1. DEPRESSİYA VƏ XƏRÇƏNG
ÜPA-nın “Depressiya və Xərçəng” kitabına əsaslandırılmış sinopsis
(Katon W, Maj M, Sartorius N, eds. – Chichester: Wiley, 2010)

2. Xərçəng xəstələrində depressiyanın etiologiyası
İllər ərzində xərçəng xəstələrində depressiyanın yayılmasını tədqiq etmək məqsədi ilə çoxsaylı elmi tədqiqatlar aparılıb. Əldə edilmiş tədqiqatların nəticələri bir-birindən mühüm dərəcədə fərqlənir (böyük depressiyanın yayılması 3-38%-ə, depressiv spektrə aid olan digər pozuntularının yayılması isə 1,5-52%-ə qədərdir)
Aşağıda göstərilən xərçəng növlərinin depressiya ilə yaxın əlaqəsi var: beyin (41-93%), mədəaltı vəzi (50%-ə kimi), baş və boyun (42%-ə kimi), süd vəzisi (4,5-37%), ginekoloji (23%) və ağ ciyər xərçəngi (11%)
From Massie MJ et al. The prevalence of depression in people with cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

3. Xərçəng olan xəstələrdə epidemioloji tədqiqatların metodoloji problemləri
Yayılma faizlərinin bir-birindən fərqli olması müxtəlif tədqiqatların fikir ayrılığını əks etdirir (depressiyanın fərqli anlayışı, istifadə olunan psixiatrik cədvəllər və müsahibələr, xərçəngin növü və dərəcəsi, aparılan müalicə)
Depressiv simptomlar adi qəm və kədər hisslərindən böyük affektiv pozuntularadək özünü büruza verə bilər. Bununla əlaqədar, xərçəng xəstələrində depressiyanı təyin etmək bir qədər çətin olur
Həmçinin çətinlik ondan ibarətdir ki, DSM-IV təsnifatında təsvir edilən depressiyanın bəzi simptomları (iştahanın və çəkinin azalması, yuxunun pozulması, yorulma, diqqətin yayılması, psixomotor ləngimə) xərçəngə qarşı müalicənin yaratdığı əks-təsirə uyğun gəlir
From Passik SD, Lowery AE. Recognition and screening of depression in people with cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

4. Depressiya və düşkünlük
Xərçəng olan xəstələrdə depressiyanı düşkünlükdən ayırmaq lazımdır. Depressiyada olan insan zövqalma qabiliyyətini itirir, lakin düşkünlük zamanı xəstə pis fikirlərdən yayındırılsa, hazırkı vəziyyətdən zövq ala bilər. Düşkün insan nə edəcəyini bilmir, özünü köməksiz və bacarıqsız hiss edir; depressiv insan məqsədini, motivasiyasını itirir və hətta düzgün istiqaməti seçsə də, məqsədə doğru hərəkət etmək həvəsi olmur
From Massie MJ et al. The prevalence of depression in people with cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

5. Xərçəng olan xəstələrdə depressiyanın təyinində maneələr
Onkoloji tədbirlər, ilk növbədə, fiziki müalicəni və onun əks-təsirini, ikinci dərəcədə isə, ağrı və başqa simptomların korreksiyasını nəzərə alır. Emosional simptomlar nəzərdən qaçırılır, ya xərçəng diaqnozuna verdiyi reaksiya kimi qiymətləndirilir və hesaba alınmır
Pasientlər emosional şikayətlərə görə, həkimə müraciət etmirlər. Bunun əsas səbəbi, birinci növbədə, öz müalicə həkimini əsas müalicəvi istiqamətdən yayındırmaqdan və ya həkimin depressiyada olan xəstəyə qarşı ola biləcək neqativ münasibətdən qorxu
From Passik SD, Lowery AE. Recognition and screening of depression in people with cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

6. Xərçəng olan xəstələrdə depressiya skrininq cədvəllərinin qiymətləndirilməsi
Sualların sayı
Tədqiqat- ların sayı
İştirakçıların sayı
Ümumiləşdi
rIlməsi
Doğruluq
Etibarlılığı
Qərarı
Distressin dərəcəsini ölçən 1 15
4,088
Olunub
Orta
Babat
PSSV-9 9 2
390
Olunmayıb
Yüksək -
Naməlum
SQSV-18 18 4
10,749
Good
EDMDC 20
1,002
Əla
EPDC 10
470
Palliativ qayğı
Yaxşı
XHDC 14 41
10,203
ZÖQDC 6
1,459
Zəif
BDSV 21
398
ÜSSV-28 28
170
Data based on the meta-analysis by Vodermaier et al. (J. Natl. Cancer Inst. 2009;101: ).
PSSV-9, Pasientlərin Sağlamlıq Sorğu Vərəqəsi-9 (PHQ-9); SQSV-18, Simptomların Qısa Sorğu Vərəqəsi – 18 (BSI-18); EDMDC, Epidemioloji Tədqiqatlar Mərkəzinin Depressiya Cədvəli (CES-D); EPDC, Edinburq Postnatal Depressiya Cədvəli (EPDS); XHDC, Xəstəxanada Həyacan və Depressiya Cədvəli (HADS); ZÖQDC Zanqın Özü- Özünü Qiymətləndirmə Depressiya Cədvəli (ZSDS); BDSV, Bekın Depressiya Sorğu Vərəqəsi (BDI); ÜSSV-28, Ümumi Sağlamlıq Sorğu Vərəqəsi – 28 (GHQ-28).
From Passik SD, Lowery AE. Recognition and screening of depression in people with cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

7. Xərçəng xəstələrində emosional reaksiyalara təsir edən faktorlar
Xərçəng xəstənin emosional cavabına 3 faktor təsir edir: a) diaqnoz (çağırış, yoxsa təhlükə), b) vəziyyətini idarə etmək qabiliyyəti (cüzi olması, ya tamamilə olmaması), c) proqnoz (müsbət ya mənfi)
From Clarke DM. Psychological adaptation, demoralization and depression in people with cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

8. Xərçəngə uyğunlaşma üsulları
Xəstəliyi Kontrol Proqnoz
qəbul
etmə
Mübarizə Çağırış kimi Bir az Yaxşı
aparmaq
Uzaqlaşmaq Minimal Qeyri-münasib Yaxşı
ya inkar etmək təhlükə kimi
Fatalizm Cüzi Nəzarətsiz Naməlum
təhlükə kimi
Ümidsizlik- Mühüm təhlükə Nəzarətsiz Qaçılmaz
köməksizlik ya itki kimi neqativ
Narahatlıq/təşviş Mühüm Naməlum Naməlum
fikirləri təhlükə kimi
According to Moorey and Grey (Psychological therapy for patients with cancer: a new approach. Washington: American Psychiatric Press, 1989).
From Clarke DM. Psychological adaptation, demoralization and depression in people with cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

9. Xərçəng xəstələrində sitokinlər və neyrodavranış simptomları
İltihab sitokinləri (TNF-alfa, IL-1 və IL-6) xərçəng xəstələrində, böyük depressiyanın simptomları ilə uyğun gələn, “xəstəlik davranışı” sindromu əmələ gətirir
Bu sindroma anhedoniya, koqnitiv pozuntular, həyacan/əsəbilik, psixomotor ləngimə, yorğunluq, anoreksiya, yuxu pozuntuları və ağrıya həssasslıq daxildir
Depressiv xərçəng xəstələrində sitokinlərin miqdarı artır. Bu isə öz növbədə “xəstəlik davranışı” sidromunun simptomlarının əmələ gəlməsinə səbəb olur
From Musselman DL et al. Biology of depression and cytokines in cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

10. Depressiya xərçəng xəstələrinin yaşama faizinə təsir edir
5 il ərzində süd vəzisi xərçəngindən əziyyət çəkən qadınlar arasında aparılan tədqiqatın nəticələri təsdiq edir ki, ağır dərəcəli depressiyada olan qadınlarda yaşama ehtimalı aşağı enir (Watson et al., 1999)
8 il davam edən və 10,000 iştirakçı daxil olan populyasiyaüzrə aparılan tədqiqat, depressiyasız xəstələr ilə müqayisədə depressiya ilə olan xəstələrin ölüm riskinin yüksəlməsini təsdiq edib (Onitilo et al., 2006).
Yuxarıda göstərilənlərin əsas səbəbi depressiv xəstələrin müalicə qaydalarına riayət etməməsidir (DiMatteo et al., 2000).
From DiMatteo RM, Haskard-Zolnierek KB. Impact of depression on treatment adherence and survival from cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

11. Depressiyanın xərçəngin müalicəsinə neqativ təsiri
Xəstənin xərçəng diaqnozu və müalicəsi barədə məlumatı tam başa düşə bilməməsi
Özü-özünə qayğı göstərməyə həvəsin enməsi; planlaşdırma problemləri
Müalicəyə pessimist münasibət və inamsızlıq
Sağlamlıq tədbirlərindən uzaqlaşma
Sosial izolyasiya
Sosial imkanlardan lazımi dərəcədə istifadə etməməsi
Müalicənin əks-təsirinə qarşı tolerantlığın enməsi
From DiMatteo RM, Haskard-Zolnierek KB. Impact of depression on treatment adherence and survival from cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

12. Depressiya xərçəng xəstələrində intihar riskini artırır
Ümumi populyasiya ilə müqayisədə xərçəng xəstələrində intihar riski 2 dəfə artır (Rockett et al., 2007).
Hər ikinci tamamlanmış intiharın səbəbi depressiya hesab olunur. Depressiyadan əziyyət çəkən xəstələrdə intihar riski 25 dəfə artır (Breitbart et al., 2006).
Xərçəng xəstələrində intiharın əlavə səbəbləri siyahısına - yaxın insanlar üçün yük olmak istəməməsi, müstəqilliyinin itirilməsi, öz ölümünü idarə edə bilməməsi, fiziki simptomlar, ümidsizlik, ictimai qayğının lazımi dərəcədə təşkil edilməməsi və gələcəkdən qorxu kimi əlamətlər daxildir (Hudson et al., 2006).
From Breitbart W et al. Suicide and desire for hastened death in people with cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

13. Xərçəng xəstələridə intihar riski faktorlarının qiymətləndirilməsi - I
Öz reaksiyalarınıza fikir verin
Sizin reaksiyalarınızın müzakirəyə nə cür təsir etməsinə agah olun
Öz davranışınızı və cavablarınızı kontrol edin
Pasiyentə öz pozitiv münasibətinizi nümayış etdirin
Sizə nəzarət edən insanı tapın
Sizə danışılan məsələlərə açıq olun
Pasiyenti narahat edən problemlərlə ehtiyatla maraqlanın
Verbal və qeyri-verbal distress işarələrə fikir verin
Pasienti öz hisslərini açıqlamağa həvəsləndirin
Diqqətlə qulaq asın, pasiyentin sözünü kəsməyin
Pasientin sözlərindən istifadə edərək, ölümə meyilini müzakirə edin
Sakitliyə, kədərə və göz yaşına icazə verin
Öz empatiyanızı verbal və qeyri-verbal tərzdə ifadə edin
Xəstəliyə müxtəlif reaksiyaların olmasını etiraf edin
İntihara meyillik yaradan yanaşı faktorları qiymətləndirin
Psixiatrik anamnez
Əvvəlki intihar cəhdləri
Spirtli içkilərdən və/ya narkotik maddələrdən istifadə etməsi
İctimai qayğının çatışmaması
Özünü “yük” kimi hiss etməsi
Ailədə münaqişələr
Əlavə yardıma ehtiyacı
Depressiya və təşviş/həyacan
Həyatın mənasını və ləyaqətini itirməsi
Koqnitiv pozuntular
Fiziki simptomlar, xüsusilə ciddi ağrı
Based on the National Breast Cancer Centre and National Cancer Control Initiative Clinical Practice Guidelines (2003) and Hudson et al. (Palliat. Med. 2006;200: ).
From Breitbart W et al. Suicide and desire for hastened death in people with cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

14. Xərçəng xəstələrində intihar riski faktorlarının qiymətləndirilməsi II
Xüsusi problemlərə cavab vermək
Xəstənin və ya onun ailəsinin həyacan və narahatlığını qəbul edin
Dəyişdirə biləcəyiniz yanaşı faktorlara xüsusi diqqət yetirin
Müdaxilə proqramları məsləhət görün
Daha mürəkkəb məsələlərin öhdəsindən gəlmək üçün plan qurun
Müzakirəni yekunlaşdırmaq
Ən vacib məsələləri yekunlaşdırın və bir də nəzərdən keçirin
Pasiyentin ümidlərini aydınlaşdırın
Suallar vermək üçün imkan yaradın
Başqa insanlar ilə müzakirəni asanlaşdırmağa kömək edin
Lazımi məsləhətlər verin
Müzakirədən sonra
Baş verən müzakirəni xəstəlik tarixində təsvir edin
Müalicə komandasının üzvlərini məlumatlandırın
Based on the National Breast Cancer Centre and National Cancer Control Initiative Clinical Practice Guidelines (2003) and Hudson et al. (Palliat. Med. 2006;200: ).
From Breitbart W et al. Suicide and desire for hastened death in people with cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

15. Depressiyalı xərçəng xəstələrində aparılan koqnitiv terapiya - I
Məntiqi səhvin növü
Realistik cavab
Bədbəxtçilik: “Xərçəng bir də qayıdacaq. Mənim vəziyyətim ümidsizdir. Mən geri çəkilməliyəm”.
“Mənim həkimim mənə müsbət proqnoz verir. Mən xoşbəxtəm ki, mənim sağalmağa ümidim var”.
Şişirtmə: “Bu kürək ağrısı əslində xərçəng ağrısıdır. Problemələrim yenidən başlayır”.
“Mən bağda işləmişəm. Bu kürək ağrısı sabaha qədər çəkilməlidər. Davam edərsə, gələn həftə həkimim ilə əlaqə saxlayaram”.
“Hər şey ya heç nə” düşünməsi: “Əgər mən sağala bilmərəmsə, nə isə etməyin mənası yoxdur”.
“Mən tam sağala bilməyəcəm, lakin müalicəvi tədbirlərlə bir neçə il ərzində xərçəngi saxlaya bilərəm”.
Selektiv filtrasiya: “Kimyəvi terapiyanın əks-təsiri məni bədbəxt edəcək”.
“Kimyəvi terapiya xərçəngin qayıtma faizını azaldır. Əks-təsirlərinə dözməyə dəyər”.
Pessimizm, gələcəkdən xəbərdarlıq : “Əminəm ki, saçlarım töküləcək və yoldaşım məni tərk edəcək”.
“Yaxşı görünmək istəyirəm və buna görə də parik taxacam. Yoldaşım ilə bir yerdə yeni dəbli fasonları axtararıq”.
From Kissane DW et al. Psychotherapy for depression in cancer and palliative care. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

16. Depressiyalı xərçəng xəstələrində aparılan koqnitiv terapiya - II
Məntiqi səhvin növü
Realistik cavab
“Etməliyəm, lazımdır, borcumdur” fellərdən istifadə etməsi: “Xərçəngdən əvvəl olduğu kimi, mən hər bir problemi özüm həll etməliyəm.”
“Kimyəvi terapiyanın nəticəsində məndə yüngül anemiya və yorğunluq əmələ gəlib. Sadə məşqlər məni əzələ zəifliyindən qoruyar.”
Özünə “ad” qoyma: “Mən yararsız, iradəsizəm.”
“Doğrudan da, şualanma terapiyası iltihab proseslərini oyadır. Ağrıkəsici dərmanları qəbul etməliyəm. Yaxşı olacam.”
Şəxsiyyətləndirmə: “Məndə xərçəng xəstəliyinin olması heç də təəccübli deyil. Bu mənim qünahımdır.”
“Xərçəng DNT-nin təsadüfi dəyişikliklər nəticəsində yaranır. Bu hər bir ailədə baş verir. Xərçəngin stress ilə heç bir əlaqəsi yoxdur, bu sadəcə köhnə mifdir.”
Məntiqsiz təfəkkür: “Mən tezliklə özümü xoşbəxt hiss etməsəm, heç vaxt yaxşı olmayacam.”
“Antidepressantların təsiri bir neçə gündən sonra başlayır. Mən dözümlü olmalıyam.”
Emosional şərtləndirmə: “Kimyəvi terapiyadan sonra özümü qeyri-adekvat hiss edirəm. Yəqin ki, işimin öhdəsindən gələ bilməyəcəm.”
“Ona görə işləyirəm ki, özümə hörmətim olsun. İş yoldaşlarım mənə dayaq olurlar.”
From Kissane DW et al. Psychotherapy for depression in cancer and palliative care. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

17. Ağır xərçəng xəstələrində olan depressiyanın
CALM terapiyası- I
Modul
Məqsəd
Həkimin fəaliyyəti
Nəticə
Simptomları idarəetmək və qayğıkeşlər ilə əlaqə saxlamaq
Tibbi qayğını göstərən insanlar ilə bir yerdə simptomları araşdırmaq və xəstəliyin müalicəsində və idarəetməsində dayaq olmaq
Həkim xəstənin gələcəyini tarazlaşdırmağa çalışmalıdır və xəstənin başqa qayğıları ilə münasibətində vəkil kimi iştirak etməlidir
Rejimə riayyət edilməsi; uyğunlaşdırılmış işin yaxşılaşması; qayğı xidmətlərinin koordinasiyasının yaxşılaşması; qayğı göstərməyinin əsas məqsədlərinin aydınlaşması
Öz-özünə və yaxın insanlara qarşı münasibətin dəyişilməsi
Ağırlaşan xəstəliyinin nəticəsində pasientin “MƏN”- obrazında, sosial və şəxsi münasibətində baş verə bilən zərərlərə ünvanlanmaq lazımdır
Bir neçə ailə psixoterapevtik seansları keçirdin. Seanslar zamanı ailə münasibətlərinin dinamikasını araşdırın, ailədə müvazinətin pozulmasını bərpa etməyə kömək edin. Gələcəkdə baş verə bilən məsələlərə və problemlərə hazır olun
Qayğının məqsədlərini daha yaxşı anlaması, konsensusa gəlməsi; ünsiyyətin yaranması, birləşmə və qarşılıqlı dayağın yaranması
From Kissane DW et al. Psychotherapy for depression in cancer and palliative care. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

18. Ağır xərçəng xəstələrində olan depressiyanın
CALM terapiyası- II
Modul
Məqsəd
Həkimin fəaliyyəti
Nəticə
Həyatda “məna” və “məqsəd” anlayışlarının yaranması
Pasientin dinni fikirlərini və ya ağır və inkişaf edən xəstəliyin qarşısında “məna” və “məqsəd” anlayışlarını pasient innə cür başa düşməsini araşdırmaq
Pasientə öz həyatının mənasını araşdırmaqda köməklik. Müəyyən adaptiv strateqiyalarını seçib, ilk baxışdan idarə oluna bilinməyən situasiyanın öhdəsindən gəlmək
Öz məqsədlərini və əsas planlarını anlaması və yenidən qiymətləndirməsi; həyat təcrübəsinin sona gəlməsini qəbul etməsi
Gələcək, ümid və ölüm fikirləri
İlk qorxuları və həyacanları araşdırmaq. Həyatının sona çatması və ölümə hazır olması barədə söhbət aparmaq
Ölüm fikri ilə bağlı yaranan həyacanlarını tarazlaşdırmağa çalışın; gələcəkdən və planlaşdırmadan açıq ünsiyyət yaradın
Münasib qayğı və ölüm – dirim məsələlərində balans və həmrəylik tapmaq
From Kissane DW et al. Psychotherapy for depression in cancer and palliative care. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

19. Sui-qəstə meyilli olan pasientlərdə krizis müdaxiləsi
Ciddi suiqəst riski olan xəstə
Daimi müşahidə və vəziyyətinin qiymətləndirilməsi
Tüfəng və ya toksik maddələr kimi təhlükə daşayan əşyalar xəstənin otağından və ya mənzilindən kənar edilməlidir
Sui-qəst davranış riski barədə xəstənin ailə üzvlərinə xəbər verilməlidir
Ciddi suiqəst riski olmayan, sakit xəstə
Pasient razılıq verməlidir ki, özünü gücü çatmayan kimi hiss edərsə, həkim ilə əlaqə saxlayacaq. Sui-qəst davranışın nümayış etdirmək əvəzinə, sui-qəst fikirlərini həkim ilə müzakirə edəcəyini söz verməlidir.
Stasionar şəraitdə qalan xəstə
Tibbi personal pasientin palatasına xüsusi diqqət yetirməlidilər. Palatada autodestruktiv davranışı həyata keçirmək üçün istifadə oluna biləcək vasitələrin olub-olmamasını nəzarətdə saxlanmalıdır.
Sui-qəst fikirləri ifadə edən xəstəyə ilk dəqiqələrdən daimi müşahidə tədbirləri görmək zəruridir
Ciddi sui-qəstə meyilli, ambulator müalicədə olan pasientlər. Qeyd olunmalıdır ki, bu pasientlərin sui-qəst fikirləri onların ağır səhhəti və/ya qəbul etdiyi müalicə ilə bağlı deyil.
İradi ya qeyri-iradi hospitalizasiya
Psixiatr bu işin təşkilində kömək edə bilər. Krizis vaxtı tibbi fəalliyyət və onun əsaslandırılması qeyd olunmalıdır.
Adapted from Holland et al. (eds). Quick reference for oncology clinicians. Charlottsville: IPOS Press, 2006.
From Breitbart W et al. Suicide and desire for hastened death in people with cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

20. Müyəssər çatışmamazlıqlar Xərçəng xəstələrdə istifadə
Antidepressantlar və onların xərcəng xəstələrində istifadə olunması - I
Qrup
Təsir
Əks təsir
Müyəssər çatışmamazlıqlar
Əks-təsir
Müyəssər üstünlüklər
Xərçəng xəstələrdə istifadə
Trisikllik antidepressantlar (amitriptilin, imipramin, dezipramin, klomipramin)
5-HT və NA qeri-sorulrma inhibisiyası
Antimuskarin
Antihistamin
Anti alfa 1
Qəbizlik, ağız quruluğu, sidik ifrazının ləngiməsi, yaddaşın disfunksiyası
Yuxululuq
Postural hipotenziya, ürəkbulanma, reflektor taxikardiya
Hipotenziya
Ağrıkəsici effekt
Yuxugətirici effekt
Təhlükəli antimuskarin əks-təsirlərə görə xərçəng xəstələrdə adətən istifadə olunmur. Zəruridirsə ehtiyat ilə istifadə edin
Serotoninın selektiv qeri- sorulma inhibitorları (fluoksetin, fluvoksamin, paroksetin, sertralin, sitalopram, es-sitalopram
5-HT reseptorlarda qeri- soğurmanın inhibisiyası
Seksual disfunksiya (5- HT2A)
Mədə-bağırsaq traktına təsir (ürəkbulanma, qusma, diareya) (5HT3)
Bəziləri o birlərinə nisbətən daha güclü sedativ effektə malikdirlər (sitalopram)
Fluvoksamin istisna olmaqla müntəzəm istifadə olunur. Bəzi tədqiqatların nəticələrinə görə, paroksetin tamoksifen ilə mübadiləyə daxil olur
From Grassi L et al. Pharmacotherapy of depression in people with cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

21. Müyəssər çatışmamazlıqlar Xərçəng xəstələrində istifadə
Antidepressantlar və onların xərcəng xəstələrində istifadə olunması - II
Qrup
Təsir
Əks təsir
Müyəssər çatışmamazlıqlar
Əks-təsir
Müyəssər üstünlüklər
Xərçəng xəstələrində istifadə
Noradrenalinin selektiv qeri- sorulma inhibitorları (reboksetin)
NA reseptorlarda qeri-sorulrma inhibisiyası
Cüzi antimuskarin
Qan təzyiqinin aşağı düşməsi, başgicəllənmə
Ağız quruluğu, sidik ifrazının ləngiməsi
Enerjinin artması və koqnitiv funksiyalarının yaxşılaşması
Gündəlik istifadə olunmur
Serotoninın və noradrenalinin selektiv qeri-sorulma inhibitorları (venlafaksin, desvenlafaksin, duloksetin, milnasipran)
5-HT və NA qeri-sorulrma inhibisiyası
Hipertenziya riskinin artması
Ağrıkəsici effekt
Daha çox istifadə olunur
Dopaminin və noradrenalinin selektiv qeri- sorulma inhibitorları (bupropion)
Dopamin və NA qeri- sorulrma inhibisiyası
Həyəcan
Psixomotor oyanma
Diqqət və konsentrasiya funksiyalarının yaxşılaşması
Yorğunluq hissinin azalması
Xroniki yorğunluq hiss edən xəstələrdə və ya ilk mərhələlərdə. Cəngolma riskini qiymətləndirin
From Grassi L et al. Pharmacotherapy of depression in people with cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

22. Müyəssər çatışmamazlıqlar Xərçəng xəstələrində istifadə
Antidepressantlar və onların xərcəng xəstələrdə istifadə olunması - III
Qrup
Təsir
Əks təsir
Müyəssər çatışmamazlıqlar
Əks-təsir
Müyəssər üstünlüklər
Xərçəng xəstələrində istifadə
Noradrenergik və spesifik serotoninergik antidepressantlar (mirtazapin)
5-HT və NA aktivliyini gücləndirir   
Antihistamin
Yuxululuq
İştahanın və çəkinin artması
Yuxululuq (insomniya hallarda yararlıdır)
Daha çox istifadə olunur
Nadir hallarda baş verə biləcək neytropeniyanı nəzarət edin
Serotoninın antaqonistləri və qeri sorulrma inhibitorları (trazodon, nefazodon)
5-HT aktivliyini gücləndirir
Yuxuya təsir
Ağrıya təsir
Keçmişdə işlədilmişdi. Nefazodon qara ciyərdə problem yarada bilər
Psixostimulyatorlar (dekstroamfetamin, metilfenidad, deksmetilfenidat, modafinil)
Dopaminin aktivliyini artırır
Qərarsızlıq, həyacan, insomniya, qorxulu yuxular, psixoz, anoreksiya Aritmiya, taxikardiya, hipertenziya
Tolerantlıq, asıllıq, ürəkkeçmə
Sürətli təsir
Ağrı hissiyatına təsir
Son mərhələlərdə olan xəstələr üçün
From Grassi L et al. Pharmacotherapy of depression in people with cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

23. Xərçəng xəstələridə antidepressantlardan istifadə qaydalarının göstərişləri
Müalicəni aşağı dozalar ilə başlayın. Optimal dozanı müəyyənləşdirmək üçün bir müddət dozanı titrasiya edin (bununla lüzumsuz əks-təsirlərdən yayınacaqsız).
Pasienti müalicənin latent dövründən və mümkün olan əks-təsirlərindən xəbərdar edin və arxayınlaşdırın. Əks halda pasient müalicəni vaxtsız dayandaracaq.
Residivın baş verməsinin ehtimalını istisna etmək üçün müalicəni 4-6 ay ərzində davam edin.
Müntəzəm olaraq pasientin fiziki göstəriciləri və yanaşı gedən xərçəng əleyhinə dərmanlara nəzarət edin (steroidlər, antiemetiklər, antibiotiklər, antiestrogenlər və ximioterapiya maddələri).
Müalicəni dayandırmaq məqsədi ilə, ilk öncə dozanı bir neçə həftə müddətində 50%-ə kimi azaldın. Əks halda, xəstədə ləğvetmə sindromu əmələ gələ bilər. Ləğvetmə sindromu xəstə üçün çox məşəqqətlidir. Eyni zamanda xərçəng və ya depressiyanın residivı kimi yanlış təsurat yarada bilər.
Onkoloji xəstəxanalarda pasientlərin inandırılması və maarifləndirilməsi son dərəcə önəmlidir.
From Grassi L et al. Pharmacotherapy of depression in people with cancer. In: Depression and Cancer. Kissane D, Maj M, Sartorius N (eds). Chichester: Wiley, 2010.

24. Minnətdarlıq
Bu sinopsis ÜPA-nın somatik xəstələrdə depressiyanın yayılması və proqnostik əhəmiyyəti barədə programının hissəsidir.
Proqramı təşkil edilməsi üçün Lugli Təşkilatına, İtalyan Bioloji Psixiatriya Cəmiyyətininə, Eli-Lilly və Bristol-Myers Squibb-a minnətdarlıq bildirilir. ÜPA Dr. Andrea Fiorilloya, Naples, İtaliya bu sinopsisin hazırlamasında köməkliyi üçün və Gülay Məmmədzadəyə, Bakı, Azərbaycan bu sinopsisı Azərbaycan dilinə tərcümə etdiyi üçün öz xüsusi minnətdarlığını bildirir.