
Jafnvægistruflun
Ótti við byltur
Sjónskerðing
Heilabilun
Þvagleki
Hættur í umhverfi
Bráð veikindi
Fjöldi lyfja
Hjarta- og geðlyf
Minnkaður vöðvastyrkur

9. Gap between the two feet ? Step length ? Use of auxiliary device ?
Getting up
Speed ?
Muscular strength ?
Strategy quality?
Turning around
Speed ? Style ? Steps number ?
Próf tekið utan spítala: > 14 sek mikil áhætta á byltu
Próf tekið á spítala:
<20 sek  sjúklingur líkamlega sjálfstæður
>30 sek  sjúklingur er öðrum háður líkamlega.
Walking
Speed ? Step regularity ? Gait symetry ?
Gap between the two feet ? Step length ? Use of auxiliary device ?

10. Mat sjúklinga eftir byltu

11. Skoðun Atriði sem við ættum að hafa í huga eru: Stöðubundinn lífsmörk
Mat á sjón
Mat á VIII. heilatauginni, heyrnar- og stöðuskyn
Útlimaskoðun, taugaeinkenni, sár eða afmyndanir á fótum.

12. Byltumat - uppvinnsla
Hver stétt/fagaðli gerir mat og aðgerðir skv. klínískumleiðbeiningum fyrir viðkomandi stétt

13. Sjúklingur á heimleið

14. Byltuvarnir Byltur geta haft alvarlegar afleiðingar
Leitað leiða til að fækka byltum hjá öldruðu fólki
Þarf að huga bæði að einstaklingum sjálfum og umhverfi hans
Einstaklingsbundin nálgun

15. Byltuvarnir
Sjúkraþjálfun með liðkandi, styrkjandi og jafnvægisbætandi æfingum
Hjálpartæki geta komið að góðum notum, t.d. göngugrind og gripstangir á veggjum
Ef það finnast sjónbreytingar þá þarf að bregðast við því

17. Heimilisathugun
Iðjuþjálfar geta farið í heimilisathugun og bent á hættur sem þar leynast
Léleg lýsing, háir þröskuldir og lausar mottur á gólfum geta skapað hættu

18. Skófatnaður Skór skipta máli
Gott að hafa skó sem eru háreimaðir með breiðum, lágum hæl og þunnum sóla
Mikilvægt að geta fest þá vel á fæturna
Mannbroddar
Þunnur stamur sóli,

19. Endurskoðun lyfja
Lyf sem virka á miðtaugakerfið, sérstaklega geðlyf, auka hættu á byltum
Aldrað fólk sem er á fleiri en þremur til fjórum lyfjum er í aukinni hættu á byltum
Lyf sem hafa áhrif á hjarta- og æðakerfið geta stuðlað að byltum

20. Fylgikvillar

21. Forvarnir gegn afleiðingum bylta
Beinþynning er vandamál hjá öldruðum
Mikilvægt að tryggja inntöku 800 IU af D-vítamíni á dag
Stuðlar að betri beinheilsu og vöðvastyrk
Einnig er gott að taka kalk 1200 mg eða meira á dag

22. Mjaðmahlífar Mjaðmahlífar Misgóð reynsla í rannsóknum
Léleg meðferðarheldni
Ekki náð mikilli útbreiðslu

23. Forvarnir