1. MBËSHTETJA E ORGANIZATAVE TË SHOQËRISË CIVILE MJEDISORE NË KOSOVË
Kursi Master për OShC-të aktive në fushën e mjedisit zhvillimi organizativ dhe pjesëmarrja Moduli I
Data: 21, 22,23, 24 Maj 2018
Hotel Magra, Bogë

2. Prof. Dr. Visar Morina Fakulteti Juridik (Universiteti i Prishtinës)
Zbatimi i Konventës Arhus në Kosovë me theks të veçantë në sektorin e drejtësisë
Prof. Dr. Visar Morina
Fakulteti Juridik (Universiteti i Prishtinës)

3. Konventa e Aarhusit u miratua më 25 qershor 1998 në Aarhus, Danimarkë
paraqet një ndër instrumentet kryesore të demokracisë në fushën e mjedisit.
ka përcaktuar kriteret dhe procedurat e ratifikimit (shtete + organizata psh BE)
kërkon që palët të garantojnë
të drejtën e aksesit në informacion,
të drejtën për të marrë pjesë në vendim-marrje,
dhe e drejta e qasjes në drejtësi mjedisore

4. Pozita e Konventës në rendin juridik
Neni 22 i Kushtetutës së Kosovës:
Marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara, bëhen pjesë e sistemit të brendshëm juridik pasi të botohen në Gazetën Zyrtare.
Konventa akoma nuk është ratifikuar nga autoritetet në Kosovë
Megjithatë, Gjykata Kushtetuese sikundër edhe legjislacioni primar dhe sekondar
mbështeten në parimet themelore të Konventës dhe në disa raste i referohen shprehimisht asaj.
Shih vendimin e GJKK-së në rastin
Hoxha et.al kundër Komunës së Prizrenit.

5. Shtylla 1 Qasja në informacion mjedisor Publiku Informacioni mjedisor
Afatet kohore
Autoritetet publike

6. E drejta për të patur informacion mjedisor
Kushtetuta
Neni 22 [Zbatimi Direkt i Akteve Ndërkombëtare]
Neni 53 [Zbatimi i jurisprudencës së GJEDNJ]
Neni 41 [E drejta e qasjes në informacione publike]
Ligji për Mjedisin (Neni 50)
[Secili person juridik ose fizik ka të drejtë të informohet për gjendjen e mjedisit të marrë pjesë në vendimmarrje.
Çdo palë e interesuar ka të drejtë në çdo kohë të ketë qasje në regjistrat ose evidencat e Ministrisë ... në përputhje me ligj].
Ligji për Mbeturina
I referohet parimeve të Konventës Arhus për qasje në informata dhe për të drejtën për të kërkuar mbrojtje gjyqësore

7. E drejta në informacion mjedisor
Ligji për Qasje në dokumente publike Nr. 03/L-215
Secili person fizik dhe juridik ka të drejtë për të pasur qasje në dokumente publike
Koncepti i autoritetit publik është i gjerë
duke përfshirë në mes tjerash organet e pushtetit legjislativ, ekzekutiv, gjyqësor dhe institucionet e pavarura.
Dokument zyrtar përfshin
çdo informat e regjistruar në çfarëdo forme, të hartuara apo pranuara dhe mbajtura nga institucionet publike

8. Përjashtimet?
Kufizimi i kësaj të drejte ushtrohet proporcionalisht dhe vetëm për qëllime të mbrojtjes së: 1.1. sigurisë kombëtare, mbrojtjes dhe marrëdhënieve ndërkombëtare; 1.2. sigurisë publike; 1.3. parandalimit, hulumtimit dhe ndjekjes së aktiviteteve penale; 1.4. hulumtimeve disiplinore; 1.5. inspektimit, kontrollimit dhe mbikëqyrjes nga institucionet publike; 1.6. privatësisë dhe interesave të tjerë legjitim privat; 1.7. interesave komerciale dhe të tjera ekonomike; 1.8. politikave ekonomike, monetare dhe këmbimore të shtetit; 1.9. barazisë së palëve në procedura gjyqësore dhe administrimin efikas të drejtësisë; mjedisit, apo, diskutimeve brenda apo ndërmjet institucioneve publike lidhur me shqyrtimin e ndonjë çështjeje.

9. Praktika gjyqësore Ombudspersoni në Kosovë:
Ankesa nr. 348/2015, A. G, kundër Komunës së Fushë Kosovës
Refuzimi i autoriteteve komunale për të dhënë informacion për bizneset e regjistruara në territorin e Komunës së Fushë Kosovës
Omb në raport të veçantë konsideron se qasja në dokumente akoma mbetet në vullnetin e udhëheqësve të institucioneve
Ombudspersoni në Kosovë në raportin vjetor 2015 lidhur me qasjen në informacion thekson
Edhe përkundër interesit të qytetarëve për informata mjedisore, si dhe edhe pse në kundërshtim me ligjet mjedisore, parim bazë i të cilave është parimi i transparencës dhe informimit, i integruar nga konventa Aarhus, informatat mjedisore, mbeten në listën e përjashtimeve, në nenin 12, paragrafi 1.10, të LQDP.
Shih për detaje raportin 15/2015 në

10. Pjesëmarrja e publikut në vendimmarrje
Kushtetuta e Kosovës (Neni 52) :
Institucionet shtetërore mbështesin mundësitë për pjesëmarrjen e çdonjërit në aktivitete publike dhe të drejtën e secilit për të ndikuar në mënyrë demokratike në vendimet e organeve publike
Ligji për Vlerësimin Strategjik Mjedisor (neni 12)
autoriteti përgjegjës në rast kur ky nuk është Ministria, do të dërgojë një kopje të draft planit ose programit, draft raportin e VSM-së, raportin e pjesëmarrjes së publikut dhe trupave konsultues dhe të debatit publik për marrjen e pëlqimit për raportin e VSM-së.
Ligji për Mjedisin (neni 57)
Organet vendimmarrëse sigurojnë pjesëmarrje dhe rol aktiv të publikut gjatë procesit të marrjes së vendimeve për
vlerësimin strategjik mjedisor
vlerësimin e ndikimit në mjedis
procedurën e lëshimit të lejes ujore dhe lejes integruese
nxjerrjen e ligjeve

11. Shtylla 2 Pjesëmarrja e publikut në vendimmarrje Publiku
Konsultimi publik dhe pjesëmarrja e publikut në vendimmarrje
Autoriteti publik

12. Pjesëmarrja e publikut në vendimmarrje
Kushtetuta e Kosovës (Neni 52) :
Institucionet shtetërore mbështesin mundësitë për pjesëmarrjen e çdonjërit në aktivitete publike dhe të drejtën e secilit për të ndikuar në mënyrë demokratike në vendimet e organeve publike
Ligji për Vlerësimin Strategjik Mjedisor (neni 12)
autoriteti përgjegjës në rast kur ky nuk është Ministria, do të dërgojë një kopje të draft planit ose programit, draft raportin e VSM-së, raportin e pjesëmarrjes së publikut dhe trupave konsultues dhe të debatit publik për marrjen e pëlqimit për raportin e VSM-së.
Ligji për Mjedisin (neni 57)
Organet vendimmarrëse sigurojnë pjesëmarrje dhe rol aktiv të publikut gjatë procesit të marrjes së vendimeve për
vlerësimin strategjik mjedisor
vlerësimin e ndikimit në mjedis
procedurën e lëshimit të lejes ujore dhe lejes integruese
nxjerrjen e ligjeve

13. Neni 9: E Drejta për t’ju drejtuar Gjykatës
Çdo Palë, brenda kuadrit të legjislacionit kombëtar, do të sigurojë që çdo person i cili mendon se kërkesa e tij për informacion sipas nenit 4 është
nënvleftësuar,
refuzuar gabimisht, pjesërisht ose tërësisht,
i është përgjigjur në mënyrë të pamjaftueshme
ose nuk është trajtuar
ka të drejtë për të patur një procedure shqyrtimi përpara gjykatës ose çdo organi tjetër të pavarur dhe të paanshëm, të krijuar me ligj.

14. Procedura e rishikimit sipas nenit 9.1
Shqyrtimi administrativ
I shpejtë dhe pa vonesa kohore
Pa pagesë apo jo i shtrenjtë
Ankesa administrative
Shqyrtimi gjyqësor
Vendimi Final
Është i detyrueshëm
Të theksoj arsyet në të shkruar
Article 9, paragraph 1, also requires Parties to ensure that the public has access to faster and less expensive review procedures than court review. Appeal to a court can be time-consuming and expensive and access to information is often needed quickly. Many applicants will not have the financial resources to cover litigation costs, and delays and expenses in court procedures can be a barrier to effective access to information.
The Convention requires Parties whose courts have jurisdiction over access to information disputes to make an “expeditious” and “inexpensive” alternative review mechanism available. “Expeditious” means “efficient and speedy”. The requirement that the process should be free of charge or inexpensive is meant to ensure that any member of the public will be able to afford it.
Such a review process can take several forms, including reconsideration by a public authority or review by an independent and impartial body other than a court of law. “Reconsideration” indicates that the same body goes over the decision once again to ensure its accuracy.
Ombudsman
In many countries, some type of “ombudsman” functions as an independent and impartial
review body for violations of administrative law against citizens. Depending on how the ombudsman office is structured and on how it fits within the national review system, it may or may not fully meet the criteria under article 9.
The office of ombudsman originated in the Nordic countries as an institution to ensure that
public authorities did not commit injustices against individuals. It has since spread widely both in western and in eastern Europe. In the Nordic countries, the ombudsman acts on behalf of parliament, although it is not part of any branch of government. The ombudsman has jurisdiction to review all aspects of public administration to ensure the “proper exercise of administrative powers”. Many of the complaints handled by the ombudsman deal with access to information.
Where a person does not achieve the intended results through the ombudsman, however, he or she may still have opportunities to seek review in the courts in some countries, in a manner consistent with the Convention.
Final decisions under article 9, paragraph 1, shall be binding on the public authority. If there is a possibility of further appeal, a decision is not considered to be final until such time as the period for lodging an appeal has passed
where access to justice is refused under this paragraph, reasons for the decision shall be stated in writing.

15. Garancionet kushtetuese
Neni 32 [E Drejta për Mjete Juridike]
Secili person ka të drejtë të përdorë mjetet juridike kundër vendimeve gjyqësore dhe administrative të cilat cenojnë të drejtat ose interesat e saj/tij në mënyrën e përcaktuar me ligj
Neni 31 [E Drejta për Gjykim të Drejtë dhe të Paanshëm]
garantohet mbrojtja e barabartë e të drejtave në procedurë para gjykatave, organeve të tjera shtetërore dhe bartësve të kompetencave publike.
Neni 54 [Mbrojtja Gjyqësore e të Drejtave]
Çdokush gëzon të drejtën e mbrojtjes gjyqësore në rast të shkeljes ose mohimit të ndonjë të drejte të garantuar me këtë Kushtetutë ose me ligj, si dhe të drejtën në mjete efektive ligjore nëse konstatohet se një e drejtë e tillë është shkelur.

16. Garancionet Ligjore Ligjet e sektoriale mjedisore
Ligji për Mjedisin (Nr. 03/L-025) përmban vetëm parimin e mbrojtjes së të drejtave në gjykatë
Ligji për VNM përcakton të drejtën e ankesës në gjykatë për palët e interesuara që kanë interes të mjaftueshëm për projektin dhe që kanë të bëjnë me pjesëmarrjen e publikut.
Ligji për Procedurën Administrative Nr. 05/L -031
Fillimi i procedurës administrative
Parimi i proporcionalitetit, i barazisë dhe mosdiskriminimit, administratës së hapur, jo formalitetit dhe efikasitetit të procedurës administrative
Ligji për Mjedisin
Afatet kohore për dorëzimin e informacionit mjedisor ditë në rast të dhënave më voluminoze
Procedura, kushtet dhe shpenzimet për parashtrimin e kërkesës përcaktohen me akt nënligjor.

17. Definimi ‘qasje në drejtësi’
Përfshin shumë kuptime duke përfshirë
Qasjen në gjykata për zgjidhje të rasteve,
Përfaqësimi juridik,
Këshilla juridike dhe edukimi ligjor
Qasja në drejtësi mund të konceptohet si një e drejtë themelore e cila mbështetet në shumë instrumente ndërkombëtare për të drejtat e njeriut
Neni 8, Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut;
Neni 13, Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut;
Neni 2 (3) të Paktit Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike
Neni 47 i Kartës së të Drejtave Themelore të Bashkimit Evropian

18. Akterët Publiku dhe OJQ-të Organet administrative
Organet gjyqësore + Gjykatën Kushtetuese
Prokuroritë
Avokatura
Institucionet edukative
Arbitrazhi

19. Konflikti Administrativ
Ligji për Konfliktet Administrative Nr. 03/202 siguron:
mbrojtje gjyqësore të të drejtave dhe interesave juridike të personave fizik, juridik dhe palëve të tjera, të cilat të drejta dhe interesa janë cenuar me vendime individuale ose me veprimet e organeve të administratës publike.
Padia paraqitet
brenda 30 ditëve nga data e dorëzimit të aktit administrativ përfundimtar palës
nëse akti administrativ nuk i është dorëzuar, padia dorëzohet brenda 60 ditëve nga data e dorëzimit të aktit administrativ palës, në favor të së cilës është nxjerrë akti.
Padia paraqitet për shkak të
cënimit të së drejtës;
mungesës së juridiksionit të autoritetit administrativ; apo
Vërtetimit të gabuar të gjendjes faktike

20. Përgjësia civilo-juridike për dëm mjedisor
Neni 66 i Ligjit për Mjedisin
Ndotësi i cili shkakton ndotjen e mjedisit, përgjigjet për dëmin e shkaktuar dhe bartë shpenzimet për vlerësimin dhe eliminimin e dëmit.
Për ndotjen e mjedisit, është përgjegjës personi juridik ose fizik i cili në mënyrë të paligjshme ose përmes veprimit të gabuar ka shkaktuar ose ka lejuar ndotjen e mjedisit.
Neni 71 (Kompensimi i dëmit)
Secili që pëson dëm mjedisor ka të drejtë në kompensim
Kërkesa për kompensimin e dëmit mund ti parashtrohet drejtpërdrejt ndotësit ose siguruesit.
Neni 72:
Për përgjegjësinë për dëmet e shkaktuara në mjedis te cilat nuk janë rregulluar në mënyrë të veçantë me këtë ligj, vlejnë parimet e përgjithshme të Ligjit për detyrimet

21. Veprat penale kundër mjedisit
Ndotja, degradimi ose shkatërrimi i mjedisit (Neni 347 i Kodit Penal)
Mbajtja e paligjshme e substancave dhe e mbeturinave të rrezikshme (Neni 348)
Shkatërrimi i botës bimore me materie të dëmshme
Shkretërimi i pyjeve
Peshkimi i kundërligjshëm

22. E drejta për ankesë kushtetuese
Neni i Kushtetutës përcakton:
Individët janë të autorizuar të referojnë shkeljet nga autoritetet publike të të drejtave dhe lirive të tyre individuale, të garantuara me Kushtetutë
Ankesa mund të bëhet
shterrimi i të gjitha mjeteve juridike të përcaktuara me ligj.
vendimi të jetë i autoritetit publik
brenda 4 muajve nga nxjerrja e vendimit të instancës së fundit.
cënim aktual dhe direkt i së drejtës për informacion ose pjesëmarrje publike
Vendimet e GJK janë juridikisht të detyrueshme.

23. Sfidat Mungesa e vetëdijësimit Mungesa e ndihmës juridike falas
në mesin e individëve
OJQ-ve për të kontestuar vendime administrative;
Mungesa e ndihmës juridike falas
për të mbështetur individët/OJQ e interesuara
Mungesa e juristëve konmpetent/specialistëve ligjor
për të trajtuar ankesa mjedisore;
Mungesa e trajnimeve dhe kurseve të së drejtës mjedisore
Në nivelin e lartë arsimor
Për të fuqizuar aftësitë e studentëve për të referuar çështje juridike mjedisore në organe administrative apo gjyqësore