1. بسم الله الرحمن الرحيم

2. سستودها
سستودها

3. برگرفته از سستوس یونانی به معنی کمربند
كرمهاي نواري شكل كه بدنشان در جهت dorsoventral پهن شده است و داراي يك بدن روباني يا نواري شكلند. رنگ طبيعي آنها غالباً سفيد مايل به كرم است در بعضي گونه‌ها قهوه‌اي كم رنگ تا پررنگ داريم. اندازة آنها از چند mm تا بيش از m 20مي‌رسد. بدن هر سستود سه قسمت دارد : 1) سر (head) و اختصاصاً به نام Scolex مي‌گويند. 2) گردن neck 3) تنه يا Strobila كه از بندها يا سگمنت‌ها يا Proglottids تشكيل شده است
سستودها به زير گروه ها و راسته هاي متعددي تقسيم مي شوند كه همه آنها انگلي نيستند و لذا بررسي همه اعضاي اين گروه در اين قسمت نمي گنجد اما به طور كلي دو راسته مشهور اين گروه : 1- راسته سيكلوفيليده 2- راسته پسودوفيليده

4. سر: یا اسكولكس بیشتر وظیفه آن چسباندن دائم یا موقت کرم به جدار محل زندگی و جابجایی آن است. لذا گاهی به آن گیره (Holdfast)هم اطلاق می گردد. بسته به نوع كرمها ممكن است كروي، دوكي يا كشيده باشد در گروهي از سستودها بنام Cyclophylidea سر معمولاً كروي است در صورتيكه در گروه Pseudophylidea سر دوكي يا كشيده است. بر روي اسكولكس ضمائم مختلف ديده مي‌شود معمولاً در Cyclophylidea چهار عدد اندام مكنده يا بادكش روي آن ديده مي‌شود مثل بادكش ترماتودها كه از جنس عضلات حلقوي اسفنگتري شكل تشكيل شده است و وسيله اتصالي كرم به بدن ميزبان است. اين اندامهاي مكنده بطور منظم با فواصل يكسان در محيط يا پيرامون اسكولكس حضور دارند. در Pseudophylidea بادكش‌ها تغيير شكل داده و به اندام Bothridia يا Bothria نام مي‌گيرند كه بر خلاف بادكش‌ها كشيده هستند و مانند اسكولكس دوكي شكل هستند. بوتريا : شیارهای کم عمق مکنده با ساختمان عضلانی ضعیف در صورتيكه Bothridia برگی شکل با کناره های باریک و ساختمان عضلاني قويتري دارند. برروي اسكولكس در گروهي از سستودها خصوصاً در Cyclophylidea يك عضو ديگري است بنام خرطوم يا Rostellum كه از فواصل بادكش‌ها بيرون مي‌آيد و روي خرطوم يك يا دو و يا چند رديف خار يا قلاب Hoock ديده مي‌شود. در صورتيكه سستودها داراي خرطوم و خار باشند اين گروه را تحت عنوان سستودهاي مسلح يا خاردار Armed Tape Worm مي‌نامند. در غير اينصورت به اينها سستودهاي غير مسلح Non Armed Tape Worm مي‏گويند. تعداد خارها يك وسيلة تشخيصي در تعيين گونه سستودها مي‌باشد. دستگاه عصبي مركزي غالب سستودها در ناحيه اسكولكس متمركز است.

5. گردن : قسمت كوتاه يا باريكي است كه باعث اتصال اسكولكس به بندهاي كرم مي‌شود. گردن در اصل يك واحد زايا يا رويشي است كه مانند ريشة درخت بندها را توليد مي‌كند. گردن ارزش تشخيص ندارد ولي اسكولكس و بندها در تشخيص مهمند. بندها : در بدن هر سستود بالغ سه نوع بند قابل تشخيص است : 1) بندهاي نارس يا نابالغ Im-mature proglotids 2) بندهاي رسيده يا بالغ mature proglotids 3) بندهاي بارور Gravid proglotids ديوارة‌ خارجي بدن سستودها از يك نوع بافت مخصوص بنام تگومنت ساخته شده است كه اتصالهاي gap junction دارند . به هنگام مطالعه با ميكروسكوپ الكتروني يكسري برجستگي هاي ريز بنام ميكرو تريكس روي تگومنت قابل تشخيص است. که کار اصلی آنها افزایش سطح جذب است. به مجموعه تكراري بندها در سستودها اصطلاحاً يك استروبيلا strobila  مي گويند.
نکته : سطح میکروتریکس از لایه ای موکوپلی ساکاریدی و گلیکوپروتئینی به نام گلیکوکالیکس پوشیده شده است.

6. دستگاه عصبي سستودها :‌ شامل يكسري عقده هاي عصبي است كه بصورت متمركز در قسمت اسكولكس اينها ديده مي‌شود. از اين عقدهاي عصبي يكسري رشته‌هاي عصبي در امتداد بدن سستودها بصورت انشعابات پشتي، شكمي و جانبي ديده مي‌شود كه باعث عصب كشي به اندام‌هاي كرم مي‌شود. عمده‌ترين واسطه‌هاي عصبي شامل استيل‌كولين، سروتونين، دوپامين، آدرنالين و ... است. سيستم ترشحي يا دفعي : مانند ترماتودها از واحدهاي سازندة سلولهاي شعله‌اي Flame cell ساخته شده است. كه از اين سلول‌ها مجاري ترشحي منشاء مي‌گيرند و بصورت مجراي Lateral يا جانبي در سطح پشتي و شكمي در طول بدن سستود كشيده شده است. اين مجاري در بند ‌آخر بدن كرم ايجاد يك مثانة ترشحي (cyst) را مي‌كند كه توسط يك سوراخ ترشحي، ترشحات را بيرون مي‌ريزد.
دستگاه توليد مثل : به جزء جنس دياكوستوس ساير سستدها هرمافروديت هستند. تمامي بندهاي بالغ داراي هر دو سيستم تناسلي نر و ماده هستند.

7. چند نکته در مورد بندها و تولید مثل
معمولاً ابتدا دستگاه تناسلی نر به وجود می آید، به طوری که در بندهای پیشین (نزدیک سر کرم )تنها دستگاه تناسلی نر موجود است و در بندهای بعدی هر دو دستگاه رشد کافی کرده اند و در بندهای آخر معمولاً قسمت بیشتر بند از شاخه های رحم که حاوی تعداد زیادی تخم کرم است ، تشکیل یافته است.
دستگاه تناسلی نر از بیضه ها شروع می گردد که عموماً در قسمت پسین بندها واقع شده اند و تعداد آنها متغییر است هر چقدر تعداد بیضه ها بیشتر باشد اندازه آنها کوچکتر خواهد بود.
تذکر : درست است که دراکثر گونه های کرمهای سستود تعداد بیضه ها زیاد و اندازه آنها کوچک است اما در مواردی هم مانند هیمنولیپس تعداد آن کم و اندازه آنها بزرگ است.

8. چند نکته در مورد بندها و تولید مثل
با توجه به اینکه خیلی از موارد ما به جای کرم کامل بند و یا بندهایی را مشاهده می کنیم می توانیم از مورفولوژی این بندها جهت تشخیص بهتر استفاده کنیم
برای نمونه جای سوراخ تناسلی در هر گونه از سستودها منحصر به فرد است. مثلاً در نوع بوتریوسفالوس لاتوس در سطح شکمی و در هیمنولیپس نانا در یک طرف کناره تمام بندها ، در تنیا در یکی از طرفین بندها و در نوع دیپلیدوم به طور زوج در هر بند به خارج راه می یابد.
زهدان حیوان معمولا از یک مجرای اصلی در وسط تشکیل یافته که به آن انشعابات عرضی وارد می شود.تعداد وشکل این انشعابات از وسایل تشخیص انواع مختلف است در برخی از انواع زهدان به شکل مجرایی به هم پیچیده دیده می شود.تخم پس از خروج از تخمدان معمولا در مجرای تخمدان در مجاورت اووتیپ گشنیده می شود و سپس تخم ها به داخل اووتیپ رفته و در آنجا ترشحات ویتلوژن پوست تخم را ایجاد می کند ودر داخل تخم قبل از خروج از زهدان معمولا جنین تشکیل می شود.

9. چند نکته در مورد بندها و تولید مثل
بایستی توجه نمود که خطرات متعددی بر سر راه استقرار هر انگلی در بدن میزبان است که سستودها هم از این امر مستثنی نیستند اما این کرمها با استفاده از اعضای تولید مثل با رشد فراوان خود بر این خطرات غلبه می کنند. هرمافرودیت بودن و خود باروری (self fertilization) تضمین کننده باروری است که در صورت وجود چند کرم ، باروری متقاطع(cross fertilization) هم می تواند رخ دهد. معمولا بندهای اولی و جوان با بندهای پیشین و پیرتر جفت گیری می کنند. تولید مثل غیر جنسی در میزبان واسط ( مانند اکینوکوکوس ) بر تعداد نسلهای آینده می افزاید.
اما این امر مستلزم جذب میزان کافی پروتئین و کربوهیدرات از میزبان است. پروتئینها به وضوح و به مقدار فراوان از مخاط روده میزبان به دست می آیند ولی بخش اعظم کربوهیدرات از محتویات روده جذب می شوند. بنابراین ، کرمهای نواری به کاهش نسبی کربوهیدراتها در رژیم غذایی میزبان حساس هستند. لذا گرسنگی میزبان و فقدان ویتامین B کمپلکس در رژیم غذایی میزبان ، تعداد کرم را کاهش داده و منجر به تاخیر در رشد و کاهش تولید تخم می گردد.

10. لاروها دو دسته جامد و حبابی تقسیم می شوند.
از دسته جامد به دیفیلوبوتریوم لاتوم اشاره نمود.
بیشتر کرمهای نواری در گروه حبابی قرار دارند. این گروه ، خود به دو دسته سیستی سرکوئید و سیستی سرکوس یا لارو کیسه ای حقیقی تقسیم می شوند.
سیستی سرکوئید دارای کیسه کم رشد یافته ای است که معمولاً دوباره جذب شده و از بین می رود و یک بخش جامد هم در قسمت انتهایی و خلفی اش قرار دارد(دیپلیدوم کانینوم).
سیستی سرکوس ساده از طریق بزرگ شدن حفره مرکزی ، فرو رفتن دیواره زایا به طرف داخل و تشکیل اسکولکس در راس قسمت به داخل فرو رفته به وجود می آید ( مانند تنیا سولیوم )
اما هنگامی که تعدادی اسکولکس از لایه زایای دیواره کیست ایجاد شوند ، به کیست ، سنوروس گویند.
زمانی هم که در کیست لایه زایا کیست دختر و یا کپسولهای جوانه ای که خود دارای تعداد بسیار زیادی اسکولکس هستند ، به وجود آیند ، به لارو جاصل اکینوکوکوس یا کیست هیداتید اطلاق می شود.
نکته : در لاروهای سنوروس و اکینوکوکوس یک کیست منفرد از طریق رشد غیر جنسی می تواند نسلهای بی شماری را ایجاد کنند که هر یک قادرند به یک کرم بالغ تبدیل شوند.

11. سير تكامل
برخي سستدها نياز به ميزبان واسط ندارند يا بيشتر اعضاي تحت گونه هايش!! مانند همينوليپس نانا
تعدادي هم به يك ميزبان واسط نياز دارند مانند تنيا ساژيناتا
عده اي ديگر به دو ميزبان واسط نياز دارند مانند ديفيلوبوتريوم لاتوم

12. سيكلوفيليده هاي بيماريزاي انساني در ايراني عبارتند از :
تنيا ساژيناتا
تنيا سوليوم
تنيا اكي نوكوكوس
تنيا مولتي سپس
تنيا هايمنو لپيس نانا

13. تنيا ساژيناتا
تنيا ساژنيناتا

14. يا كرم كدو يا كه كرم نواري گاو ، به رنگ كرم سفيد مايل به شيري ، اندازه آن 4 تا 10 متر، تعداد بندهاي آن 2000 عدد و اسكولوكس كرم گلابي شكل ، به قطر 2-1 ميلي متر كه 4 بادكش بر روي آن قرار دارد.بادكشها به علت وجود رنگ دانه تيره تر مي باشند. گردن كرم باريك بوده و عرض آن نصف عرض سر است. توجه كنيد كه اين كرم فاقد رستلوم و قلاب است.

15. تعداد بيضه ها در هر بند زياد و سوراخ تناسلي در كناره بند و نا منظم است
تعداد بيضه ها در هر بند زياد و سوراخ تناسلي در كناره بند و نا منظم است. تخمدان داراي دو انشعاب است كه در قسمت تحتاني و شكمي قرار گرفته است. غدد ترشحي به صورت توده اي زير تخمدان است. رحم در خط وسط هر بند قرار گرفته و 15 تا 30 انشعاب دارد. تعداد تخم در بند رسيده حدود هزار عدد است.

18. تخم كرم ، كروي شكل و قطر آن 30 تا 40 ميكرون بوده و داراي دو جداره است
تخم كرم ، كروي شكل و قطر آن 30 تا 40 ميكرون بوده و داراي دو جداره است. جدار اصلي آمبيريوفور (Embryophore)ناميده مي شود ، رنگ آن قهوه اي است . در اين جدار خطوط شعاعي موجود است كه آن را مخطط مي سازد . در داخل تخم جنين شش قلابي قرار گرفته كه انكوسفور (Onchosphere) ناميده مي شود.

19. سير تكاملي

20. علائم باليني ، تشخيص
آلودگي به اين انگل ممكن است بدون علائم باشد و بيمار فقط از دفع بند ناراحت باشد.
مي تواند همراه با اسهال، دل درد ، احساس گرسنگي ، لاغري ، ناراحتي كبدي ، احساس خستگي و كسالت ديده مي شود.
با مشاهده بند در مدفوع يا شكايت بيمار از دفع بنده داده مي شود.

21. درمان و پيشگيري
داروهاي متعددي براي درمان توصيه شده كه متداول ترين آنها : نيكلوزاميد( يومزان) ،آلبندازول ، پرازي كوانتل
جهت پيشگيري :
رعايت نكات بهداشتي ، عدم استفاده از كود در مزارع ، آموزش بهداشت ، پختن كامل گوشت ، بازرسي دامها و منجمد كردن گوشت آلوده

22. تنيا سوليوم
تنيا سوليوم

23. يا كرم نواري خوك
از نظر شكل ظاهري شبيه به تنيا ساژيناتا است با اين تفاوت كه طول آن 2 تا 4 متر و گاهي تا 8 متر هم ديده مي شود.
در ناحيه سرمجهز به 4 بادكش ، رستلوم و دو رديف قلاب است.
تخم اين انگل هم شبيه به كرم كدو به اندازه 31 تا 56 ميكرون است.
نكته : انسان مي تواند هم به فرم لاروي ( كيستي ) يعني ميزبان واسط باشد و هم ميزبان نهايي

25. علائم باليني ، تشخيص و درمان
شبيه به تنيا ساژيناتا است اما زماني مهم و تهديد كننده است كه سيستي سركوس سلولزه علاوه بر عضلات در نقاط حساس مستقر گردد.
جهت تشخيص : مشاهده بند ، شمارش انشعابات جانبي ، توجه به علائمي مانند صرع ، CT –scan ، اشعه ايكس ( براي كيستهاي كلسيفيه) و تستهاي سرولوژيك
درمان شبيه به نوع گاوي است ، منتها بايستي به دو نكته توجه نمود : از داروهاي فاسد دهنده كرم و يا ايجاد استفراغ در بيمار خودداري نمود چرا كه هر دو احتمال ايجاد فرم لاروي و كيستي را در بيمار به شدت افزايش مي دهند.

26. هيمنوليپس نانا
از خانواده هيمنوليپيده ، اين گروه داراي خواص عمومي سستودها هستند ، با اين تفاوت كه سوراخ تناسلي فقط در يك طرف بدن كرم قرار دارد. از اعضاي معروف اين گروه مي توان به هيمنوليپس ديمي نوتا ،هيمنوليپس نانا عمدتاً انگل انسان بوده و از لحاظ جهاني مطرح هستند ، اشاره نمود. گونه اول به جزء موارد پراكنده ( براي نمونه يك مورد در مشهد ) در ايران مساله ساز نيست. اما گونه دوم يعني هيمنوليپس نانا در نواحي مختلف كشور به ويژه نواحي جنوبي ( عمدتاً خوزستان ) و مازندران مشاهده مي شود.

27. هيمنوليپس نانا (Hymenolepis nana) يا كرم كوتوله انگلي(Dwarf tape worm)

28. طول كرم بالغ 25 تا 100 ميلي متر
اسكولكس 4 بادكش ( به صورت مخفي) ، رستلوم و يك رديف قلاب دارد
گردن كرم نسبتاً طويل و بلند است
بندها ذوزنقه اي شكل و تعداد آنها 200 عدد است
دستگاه تناسلي ماده از يك تخمدان دو قطعه اي تشكيل شده كه بين بيضه ها قرار گرفته است.

30. تخم همينوليپس نانا، شفاف ، داراي دو جدار نامنظم است
تخم همينوليپس نانا، شفاف ، داراي دو جدار نامنظم است. در دو قطب غشاء داخلي دو برآمدگي به سمت خارج وجود دارد كه از اين دو قطب ، 4 تا 8 رشته نازك خارج مي شود. در وسط تخم جنين 6 قلابه ( انكوسفر) وجود دارد.

31. نكته : مطالعات محققان نشان داده كه بر خلاف نظرات پيشين تعدادي از تحت گونه هاي اين انگل مي توانند از انواعي از كك و سوسك( در شكل نشان داده شده به عنوان ميزبان واسط استفاده كنند و بدين ترتيب انسان و يا موش ميزبان نهايي گردند.

32. بيماريزايي و علائم باليني
اگر تعداد انگل در بدن كم باشد ، علائمي بروز نمي كند. اما در صورت زياد بودن كرم ، اسهال، استفراغ، بي خوابي ، بي اشتهايي ، تحريك عصبي ، خارش بيني ، نشيمنگاه و كهير بروز مي كند. در آلودگي هاي شديد ، اسهال خوني همراه با مخاط و دردهاي شديد شكم ايجاد مي شود.
بروز علائم و بهبودي در حين درمان به شدت با ايمني بدن ارتباط دارد.

33. درمان و پيشگيري جهت درمان مي توان :
يومزان
پرازيكوآنتل ، در صورت مقاومت از Mirazid استفاده مي گردد.
بيلترسيد
جهت پيشگيري : رعايت بهداشت فردي و مواد غذايي ، از بين بردن موشها و قطع تماس موش با انسان ، درمان دست جمعي در مناطق آلوده