1. Peningastefna Seðlabankans Hvaða kostir standa til boða?
Þórarinn G. Pétursson
Staðgengill aðalhagfræðings og forstöðumaður rannsóknar- og spádeildar hagfræðisviðs
Fyrirlestur á stjórnarfundi LÍÚ og SFS
7. mars 2008
Skoðanir höfundar og þurfa ekki að endurspegla skoðanir eða stefnu Seðlabanka Íslands

2. Rammi peningastefnunnar og
mikilvægi trúverðugleika

3. Markmið peningastefnunnar
Meginmarkmið peningastefnu Seðlabanka Íslands er að tryggja verðstöðugleika
Í samræmi við löggjöf annarra seðlabanka
Í samræmi við niðurstöður hagfræðinnar og reynslu annarra landa um hvað peningastefnan getur gert og hvernig best er tryggt að hún nái árangri

4. Hin efnahagslegu þyngdarlögmál
Til langs tíma ákvarðast hagvöxtur af undirliggjandi framleiðni fjármagns og vexti og hæfni vinnuaflsins
Jafnvægishagvöxtur á Íslandi hefur verið metinn um 3%
Til langs tíma ákvarðast atvinnuleysi af stofnanalegum þáttum eins og atvinnuleysisbótakerfi og sveigjanleika vinnumarkaðar
Jafnvægisatvinnuleysi á Íslandi hefur verið metið um 3%
Til langs tíma ákvarðast raunvextir af undirliggjandi framleiðni fjármagns og sparnaðarhneigð almennings
Jafnvægisraunvextir á Íslandi eru líklega um 4-5%

5. Hvað þýðir þetta fyrir peningastefnuna?
Peningastefnan hefur ekki áhrif á þessi þyngdarlögmál
Allar tilraunir til að þenja efnahagslífið kerfisbundið umfram þessi þyngdarlögmál enda eingöngu með óstöðugleika og stöðugt vaxandi verðbólgu
Til langs tíma er verðbólga peningalegt fyrirbæri
Peningastefnan ákvarðar verðbólgustigið til langs tíma
Því blasir við að setja peningastefnunni markmið í samræmi við þessar hagrænu staðreyndir
Verðstöðugleiki er meginframlag peningastefnunnar til efnahagslegrar velferðar
Þetta er eingöngu tryggt með trúverðugri kjölfestu fyrir verðbólguvæntingar

6. Ávinningur trúverðugleika
Viðbrögð við efnahagssamdrætti vegna minnkandi eftirspurnar
Til að geta mýkt samdráttinn þurfa verðbólguvæntingar trausta kjölfestu
Annars gæti vaxtalækkun leitt til þess að langtímavextir hækki í stað þess að lækka af ótta við vaxandi verðbólgu í framtíðinni
Viðbrögð við verðbólgu í kjölfar framboðsskells (t.d. hækkandi hrávöruverð)
Hækkun verðbólgu og efnahagssamdráttur
Ef verðbólguvæntingar hafa trúverðuga kjölfestu verður verðbólguaukningin minni og einungis tímabundin
Seðlabankinn þarf því síður að óttast viðvarandi verðbólgu og er því óhætt að slaka á peningastefnunni til að mýkja niðursveiflu þrátt fyrir tímabundna verðbólgu

7. Ávinningur trúverðugleika
Trúverðug kjölfesta verðbólguvæntinga er því grundvöllur þess að hægt sé að
Halda verðbólgu lítilli og stöðugri
Nota peningastefnuna til að draga úr hagsveiflum
Rannsóknir hafa sýnt að gagnsæ og trúverðug peningastefna sem skapar verðbólguvæntingum trausta kjölfestu dregur einnig úr gengissveiflum og áhrifum þeirra á verðbólgu

8. Hvernig er trúverðugleiki áunnin?
Reynslan af baráttunni við verðbólgu í
Bandaríkjunum

9. Baráttan tók langan tíma
Löng og kostnaðarsöm barátta
Atvinnuleysi í 10% í lok 1982
Þurfti mjög háa vexti um langan tíma
Náðu hámarki í 19% á fyrri hluta 1981
Raunstýrivextir náðu hámarki í 9% og héldust þar fram á sumarið 1982
Langtímavextir náðu hámarki í um 15% á seinni hluta 1981
Stýrivextir voru um 10% að meðaltali
Ábatinn:
Lítil verðbólga þrátt fyrir mikinn hagvöxt frá 1992
Aukinn trúverðugleiki Seðlabankans
Svigrúm til að horfa til annarra þátta, svo sem hagvaxtar og atvinnu

10. Aðgerðir Fedsins í dag
Bandaríski seðlabankinn hefur undanfarið lækkað stýrivexti töluvert
Ótti við efnahagssamdrátt í kjölfar þrenginga á fjármálamörkuðum
Bankinn hefur þetta svigrúm vegna slagsins sem hann tók fyrir rúmlega tveimur áratugum
Skapaði honum trúverðugleika sem gefur honum möguleika á að horfa á aðra þætti
Bankinn hefur hins vegar ekki misst sjónar á meginverkefni sínu að skapa verðbólguvæntingum trúverðuga kjölfestu

11. Mishkin einn bankastjóri Fedsins
By cutting interest rates to offset the negative effects of financial turmoil on aggregate economic activity, monetary policy can reduce the likelihood that a financial disruption might set off an adverse feedback loop
[P]reemptive actions of the sort I have described here would be counterproductive if these actions caused an increase in inflation expectations and the underlying rate of inflation
[I]n other words, the flexibility to act preemptively against a financial disruption presumes that inflation expectations are well anchored and unlikely to rise during a period of temporary monetary easing
The central bank has to have earned credibility with financial markets and the public through a record of previous actions to maintain low and stable inflation

12. Hver er lærdómurinn fyrir
peningastefnuna á Íslandi?

13. Peningaleg hentistefna
Hvers konar peningastefna kom Bandaríkjunum og öðrum löndum í þessar ógöngur til að byrja með?
Vöxtum haldið lágum til að ýta undir hagvöxt þangað til verðbólga varð vandamál
Þá voru vextir snarlega hækkaðir þangað til atvinnuleysi varð vandamál
Ad infinitum...
Þessi “start-stop” stefna er eingöngu til þess fallin að auka hagsveiflur og verðbólgu án þess að skila neinum ábata í aukinni atvinnu eða hagvexti
Þessari peningalegu hentistefnu hefur verið hafnað innan hagfræðinnar og við stjórn peningamála um nánast allan heim
Er það afturhvarf til svona peningastefnu sem verið er að kalla eftir hér á landi?

14. Staða Seðlabanka Íslands
Vandi Seðlabanka Íslands er að hann hefur ekki sama trúverðugleika og Fedinn
Hefur ekki náð að halda verðbólgu lítilli og stöðugri yfir viðvarandi tíma
Verðbólguvæntingar eru háar og sveiflukenndar
Dregur úr svigrúmi hans til að jafna efnahagssveiflur án þess að það hafi áhrif á langtíma verðbólguvæntingar
Eina leiðin til að vinna sér inn þennan trúverðugleika er að bankinn sýni í verki að honum sé full alvara með að halda verðbólgu lítilli og stöðugri
Núverandi stefna er fyrsta raunverulega tilraunin til að brjótast út úr þessari gjaldþrota “start-stopp” efnahagsstefnu

15. Staða Seðlabanka Íslands
Allar hugmyndir um að...
Afnema sjálfstæði peningastefnunnar
Breyta markmiðum bankans
Víkja verðbólgumarkmiðinu tímabundið til hliðar
Breyta verðbólgumarkmiðinu
... Eru því til þess fallnar að grafa alvarlega undan viðleitninni til að skapa verðbólguvæntingum trúverðuga kjölfestu
Ávísun á vaxandi og sveiflukennda verðbólgu sem verður enn erfiðara og kostnaðarsamara að ráða við síðar

16. Eða eins og Mishkin segir...
A central bank will have a better inflation performance in the long run if it understands (and makes clear to the public) that it should not have an objective of raising output or employment above what is consistent with stable inflation
However, even if a central bank recognizes that discretionary policy will lead to a poor outcome ... the ... problem is likely to arise nonetheless from political pressures
To many observers, politicians ... are unlikely to focus on long-run objectives, such as promoting a stable price level
Instead, they will seek short-run solutions to problems like high unemployment or interest rates by calling on the central bank to lower interest rates and unemployment with overly expansionary monetary policy

17. ... Og Bernanke segir um Volcker
[Paul Volcker] was one of the rare individuals tough enough and with sufficient foresight to do what had to be done
By doing what was necessary to achieve price stability, the Volcker Fed laid the groundwork for two decades, so far, of strong economic performance

18. Hverjir eru þá valkostirnir?

19. Tveir valkostir
Við val á framtíðarfyrirkomulagi stjórnar peningamála á Íslandi standa einungis tveir kostir til boða
Núverandi fyrirkomulag
Taka núverandi slag til enda
Mun skila langtímaábata en getur orðið sársaukafullt
Sérstaklega ef almenn hagstjórn styður ekki nógu vel við peningastefnuna
Sérstaklega ef stjórnmálamenn og hagsmunaraðilar reyna að grafa undan trúverðugleika peningastefnunnar og sjálfstæði Seðlabankans
Ýmislegt í umgjörð peningastefnunnar, ríkisfjármála og fjármálamarkaða þyrfti einnig að bæta

20. Tveir valkostir Láta einhvern annan seðlabanka um peningastefnuna
Seðlabanka sem þegar hefur unnið sér inn þennan trúverðugleika
Hún verður hins vegar ávallt framkvæmd með sama hætti og núverandi stefna
Hvernig er þetta gert?
Eini raunhæfi kosturinn er að ganga í myntbandalagið og taka upp evruna
Það kallar á inngöngu í Evrópubandalagið
Aðrar leiðir eru ekki í boði eða eru ekki fýsilegar
Tekur líklega nokkur ár og leysir ekki núverandi vandamál
Þótt yfirlýsing um aðild gæti haft áhrif á væntingar