1. Þjóðhagfræði í opnu hagkerfi: Helztu hugtök31
Þjóðhagfræði í opnu hagkerfi: Helztu hugtök

2. Þjóðhagfræði í opnu hagkerfi: Helztu hugtök
Opin og lokuð hagkerfi
Lokað hagkerfi á engin viðskipti við önnur hagkerfi um heiminn
Enginn útflutningur, enginn innflutningur, engar fjármagnshreyfingar
Opið hagkerfi stundar viðskipti við önnur hagkerfi

3. Þjóðhagfræði í opnu hagkerfi: Helztu hugtök
Opið hagkerfi
Opið hagkerfi á viðskipti við önnur hagkerfi með tvennu móti
Það kaupir og selur vörur og þjónustu á vörumarkaði
Það kaupir og selur fjármagn á fjármálamörkuðum

4. Erlend viðskipti með vörur, þjónustu og fjármagn
Opið hagkerfi
Bandaríkin eru mjög stórt og opið hagkerfi – þau flytja mikið inn og út af vörum og þjónustu
Millilandaviðskipti og fjármagnshreyfingar milli landa hafa orðið æ meiri og mikilvægari í heimsbúskapnum undangengin 40 ár
Ísland er lítið og opið hagkerfi

5. Bandaríkin: Opnun hagkerfisins síðan 1950
% af VLF 15
Halli á viðskiptum við útlönd síðan 1976
Innflutningur 10
Útflutningur 5
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000

6. Ísland: Útflutningsstöðnun síðan 1960
% af VLF

7. Ísland: Þegar landinu var lokað 1920-1930
% af VLF

8. Vöruviðskipti: Útflutningur og innflutningur
Útflutningur er vara og þjónusta, sem er framleidd heima og seld erlendis
Innflutningur er vara og þjónusta, sem er framleidd erlendis og seld heima
Hreinn útflutningur (NX) er útflutningur að frádregnum innflutningi
Hreinn útflutningur heitir öðru nafni viðskiptajöfnuður

9. Vöruviðskipti: Útflutningur og innflutningur
Viðskiptahalli myndast, þegar hreinn útflutningur (NX) er neikvæð stærð
Útflutningur < innflutningur
Viðskiptaafgangur myndast, þegar hreinn útflutningur (NX) er jákvæð stærð
Útflutningur > innflutningur
Viðskipti við útlönd eru hallalaus, þegar hreinn útflutningur er enginn
Útflutningur = innflutningur

10. Vöruviðskipti: Útflutningur og innflutningur
Hvaða stærðir orka á hreinan útflutning?
Smekkur neytenda fyrir innlenda og innflutta framleiðslu
Verð vöru og þjónustu heima og erlendis
Gengi gjaldmiðilsins
Gengið er notað til að bera saman fjárhæðir í innlendri og erlendri mynt
Tekjur neytenda heima og erlendis
Flutningskostnaður milli landa
Viðskiptastefna stjórnvalda

11. Fjármagnsviðskipti: Útstreymi og innstreymi fjármagns
Hreint útstreymi fjármagns er kaup innlendra manna á erlendum eignum að frádregnum kaupum útlendinga á innlendum eignum (hrein erlend fjárfesting)
Þegar Íslendingur kaupir hlutabréf í IBM, eykst hreint útstreymi fjármagns frá Íslandi
Þegar Færeyingur kaupir íslenzk ríkisskuldabréf, minnkar hreint útstreymi fjármagns frá Íslandi

12. Fjármagnsviðskipti: Útstreymi og innstreymi fjármagns
Hvaða stærðir orka á hreint útstreymi fjármagns?
Raunvextir af erlendum eignum
Raunvextir af innlendum eignum
Áhætta við verðbréfaeign í útlöndum
Efnahagsáhætta
Stjórnmálaáhætta
Stefna stjórnvalda varðandi eignarhald útlendinga á innlendum verðbréfum

13. Jöfnuður milli hreins útflutnings og hreins útstreymis fjármagns
Hreinn útflutningur (NX) og hreint útstreymi fjármagns (NCO) eru nátengd
Í hagkerfinu í heild eru NX og NCO jöfn, svo að
NCO = NX
Öll viðskipti, sem birtast öðrum megin í jöfnunni, hljóta einnig að birtast hinum megin

14. Jöfnuður milli hreins útflutnings og hreins útstreymis fjármagns
NCO = NX
Kaup á innfluttum bíl
Lækka NX, af því að innflutningur er frádráttarliður í hreinum útflutningi
Lækka NCO, af því að við greiðum fyrir innflutninginn með því að selja bréf erlendis eða taka lán eða ganga á gjaldeyrisforðann, svo að fjármagn streymir þá úr landi

15. Jöfnuður milli hreins útflutnings og hreins útstreymis fjármagns
NCO = NX
Útflutningur á hugbúnaði
Hækkar NX, af því að útflutningur er hluti af hreinum útflutningi
Hækkar NCO, af því að gjaldeyristekjurnar, sem við fáum fyrir útflutninginn með því að selja hugbúnaðinn erlendis, bætast annaðhvort við erlendar eignir eða dragast frá erlendum skuldum, þ.e. eru notaðar til að greiða niður erlendar skuldir

16. Jöfnuður milli hreins útflutnings og hreins útstreymis fjármagns
NCO = NX
Vaxtagreiðsla af erlendu láni
Lækkar NX, af því að innflutningur þjónustu er frádráttarliður í hreinum útflutningi
Lækkar NCO, af því að við greiðum fyrir þjónustuinnflutninginn með því að selja bréf erlendis eða taka lán erlendis eða ganga á gjaldeyrisforða, svo að fjármagn streymir þá úr landi

17. Jöfnuður milli hreins útflutnings og hreins útstreymis fjármagns
NCO = NX
Lántaka í útlöndum
Lækkar NCO, af því að innstreymi lánsfjár er frádráttarliður í hreinu útstreymi fjármagns
Lækkar NX, af því að innstreymi lánsfjár gerir okkur kleift að auka innflutning, sem er frádráttarliður í hreinum útflutningi

18. Sparnaður, fjárfesting og hreinn útflutningur
Hreinn útflutningur er hluti vergrar landsframleiðslu:
Y = C + I + G + NX
Sparnaður er sá hluti framleiðslunnar, sem eftir er, þegar búið er að greiða fyrir neyzlu og ríkisútgjöld – þ.e. einkaneyzlu og samneyzlu:
S = Y - C - G = I + NX

19. Sparnaður, fjárfesting og hreinn útflutningur
Sparnaður (S) er sem sagt jafn Y - C - G, svo að
S = I + NX
Hreinn útflutningur er jafn hreinu útstreymi fjármagns, höfum við sagt, svo að
S = I + NCO

20. Bandaríkin: Sparnaður, innlend fjárfesting og hreinn útflutningur
(a) Sparnaður og innlend fjárfesting (% af VLF)
% af VLF
Halli á viðskiptum við útlönd síðan 1976 20
Innlend fjárfesting 18 16 14
Sparnaður 12 10
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000

21. Halli á viðskiptum við útlönd síðan 1976
Bandaríkin: Sparnaður, innlend fjárfesting og hreint útstreymi fjármagns
(b) Hreint útstreymi fjármagns (% af VLF)
% af VLF
Halli á viðskiptum við útlönd síðan 1976 4 3 2
Hreint útstreymi fjármagns 1 –1 –2 –3 –4
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000

22. Raungengi og nafngengi
Erlend viðskipti ráðast sumpart af verðum
Tvö af mikilvægustu verðum, sem hafa áhrif á erlend viðskipti eru nafngengi og raungengi
Nafngengi er verðið, sem við notum til að skipta einum gjaldmiðli fyrir annan
Raungengi er verðið, sem við notum til að skipta vörum og þjónustu í einu landi fyrir fyrir vörur og þjónustu í öðru landi

23. Nafngengi Nafngengi er hægt að lýsa á tvennan hátt:
Með erlendu gjaldeyrisinnihaldi innlendrar myntar
Fjöldi evra í hverri krónu
Með innlendu gjaldmiðilsinnihaldi erlendrar myntar
Fjöldi króna, sem greiða þarf fyrir eina evru
Ef ein evra kostar 80 kr., þá er verðið á einni krónu 1/80 af einni evru, eða 0,0125 evrur

24. Nafngengi
Gengishækkun er hækkun á verði gjaldmiðils, þegar verðið er mælt með erlendu gjaldeyrisinnihaldi innlendrar myntar
Fjöldi evra í hverri krónu
Gengislækkun er hækkun á verði gjaldmiðils, þegar verðið er mælt með innlendu gjaldmiðilsinnihaldi erlendrar myntar

25. Nafngengi
Ef hægt er að kaupa meira af erlendum gjaldeyri fyrir kr. en áður, þá hefur gengi krónunnar hækkað
Ef hægt er að kaupa minna af erlendum gjaldeyri fyrir kr. en áður, þá hefur gengi krónunnar lækkað
Verðhækkun á erlendum gjaldeyri jafngildir gengislækkun
Verðlækkun á erlendum gjaldeyri jafngildir gengishækkun

26. Raungengi
Raungengi er verðið, sem við notum til að skipta vörum og þjónustu í einu landi fyrir fyrir vörur og þjónustu í öðru landi
Raungengið ber saman verð á innlendri og erlendri vöru og þjónustu heima fyrir
Ef þýzkur bjór er tvisvar sinnum dýrari en indverskur bjór, þá er raungengið 1/2 kippa af þýzkum bjór fyrir hverja kippu af indverskum bjór

27. Raungengi
Raungengið er notað til að bera saman verð á innlendri og erlendri vöru og þjónustu
Raungengið fer eftir nafngengi og vöruverði í löndunum tveim, mælt í innlendri mynt
Raungengi hefur úrslitaáhrif á útflutning og innflutning

28. Raungengi og nafngengi
Hækkun E þýðir raungengishækkun
e lýsir erlendu gjaldeyrisinnihaldi innlendrar myntar
E = raungengi
e = nafngengi
P = verðlag innan lands
P* = verðlag í útlöndum

29. Raungengi og nafngengi
Gengisfelling eða gengisfall – þ.e. lækkun e – leiðir til raungengislækkunar, nema P hækki nóg til þess að halda E óbreyttu
E = raungengi
e = nafngengi
P = verðlag innan lands
P* = verðlag í útlöndum

30. Raungengi
Gengisfall krónunnar þýðir, að íslenzkar vörur og þjónusta hafa lækkað í verði miðað við erlendar vörur og þjónustu
Gengisfall krónunnar hvetur því neytendur til að kaupa meira af íslenzkum vörum og þjónustu og minna af innfluttum vörum og þjónustu

31. Raungengi
Gengisfall krónunnar verður til þess, að íslenzkur útflutningur eykst og innflutningur minnkar, og hvort tveggja eykur hreinan útflutning
Gengisris krónunnar verður til þess, að íslenzkur útflutningur minnkar og innflutningur eykst, og hvort tveggja dregur úr hreinum útflutningi

32. Ákvörðun raungengis á gjaldeyrismarkaði
Greiðslur fyrir innflutning á vörum, þjónustu og fjármagni
Innflutningur
Raungengi
Jafnvægi
Tekjur af útflutningi á vörum, þjónustu og fjármagni
Útflutningur
Erlendur gjaldeyrir

33. Ákvörðun raungengis á gjaldeyrismarkaði
Jafnvægi milli framboðs og eftirspurnar á gjaldeyrismarkaði gefur
Jafnvægisraungengi
Jafnvægi á greiðslujöfnuði við útlönd
BOP = X + Fx – Z – Fz
= X – Z + F
= viðskiptajöfnuður + fjármagnsjöfnuður
= hreinn útflutningur – hreint útstreymi fjármagns
= NX – NCO = 0
Fjármagnsjöfnuður = hreint innstreymi fjármagns

34. Halli á greiðslujöfnuði
Greiðslujöfnuður, viðskiptajöfnuður
Halli
Innflutningur
Raungengi
Of hátt raungengi
Útflutningur
Erlendur gjaldeyrir

35. Halli á greiðslujöfnuði
Of hátt raungengi virkar eins og verðþak
Framboð (útflutningur)
Verð á erlendum gjaldeyri
Of hátt raungengi
Eftirspurn (innflutningur)
Halli
Erlendur gjaldeyrir

36. Af hverju stafar hágengi?
Ríkisvaldið kann að vilja hafa gengið hátt
Svo erlendur gjaldeyrir sé ódýr
Svo það geti sjálft skammtað gjaldeyri
Svo VLF á mann virki meiri en hún er
Önnur dæmi um verðþök
Neikvæðir raunvextir
Leiguþök, sbr. t.d. Bronx og Brooklyn

37. Verðbólga og hágengi Verðbólga getur leitt til hágengis
Munið: E = eP/P*
Gerum ráð fyrir, að e lagist að P með töf
Þá stendur E í beinu hlutfalli við verðbólgu
Töludæmi

38. Verðbólga og hágengi Raungengi Hugsum okkur 10% verðbólgu á ári 110
105
Meðaltal
100
Tími

39. Verðbólga og hágengi Raungengi
Aukin verðbólga hækkar raungengið, svo lengi sem nafngengið lagast að verðlagi með töf
Nú eykst verðbólgan í 20% á ári
120
110
Meðaltal
100
Tími

40. Kenning um gengi: Kaupmáttarjafnvirðiskenningin
Kaupmáttarjafnvirðiskenningin segir einfalda sögu um það, hvernig gengi gjaldmiðla ákvarðast og hvers vegna það breytist
Kaupmáttarjafnvirðiskenningin segir, að ein króna ætti að réttu lagi að geta dugað til að kaupa jafnmikið af vörum og þjónustu hvar sem er í heiminum

41. Kaupmáttarjafnvirðiskenningin
Kaupmáttarjafnvirðiskenningin styst við lögmálið um eitt verð
Vara hlýtur að seljast á einu og sama verði alls staðar skv. lögmálinu um eitt verð
Ef lögmálið um eitt verð gilti ekki, gætu menn hagnazt á að nýta sér verðmuninn milli landa og markaða með spákaupmennsku – braski

42. Kaupmáttarjafnvirðiskenningin
Ef menn braska, þ.e. kaupa vöruna þar sem hún er ódýr og endurselja hana þar sem hún er dýr, hlýtur verðmunurinn smám saman að hverfa, svo að varan kostar á endanum jafnmikið alls staðar
Skv. kaupmáttarjafnvirðiskenningunni hlýtur gjaldmiðill því að hafa sama kaupmátt í öllum löndum, og gengið aðlagast til að tryggja þá niðurstöðu

43. Hvað þýðir kaupmáttarjafnvirðiskenningin?
Ef kaupmáttur evrunnar er alltaf hinn sami heima og erlendis, getur gengi hennar ekki breytzt
Nafngengi gjaldmiðla tveggja landa hlýtur að endurspegla muninn á verðlagi í löndunum tveim
Þegar seðlabanki prentar mikið af peningum, rýrnar verðgildi peninga, svo að þeir geta keypt minna af erlendum gjaldeyri og minna af vörum og þjónustu en áður

44. Peningar, verðlag og nafngengi í óðaverðbólgunni í Þýzkalandi 1921-1925
Vísitölur
(jan = 100)
Peningamagn
Money supply
Verðlag
Price level 1
Exchange rate
Nafngengi
0,00001 0,
1921
1922
1923
1924
1925
Copyright © South-Western

45. Takmörk kaupmáttarjafnvirðiskenningarinnar
Margar vörur er illgerlegt eða ófært að eiga millilandaviðskipti með
Klipping kostar minna í Ravalpindí en í Reykjavík
Vörur framleiddar í ólíkum löndum koma ekki alltaf auðveldlega hver í stað annarrar
Sumir taka evrópska bíla fram yfir japanska, aðrir kjósa bandaríska bíla o.s.frv.

46. Yfirlit
Hreinn útflutningur er andvirði innlendrar framleiðslu, sem seld er í útlöndum, að frádregnu andvirði erlendrar framleiðslu, sem seld er heima
Hreint útstreymi fjármagns er aukning erlendra eigna í höndum innlendra manna að frádreginni aukningu innlendra eigna í höndum útlendinga

47. Yfirlit
Hreinn útflutningur er ævinlega jafn hreinu útstreymi fjármagns
Sparnað er hægt að nota annaðhvort til að fjármagna innlenda fjárfestingu eða til að kaup eignir erlendis

48. Yfirlit Nafngengi er verðhlutfall gjaldmiðla tveggja landa
Raungengi er verðhlutfall vöru og þjónustu tveggja landa

49. Yfirlit
Þegar nafngengið breytist þannig, að hver króna dugir til að kaupa meira af erlendum gjaldeyri en áður, þá hefur krónan hækkað, styrkzt
Þegar nafngengið breytist þannig, að hver króna dugir til að kaupa minna af erlendum gjaldeyri en áður, þá hefur krónan lækkað, veikzt

50. Yfirlit
Ein króna ætti að duga til að kaupa jafnmikið af vörum og þjónustu hvar sem er skv. kaupmáttarjafnvirðiskenningunni
Nafngengi einnar þjóðmyntar miðað við aðra ætti að endurspegla verðlagsmuninn á löndunum tveim
Fini